«МУСЮР» САЙЫН
Висер вожӧд коми йӧзкостса сьыланкывъяс чукӧртӧм
ШОЙНАТЫСЯНЬ ОДЫБӦДЗ.
Тӧвсяньыс нин ми лӧсьӧдчим П. Ӧ. Анисимовкӧд ветлыны кутшӧмкӧ Коми му пельӧсӧ, чукӧртны йӧзкостса важ коми сьыланкывъяс. Мукӧд йӧзлӧн (чувашъяслӧн, удмуртъяслӧн, мукӧдлӧн) йӧзкостса сьыланкывъяссӧ чукӧртӧма зэв нин уна — сюрсъясӧдз. Ми, комияс, ёна мукӧдсьыс бӧрӧ колим та выйӧн. Ӧнӧдз вӧлі чукӧртӧма миян зэв этша сьыланкывъяс — гашкӧ, муртса дасыд сюрас жӧ, дай налӧн эз вӧв «гласыс» (мотив), он вӧлі тӧд, кутшӧм ногӧн сьывсьӧ. Колӧ шуны, йӧзкостса важ сьыланкывъяс чукӧртӧм — зэв колантор, зэв ыджыд мог; сы серти учёнӧйяс вермасны тӧдмавны йӧзлысь историясӧ тшӧтш, кутшӧма коркӧ важӧн, зэв нин важӧн, овлӧмаӧсь йӧзыс: сьыланкывъястӧ ӧд лӧсьӧдлӧны асьныс йӧзыс, асланыс олӧм йылысь, оласногысь. Ӧні зэв ӧдйӧн пырӧ йӧз пӧвстӧ выль оласног, петӧны выль сьыланкывъяс. Ещӧ кӧ во дас вит либӧ кызь кымын олам — дзикӧдз бырӧны, вунӧны важ коми сьыланкывъясыд (выльясыс зырасны, вевттясны). Весиг ӧні нин ёна торкласьӧмаӧсь да дзугсьӧмаӧсь важ сьыланкывъясыд. Сы понда колӧ тэрмасьны чукӧртныс мый сюрас, мый кольӧма на йӧз костас ӧнӧдз. Ми Висер вожысь таво перйим, чайтам, унджык сьыланкывсӧ. Водзӧ колӧ чукӧртавны сэсся мукӧдлаысь: кӧнъясынкӧ, ылынджык коми сиктъясын, уна на важ сьыланкывъясыд эмӧсь, ставсӧ эськӧ сійӧ колӧ чукӧртны — гижавны кывъяссӧ да сьыланногъяссӧ, кыдз шуӧны — «гласъяссӧ» (мелодии).
Троица бӧрын ми П. Ӧ. Анисимовкӧд мӧдӧдчим Висер вожӧ. Шойнатыӧдз кайим паракодӧн. Сэтісянь сэсся туйыс кежӧ войвывлань, пыр вӧла туй Одыбӧдз (79 верст). Миян мунігкежлӧ самӧй удайтчисны зэв жар лунъяс, веськыда сотӧ шондіыс. Рытнас, неуна ыркнитыштіс да, Типрӧ (миян ямщик) доддяліс ассьыс Каркосӧ рӧспустӧ (нёль гӧгыля тарантас), кӧрӧбас вольсаліс свежӧй кос турун. Ми пуксим. Ме пинжак кежысь, ичӧтик кепка юрын.
— Ок, тӧварыш Виттор, ёна ӧд тэнӧ номъяс вильӧдасны, — шуӧ Типрӧ. — «Мусюр» вӧлӧкыд ӧд зэв номйӧсь!..
— Оз жӧ ӧд дзикӧдз сёйны, ӧвтчыны понда, корӧсь кодьӧс вӧча да, доддяд ӧд нинӧм жӧ лоӧ керныд-а...
— Мед эськӧ чышъянасин кӧть...
— Нинӧм... Вай вӧрзьӧдчам сэсся...
Мӧдӧдчим. «Мусюр» вӧлӧк, Шойнатысянь Джиянӧдз, 22 верст кузя. Ме думайті первойсӧ, мися, гашкӧ, збыльысь ковмас вуджны кутшӧмкӧ «сюр» да, либӧ джуджыд ёсь йыла гӧра. Нинӧм сэтшӧмыс эз волы...
— Мыйла нӧ, Типрӧ, тайӧ вӧлӧкыс шусьӧ «Мусюрнас»? — юала.
— Код тӧдас... Пыр тай, нэмыс нин, шуӧны «Мусюр» да «Мусюр»-а... Но, Карко, екуня-ваня!
Туй прамӧй бур, кос. Карко Типрӧлӧн ён, восьласа. Бура ӧдйӧ рӧдтам вӧр пӧвстӧд. Номъяс, збыль, прамӧя ӧдӧлитісны, весиг ӧвтчӧмысь омӧля полӧны.
— Час, Пӧнан ю дорӧ сувтыштлам, — шуӧ Типрӧ, — да неуна тшынӧдчыштам... Со ӧд, екуня-ваняыд, мыйта «Мусюрад» номйыс! Ладнӧ ещӧ туйыс абу няйт да, ӧдйӧджыка позьӧ рӧдтыны...
Пӧнан ю дорӧдз ӧкмыс верст. Дзик «юӧн» эськӧ оз позь шуны, ыджыд ёль сійӧ. Поссӧ вуджим да, ме ӧдйӧджык туй бокас биаси, — кузь ныра врагъяс регыд ме дінысь весасисны, кор юрӧс сюйи тшын пиас... Сулалім час джын кымын да водзӧ мӧдім. Номъяс бара уськӧдчисны. Верст вит Джиянӧ вотӧдз туйыс петӧ Висер ю дорӧ, видзьяс вылӧ. Эрд вылад вӧлисти этша номъяс весасисны.
— Тпрру! — сувтӧдіс Типрӧ вӧвсӧ. — Налы жӧ тэныд, тӧварыш Виттор, тайӧс, — кыскис пуклӧс увсьыс да сетӧ меным «ном дӧра». — Тайӧн, бара, екуня-ваня, оз сэсся сёйны!..
— Ӧні нӧ мый нин ном дӧрасьыд?.. Мыйла бара тэ, Типрӧ, водзджык эн сет тайӧс меным-а...
— Эг лысьт, гашкӧ, мися, брезгуйтан да...
Кышалі жӧ ном дӧратӧ сэсся, кӧть эськӧ сытӧг нин позьӧ вӧлі да... «Мусюр» вуджим. Тыдовтчис Джиян. Ичӧтик шор дорӧ кутім воны да, туй вылас петіс кутшӧмкӧ звер. Видзӧдам кӧ — анича (норка) вӧлӧма; кӧсйис туй вомӧныс вуджны да эз лысьт: бӧр бергӧдчис да зэв ӧдйӧн бадь кустъяс пӧвстӧ воштысис.
