МЕД ЭЗ ЧУСМЫ ЧУЖАН МУЛӦН МИЧЛУНЫС
Коми АССР-са Верховнӧй Сӧветлӧн сессия вылын сёрнитӧм, 1987 во
Неважӧн ме тӧдмаси ӧти том зонлӧн олӧм-вылӧмӧн. Мортыс вина юӧма, код юрӧн тышкасьӧма да веськалӧма судӧдз... Дерт, позьӧ шуны, мый тані вывті шензьӧданаыс немтор абу, юысьясыдкӧд унаысь овлӧ тадзисӧ. Но менӧ, уна быдторсӧ нин аддзылысь мортӧс, ставыс тайӧ пыдіа вӧрзьӧдіс и дойдіс. И медся ёнасӧ, буракӧ, сы вӧсна, мый меным тӧд вылӧ уси тайӧ том мортыслӧн пӧльыс, кодӧс ме бура тӧдлі. Сійӧ вӧлі миян сиктын авъя да шань мортӧн, быдторсӧ кужысь-сяммысьӧн. Сійӧ вӧлі керкатӧ мичаа тшупӧ и кузнечаын косатӧ дорӧ, век мыйкӧ мӧвпыштӧ да лӧсьӧдӧ горт гӧгӧр уджсӧ кокньӧдӧм могысь. Война вылысь бӧрсӧ воис сьӧкыда ранитчӧмӧн, дыр чотіс, но дойсӧ венӧмӧн, вынсьыс вывті, век ветлӧдліс вӧрӧ, ур да дозмӧр кыйис, войбыдъясӧн чери кыйис Сыктылысь, сы вӧсна, мый колӧ вӧлі сувтӧдны кок йылӧ сы пӧрйӧ посньыдик на челядьсӧ.
И сы вӧсна тшӧтш, мый радейтана вӧртӧгыс да муса чужан ютӧгыс мӧд нога олӧмсӧ сійӧ эз тӧд ни эз чайт!
И тайӧ мортыслы, быдтор кужысь-сяммысьыслы, вӧралысьыслы и чери кыйысьыслы — ме тӧда! — интересӧн овсис му вылас, водзӧ вылӧ видзӧдӧмӧн овсис да уджавсис. Со мый вӧсна сылӧн гӧрдов чужӧмыс век нин вӧлі нюмсермунӧма. И вӧлі сійӧ збыльысь Бур Мортӧн.
А со этайӧ сылӧн йылӧмыс дас сизим арӧсӧн веськалӧма судӧ. Дас сизим арӧснас сылы лоӧма нин гажтӧм и деливӧ овнысӧ, оз тӧд, мый колӧ вӧчны, кытчӧ колӧ веськӧдны том вынсӧ-бисӧ. Да, тӧдӧмысь, немтор оз и сяммы сійӧ лючкисӧ вӧчны. Весигтӧ велӧдчыны дыш сылы...
Но, юавсьӧ, ӧтнас-ӧ зонмыс мыжа сыын, мый быдмӧ татшӧмнас? Мый татшӧм томиник кадсяньыс нин сійӧ, асьсӧ гажӧдӧм могысь кыссьӧ румка дінӧ либӧ дурмӧдысь наркотик дінӧ?
Ме чайта, тайӧ лёкторас, морт олӧм тадзикӧн пансьӧмас кутшӧмкӧ да кутшӧмкӧ мыж эм тшӧтш и миян, сійӧс кытшалысь йӧзлӧн. Сыысь тшӧтш мыж, мый уна сё да уна сюрс сы кодь жӧ том морт лоӧны вина юысьӧн, веськодьӧн, сямтӧмӧн да ковтӧг лёкалысьясӧн...
И тані ме аддза веськыд йитӧд сессия вылын видлаланторйыскӧд.
