МОСКВА. ВДНХ
Москва! ВДНХ! Миян странаса народнӧй овмӧсын достижениеяслӧн выставка.
Быд лун Рӧдиналӧн столицаса тайӧ пельӧсас, кӧні паськӧдчӧмаӧсь выставкалӧн павильонъясыс, волӧны уна дас тысяча морт, метроӧн и трамвайясӧн, троллейбусъясӧн и таксиясӧн, автобусъясӧн и подӧн. Воӧны Владивостокысь, странаса рытыввыв границаяс дорысь, шондіа Грузияысь, кӧдзыд море берегъяс дорысь; локтӧны рабочӧйяс, врачьяс, трактористъяс, инженеръяс; воӧны китаецъяс и американецъяс, чехъяс и финнъяс, еджыдъяс и сьӧдъяс. Локтӧны асывсянь рытӧдз, и быдӧн аддзӧ тані сылы кажитчанаӧс, интереснӧйӧс.
15 республикалӧн союз
Республикаяслӧн площадь. Уна дас струяясӧн пӧртмасьӧ «Народъяслӧн дружба» фонтан. Ӧшкамӧшкаӧн дзирдалысь ва бус мыськалӧ кытшӧн сулалысь зарни нывъясӧс. Найӧ меліа нюжӧдӧм кияснаныс быттьӧ чуксалӧны Выставка вылӧ пырысьясӧс: «Локтӧй, дона гӧстьяс, тӧдмасьӧй быдторйӧн! Ставыс тані лӧсьӧдӧма тіянлы».
Главнӧй павильон — стрӧг колоннаяса величественнӧй здание. Сылӧн сьӧкыд звездаа дзирдалысь шпильыс качӧма лӧз енэжӧдзыс. Ылӧдз тыдалӧны дона шыпасъяс: «СССР».
Тайӧ павильонас эм ӧти картина, коді нэм кежлӧ кольӧ вежӧрад. Картинаас петкӧдлыссьӧ, кыдзи Владимир Ильич провозглашайтӧ мир йылысь Декрет. Тайӧ вӧлі великӧй революциялӧн первой лунъясӧ. «Став мирлы — мир!» — татшӧмӧн вӧлі и пыр лоас сӧветскӧй государстволӧн политикаыс, кодӧс веськӧдӧма йӧзлысь олӧм бурмӧдӧм вылӧ.
Та йылысь висьталӧны павильонлӧн экспонатъяс.
Сӧветскӧй власть воясӧ 36 пӧв содіс миян странаын промышленнӧй продукция вӧчӧм. А производство средствояс вӧчӧм–83 пӧв. А мый лоас водзӧ? Лыдпасъяс висьталӧны: семилеткалӧн бӧръя воӧ промышленнӧй продукция вӧчӧм содас 1958-ӧд воын серти ещӧ 80 процент вылӧ.
Ыджыд гордость чувство чужӧ сьӧлӧмад, кор тӧдмасян залӧн, кӧні петкӧдлыссьӧ СССР-лӧн международнӧй тӧдчанлуныс. Тані эм ыджыд горельеф: «Сӧветскӧй народлы — слава». Видзӧдысьяслы паныд кысянькӧ стенсяньыс петӧны знамяяса уна тысяча йӧз. Шуда чужӧмаӧсь, морӧсаныс орденъяс да медальяс... Тайӧ миян современникъяс, найӧ, кодъяс историялӧн зэв дженьыд кадӧн, нелямын ӧти воӧн, корысялысь странаын стрӧитісны социализм да ӧні зумыда восьлалӧны коммунизмлӧн югыд вершинаяслань...
Республикаяслӧн площадь вылын став союзнӧй республикаяслӧн павильонъяс.
Украина!.. Украиналӧн павильон волшебнӧй дворец кодь. Тайӧ чудеснӧй павильонӧ вӧчисны Великӧй Кобзарь потомокъяслӧн кужысь кияс уна рӧма рисунокъяс, синтӧ ёрысь орнамент. Павильон вылас сулалӧны нывъяслӧн стройнӧй фигураяс, медся вылын — республикалӧн герб. Ставсӧ мичмӧдӧма стеклӧ сора зарни сплавӧн, и дворецыс шондіа лунӧ дзирдалӧ-пӧртмасьӧ уна рӧмӧн.