— Ак, екуня-ваняыд, пищальыд абу, эськӧ позис чокнитны да, — шуис Типрӧ.
Кайим Джиянӧ бура ыджыд чойӧд (кырйӧд). Типрӧ вӧвсӧ шлачкис плетьӧн да сикт кузяыс пӧшти скачӧн нуис, бӧръя кӧлесанас чагсӧ и няйтсӧ кӧрӧбӧ лэптіс. Туй бокын сулалӧны ныв-зон, мыйкӧ сьылӧны. Ӧтик гудӧкасьӧ вӧлі, — нинӧм эгӧ и вермӧ гӧгӧрвоны ӧдйӧ мунӧмысла. Ыджыдвиддзӧдз (Большелуг) сэсянь куим верст. Сувтлім Ярӧ Тима ордӧ, тшай юим да, мӧдім водзӧ. Ми лӧсьӧдчим кайны веськыда Одыбӧдз (с. Нившера), а мукӧд сиктъясас сувтлыны бӧр лэччигӧн. Ыджыдвидзсянь Висер сиктӧдз (с. Богородск) 16 верст, пыр видзьяс вывті мунӧ туйыс. Таті медомӧль туйыс став Висер вожас: гуранӧсь-тёпканӧсь, посъяс лёкиникӧсь... Турунъяс шӧркоддьӧмӧсь: увтас видзьяс вылын эськӧ и бура петӧма да, омӧля на быдмӧма — зэрыс абу вӧвлӧма; вевтасъясінын туруныс пӧшти нинӧм абу, зэв омӧлик, муртса тӧдчӧ... Дзик Висер сикт улас — перевоз Висер ю вомӧн. Сэтчӧ воим самӧй шонді петігас. Аттӧ, кутшӧм гажа!.. Лӧнь, ставыс быттьӧ кутшӧмкӧ вӧсньыдик ру пӧвстын, шы ни тӧв гӧгӧр, шывгӧ Висер ю веськыдвывлань... Мӧдар бокас тыдалӧ Висер сикт, бура гажа таладорсяньыс. Перевозчик вуджӧдіс миянӧс карбасӧн да кайліс тшӧтш сиктас. Керкаяс унджыкыслӧн бурӧсь, тыдалӧ, йӧзыс олӧны шӧркоддьӧматӧ. Быдӧн на вӧлі узьӧны. Гольӧдчим, чуксасим Ивашов ордӧ. Восьтісны, пырим. Керкаас пӧсь, жар. Семьяныс ыджыд... Миян воӧм бӧрын гырысьясыс чеччалісны. Самӧвар пуктісны. Ӧтитор да мӧдтор йылысь сёрниӧ воим. Ивашов висьталіс, кутшӧма сэні йӧзыс ӧні олӧны, кутшӧм нажӧткаяс вӧліны таво.
— Воддза воясас зэв омӧлик олӧм вӧлі тані. Сы понда йӧзыслӧн уна уджйӧз чукӧрмис кооперативлы да тӧвариществолы... Таво ичӧтика эськӧ мынтісны, кертӧ лэдзӧмнам середньӧя нажӧвитыштісны да... А уна на коли...
Тшай юигӧн сёрни миян пансис важ олӧм йылысь. Ме юалі Ивашовлысь, оз-ӧ тӧд сійӧ кутшӧмкӧ важ висьтъяс ли мый ли.
— Ме ачым важтӧ нинӧм ог тӧд... Тані, матын и эм туй дорсяньыс, Типӧ сиктад муніганыд аддзыланныд, «Кар мыльк». Важӧн сэні овлӧмаӧсь, кыдз шуӧны, чудьяс. «Кар мылькйыс» чудь гу и эм; пытшкӧсыс тӧщӧ, вылас кӧ каян да кокнад зымган — брунакылӧ. Ті видзӧдлӧй сійӧ «Кар мыльксӧ», ӧнӧдз на некод прамӧя абу видлавлӧма. Коркӧ эськӧ К. Жаков вӧлӧма, кӧсйылӧма кодйывны, да сідзи лоӧма, — сьӧмыс, буракӧ, абу вӧлӧма ли мый ли...
— Видзӧдлам, дерт, сӧмын ӧд ми нинӧм огӧ вермӧ сэтысь тӧдныд-а: сэтчӧ археологъясӧс колӧ ыстывны, мед найӧ прамӧя сэні луасясны...
Висер сикт — медбӧръя сикт Висер ю вожӧд, сэсся туйыс кежӧ Ньывсер ю вожӧ (река Нившера), усьӧ шуйгавывсянь Висер вылӧ, кык верст сайын улынджык Висер сиктсяньыс. Ӧкмыс верст сайын Висерсянь воас ичӧтик деревня Паслэччӧм. Сэні бара перевоз Ньывсер вомӧн. Ичӧт ва дырйи таті келӧмӧн вуджалӧны. Миян кайигӧн вӧлі ёна Ньывсерыс туӧма да зэв тешкодя лои вуджны. Перевозчикыс (вуджӧдчысьыс) эськӧ эм да, карбасыс абу, гезсӧ вомӧныс абу зэвтӧма ни. Ва дорас вӧвъяс лэдзалісны, рӧспуст торйӧдісны кыдзкӧ да тэчисны пыжӧ; сэсся вӧвъясӧс дом поводӧдыс босьтісны да айда! — вуджисны. Ми кӧлуйнаным торъя пыжӧн вуджим...
Шонді ёна нин вылӧ кайис, жар лои, лӧдзьяс петісны — гӧгӧр сідзи и дзизгӧны, медъёнасӧ, дерт, вӧвъяслы насянь мӧрччис... Перевозсянь Типӧ сиктӧдз (д. Троицкая) квайт верст лыддьӧны. Коді муртавлӧма (мерайтлӧма) таті туйсӧ — некод оз тӧд. Столбъяс кӧнсюрӧ сулалӧны сӧмын Висер сиктӧдз, водзӧ сэсся абу... Типӧ сикт — ичӧтик деревня, керка 65 кымын. Тыдалӧ, йӧз олӧны бура; керкаяс ёнӧсь, гырысьӧсь, ставыс пӧшти ӧти модаа: ӧтар пӧлыс ичӧтик переруба («чулана»), таллянскӧй ӧшиня.
— Кытчӧ нӧ ті пыранныд? — юалӧ колльысь — Малапей.
— Станцияас.
— Но сідзкӧ Ӧгрӧ Пӧликӧ...