Сыктыв кузя — да сӧмын-ӧ сы кузя! — йӧз олӧмлӧн ӧти кӧлена дырйи дзикӧдз куштісны-кералісны туянаджык вӧрсӧ! Гашкӧ, и бӧр ловзьытӧм вылӧ нин бырӧдӧма мичасьыс-мича пожӧма ягъяс, ямисны да урӧсмисны юяс, бырисны вӧралан да вотчанінъяс, зэв этша коли ур, дозмӧр, чери...
Сідзкӧ, сійӧс, мый сэтшӧм нимкодьпырысь вӧчліс-керліс миян зонлӧн пӧльыс — ӧніяыс оз нин вермы вӧчнысӧ, вӧравны ни кыйсьыны эз велав сійӧ. Керка тшупны ни. Ичӧт дырсяньыс сылы эз нин йиджтысь сьӧлӧм тырнас Вӧрсӧ кылӧмыс. Мича да озыр Чужан юнас лов пыдӧсӧдзыс нимкодясьӧмыс. Тшӧтш и пу дінӧ, вӧр-валӧн шемӧсмӧдана дивӧ дінӧ, веськодьӧн сійӧ быдмӧ, тшупсьыны ни лӧсйысьны оз сяммы, сюмӧдысь-вужйысь мыйкӧ кыны ни.
А уна-ӧ на ми сетім мортыслы та пыдди? Став бырӧдӧм-воштӧмторъясыс пыдди?
Чужанінӧ волігӧн менӧ сьӧлӧмӧдз дойдісны тӧдса велӧдысьлӧн кывъясыс:
— Ӧні ми весиг огӧ вермӧй петкӧдлыны челядьлы тыр-бур пожӧма яг...
И тайӧ Сыктыв йылын! Кӧні республика пасьтала — страна пасьтала! — кывсисны-юргисны Тям ягъяс. Кӧні ва юксянінлӧн паськыдысь-паськыд вывтасінъясын шыльквидзисны помтӧм-дортӧм ягъяс. Эстшӧм пожӧма югыд гулыд ягъяс! Ме аддзылі на найӧс том дырйи и аслам медбӧръя здукъясӧдз кута аттьӧавны таысь ыджыд Олӧмсӧ. Вижов сисьяс моз нетшкысисны енэжлань сывтыръя пожӧмъяс, ставныс ӧтмоза веськыдӧсь, шыльыдӧсь, ув тупыльясыс сӧмын юр йыланыс. И джуджыдӧсь пожӧмъясыс, комын гӧгӧр метр, и пӧшти быд пуысь вӧлі петӧ дона «авио» кер...
Татшӧмкодь кымын жӧ ягъяс пыкисны енэжсӧ Воктым и Ныдыб, и Кажым кузя...
Ӧні уна кералӧм ягъяс местаын тшем быдмӧ быдлаӧ сибалысь-тэрмасьысь пипу. А уна ягъяс васӧдмисны да нюрзисны.
А ӧд вежӧраджыка кӧ пӧрӧдчыны, позьӧ вӧлі и керавны вӧрсӧ, сійӧ жӧ мича пожӧмсӧ, и вуж выйӧныс не орӧдны нэмӧвӧйся ягсӧ. Торйӧн нин медмича, шемӧсмӧдана ягъяссӧ! Шуам, ӧти визь пӧрӧдін, а мӧдӧс колин. Нӧшта визь пӧрӧдін, а орччӧнсӧ бара колин. А во дас вит-кызь мысти, кор кольӧм бурысьясыс лышкыда кӧдзасны бур кӧйдыснас кералӧм-тыртӧммӧминъяссӧ, — сэки позьӧ выльысь бергӧдчывны ягас да босьтны колялӧмасӧ. А сэсся и выльысь кыпӧдчӧм пожӧмъясыс нин кӧдзасны кушалӧмасӧ... И тадзи помасьлытӧг. Вӧр-ваыс ӧд век уджалӧ, сійӧ оз вермы терпитны тыртӧминъястӧ...