Со картина: Переяславскӧй рада вылын кисӧ нюжӧдӧмӧн выступайтӧ легендарнӧй Богдан, чуксалӧ казакъясӧс ӧтувтчыны великӧй роч народкӧд. Орччӧн — ыджыд панорама. Тайӧ нин ӧнія Украина: помтӧм-дортӧм плодороднӧй муяс да садъяс, домнаяс да шахтаяс, рудникъяс да электростанцияяс.
— Украина петіс мирын мӧд местаӧ из шом перйӧм кузя, — висьталӧ сьӧд синъяса ныв, экскурсовод. — Быд морт вылӧ чугун сывдӧм кузя кутӧ мирын первой места. Украинаса заводъяс вӧчӧны телевизоръяс и тракторъяс, китобойнӧй суднояс и фотоаппаратъяс, мотороллеръяс, комбайнъяс, холодильникъяс...
Мыйыс сӧмын оз быдмы Украинаса му вылын. Кольӧм воӧ чукӧртӧма кӧкъямыссё саяс миллион пуд шобді, уна сё миллион пуд сахарнӧй свеклӧ, кукуруза, овощи, фрукты.
Ӧти экспонат вылын лыдпас: кольӧм воӧ Украинаын быд мӧслы вӧлі заптӧма 12,3 тонна кукурузнӧй силос. Та мыйта кӧрымыс ёна отсаліс кыпӧдны скӧтлысь продуктивность. Сідз, ХII-ӧд партсъезд нима колхозын быд сё гектар му вылӧ пӧлучитӧма 505 центнер йӧв, 124 центнер яй. Денежнӧй доходыс колхозлӧн лоис дас миллион шайт саяс.
Талунъя Украинаын 462 научнӧй учреждение да вузъясын сё нелямын кафедра нуӧдӧны научно-исследовательскӧй удж. Помасьӧ атомнӧй реактор стрӧитӧм. Лоӧ котыртӧма полупроводникъяс кузя институт, уна вычислительнӧй центръяс...
Со кутшӧм ӧнія Украинаным. Став тайӧ успехъяссӧ шедӧдӧма сӧветскӧй власть воясӧ, шуда народъяслӧн дружнӧй семьяын, кӧть эськӧ бӧръя война дырйи фашистскӧй варваръяс сотісны, кисьтісны-жугӧдісны украинскӧй му вылысь ставсӧ...
Войналӧн пӧим вылын, мойдвывса лэбач Феникс моз, выльысь кыптіс и сӧветскӧй Белоруссия. Он вермы не казьтыштны кольӧм суровӧй кад йылысь тайӧ павильон дорӧ матыстчигӧн: пырысьясӧс встречайтӧны Белоруссияса геройяслӧн — Константин Заслоновлӧн да Николай Гастеллолӧн — мужественнӧй фигураясыс.
Ӧні Белоруссия электроэнергия вӧчӧ унджык сыысь, мыйта вӧчліс ставнас царскӧй Россия. Республикаын вӧчӧм быдпӧлӧс машинаяс тӧдӧны мирса комын странаын. Воӧны найӧ и миянӧ. Сідз, быд вӧр лэдзысь ошкӧ Минскысь воӧм МАЗ-яс, а видз-му овмӧсын уджалысьяслы ёна кажитчӧ быдлаӧ сибалысь «Беларусь» трактор.
Белоруссияын быдтӧны картупельлысь да овощилысь озыр урожайяс, кыпӧдӧны скӧтлысь продуктивность. Либӧ со шабді, коді бура быдмӧ и миянын, но бӧръя кадӧ мыйлакӧ кутісны вунӧдны сы йылысь. Кольӧм во Белоруссияса колхозъяс да совхозъяс шабді вӧдитӧмысь босьтісны ӧти миллиард витсё дас сизим миллион шайт доход.