Бӧрвылас ми тӧдім: Типӧ сиктын вӧлӧма... кык станция: мӧдыс Ӧгрӧ Васька ордын (Пӧликыслӧн вок). Сійӧ во дас вит кымын войдӧр кутӧма станциясӧ, сэсся таво мырддьӧмаӧсь сы ордысь вокъясыс — Пӧлик да Иван. «Настӧящӧй» станцияыс лыддьыссьӧ Пӧлик вылас. Ми сэтчӧ и сувтім. Ывласяньыс Пӧликлӧн зэв бур керкаыс, ӧтар пӧлыс (кӧні станцияыс) весиг кык судта, сӧмын пытшкыс дурк. Муртса на посводзас пыран — ныртӧ чукыртӧ клящӧй дьӧгӧдь дук: Пӧликыд, вӧлӧм, кучик вӧчӧ да, заводыс сылӧн улыс судтаас и «рӧбитӧ»... Вӧвъяс виччысигкості бара тшай юим (тшӧтш кӧзяеваыскӧд). «Гӧститӧдісны» сола чериняньӧн (посньыдик «лязгаӧн»). Сэтчӧ жӧ локтіс вокыс — Ӧгрӧ Иван.
Ме куті юасьны Епипан Наста йылысь. Сыктывкарын на коркӧ войдӧр меным сы йылысь висьтавліс Епим Микайлович (тов. Мишарин, предс. ОИК), шуліс весиг торъя висьт гижны.
— Кутшӧма нӧ олӧ тані Епипан Настаыс? — юала.
— Сійӧ ӧд во дас кӧкъямыс сайын нин кувсьыліс, тӧварыш Виттор, — шуӧ Ӧгрӧ Иван (ме эг кывлы сы йылысь войдӧр). — Ме лоа сылӧн зять: Епипан Наста ныв вылас пырлі. Тьӧща овлывліс бура, дзик мужик кодь вӧвлі, ёна кыйсьыліс, прӧмышляйтліс. Ручьясӧс, рысьясӧс кыйлывліс, а кӧчтӧ вӧлі кыксёӧдз тӧвнад кыяс...
— Пищальӧн али капканӧн?
— Капканӧн ставсӧ, пищальнад эз вӧдитчывлы. Тӧвнад шоча вӧлі лызь вывсьыд чеччылас — пыр вӧрын ветлӧ-кыйсьӧ... Мужичӧй баба вӧвлі! Мужикъяскӧдджык и артельтчӧ вӧлі ачыс... Картіасьны зэв мастер вӧлі и; пыр вӧлі кинас швачкас пызанад да шуас: «коди!..»
Типӧ сиктсянь Одыбӧдз (лыддьӧны 23 верст) миянӧс Ӧгрӧ Иваныд и нуис. Типӧ сикт горулас бара перевоз Ньывсер вомӧн (бӧр колӧ вуджны веськыдвылас). Тані карбас ни, перевозчик ни нинӧм абу: коді колльысьӧ — сійӧ и вуджӧдчӧ. Вуджим бара тешкодя. Вӧвъяссӧ Иван эз лэдзавлы, а ачыс сӧліс (водіс) кӧреннӧйыс вылӧ да рӧспустнас и ставнас келіс ю вомӧныс, ваыс муртса кӧрӧб вывтіыс эз ло. Ми кӧлуйнаным пыжӧн вуджим, — вуджӧдіс Иванлӧн нылыс, Домна. Висерын и Ньывсерын йӧзыс (мужикъяс кӧть бабаяс) пыжӧн ветлӧны сувтӧмӧн, сынӧны ӧтар-мӧдар боксянь ӧти лопта пелысӧн (ме кӧ сувта дзибрӧсджык пыжӧ, дзик пыр и сунгыся эськӧ увлань юрӧн ваас...). Верст вит кымын туйыс мунӧ пожӧма ягӧд, сэсся петӧ видзьяс вылӧ, Ньывсер пӧлӧн; юыс вошлӧ да, бара тыдовтчылас да, зэв чукльӧсь Ньывсер юыд. Ӧгрӧ Иванлӧн вӧвъяс ёнӧсь, збойӧсь (быдӧнлӧн тані вӧвъясыс бурӧсь), сідзи и видзчысь, мед кытчӧкӧ чойбӧр лэччигъясӧн эз жугӧдны... Одыбӧдз регыдӧн и гӧнитӧдісны миянӧс.
ОДЫБЫН.
Одыбӧ пыригӧн кыдзкӧ ачыс дум вылад усьӧ, быттьӧ йӧзыс сэні зэв нин омӧлика олӧны: керкаясыс важиникӧсь, кодсюрӧыс пӧлӧстчӧма нин бок вылас, пукталӧмаӧсь кыдзсюрӧ, ӧтарӧ-мӧдарӧ банӧн. Бӧртинас, тӧдмасим да, казялім: одыбсалӧн абу на сэтшӧм лёк вӧлӧма олӧмыс. Дерт, няньыд тані омӧля артмӧ: климатыс кӧдзыд, унджык воас няньясыс кынмавлӧны. А скӧтсӧ видзны прамӧя позьӧ: Ньывсер вылӧ усьӧны уна посньыдик юяс — Лымва, Од ю, Лоп ю, Пӧт ю, Оч ю; юяс пӧлӧныс уна увтас видзьяс, турун шедӧ быдӧнлы тырмымӧн: эмӧсь крестянинъяс, видзӧны кӧкъямыс мӧскӧдз да куим вӧлӧдз. Воддза воясас, война дырйиыд, эськӧ омӧля овлӧмаӧсь, нажӧткаясыд абу вӧлӧма ни, прамӧй прӧмыс ни, тшыгъявлӧмаӧсь ёна и, кача нянь сёйлӧмаӧсь и. Справитчӧмаӧсь бӧръя кык вонас на сӧмын, торъя нин таво сортовка да шпал лэдзӧм помысь нажӧвитыштӧмаӧсь середнӧя. Ӧні пӧ, шуӧны, кокньыдджык нин лои овны. Сэсся таво коль бура артмӧма, чайтӧны бур прӧмыс лоиг — ур кыйны.