Миян жӧ социализм овмӧс, ставыс вӧчсьӧ план серти. И кӧзяиныс ӧти да нэмӧвӧйся — народ. Ставсӧ позьӧ водзвыв артыштны уна дас во кежлӧ. А вӧр овмӧсад торйӧн нин колӧ тадзисӧ вӧчны, ылӧ водзӧсӧ видзӧдны, сы вӧсна мый вӧрпуыс оз ӧти воӧн быдмы, абу сійӧ анькытш сора зӧрыд, — сё во колӧ сулавны да быдмыны сійӧ жӧ пожӧмыслы мед лоны тыр-бур пуӧн...
А татшӧм ногӧннас кӧ оз быр да ор гажа ягыс, век ӧтарӧ пондас кӧ сулавны сійӧ, сэки и сы гӧгӧр олысь-рӧдмысь пӧткаыс оз быр, вотӧсыс оз быр. Тшӧтш и йӧзлӧн нимкодьлуныс оз быр ни оз помась!..
Да сійӧ жӧ челядьсӧ школаысь вайӧдлыны эськӧ татшӧминас. Мед тшӧтш нимкодясьӧны кольӧм-видзӧм ягыслӧн мичлунӧн. Да ичӧтысянь велӧдчыны, кыдзи колӧ вӧр-васӧ видзны, вӧрсӧ кералігӧн помӧдз не дойдавны сійӧс. Мед том сьӧлӧмъясӧ нэмныс кежлӧ мӧрччӧ ставыс тайӧ да водзӧ вылӧ ышӧдӧ бурджыка да югыдджыка овны...
Сэсся: татшӧм гажа вӧра-нюраинъясас водзысянь эськӧ колӧ унджык колявны дзикӧдз вӧрзьӧдлытӧм діторъяс, кӧть нин неыджыд заповедникъяс, мед эськӧ сэні, лӧнинас, некодысь повтӧг оліс да рӧдмӧдчис вӧрса котралысьыс и лэбалысьыс... А то ӧд миян Печора-Илыч заповедникысь ӧтар нинӧм сэсся абу. Да и сійӧс нин зырӧны пӧрӧдчысьяс, кералісны нин содтӧд видзӧм могысь индылӧм вӧр юковъяссӧ, воӧдчисны быд ногыс видзана-доръяна Унья ю дорӧдз. Либӧ мыйта нин ми сёрнитам Национальнӧй парк лӧсьӧдӧм йылысь, а некыті немтор на эз вӧрзьы, а сэк кості сы вылӧ коркӧ индылӧм вӧръяссӧ вочасӧн, буракӧ, тшӧтш шырзясны...
Ми ӧнӧдз, сӧмын на и тӧдім — ӧдйӧджык вӧрсӧ керавны. Давай-давай! Комиын пӧ вӧрыс помтӧм-дортӧм, сӧмын керав, мый верман, нетшкы, мый верман, сідз и тадз оз быр сэтысь вӧрыс...
Кодкӧ коркӧ ылӧсас артыштӧма, мыйта вермас быд во сетны коми вӧрным. Комын нёль да джын миллион кубометр пӧ! Со сэсся и вувзьысисны сы вылӧ быд ногыс. Не ӧти дас ведомствоса кералысь. Тшӧтш и аснаукӧн бур тӧлктӧг-ладтӧг керасьысь, сідз шусяна самозаготовительяс...
Кысь нин вӧр вылас тадзитӧ ыршасигӧн мӧвпавны заповедникъяс да ва видзан бурысьяс йылысь. Сӧмын — давай! Да мед эськӧ унджык вӧлі пожӧм да коз...
Мыйта нин та понда вензьӧма и вийсьӧма. Мед эськӧ стӧчджыка индыны пӧрӧдны позянасӧ, расчётнӧй лесосекасӧ, збыльысь позяна мында — во чӧжнас 26–28 миллион кубометрысь не унджык. Да мед татшӧм ногӧннас, медбӧрын, ладмӧдны республикаын вӧрыслысь вужсӧ дзикӧдз вылӧ не орӧдана пӧрӧдчӧм. Мед эськӧ вӧрыс быд во выльысь быдмис унджык пӧрӧдӧмаыс серти. Мед эськӧ сійӧ, Вӧрыс-батюшкоыс, не сӧмын талун, но и аски могмӧдіс странанымлысь корӧмъяссӧ. Мед и водзӧ сійӧ быд ногыс мичмӧдіс Чужан Мунымӧс!..