Дзордзалысь садъяслӧн да виноградникъяслӧн муӧн шуӧны Молдавияӧс. И тайӧ пыр жӧ шыбитчӧ синмад, мыйӧн сӧмын веськалан сылӧн павильонӧ. Гырысь, сочнӧй яблӧкъяс, юмов грушаяс, небыд гӧна персикъяс, абрикосъяс да виноград — сэтӧр кодь сьӧд, изумруд кодь веж, асъя кыа кодь розовӧй, гырысь и посни.
Орччӧн — шондіа Грузиялӧн павильон-сад. Уна йӧзкӧд ӧтвылысь ме кытшовті тайӧ чудеснӧй садсӧ. Ӧшалӧны виж лимонъяс, веж гранатъяс, гӧрд апельсинъяс. Но оз сӧмын фруктыясӧн нимав Грузия. Пыралан кӧ промышленность залӧ, тӧдмалан: тайӧ союзнӧй Республикаас ёна развивайтчӧ металлургия, химия, вӧчӧны машинаяс, приборъяс, станокъяс, кӧмкот, ковёръяс, электровозъяс.
Уна интереснӧйтор позьӧ тӧдмавны и Закавказьеса мукӧд союзнӧй Республикаяслӧн павильонъясысь. Кыскӧ вниманиетӧ Азербайджанскӧй ССР-лӧн павильон. Пыранінсӧ вольсалӧма стеклӧ кодь шыльыд гранитӧн. Тані сідз жӧ лӧсьӧдӧма оранжерея. Сэні уна пӧлӧс субтропическӧй быдмӧгъяс.
Азербайджанса муяс вылын быдмӧны табак, чай, мандаринъяс, лимонъяс, апельсинъяс, масличнӧй культураяс. И век жӧ Республикалӧн основнӧйыс — нефть. 1960 воын лоӧ перйӧма тайӧ ломтассӧ кызь кык миллион тонна. Азербайджан сетас локтан воӧ дас ӧти миллиард кубометр газ.
Вот и Средньӧй Азияса республика — Узбекистан. Гум кодь стройнӧй колоннаяс весьтын кыпалӧ мича серпасъяса каменнӧй шатёр. Орччӧн уна рӧмӧн пӧртмасьӧ мича фонтан. Узбекистан! Павильон вылӧ первой видзӧдлӧм бӧрын пыр жӧ гӧгӧрвоан, кутшӧма колӧ тайӧ степнӧй крайса олысьяслы ва. Лӧз ваа каналъяс рисуйтӧма керка стенъясын. Ва ызгӧ павильон водзын. Оз лӧньлы сылӧн шумыс и тшынасьысь Чайханаӧ пыранінын, кытчӧ уна тысяча морт быд лун волӧны чӧсмасьыштны шашлыкӧн да Узбекистанса мукӧд национальнӧй блюдоясӧн.
Ӧні тайӧ республикаас кӧкъямыссё сайӧ гырысь оросительнӧй канал. Найӧ быд во нуӧны муяс вылӧ кызь вит миллиард кубометр ва. Став каналъяслӧн кузьтаыс — 120 тысяча километрысь унджык. Кӧкъямыссё тысяча гӧгӧр гектар му водзті вӧліны потласьӧмаӧсь жарысла, ватӧмысла. Ӧні найӧ сетӧны хлопоклысь да мукӧд культураяслысь озыр урожайяс...
Хлопок — Узбекистанлӧн национальнӧй гордость. И кор воськовтан павильонлӧн ӧти залӧ, водзад пыр жӧ паськалӧ хлопковӧй поле, быттьӧ неважӧн шлапкӧма-усьӧма лым. Хлопок вӧдитӧны Республикаса став колхозъяс.
Но не сӧмын хлопокӧн озыр Узбекистан. Сійӧ сетӧ страналы тутӧвӧй шелкопрядъяслысь коконъяс, каракуль куяс, джут, кенаф...
Но Республикаса народнӧй овмӧслӧн главнӧйыс — промышленность. Промышленнӧй производстволӧн объём кузя Узбекистан занимайтӧ СССР-ын нёльӧд места. А важӧн-ӧ сійӧ вӧлі царскӧй Россиялӧн пемыд окраинаӧн, кӧні грамотнӧй йӧзыс вӧлі сӧмын кык процент?