Локтігмоз аддзылім кыклаысь «помеч» — керка лэптӧны. Миян вылӧ йӧзыс чуймӧмӧн видзӧдӧны (шоча кывлӧны да аддзывлӧны тані кӧлӧкӧла вӧлӧн ветлысьястӧ), кӧнкӧ думайтӧны: «Кутшӧм “суддяяс” нин бара кыскасьӧны-а...» Пырим сӧветскӧй станцияӧ (Кеня сиктын вичко шор дорас). Ми вӧлӧмаӧсь медводдза ветлысь-мунысьяс на таво гожӧмнас, некод на миянысь войдӧр абу сувтлӧма станцияас, весиг мӧд пӧвста ӧшинь рамаяссӧ абу босьтавлӧмаӧсь. Ӧгрӧ Иван регыд «разис» рамаястӧ, вӧчис бур «вентиляция» станцияӧ... Йӧзыд, мыйӧн кылісны миянлысь сувтӧмнымӧс, пырысь-пыр и чукӧрмыны кутісны миян дінӧ — видзӧдлыны миянӧс да тӧдмавны: кутшӧм йӧз ми, мый могӧн ветлам, абу-ӧ ми землемеръяс (вӧлӧм, найӧс важӧн нин виччысьӧны, участокъяс вундавны пӧчинокӧ мунны лӧсьӧдчысьяслы). Ми висьталім налы, мися, ветлам-чукӧртам йӧзкостса важ коми сьыланкывъяс, висьталім тшӧтш, мыйла сійӧясӧс колӧ чукӧртныс. Первойтӧ шутка пыдди пуктісны миянлысь висьталӧмтӧ:
— Энӧ пӧръялӧй! Мый нӧ важ сьыланкывъяссьыд?.. Важсӧ ӧд ӧні оз нин любитны...
Миянлы зэв кажитчис мичаӧн сэтчӧс сёрниыс: нюжйӧдлӧны, помъясас ливкнитыштӧны — «музыкальнӧй» сёрни, миян ногӧн.
Бӧрвылас, гӧгӧрвоисны кор, мӧда-мӧд вежымысь кутісны висьтавлыны медбур сьылысьяссӧ сиктсьыс:
— Закар Елюк миян — первой сьылысь, сет толькӧ румка вина — лунтыр воспевайтас...
— Рӧдь Ольга на ӧд мастер сьывныд и...
— «Тистын» эм сьылысь «тузъяс» — Варлам Клавди, сійӧ вот колӧкӧ и мастер!..
— Паком Петыр «Талан» кужӧ сьыыны...
— А «Трубатӧ» зэв бура сьылӧ Кузьма Иван...
Унаӧс на висьтавлісны, сӧмын бӧрвылас став висьтавлӧмыс ӧтилаӧ помасьӧ.
— Винатӧгыд некод оз кут сьыыны, нинӧм выыті ёна и надейтчыны...
— Мед эськӧ ті тӧрыт татчӧ воинныд: куим свадьба вӧлі, сэні эськӧ быдсяма сьыланкыысӧ ті кыллінныд...
Рытъявывланьыс Одыб кузялаыс нин разалӧма юӧр миян йылысь; йӧзыд эз и сетны миянлы прамӧйджыка шойччыны (Шойнатысянь вӧлім узьтӧмӧсь), бара кутісны вочасӧн люзьгыны-локтавны станция ӧшинь улӧ, — унджыкыс ныв-зон. Миян дінӧ пырисны кык ныв, ӧтикыс тюниа (гын сапӧга), мӧдыс кӧмтӧм; аддзисны менсьым балалайкаӧс да кутісны ворсны корны:
— Вай бандуранад ворсышт, ми ичӧтика йӧктыштам.
Ме ворсышті, найӧ мыйкӧ йӧктісны кияснаныс бокас кутчысьӧмӧн. Эз тай «яндысьны» тӧдтӧм нывъяс тӧдтӧм ветлысь-мунысьясысь!.. Пыраліс сэсся пӧрысь морт — Ӧндрей Иванӧвич Ларуков. Ачыс неграмотнӧй-а, зэв паметя, унатор тӧдӧ, помнитӧ.
— Одыбад ветымын ӧтик воӧн йӧзыс содіс сюрс да куимсё (1300) морт, — висьталіс миянлы Ларуков. Сэсся регыдик кежлӧ кытчӧкӧ ветліс да бӧр локтіс. Вӧлӧмкӧ, лыддьӧма кымын мортӧн содӧмыс усьӧ быд во вылӧ:
— Ме ӧні арталі да, 1300 мортыд усьӧ со мыйтаӧн во вылӧ: 24 мортӧн 25 во чӧж да 25 мортӧн 26 во вылӧ...
Зэв «интереснӧй» старик. Одыбын олігӧн миянӧс «видлывны» волывліс быд лун кыкысь да куимысь. Ачыс ичӧтик тушаа, юрыс дзӧрӧ (рӧдимеч жугӧдӧма да), беддьӧн ветлӧдлӧ. Быдторсӧ Ларуков тӧдӧ-помнитӧ, унатор йылысь миянлы висьтавліс, дай ачыс миянлысь унатор йылысь юасьліс.
— Прӧстӧй али ина (збыль) сёрни нӧ сійӧ, быттьӧ пӧ, кывсьӧ, Латкинтӧ карӧ нин вайӧмаӧсь?..
— Збыль, збыль, вайисны неважӧн, — шуам ми.
— Сідзкӧ тай ина жӧ... домалӧмаӧсь жӧ лёк понтӧ. Ёна ӧд Эжва вожӧдыд йӧзтӧ вӧлі мучитӧма... Татчӧ эськӧ эз волы...
Нывъяс, пуксялӧмаӧсь орчча керкаса звӧз вылӧ да, ливкйӧдлӧны-сьылӧны выль сьыланкывъяс: «Ылын, ылын, роч Кавказын», «Тутуруту Семӧ» да мукӧдтор, сӧмын «гласъясыс» ньӧти оз мунны кыдзи колӧ, сьылӧны ас ногныс. «Тутуруту» тадзи помалӧны:
«Сё морӧ, свадьба!
Нёбдінса Виттор,
Коми йӧзӧс югдӧдысь,
Роч йӧзӧс пемдӧдысь...»
Кытысь босьтӧмаӧсь татшӧм «помсӧ» — ме эг вермы тӧдмавны, ёна эськӧ корсьыси да (бӧрынджык тадзи жӧ помалӧм ми кывлім и Типӧ сиктысь).
Йӧзыд пыр вочасӧн кутісны (смелмисны да) миян дінӧ, керкаас, пырны. Кутшӧмкӧ баба сэні пондіс больгыны:
— Ланьтӧй, йӧйяс, — шуалӧ йӧзыслы, — энӧ веритӧй тайӧяслысь, — индӧ миян вылӧ. — Тайӧяс локтісны дугӧдны важсӧ сьылӧмысь... Ӧні ӧд выль права. Коді важтӧ кутас сьыыны, сійӧс бӧртинас карӧ нуасны да тюрмаӧ пуксьӧдасны... Бур кӧ тіянлы колӧ — нинӧм оз ков тайӧяслы сьыыны!..
Со ӧд, трустыд, кутшӧм збой «оратор» вӧлӧма Одыбын нывбабаяс костын!.. Татшӧм «агитация» вылад ӧд кодсюрӧ и веритісны, ковмис миянлы бура дыр веськӧдлыны баба сӧрӧмтӧ, выль пӧв ставсӧ висьтавлыны, мыйла колӧны йӧзкостса важ сьыланкывъясыс.