Но немтор на тай оз гынмы та кузя! Кольӧм во куим лесхоз пасьталаын вӧрсӧ кералӧма позянаыс серти кык миллион кубометр вылӧ унджык. А таво вывтіасьӧмнас пӧрӧдчӧны нин сизим лесхоз пасьталаын, и колӧ чайтны, мый татшӧм повзьӧдчана лыдпасыс вермас водзӧ на содны.
Лунвыв районъясысь ӧтар шуштӧм серпас тыдовтчӧ Удораын. Татчӧс олысьяс курыда гаравлӧны, мый став вӧрсӧ дорвыв шырзьӧмыс вӧсна ӧні Кослансянь позьӧ нин судзӧдчыны видзӧдласнад Архангельскӧй областьӧдз и Усть-Цильма районӧдз. А тадзи жӧ кӧ пондас мунны пӧрӧдчӧмыс и водзӧ вылӧ, регыд сэсся тыдовтчас и Полярнӧй кытш. А нӧшта удорасаяс, писькӧс вӧралысьяс, нюмрасьӧны сыысь, мый лыа мусина ягъяссӧ сэтшӧма гӧрисны да пазӧдісны сьӧкыд техникаӧн, мый сэні ӧдвакӧ чужас кӧть ӧти бур пожӧм кӧйдыс матысса сё во чӧжӧн...
А сэк жӧ вӧр овмӧсъяс, лесхозъяс, кодъяслы эськӧ колӧ быд ногыс видзны вӧрсӧ, став пӧлӧс пӧрӧдчысьяссӧ чорыда ӧлӧдны дурка уджалӧмсьыс, выль вӧр кӧдзны и пуктыны кушалӧминъясӧ, — вӧрсӧ татшӧм ногӧн видзысьясыс асьныс лэдзӧны жӧ кер. Асьныс шырзьӧны пӧрӧдчысьяс бӧрын кольышталӧм діторъяссӧ. Да ю берег дорысь ва видзан векньыдик бурысьяссӧ, сы вӧсна мый налы тшӧтш сетсьӧ вӧр лэдзан план. А техникаыс налӧн татшӧм уджыс вылӧ этша и жеб, да и йӧз выныс оз тырмы. Со и ковмӧ нетшкыны, мый матынджык сулалӧ.
Сэтчӧдз нин ставсӧ нетшкисны да идралісны, мый уна сиктъяс гӧгӧрысь войтырыслы сьӧкыд лои корсьны выль керка тшупӧм могысь мыйтакӧ пожӧм.
Мен чайтсьӧ, воис кад мездыны лесничӧйясӧс налы лӧсявтӧм кер лэдзӧмысь. Мед веськӧдны налысь став вынсӧ да зільӧмсӧ бурджыка да мӧрччанаджыка вӧр видзӧм вылӧ. А кольны колӧ налы сӧмын вӧрсӧ весалігӧн-видзигӧн пӧрӧдчӧм.
Сы пыдди бурджыка колӧ идравны ягъяссьыс сійӧс, мый нин пӧрӧдісны вӧр лэдзысьяс. Да тшӧтш пӧрӧдны кыдз да пипу, коді сідз кольӧ сулавны да дзикӧдз вылӧ вошӧ лыска пуысь пиловочник бӧрся вӧтлысигӧн. Да не лэдзны вӧйтавны сымда вӧр посни юясӧд кылӧдчигӧн.