Сӧветскӧй народъяслӧн ыджыд семьяын дзоридзалӧ и Казахстан. Ӧні сэні эм 27 вуз, 142 техникум, 19 драматическӧй театр, уна дас кинотеатр. Сӧветскӧй власть воясӧ Казахстанын кыпӧдӧма промышленностьлысь сэтшӧм отрасльяс, кыдзи чёрнӧй металлургия, химическӧй, машинаяс вӧчӧм, кодъяс войдӧр эз вӧвлыны.
Бӧръя воясӧ Казахстан лои странаын шабді быдтан основнӧй районӧн. Вит воӧн освоитӧма кызь куим миллион гектар целиннӧй му. Кольӧм воӧ республика сетіс Рӧдиналы 852 миллион пуд нянь.
Ыджыд шуд воис и Балтийскӧй морелӧн берегъяс дорӧ. Выставка вылын ми вӧлім буретш сэк, кор Латвияса, Эстонияса да Литваса народъяс празднуйтісны сӧветскӧй народъяслӧн дружнӧй семьякӧд ӧтувтчӧмсянь дас вит во тырӧм.
Латвийскӧй Республикалӧн павильон дорын вӧлі та кузя уна йӧза митинг. Ми кывзім ораторъяслысь пӧсь речьяс. Найӧ кыпыда висьталісны сы йылысь, кутшӧм ӧдйӧ развивайтчӧны Прибалтийскӧй республикаяс.
Республикаяслӧн площадь вылӧ, став тайӧ ыджыд сад вылас ньӧжйӧник лэччис гожся вой. Ыпнитісны бияс. И выставкалӧн сідз нин мича кар пӧрис чудеснӧй, мойдвывса кодь странаӧ.
Выставкалӧн главнӧй павильон ставнас кутіс кажитчыны бронзӧвӧйӧн, югъялысь звездаа шпильыс быттьӧ розьӧдӧ сьӧд енэжсӧ. Зданиеыс ӧні кажитчӧ нӧшта на величественнӧйӧн... Сэтшӧм жӧ величественнӧйӧн, кыдзи и ачыс великӧй Сӧветскӧй Союз.
Думайтысь машинаяс...
Выставкалӧн «Промышленность да транспорт» разделын дас кӧкъямыс павильон. Петкӧдлыссьӧ 4000 сайӧ выль машина, станок, прибор да мукӧд оборудование, а сідзжӧ уна лыда макетъяс да модельяс гырысь промышленнӧй установкаяслӧн, технологическӧй процессъяслӧн.
Кор син пырыд мунас ставыс тайӧ, кажитчӧ, быттьӧ тэ веськалін кутшӧмкӧ фантастическӧй заводӧ, коді вермӧ вӧчны ставторсӧ, мый сӧмын думыштас морт.
Медся ыджыд павильоныс — «Машиностроение». Стеклӧысь вӧчӧм куполыс сылӧн тыдалӧ Выставкалӧн быд пельӧссянь. Павильоныс паськӧдчӧма кызь тысяча квадратнӧй метр площадь вылӧ. Тані петкӧдлӧма машиностроениелӧн став юкӧнъясыс, а сідзжӧ чёрнӧй да цветнӧй металлургия. Павильонгӧгӧрса восьса площадкаяс вылын верман тӧдмасьны ӧнія кадся гырысь да специальнӧй автомашинаясӧн, тракторъясӧн, видз-му овмӧсын уджалан машинаясӧн, прицепъясӧн.
Со морт ветымын видзӧдӧны уджалысь комплекснӧй автоматическӧй линия вылӧ, коді вӧчӧ видз-му овмӧсса уборочнӧй машинаяслы вкладышъяс. Линияас ӧкмыс агрегат.
Оператор босьтіс кузь линейка кодь металлическӧй пластинка, пуктіс сійӧс колана местаӧ. Пластинка мӧдӧдчис туйӧ: сійӧ ньӧжйӧникӧн прӧйдитіс ӧти агрегат, мӧдӧс, коймӧдӧс... Быдӧн на пиысь автоматическӧя вӧчӧ колана операция. Медбӧръя агрегатысь петӧ дась продукция — вкладыш.