— Ми пондам чукӧртавны недӧкмыштӧ татысь, Висер вожсьыд, ми пондам чукӧртавны важ сьыланкывъястӧ быдлаысь, став Коми му пасьтасьыс, — шуа ме йӧзыслы. — Тіянӧс важсӧ сьылӧмысь некод тюрмаӧ оз йӧрт ни, лёкӧн оз шу ни, ещӧ пасибӧ на сьылысьяслы висьталасны...
— Вернӧ, нинӧм кывзыны йӧй бабаыдлысь больгӧмсӧ! — шуис ме бӧрся кутшӧмкӧ лабутнӧй дядьӧ.
Сійӧ луннас нинӧм эз ло вӧчӧма — эз удайтчы:
— Талун, вежа рытнад, пӧрысь бабаясыд оз сьыыны, аски жӧ, гашкӧ, тіянлы мыйкӧ сюрас-а, — шуисны кодсюрӧ.
Аскинас (Петырвидзӧ пыран лун), збыль, лои вӧчӧма бура ыджыд удж, весиг асьным ми эгӧ чайтлӧ сы мындасӧ вӧчны.
Рытнас том йӧз бура дыр на станция пос помас да кильчӧ вылас ньӧжйӧникӧн сьылісны выль сьыланкывъяс, кодсӧ комиӧн, кодсӧ рочӧн. Ме тшӧтш на костын пукалі да неуна балалайкаӧн сьылӧм улас триньӧдчи-ворсі. Коркӧ сэсся том йӧз муналісны. Сиктас кӧнкӧ дыр на кыліс гудӧк шы да нывъяслӧн чилзӧм-горзӧм да сералӧм... Ӧні, майбыр, налы и ворсныс! Ӧні медгажа кадыс во гӧгӧрнас: медкузь лунъясыс, меддженьыд войясыс, — шоныд войясыс, гожся югыд войясыс, кор войыс оз тӧдчы, кыа кыакӧд оз и янсавлы... Ми сёрӧдз на ӧшинь дорын пукалім — «любуйтчим природанас» да шонді петӧм бӧрас нин вӧлисти узьны водім.
ТИСТЫН.
Ми мӧдӧдчим первой Тистӧ ветлыны, а рытнас кывзыны Одыбсалысь сьылӧмсӧ. Председательыс тшӧтш миянкӧд муніс — индыны Клавдилысь керкасӧ.
Одыбсянь Тистӧдз лоӧ верст кымын; сійӧ ичӧтик деревня, керка 60 кымын. Мунім муяс дорӧд. Сю кӧдзаяс шӧркоддьӧмӧсь; идъяс — омӧликӧсь, зэртӧмла кельдӧдӧмаӧсь. Луныс зэв жар, пӧсь.
Воим Тистӧ, уличаас (туй вылас) зэв гырысь кос няйт кӧмӧкъяс.
Варлам Клавдилӧн керкаыс важиник нин. Керка стенас ӧшлӧмаӧсь шодз йылӧ яй косьтыны. Пырим, здоровайтчим, пуксим. Клавдилӧн мужикыс повзискодь: «Мыйсяма йӧз нин тайӧяс ветлӧны», — кӧнкӧ думыштіс. Дай позьӧ вӧлі думыштны мыйкӧ: Анисимов — кузь тушаа морт, киняулас «портпель»; менам киын балалайка; миянкӧд тшӧтш вӧлісполкомса председатель... Ещӧ кӧ милиционер вӧлі, сідзи и чайтісны эськӧ: шобсьыны пӧ да кутны локтісны... Клавдиыс эз вӧв керкаас.
— Клавди тьӧтка нӧ гортас али абу? — юалам.
— Гортын, кытчӧкӧ тай, буракӧ, петӧма-а, — шуӧ мужикыс.
Недыр мысти локтіс и сьылысь «тузйыд» гортас. Клавдилы 52 арӧс, а чужӧм вылас быттьӧ ёна на том. Ми висьталім ассьыным могнымӧс да кутім Клавдиӧс корны мыйсюрӧ сьылыштны. Сійӧ кутіс пыксьыны, петитчыны быд ногыс:
— Кутшӧм али сьылӧм тіянлы ковмис? Абу ӧд кутшӧмкӧ свадьба либӧ мый... Винатӧг пӧ коді сьылас?..
Керка кутіс йӧзӧн тырны, пӧсь лои пывсянын кодь. Локтіс тшӧтш кутшӧмкӧ Ӧнӧсь, «сибирак» кодь пӧрысиник морт. Асьсӧ зэв вылӧ пуктӧ: комиӧн ньӧти оз сёрнит, кырссьӧ пыр «рочӧн»; юасьӧ и висьтасьӧ «рочӧн»:
— Теперь новой вера, новой пӧрадок. Кому окота — кодит церков, кому не окота — не кодит; я давно не кожу, бога не верую... — шуалӧ аслыс моз Ӧнӧсь.— Вы вот тоже кодите да песню собираете, это корошо, кӧнешнӧ... За место работы крестянам песню пойте!..
— Тэ, Ӧнӧсь дядь, гашкӧ, мыйкӧ кужан жӧ да, вай сьылышт миянлы, — шуи ме.
— Не учился я... Пускай кому окота поет.
Ме кыски тетрадь да карандаш, лӧсьӧдчи гижны. Регыд тай сэки «сибирак» пышйис...
— Тайӧ татшӧм и эм, — шуис кӧзяиныс Ӧнӧсь петӧм бӧрын, — пыр мудруйтӧ рочӧн...
— Но, вай, Клавди тьӧтка, мыйкӧ сьылышт, — кутім бара ми корны.
— Юкталӧй первой винанад дай, сьылам... Прӧста нӧ коді сьылас?.. Мыйӧн ичӧтика юрад кайыштас да гажмыштан, сэки ачыс гӧлӧсыд воссяс, кутны он вермы...
— Код юрнад ӧд некутшӧм прамӧй сьылӧм оз артмы, — шуам ми, — сэки толькӧ торкласьны-дзугсявны пондан.
— Сідзкӧ деньгаӧн мыйкӧ мында мынтӧй... Со тай нӧ, кодкӧ воӧ кутшӧмкӧ морт воліс, ме сылы бӧрдӧдчан кыв висьтавлі да сійӧ меным дзонь сарапан вылӧ деньга сетліс...
Зэв дыр лои кевмысьны Клавди водзын, некыдз оз кӧсйы сьывны — «вина либӧ деньга вайӧй да и сьыла вӧлисти», — ӧтарӧ дольӧ...
— Збыль ӧмӧй тэ сэтшӧм пьянича, он вермы садь юрӧн мыйкӧ сьылыштны? — куті ме сылы шуавны. — Сідзкӧ тай тэ важ сьыланкывъяссӧ он и куж сьывныс, прӧста и шуӧны вӧлӧм тэнӧ «сьылысь тузнас»...