Мен чайтсьӧ, мый нӧшта на колӧ шыӧдчыны вылынджык сулалысь инстанцияясӧ пӧрӧдны позяна вӧр мындасӧ — расчётнӧй лесосекасӧ — чинтӧм могысь да сыкӧд йитчӧм мукӧдторъяс вежӧм могысь. Медым, медбӧрын, вайӧдны республикалысь вӧр овмӧссӧ, кодлӧн сэтшӧм ыджыд тӧдчанлуныс и экономикаын, и ывлавыв колана выйын видзӧм-кутӧмын, медым вайӧдны ставсӧ тайӧс буретш позянлунъяс серти уджӧдӧмӧ.
Кытчӧдз абу на сёр, колӧ дугдыны керавны сійӧ увсӧ, код вылын асьным жӧ пукалам*. (*Лои тӧдса, мый республикалысь вобыдся расчётнӧй лесосекасӧ 34,5 миллион кубометрсянь чинтӧма 29,9 миллион кубометрӧдз).
Бӧръя кадӧ партия да правительство вӧчисны унатор странаын вӧр-ва видзӧм да дорйӧм могысь. Байкал ты дорйӧм могысь. Войвыв юяслысь васӧ лунвылӧ бергӧдӧмсӧ дугӧдӧм могысь.
А ӧд бӧръя шуӧмыс медъёна инмӧ тшӧтш и миянлы!
Мир пасьтала тӧдса академик Лихачёв, странаса Культура фондысь председатель, Ставсоюзса телевидение пыр сёрнитігӧн шуис, мый войвыв юяслысь васӧ бергӧдӧмысь не бур ногӧн вермас вежсьыны олӧмыс Войвылын олысь сэтшӧм аслыспӧлӧс культураа народлӧн, кыдз комияс.
Ӧні миян юяс и водзӧ вермасны лӧня шлывгыны Войвывлань, мый и вӧчисны найӧ уна сюрс да миллион вояс чӧж. Но ӧні ми асьным вермам ёна дойдны да падмӧдны мича-гажа юяснымӧс! Дзикӧдз кӧ кералам вӧръяс, найӧ вермасны косьмыны, некысь налы лоӧ босьтны-чукӧртны васӧ. Лякӧсьтам-гудыртам кӧ ми найӧс нефтьӧн да быдсяма весавтӧм пежнас, юясным пӧрасны лёк дука муртса визувтысь канаваясӧ. Сэки мед эськӧ аслыным миянлы не пӧдны тайӧ пежас-гудырас. Кор мича-сӧдз юясным оз кутны лоны вӧрсӧ да мусӧ мыськовтысь да юкталысь вир сӧнъясӧн, сэки абу и сьӧкыд пӧдны няйтас...
Ӧд со, шуам, мыйта жӧ нин мунӧ сёрниыс молльӧн вӧр кылӧдӧм йылысь, та кузя мыйта решение вынсьӧдӧма быдсяма «судтаясын», а ыджыдасӧ век немтор оз вежсьы. Коньӧр юясным и водзӧ тырӧны и быд ногыс доймасьӧны таысь.
Посни ю усянінъяс, вомӧныс, тулысын потшӧны запаньӧн, сэсся ыджыд ва дырйи лэдзӧны вӧр. Унджыкысьсӧ лэдзӧны ёна унджык сы серти, мыйта юыс вермӧ лэптыны. Тувсов визулыс топӧдӧ керъяссӧ ва пыдӧсӧдзыс, му бердӧдзыс кыдзисюрӧ кыӧ-тэчӧ. Ва усьӧм бӧрын кӧрт кодь ён сутши-кетши ректас артмӧ, код пыр ӧдва ва визулыс писькӧдчӧ. Мукӧдлаас дас-кызь километр кузьта татшӧм лёк тэчасыс нюжӧдчӧ... Сэсся кыдзкӧ-мыйкӧ пондӧны косявны сійӧс, гожӧмбыд лукйӧны да чашйӧны бульдозеръясӧн и тракторъясӧн, берегсянь и васяньыс. Гожӧмбыд, коді кыдзи вермӧ...