Тайӧ автоматическӧй линияыс ӧти воӧн вермас сетны 28 миллион вкладыш, ӧтнас кутас обеспечивайтны татшӧм детальяснас страналысь став потребностьяссӧ.
Видзӧдан тайӧ линия вылас, и син водзад сувтӧны татшӧм жӧ первокласснӧй оборудованиеа заводъяс, кӧні быдпӧлӧс продукция вӧчигӧн пӧшти некутшӧма оз видзсьы мортлӧн физическӧй вын. А тайӧ ӧд лоас регыд. Та йылысь висьталӧны партия Центральнӧй Комитет июньскӧй Пленумлӧн решениеяс.
Со Воронежскӧй заводын вӧчӧм ыджыд пресс. Ӧти прессыслӧн сьӧктаыс пӧшти кӧкъямысдас вит тонна. Судтаыс сизим метрысь вылынджык. Тайӧ нин личкас. Ӧтчыд кучкас — и деталь эм. Оз ков тӧчитны сійӧс да шлифуйтны.
А вот горизонтально-расточнӧй станок ачыс уджалӧ мортӧн сетӧм задание серти. Сійӧ сідзи и шусьӧ: программнӧя веськӧдлан станок. Кнопкаяс личкӧмӧн морт сетӧ сылы задание, и механизм ачыс зільӧ-вӧчӧ тшӧктӧмторсӧ — фрезеруйтӧ, писькӧдӧ розьяс.
Брюссельса Всемирнӧй выставка вылын тайӧ станокыслы сетӧма медся ыджыд премия. Вӧчис тайӧ чудеснӧй механизмсӧ Свердлов нима Ленинградскӧй завод.
Гырыся восьлалӧ миян Рӧдина техническӧй прогресс туй кузя!
Со орччӧн сулалӧны кык станок. Кыкнанныс вӧчӧны ӧти сикас продукция. Но ӧти вылас пӧвторйӧ гижӧма «важмӧм конструкция», а мӧдас — «выль конструкция». И выльыслӧн производительностьыс некымын пӧв вылынджык, кӧть эськӧ ачыс прӧстӧйджык, этшаджык места босьтӧ.
Зэв бур, мый тадзи петкӧдлӧма.
Химия!.. Чудеснӧй наука, код отсӧгӧн миян кадӧ морт вӧчӧ сэтшӧмторъяс, мый йылысь войдӧр эз лысьт думыштлыны.
Вот ещӧ ӧти стенд — «Полиэтилен». Асьсӧ тайӧ веществосӧ пуктӧма стеклӧ дозъясӧ — сакар торпыриг кодь, пемыдджык сӧмын. Но, а кыдзи тӧдса, полиэтилен артмӧ этиленысь — газысь...
Миян водзын уна дас предмет, кодъясӧс мортлӧн кияс вӧчисны газысь. Пырыс тыдалана тканьяс, флягаяс, трубаяс да шлангъяс, проводъяс, шестерняяс да сідз водзӧ. Вот тіянлы и газ!
Эм выставка вылын катер. Мыйысь, думайтанныд, вӧчӧма сылысь корпуссӧ? Абу кӧртысь ни пуысь. Полиэфирнӧй стеклопластикысь. Химиялы вӧлӧм ставыс позяна.
Мый сэтшӧма кажитчӧма нывбабаяслы эсійӧ стенд вывсьыс? Искусственнӧй каракуль. Сэн жӧ петкӧдлӧма капронысь, анидысь да мукӧд татшӧм веществоясысь вӧчӧм сэтшӧм мича смушкаяс, мый найӧс сьӧкыд торйӧдны мичаник ыж куясысь, кодъяс эмӧсь Узбекистанса павильонын. Бара жӧ химия.
Уна интереснӧйтор позьӧ аддзыны «СССР-лӧн электрификация» павильонысь.
Первой залын — ыджыд карта, кӧні петкӧдлӧма страна электрифицируйтӧм. Карта водзын — Ленинлӧн величественнӧй скульптура.