Тайӧ кывъясыс, тыдалӧ, чушисны Клавдилы: сійӧ лӧгасискодь ме вылӧ.
— Но, ладнӧ нӧ, — шуа бара сылы, — эн нин кӧть сьыв, а висьтавлы кывъяссӧ...
Локтісны куим-нёль нывбаба, найӧ тшӧтш кутісны тшӧктыны Клавдиӧс сьывны:
— Вай, Клавди, босьтлы «Дас сизим арӧ вои»-тӧ, ми тшӧтш отсалам...
Клавди весиг сэки на эз босьт сьывны, а дышпырысь висьтавліс жӧ кывъяссӧ, ме тетрадьӧ гижалі. Кор помаліс, ме юалі:
— А кутшӧм «гласӧн» нӧ тайӧ сьывсьӧ?
— Сэтшӧм «гласӧн» и сьывсьӧ — «Дас сизим арӧ вои да, гульба вылӧ петі...».
— Сідз эськӧ тай кывъясыс да, «глассӧ» ми огӧ тӧдӧ; вай ичӧтика кӧть нуӧдышт...
Кыйим сэтчӧ ми Клавдиӧс!.. Сійӧ босьтіс сьывны, сы кості Анисимов ноті вылӧ «глассӧ» пасйис, — миянлы сійӧ и колӧ вӧлі толькӧ!.. Сӧмын кыдзи висьтавліс первой кывъяссӧ меным, сьылігас дзик мӧд пӧлӧс кывъясыс кутісны артмыны.
— Мыйла нӧ татшӧма торъялӧ? — юала ме. — Висьтавлін тай нӧ ӧтик ногӧн, а сьыланныд мӧд ногӧн, выль кывъяс шуаланныд?
— Вунласьӧма нин миян ёна, — шуӧны сьылысьяс,— вот Вара бура тӧдӧ, сійӧ эськӧ ставсӧ зэв лӧсьыда сьылас...
— Кутшӧм Вара, ылын-ӧ сійӧ олӧ? — юалам ми.
— Петрӧ Пиля гӧтыр, матын и эм тані, толькӧ сійӧ татчӧ оз лок...
— Ми асьным сы ордӧ ветлам. Ті, сьылысь тьӧткаяс, тшӧтш сэтчӧ локтӧй да отсыштӧй сьывныс. А мед том йӧзыс оз локны, найӧ толькӧ мешайтчӧны...
Том йӧзнас Клавдилӧн керкаыс и, сарайыс и — ставыс тыри; керкаас лолавны нин пӧсьысла да дукысла эз кут позьны. Сарайын лёк ногӧн гудӧкӧн вазгӧны, посводзын нывъяс мый вынсьыныс «выль» сьыланкывъяс лявзӧны, — нинӧмтор вӧчны оз позь. Ме да Микайлов эськӧ унаысь корлім, медым эз увгыны да, нинӧм эз имит налы... Сы понда ми зэв нимкодьпырысь мунім Вара ордӧ. Миян бӧрся люзьгисны-вӧтчисны тшӧтш став ныв-зонмыс Клавди ордысь, он тай наысь мынтӧдчы небось!..
Петрӧ Пилялӧн керкаыс выль кодь на, тыдалӧ, олӧ шӧркоддьӧма. Пырим. Керкаас пӧсь. Висьталім могнымӧс.
— Петӧй мӧдарас, сэні ыркыдджык гашкӧ, ломтлытӧм да, — шуӧ кӧзяиныс. — Мед бара сьыласны, колӧ кӧ...
Кузьма Вара — ӧттшӧтшъя кымын лоӧ Клавдикӧд, сӧмын сямыс сылӧн мӧд ногса: рамджык, оз Клавди моз ышнясь да ыждав. Мыйӧн корим ми сьылыштны «Дас сизим арӧ вои», Вара эз дыр петитчы, толькӧ быттьӧ неуна первойсӧ яндысьыштчис-а. Сэсся мукӧд бабаяс шуисны сылы отсавны да, Вара заводитіс сьывны босьтавны. Гӧлӧсыс сылӧн прамӧй мича, «глассӧ» кужӧмӧн нуӧдӧ, сьӧлӧмсьыс сьылӧ. Вӧлӧм, «Дас сизим арӧ» сьыланкывйыдлӧн дзик мӧд ногса кывъясыс, кыдзи висьтавліс меным Клавдиыд. Первой Вара висьтавлас кывъяссӧ, ме гижала тетрадьӧ; сы бӧрын сэсся нывбабаяс кутасны сьывны, сэки Анисимов гижалас «глассӧ» ноті вылӧ, ме тшӧтш гижӧдӧс веськӧдла (кывнад висьтавлігӧн озджык артмы лючки, а сьылігад ставыс ладнӧ бабаясыдлӧн мунӧ). Унджык сьыланкывйыслӧн некутшӧм размер ни рифма абу, уналаті сьылӧны прӧста шуалӧм моз. Медвойдӧр сьылісны «Дас сизим арӧ вои да», сійӧ, буракӧ, медбур сьыланкывйыс. Тайӧ бура кузь:
Дас сизим арӧ вои да
Гульба вылӧ петі;
Сэтшӧм-татшӧм гульба вылӧ да,
Нывъяс сьыланінӧ, зонъяс йӧктанінӧ.
Час жӧ лоӧ ва дорӧ лэччывны;
Ва вылас кӧ видзӧдлан —
Быдсӧн сэні злӧдейка,
Менӧ тай нӧ вӧйтны кӧсйӧ.
Зонмӧй, зонмӧй, молодечӧй,
Эн тэ пӧ менӧ вӧйтнысӧ лэдз!
Нылӧй пӧ, нылӧй, веж кӧсаа нылӧй,
Кайлам жӧ Казаняс да гӧраас.
Гӧра йылас кӧ видзӧдлан —
Быдсӧн сэні сакар юр;
Гӧра бокас кӧ видзӧдлан —
Быдсӧн сэні шӧвк платтьӧ;
Веж луг вылас кӧ видзӧдлан —
Быдсӧн сэні шӧвк турун.
Гырысь шоръяс визывтӧны,
Гырысь шорас кӧ видзӧдлан —
Быдсӧн сэні гӧрд вина;
Посньыд шоръяс визывтӧны,
Посньыд шорас кӧ видзӧдлан —
Быдсӧн сэні сӧдз вина...
Зонмӧй, зонмӧй, молодечӧй,
Тэ тай менӧ ылӧдлан.
Нылӧй пӧ, нылӧй, веж кӧсаа нылӧй,
Кайлам жӧ Казаняс да гӧраас.