Юавсьӧ: кутшӧм нӧ йӧй чери лысьтас пырны татшӧм юас? Тадзисӧ кылӧдчигӧн уна ю вомъясысь косьмисны, тырисны лыаӧн джуджыд йиръяс, чери оланінъяс-тӧвъянінъяс. На местаын ӧні, лыа вылас, гожйӧдчӧны челядь.
А мый вӧчӧны нефть перйысьяс? Шуам, Усинск дорса Колва ю сэтчӧдз суктісны ли кизьӧртісны му вирнас, мый ӧні кӧть гумовт васӧ да бензин пыдди машинаӧ кисьт. Водзті сӧдз ваа Колваӧ пыралісны кульмыны сэтшӧм дона да чӧскыд черияс, кыдз зельдь, нельма, а ӧні найӧ весиг матӧ нырнысӧ оз мыччывны.
Нефть перйысьяслӧн ӧтарӧ кыткӧ да мыйкӧ потӧ да жугалӧ, бурӧвӧйяс сатшйӧдлӧны ва босьтанінъясӧ, гӧгӧрыс оз лэптавны видзан му рӧчьяс, со сэсся и став пежыс-няйтыс шливӧдӧ-исковтӧ юясӧ. Тшӧтш и югыд-паськыд Печораӧ, кодӧс код тӧдас корсянь нин бӧрйылӧма аслыс рӧдмӧдчанін пыдди сьӧмга — став черияссьыс чериыс!
Кыдзкӧ ӧтчыд ме кывті Печора кузя да лов тырӧн нимкодяси Войвывлӧн кык ыджыд да мича ю ӧтлаасьӧмӧн — Печоралӧн да Усалӧн сӧльнитчӧмӧн. Мый пасьтаӧн лоӧ юыс! Мыйта ва! А мичлуныс джуджыд кыркӧтшъяса вына-ота визулыслӧн! Но, чӧвлы, мый нӧ тайӧ? Лыа юрса бадьлӧн тшӧкыд бурысь вылысь ме казялі паськыд визьӧб, кодӧс шыльыда мавтыштӧмаӧсь ю кузялаыс.
Вӧлӧмкӧ, тулыснас, ытва дырйи, помтӧм-дортӧм Печора пасьтала, татшӧм кыза кывтӧма нефть. Да кольӧма бадь бурысь вылас сьӧд визьсӧ. Кор ме бурджыка мӧвпышті татшӧм серпасыс йылысь, ёна и весьӧпӧрлі. А войнас ме вӧталі лёк вӧт: быттьӧкӧ нефтьӧн вевттьысьӧм Печоралӧн ва веркӧсыс жар биӧн ыпнитіс, кузяла и пасьтала нялйӧ-сотчӧ. И зэв гырысь черияс бузгысьӧмӧн чеччышталӧны ю пыдӧссяньыс да ойзӧмӧн ойзӧны.
Буракӧ, жалитыштны асьнысӧ корӧны. Миянӧс корӧны, йӧзӧс, му вылас медся тӧлка ловъя ловъяссӧ...
А босьтны кӧ дзоньнас, со кутшӧм «юква» артмӧ юяснымӧс быд ногыс песӧмысь-нокӧмысь.
Войнабӧрса 1946-ӧд воӧ республикаын государственнӧйсӧ вӧлі кыйӧма 12 сюрс центнер чери. А 1986-ӧд воын, нелямын во чӧж вӧр-ванымӧс видзӧм мысти, кыйдӧсыс эз ло весигтӧ джын мындаыс.
Ӧні миян эм и Комирыбпром, и Комирыбвод, и чери кыян общество, сӧмын тай ачыс чериыс сэтшӧм этша колис.
Сэтчӧдз нин воим, мый унаӧн миян пиысь кутісны вунӧдны чериыслысь чӧскыд кӧрсӧ. Сідз жӧ, кыдзи и дозмӧр шыдлысь ловтӧ бурмӧдысь нӧгыльсӧ.