Збыльмисны Ильичлӧн кывъясыс: «Коммунизм — сійӧ Сӧветскӧй власть да став странаӧс электрифицируйтӧм». Кор прӧйдитчан таті паськыд залъясті, тайӧ кывъясыс унаысь усьлӧны дум вылад.
Тӧдса, мый медся выгӧднӧ стрӧитны теплӧвӧй электростанцияяс. Павильонын талы сиӧма быдса раздел. Петкӧдлӧма татшӧм станцияяслысь уна макетъяс, на лыдын и мирын медся ыджыд, Красноярскӧй электростанциялӧн. Сылӧн турбинаясыс быд во кутасны сетны некымын миллиард киловатт-час энергия.
А со и космическӧй пространствоын первойя станциялӧн макет. Ӧд морт коркӧ завоюйтас тайӧ пространствосӧ, дерт, кутасны ковны татшӧм станцияясыс. Татшӧм станцияыс кутас уджавны шонді энергияӧн. Макетыс бура петкӧдлӧ тайӧ процессӧ. Со экскурсовод книгаӧн сайӧдіс гӧгыль вылӧ усьысь югӧръяс, и макет эз кут бергавны.
Кыдзи он пырав вӧр промышленность павильонӧ? Торйӧн нин ёна кажитчӧны выль механизмъяс. Со универсальнӧй тракторнӧй погрузчик. Аслас ыджыд клещиясӧн кватитӧ быдса кер чукӧр да кыпӧдӧ выліӧ. А со валочно-трелёвочнӧй трактор. Сылӧн мыш вылас — металлическӧй пельпомъяс. Тракторыс пӧрӧдӧ вӧрсӧ, шыбитӧ тайӧ пельпомъяс вылас да нуӧ, кытчӧ колӧ...
Здук кежлӧ он дугдыв шензьыны выставкалӧн чудеснӧй карын. Мукӧддырйиыс кажитчӧ нин, мый тӧдмалін медся интереснӧйсӧ, но пыран мӧд павильонӧ и кутшӧмкӧ выльтор ещӧ на ёнджыка шензьӧдас тэнӧ.
Ещӧ уна сё дивӧ
Вот ещӧ уна сё чудесаяс — «Радиоэлектроника да связь» павильон. Быд лун ӧчередьын тані сулалӧ уна тысяча морт.
Шы ни тӧв пырам пемыд комнатаӧ. Ыпнитісны телевизоръяслӧн экранъяс. На вылын петкӧдчис... зэв ыджыд роза. Пышнӧй, алӧй лепестокъяса, дзик ловъя. Кажитчӧ, мый кылан мича дзоридзыслысь и чӧскыд дуксӧ...
Кык неыджыд ящик, быттьӧ стеклӧысь — пырыс тыдалӧ. Пытшкӧсас кутшӧмкӧ тюрикъяс, кубикъяс, проводъяс. Быттьӧ нинӧм ёна шензьӧданаыс абу.
— Тайӧ «Маяк» радиостанция, — висьталӧ экскурсовод. — Буретш татшӧм станциясӧ пуктӧма мулӧн коймӧд искусственнӧй спутникӧ, и сійӧ ӧнӧдз мӧдӧдалӧ му вылӧ сигналъяс...
Вот тэныд и неыджыд ящик!
Кыдзи выль зал, сідзи и выль приборъяс, радиоаппаратура...
«Наука» павильон. Пыранінлы паныдӧн зымвидзӧ-сулалӧ космическӧй ракета. Вот тайӧ снаряд! Сьӧктаыс 1472 килограмм. Пач кодь дзик. И татшӧм грӧмадинасӧ шыбитӧма уна дас миллион километр сайӧ, да сійӧ лоис шонділӧн искусственнӧй спутникӧн. Кутшӧм вын ковмис, медым качӧдны сы ылнаас татшӧм пулясӧ, кодӧс слабджык подъёмнӧй кран ӧдва-ӧдва вӧрзьӧдас места вывсьыс!
Торъя залын петкӧдлыссьӧны мулӧн искусственнӧй спутникъясыс, налӧн уна лыда сложнӧй приборъяс. Тайӧ спутникъяссӧ лэдзӧмыс лоис ыджыдсьыс-ыджыд событиеӧн, коді шензьӧдіс став мирсӧ.