Гӧра йылас кӧ видзӧдлан —
Быдсӧн сэні салдат юр;
Гӧра бокас кӧ видзӧдлан —
Быдсӧн сэні салдат шынель;
Веж луг вылас кӧ видзӧдлан —
Быдсӧн сэні салдат юрси.
Гырысь шоръяс визывтӧны,
Гырысь шорас кӧ видзӧдлан —
Быдсӧн сэні салдат вир;
Посньыд шоръяс визывтӧны,
Посньыд шорас кӧ видзӧдлан —
Быдсӧн сэні ай-мам синва.
Кама дорас кӧ лэччан да
Кама вылас кӧ видзӧдлан —
Тридцеть караба катӧ.
Ӧтик дас карабас —
Быдсӧн сэні юртӧм салдат;
Мӧд дас карабас —
Быдсӧн сэні сой пӧла салдат;
Коймӧд дас карабас —
Быдсӧн сэні кок пӧла салдат.
Ӧтик дас карабас юасьӧны да висьтасьӧны:
Кӧн пӧ тіян айныд да мамныд?
Миян пӧ айным да мамным —
Не ньӧтчыд синмӧн аддзывны;
Недӧкмыштӧ синмӧн аддзывны,
Не ньӧтчыд пельӧн кывлыны.
Мӧд дас карабас юасьӧны да висьтасьӧны:
Кӧн пӧ тіян чойныд да вокныд?
Миян пӧ чойным да вокным
Туретскӧй нянь пӧжалӧны.
Коймӧд дас карабас юасьӧны да висьтасьӧны:
Кӧн пӧ тіян пӧльныд да пӧчныд?
Миян пӧ пӧльным да пӧчным
Море шӧрын плавайтчӧны.
Кытысь, кор чужлӧма тайӧ сьыланкывйыс — ми, дерт, огӧ вермӧ тӧдны. Ми чайтам, ёна нин тайӧ сьыланкывйыс (дай мукӧдыс) торксялӧма. Сьылӧны нора, кузя помъяссӧ нюжйӧдлӧмӧн («бӧрдӧдчан кывлань» неуна «гласыс» мунӧ).
«Дас сизим арӧ вои» бӧрын нывбабаяс босьтчисны сьывны да кутісны асьныс, кортӧг, босьтавны мукӧд сьыланкывъяс. Мӧд сьыланкыв сьылісны со кутшӧмӧс:
Как по Питерской да,
По дорӧженькой,
Едьӧт миленькой да,
Юна троечкой.
Юна троечкой да
Ныв вала лэччӧ;
Ныв вала лэччӧ да,
Тшай вала лэччӧ;
Тшай вала лэччӧ да,
Зон вӧв юкталӧ;
Зон вӧв юкталӧ да,
Вылас пукалӧ.
(Водзӧ пыр тадзи сьывсьӧ — бӧръя строкасӧ кык пӧв сьылӧны):
Лӧсьыда пукалӧ да,
Мичаа сёрнитӧ;
Ласков ӧд сійӧ да,
Мелі ӧд сійӧ;
Приметлив сійӧ да,
Ылӧ карӧ мӧдӧ.
Оз ылӧ карӧ мӧд да —
Казань карӧ мӧдӧ;
Оз Казань карӧ мӧд да —
Казань ю визывтӧ;
Оз Казань ю визывт да —
Гӧрд вина визывтӧ;
Оз гӧрд вина визывт да —
Маӧн визывтӧ;
Оз маӧн визывт да —
Бальзанӧн визывтӧ;
Оз бальзанӧн визывт да —
Салдат вир визывтӧ;
Оз салдат вир визывт да —
Мам синва визывтӧ.
Тайӧ сьыланкывйыс сюрӧснас зэв ёна ӧткодясьӧ «Дас сизим арӧ вои»-кӧд: Казань кар и, салдат вир и, мам синва и бара тані казьтывсьӧны. Толькӧ ми эгӧ гӧгӧрвоӧ, мыйла тайӧ заводитсьӧ «Как по Питерской» кывъясӧн? Ми чайтам, сійӧ (воддза) кывъяссӧ кодкӧ бӧрын нин содтавлӧма. Тайӧ сьыланкывйыслӧн эм ичӧтик размер; сьывсьӧ воддза дорсьыс гажаджык «гласӧн».
Та бӧрын сьылысьяс прамӧя ӧддзисны сьывны да, ми муртса вевъявны кутім гижавныс. Тистын миянлы сьылісны дзик рытӧдзыс, сёйӧмъяс и быдтор вуні... Ставсӧ сьылісны дас сьыланкыв (на пиын кык «бӧрдӧдчан кыв» да ӧтик «роч» сьыланкыв — «Во садо ли»).
3. ИЧӦТИКСЯНЬ БЫДТӦМАӦСЬ.
Ичӧтиксянь быдтӧмаӧсь,
Дзоляникӧн шуӧны;
Дзоляникӧн шуӧны,
Быд завод заводита;
(Быд строка сьывсьӧ кык пӧв)
Быд завод заводита,
Быд прӧмысӧ кватитча.
Батюшӧй да матушӧй,
Лэдзтӧ менӧ гуляйтны.
Нылӧй, нылӧй, мун ветлы,
Вой шӧр кадӧ гортӧ лок.
Ме сэсь тэнӧ ог дивит,
Ме ачым сэтшӧм вӧлі;
Гырысь лугсӧ гуляйтлі,
Посньыд луг вылас волі,
Ӧмидз сарайӧ кайлі;
Гӧра пондіс гӧруйтны,
Тӧска пондіс тӧскуйтны,
Дума пондіс думайтны.
Чем жӧ тьӧт ордӧ мунны,
Лучшӧ друг ордӧ мунны.
Другыс кӧ паныд лоас,
Сьӧд шляпаыс бок вылас,
Табак калляныс вомас,
Кӧлач кӧласыс сывъяс,
Преник штопыс питшӧгас,
Карт штопыс зептас,
Вина штопыс мӧд зептас;
Сапъянӧвӧй сапӧга,
Алӧй лентаыс улас,
Прӧгументыс вылас.
4. ТРУБА.
Труба, труба, му труба,
Трубасьыс пӧ тшын кайӧ.
Море вомӧн туман пуксьӧ,
Туманыс пӧ не туман,
Туманыс пӧ не туман —
Юсь-дзодзӧгъяс лэбӧны.
Юсь-дзодзӧгъяс бӧрсянь
Пӧрысь-пӧрысь кутш вӧтчӧ;
Пӧрысь-пӧрысь кутшыс бӧрсянь
Том жӧ и чикыш вӧтчӧ;
Сійӧ чикыш думыштас
Пӧрысь кутшӧс пановтны.
— Кутшильӧй да чойильӧй,
Кытъясті жӧ ветлін да мунін?