А ӧд олам-вылам ми эсы пасьта вӧръяса да лыдтӧм-тшӧттӧм юяса да тыяса муын. Бур ногӧн кӧ, куш ӧти прудсӧ мыйта позьӧ помны ю вомъясӧ. Кыдзи, шуам, Кажымын моз. Сэтчӧс леспромхоз лӧсьыда выльмӧдіс важ плӧтина, и эстшӧм мичаа быдса море ва ылькнитчис-паськаліс. И сымда чери рӧдмӧдчӧма сэтчӧ. Кыйсьы и шойччы том и пӧрысь, чӧсмась юкваӧн.
Мыйсӧ оз позь вӧчны ӧнія техниканад! Сӧмын тай ми техника вынсӧ век на ёнджыка веськӧдам вӧр-васӧ жугӧдӧм-дойдӧм вылӧ, а не сійӧс быд ногыс видзӧм да дорйӧм вылӧ...
Мен чайтсьӧ, мый миянлы колӧ кыдзкӧ ӧтувтны став вынъяснымӧс, кодъяс кутшӧмкӧ ногӧн йитчӧмаӧсь вӧр-ва видзӧмкӧд. Шуам, лӧсьӧдны Вӧр делӧ да Ва делӧ кузя ӧтвывъя ведомство. Да пуктыны сы водзӧ вӧр-ва дорйӧм кузя став могъяссӧ, сетны ыджыд правояс. Сідзсӧ ӧд и Ывлаыс, вӧр-ваын Вӧрыс да Ваыс топыда йитчӧмаӧсь ӧта-мӧдныскӧд, оз вермыны овны ӧта-мӧдтӧгыс. Ӧтиыс мӧдсӧ юкталӧ и дорйӧ, отсалӧ ловзьыны да сӧвмыны быдпӧлӧс олӧмыслы. А ми жӧ мырдысьӧн моз юклам Вӧркӧд да Вакӧд йитчӧм организацияяссӧ да ведомствояссӧ, быдӧн на пиысь, кызвыннас, мый кӧсйӧ, сійӧс и керӧ, ёнджыкасӧ найӧ ӧта-мӧдыслы падвежӧн нокӧны, тшӧтш и вӧр-валы падвежӧн, и таысь лёкыс, чинӧм пыдди, ӧтарӧ содӧ-паськалӧ...
И мед эськӧ татшӧм ӧтвывъя организацияыс, став мукӧдторсьыс ӧтар, тшӧтш кыв кутіс быдмысь войтырӧс вӧр-ваыс дінӧ ичӧтысянь мусмӧдӧм кузя, став йӧзсӧ гажа вӧръяснымӧс да мича юяснымӧс видзӧм да дорйӧм вылӧ ӧтырышъя кыпӧдӧм кузя.
Да, буракӧ, колӧ лэптыны тӧдчанлунсӧ вӧр-ва видзан обществояслысь. Каръясын и сиктъясын. Ӧтувтны сэні пиня-гыжъяджык йӧзӧс, кодъяс эськӧ сьӧлӧм тырнаныс пессисны чужан муным вӧсна. На лыдын тшӧтш и лесничӧйясӧс и вӧралысьясӧс, чери кыйысьясӧс, кӧр видзысьясӧс. И мед эськӧ тайӧ обществоясыслӧн вӧлі тырмымӧн вын кутыштавны хозяйственникъясӧс ковтӧм лёкторъяс вӧчӧмысь, вӧр-ва вылӧ лёк вӧчана ыршасьӧмысь.
Мен чайтсьӧ, мый став пӧлӧс газетас да журналас, радиоын да телевидениеын колӧ пыртны вӧр-ва видзӧм кузя ёсь да ӧдъя жарсьыс кӧдзавлытӧм юкӧнъяс. И мед эськӧ найӧс нуӧдісны сьӧлӧмаджык да сямаджык гижысьяс.