Некор оз бырлы йӧз тайӧ залсьыс. Пырысь-петысьяс вылӧ, сӧветскӧй морт генийлӧн став тайӧ изобретениеяс вылас стенсянь видзӧдӧны Константин Эдуардович Циолковскийлӧн мудрӧй синъясыс, кодъяс быттьӧкӧ кӧсйӧны висьтавны: «Кутшӧм ме рад, мый космос завоюйтӧм йылысь менам став думъяс пӧртсьӧны олӧмӧ миян странаын».
Збыльысь, тані уна сё дивӧ. Найӧ — быд залын, быд пельӧсын. Кыдзи он сувтлы со эсійӧ аппарат дорас, ме эськӧ шуи... механическӧй врач дорас? Дерт, лечитны сійӧ оз лечит, но отсалӧ врачлы стӧчджыка тӧдмавны висьӧмсӧ.
Быд висьӧмлӧн уна пӧлӧс симптом, признак, кодъяс серти врач определяйтӧ висьӧмсӧ. Ичӧтджык опыта медикъяс вермасны и ӧшибитчыны диагноз пуктігӧн.
Отсӧг вылӧ воӧ тайӧ машинаыс. Врач юасьӧ висьысьлысь, мый вылӧ сійӧ норасьӧ. Сэсся быд симптом вылӧ личкыштӧ торъя рычажок, включайтӧ приборсӧ, некымын секунда мысти экран вылын артмӧ гижӧд: «Грипп» либӧ «Тыяслӧн эмфизема». И машина оз пӧръяв, врачыс кӧ кужис тӧдмавны висьӧмыслысь признакъяссӧ.
Кык павильонын петкӧдлыссьӧ, кыдзи атомлӧн энергияыс применяйтсьӧ мирнӧй цельяс вылӧ. Ӧти залын сё киловатт мощностя атомнӧй реактор.
Инженер босьтіс киас кузь бедь, кодлӧн помас радиоактивнӧй кобальт, сибӧдіс бедь помсӧ машина дінӧ, и комнатаын пыр жӧ заводитісны ворсны бияс, кывны утка герчкӧм кодь тревожнӧй шыяс. Излучайтӧм заводитчис.
Со ещӧ ӧти «дивӧ» — «Гамма-терапевтическӧй установка».
— Либӧ мӧд ногӧн сійӧ — кобальтӧвӧй пушка, — висьталӧ экскурсовод.
Пушка кодь и эм. Но сӧмын тайӧ орудиеыслысь стволсӧ веськӧдӧны оз йӧзӧс виалӧм вылӧ, а медся страшнӧй висьӧмысь найӧс мездӧм вылӧ. Тайӧ пушкаыс аслас гамма-лучьясӧн сотӧ ракӧвӧй опухольяс.
Со кутшӧм пӧльза вермӧ сетны мортлы атом!
Выставкалӧн дзоридзалысь веж кар паськӧдчӧма кыксё дас квайт гектар вылӧ. Быдлаӧ волыны он вермы, кыдзи ӧти лунӧн он вермы пыравны и быд павильонӧ. Позьӧ тані любуйтчыны яблоняяслӧн сӧвмысь плодъясӧн, кывзыны тополь коръяслысь сярӧдчӧмсӧ. А мыйта мича дзоридзыс гӧгӧр! Еджыдӧсь, лӧзӧсь, алӧйӧсь, пышнӧйӧсь, гырысьӧсь, ӧвтӧны чӧскыд ароматӧн.
Зэв дженьыдик кадӧн, куим лунӧн, тайӧ чудеснӧй карсьыс ми аддзылім уна дивӧяс, лыдтӧм-тшӧттӧм выльторъяс, кодъясӧс вӧчис сӧветскӧй морт, миян современник. Да, миян современник, свободнӧй, талантливӧй... Буретш сійӧ, кодлӧн мудз тӧдтӧм киясыс да сюсь вежӧрыс пыр частӧджык и частӧджык шемӧсмӧдӧны мувывса олысьясӧс сэтшӧмторъясӧн, мый йылысь водзті эз висьтавсьыв весиг мойдъясын.
