ГРАМОТА ПОМЫН СТАВ БУРЫС
Воддза газетын (видзӧд «Югыд туй», № 154, «Школа ждет») ми гижлім нин, кутшӧм сьӧкыд ӧні государстволы дзик ас вылас школаяс видзны (кутны). Гашкӧ, кодкӧ эз лыддьы сійӧ гижӧдсӧ да, либӧ рочнад эз прамӧя гӧгӧрво, либӧ нӧ эз пыдди пукты сійӧ гижӧдсӧ да, — талун ещӧ ичӧтика сёрнитыштам (комиӧн нин) школа йылысь.
Школа — зэв ыджыдтор. Велӧдчӧм (просвещенньӧ) — став олӧмлӧн вужйыс, сы помын став бурыс и шудыс му вылын. Оз ӧд прӧста шуны: «Ученньӧ пӧ свет, неученньӧ — тьма». Быдӧнлы тайӧ позьӧ гӧгӧрвоны. Коми йӧзлы медъёна колӧ кутчысьны школа дорӧ: ми мукӧдысь пемыдӧсьджык, велӧдчытӧмӧсьджык. «Азбуки» тӧдӧм да ним-ов пасйыны кужӧм — абу на сполнӧй грамота. Колӧ тӧдны быдтор: кыдзи бурджыка овны, кыдзи кокньыдджыка уджавны, унджык пӧльза удж помысь босьтны, — со кутшӧмӧдз колӧ велӧдчыны! Татшӧма велӧдчӧм мортӧс вӧлисти позьӧ шуны грамотнӧйӧн. Мед эз вӧв сылӧн нинӧм тӧдтӧмтор, син водзыс мед пыр вӧлі восьса, юр вежӧрыс югыд, да мед и мукӧдӧс сы вылӧ жӧ велӧдіс. Та выйӧдз воштыны быдӧнӧс Сӧветскӧй власьт миян и тӧждысьӧ.
Сӧмын Россия ӧні зэв на гӧль, — муртса на кутіс кок йылас сувтны сизим вося война бӧрын, эм ыджыдджык мог — кыпӧдны кӧзяйство, оз на вермы школаяссӧ ёна паськӧдны. Колӧ отсавны став йӧзыслы.
Мукӧдыс, гашкӧ, шуасны: «Ме бара ог отсав, менам некодӧс велӧдны — челядь абу, мед отсаласны, колӧ кӧ, кодъяслӧн пияныс велӧдчӧны!..» Тадзи, дерт, оз позь сёрнитны. Велӧдчӧмыд ставыслы колӧ: тӧдысь, велӧдчӧм йӧз туйдасны быдӧнӧс (челядьтӧмъясӧс и) бурджыка уджавны, ёнджыка овмӧс кыпӧдны, кокньыдджыка овны.
Босьтам коми крестяналысь олӧм. Коді велӧдчӧма — сылӧн и овмӧсыд бурджык, ачыс эськӧ и кокньыдджыка мукӧд дорысь уджалӧ да. Мыйла сійӧ сідзи? Ставыс велӧдчӧмла. Велӧдчӧм крестяниныд ассьыс видз-мусӧ уджалӧ агрономия сертиджык (агрономия лоӧ наука, бурджык ногӧн видз-му уджавны велӧдысь). Ме унаӧс тӧда сэтшӧм ӧтка крестянинъясӧс: Кӧрткерӧсысь, Пезмӧгысь, Нёбдінысь, Шойнатыысь, Выльгортысь и мукӧдлаысь.
Мыйлакӧ сӧмын миян йӧзыс абу ӧткодьӧсь быдлаын. Мукӧдыслы велӧдчӧмыс зэв ёна колӧ, мукӧдыс тшӧть моз прӧтив сувтӧны.
Зэв нин важӧн, дас вит во сайын, вӧлі вӧчӧмаӧсь приговоръяс куим вӧлӧсьтын: Нёбдінын — 15 августын 1907 воӧ, Пӧддельнӧйын — 31 августын 1907 воӧ да Выльгортын — 9 сентябын 1907 воӧ жӧ; сійӧ приговоръясас вӧлі шуӧма: «Ми пӧ, коми йӧз, зэв пемыдӧсь, велӧдчыны пӧ бурджыка некӧн, колӧ пӧ восьтны Сыктывдін карын ыджыдджык школа (средн. учебн. завед. — гимназию), мед пӧ этша югдӧны миян челядьяс да 97 сюрс коми мортлы (Усть-С. у.) аслыным велӧдчӧм йӧз ваясны культура».^«Журнал Усть-С. у. Земск. Собр.», 1907./^
Та серти, коми йӧз важысянь нин казявлӧма ассьыс пемыдлунсӧ да чуксасьлӧма школаӧ, — дерт, бара жӧ шуа, абу быдласянь, а кӧні «грамотнӧйджыка» вӧлӧм олӧны (Нёбдін да Выльгорт лыддьысьлісны пыр сюсьджык вӧлӧсьтъясӧн).
Веськыда кӧ шуны ӧд, важ, сарскӧй школаясад эз сетлыны прамӧй наукатӧ сьӧд йӧзыдлы: сэні вӧлі велӧдӧны сарӧс да озыр йӧзӧс «пӧчитайтны» да енмысь повны. Сэсся гырысь школаясад крестяна пияныд шоча и веськавлісны. Да и сэки на со вӧлӧм колӧ велӧдчӧмыд.
Ӧні сӧветскӧй школаясыд сетӧны веськыд наука, некутшӧм йӧйтӧдлӧм-ылӧдлӧм абу, — быд мортлы позьӧ велӧдчыны университетӧдз!
Кыдзи нӧ сэсся тайӧ сьӧкыд пӧранас оз ков отсавны асланым Сӧветскӧй власьтлы, кутыштны сӧветскӧй школаяссӧ?
Колян газетын на (№ 155) вӧлі юӧр: Койгородын йӧзыс тӧждысьӧны велӧдчӧм вӧсна да приговорӧн корӧны восьтыны выль, ыджыд школа, эмӧсь сэтшӧм мывкыда (сознательнӧй) йӧз кӧнсюрӧ и мӧдлаын. На бӧрысь колӧ быдӧнлы вӧтчыны!
Бурджыка думыштӧй, коми войтыр, та йылысь! Сьӧлӧмсьыныдджык видзӧдлӧй школаяс вылӧ! Мӧдысь ыджыд аттьӧ шуасны тіянлы ӧнія челядьяс. Сьӧкыд олӧм лоӧ налы, пемыдӧн кӧ, велӧдчытӧг найӧ быдмасны; сэки найӧ оз бурӧн миянӧс казьтыштны, — оз ков тайӧс вунӧдны!
Кыпӧдчыламӧй жӧ ставным ӧтвылысь асланым школаяснымлы отсавны, кыдз мый вермам! Сетамӧй челядьлы югыдлун, мед регыдджык му пырыс мунас важ лёк олӧмыс, курыд пемыд олӧмыс!