Миянлы колӧ быд ногыс отсавны чужтыны да джудждаммӧдны йӧз сьӧлӧмъясын вӧр-ванымӧс мичаа-небыда кылӧм. Ичӧтдырсянь. Мед эськӧ мортыс пырис вӧрӧ либӧ ю вылӧ петіс Бурӧн да Гӧгӧрвоӧмӧн. Мед эськӧ эз ло сійӧ сэні лёк кӧинӧн, коді став ловъясӧ дась виавны да джагйӧдлыны. Да мед катер гыясӧн ковтӧг эз качӧдав сійӧ лыа вылӧ коньӧр арпиянӧс. Мед нитш пытшкӧ дзебсьӧм дона гоб вӧсна эз путкыляв быдса гектаръясӧн еджыд яла, горшасьӧмыс вӧсна мед эз кватлав вотӧм на еджыд пув.
Да мед эськӧ эз кимӧститчыны йӧзыс вӧрын да ю вылын, мед лӧня да вежавидзӧмӧн артмӧдчисны ӧта-мӧдныскӧд. Водзӧ нуӧдісны важ коми вӧралысьяслысь бур этшсӧ-ногсӧ, кор вӧрын ни некӧн немтор эз вӧрзьӧдсьыв, мый пуктӧма не тэнад киӧн.
Медым Мортыс збыльысь лов тырнас нимкодясис вӧрнас-ванас, шызис-шензис мичлуннас да бурджыка олӧм вылӧ вын да зумыдлун босьтіс сэтысь.
Кыдзи, шуам, Пажга сиктысь мастер-морт Оверин. Водзті сійӧ вӧвлі вӧралысьӧн, вӧр-ваті гежмалігъясӧ быдторсӧ казявліс сэтысь, уна мӧвпаліс, пыр унджык кутіс вӧчавны мича да коланаторъяс пуысь и вужйысь, и сюмӧдысь. Ӧні сылӧн чунь помысь збыльысь, кыдз шуласны, зарни войталӧ. И мортыс не сӧмын ачыс вӧчалӧ быдторсӧ, но таӧ жӧ велӧдӧ сиктса челядьӧс, нуӧдӧ школаын кружок да сьӧлӧм тырнас радлӧ, кор том войтырлӧн вочасӧн мыччысьӧ пуысь вӧчан-керан сямлун.
Колӧ чайтны, мый сылӧн бур киподтуя велӧдчысьясыс оз кутны пырӧдчыны ыджыд олӧмас сійӧ том мортыс моз, кодсянь ме пані ассьым сёрниӧс. И водзӧ вылӧ оз кус Пажга сиктын пуысь-сюмӧдысь вӧчасян нэмӧвӧйся сямлуныс!
Ӧні странаын быдлаын тӧждысьӧны да уна вӧчӧны став олӧмнымӧс бурмӧдӧм да выльмӧдӧм могысь. Ме чайта, озыр да гажа вӧръястӧг, лӧз ваа сӧстӧм юястӧг ёна сьӧкыдджык лоӧ тайӧс вӧчнысӧ. Ме чайта весиг, мый сӧстӧм-кыпыд вӧр-ватӧгыс, сэтысь мичсӧ да мелісӧ босьттӧгыс мортыс ӧдвакӧ вермас лоны збыль вылӧ Мортӧн, ӧдвакӧ вермас лоны помӧдз шудаӧн.
Сідзкӧ, колӧ вӧчны став позянасӧ, ставсӧ, мый ми вермам, мый быд морт вермӧ сы могысь, медым миянӧс кытшалысь гажа Ывлаыс эз чусмы, эз гӧльмы, эз лёк ногӧн нырсьы-нальсьы миянӧн, а воысь воӧ водзӧ озырмис да мичаммис. Медым миянлы, войвывсаяслы, комияслы и рочьяслы, украинецъяслы и немецъяслы — быдӧнлы, кодлӧн тайӧ Муыс лоӧ чужанінӧн и оланінӧн, уджаланінӧн и шойччанінӧн, медым ставнымлы миянлы бурджыка да кыпыдджыка овсис некор бырлытӧм мичлуна Му вылас!