— Ме ветлі да ме муні,
Сарапулӧ ветлі да муні...
— Сарапулсьыс, кутшильӧйӧй,
Кысь-мый кывлін-аддзылін?
— Ме кывлі да аддзылі:
Тикӧя му вылын куим еджыд яй куйлӧ.
Куим еджыд яйыс дінӧ
Куим жӧ чикыш волӧ.
Первойя чикышыслӧн синваыс усьӧ
Тувсов ытваыс мында;
Торойя чикышыслӧн синваыс усьӧ
Тувсов шор ваыс мында;
Треттьӧйя чикышыслӧн синваыс усьӧ
Арся лысваыс мында.
Первойя чикышлӧн
Рӧдимӧйя мамыс вӧлӧма;
Торойя чикышлӧн
Рӧдимӧйя батьыс вӧлӧма;
Треттьӧйя чикышлӧн
Рӧдимӧйя чойыс вӧлӧма.
Кутшӧмкӧ, буракӧ, зэв нин важся тайӧ сьыланкывйыс. Тайӧ сьыланкывйыс зэв мича — «гласнас» и пытшкӧснас. Сьывсьӧ аслыспӧлӧс «гласӧн», нориника, помъяссӧ кузя нюжӧдӧмӧн.
Тайӧ сьылӧм бӧрын ми юалім, оз-ӧ тӧдны кутшӧмкӧ гажа сьыланкыв — «шуточнӧй» кодьӧс. Миянлы сэсся сьылісны:
5. САРЪЯ-САРЪЯ ТАТТЯНА.
Саръя-саръя Таттяна,
Выборнӧя Ӧлена,
Коропись Ӧкулина,
Мӧскун-говор Катерина,
Вина куръя што-Пекла,
Белӧй-вогруш Педӧсся,
Краснӧй шуба Улляна,
Пирӧг чуня Парасковья,
Пирӧг моздоръя Сӧпъя,
Потшитала Ӧдӧття,
Кондраттьӧя-тӧ Домна,
Чистӧй кваста Василиса,
Чистӧй баквал Ӧксиння,
Нылӧ-бринньӧ Лукерья,
Нылӧ-бринньӧ Настасся,
Повод коди Наталля,
Сызмайла Степанида,
Стареча Маура.
Муртса удитісны сьылысьяс тайӧс помавны, локтіс сэтчӧ Варлам Клавди. Пыригмозыс горӧдіс сьывны: «Пыжӧн море кузя»; мукӧдыс сэтчӧ тшӧтш кватитісны да ӧтвылысь сэсся сьылісны «свадьба» сьыланкыв (жӧниклы дӧрӧм-гач вайигӧн):
Пыжӧн море кузя,
Подӧн дорӧс кузя,
Свет Клавдия, } (Ним-овна невесталӧн)
Свет Варламовна;
Свет Василей, } (Ним-вич жӧниклӧн)
Свет Степанович,
Бергӧдчыв и бергӧдчыв,
Аглитскӧй дӧрӧм вая, } (Мый вайӧны, сійӧ и казьтылӧны татчӧ кыкысь)
Аглитскӧй дӧрӧм вая,
Ог бергӧдчыв, ог бергӧдчыв,
Ме сійӧ эг думайт,
Ме сійӧ эг бажыт...
Сэсся заводитліс «лыддьӧдлӧмӧн» сьывны нывлысь верӧс сайӧ мунігӧн бӧрдӧмсӧ: «Спас да причистаяӧй да, бурси жӧ да благӧслӧвит». Сӧмын тайӧ зэв кузь: ӧтик лунӧн пӧ, шуӧны, оз помась да, ме эг и гиж кывъяссӧ. «Глассӧ» Анисимов босьтіс, — оз зэв ёна торъяв мукӧдлаын серти, пӧшти ӧткодя «бӧрдӧны». Бӧр лэччигӧн Висер сиктын бӧрдан кывтӧ «лыддьӧдлісны» бурджыка Тистын дорысь, сэні торъя нин мастер бӧрдӧдчысьыс Катерина Кирилловна Микайлова: сэтшӧм нора да сьӧлӧмсьыс сійӧ вермӧ бӧрдӧдчыны — веськыда сідзи и йиджӧ сьӧлӧмад...
Кӧкъямысӧд сьыланкыв сьылісны —
8. РУЧ КУ ДА КӦЧ КУ.
Руч ку да кӧч ку,
Коймӧдыс соболь ку.
Базар вылӧ петас
Казакӧс медавны;
Казак сылы сюрас:
Казак и гӧтыртӧм,
Казак и веж юра;
Сарай дорӧ петас
Нывъясӧс мигайтны.
Кӧзяин видчӧ,
Море вала ыстӧ,
Лӧз море вала ыстӧ:
— Море шӧрас из изӧ,
Менсьым изсӧ эн вӧрзьӧд,
Менсьым вӧвсӧ юктав,
Домсӧ менсьым эн кӧтӧд,
Домыс менам шӧлкӧвӧй,
Шлияӧй менам кольчужнӧй.
Гужиӧй менам моржӧвӧй,
Стременаыс зарниа...
Вӧв вылас чеччыштас,
Море пӧлӧн рӧдтас,
Горничаӧ пырас...
Катерина куйлӧ,
Колода моз куйлӧ,
Мӧс моз здыкайтӧ,
Вӧв лолӧн лолалӧ,
Пачас няньыс сотчӧ.
Джоджыс сылӧн чышкытӧм,
Юрыс сылӧн зуавтӧм, —
Нинӧм оз и уджав.
Буракӧ, тайӧ сьыланкывйыс ёна нин торксялӧма, абу кӧ кутшӧмкӧ мӧд сьыланкывкӧд весиг гудрасьӧма «Катерина куйлӧ» кывъяссяньыс?.. Гашкӧ нӧ татшӧм «тешкодь» и вӧлӧма первойсяньыс да.
9. КОЗЙӦ, КОЗЙӦ, МЫЙ СУЛАЛАН.
Козйӧ, козйӧ, мый сулалан?
Ме ӧд тэнӧ пӧрӧда.
Пескӧ керала,
Пачӧ ломта;
Кыз ӧгырӧ уськӧда —
Сё блин пӧжала;
Вӧсньыд ӧгырӧ уськӧда —
Сё печенча пӧжала.
Ок, маманӧй, маманӧй,
Чужтін да рӧдитін,
Кӧмӧдін да пасьтӧдін,
Польӧ вылӧ тойыштін.
«Гласыс» тайӧ сьыланкывйыслӧн зэв «интереснӧй» — сьывсьӧ кыдзкӧ лайкйӧдлігмоз быттьӧ.
Та бӧрын миянлы кутісны сьывны «роч» сьыланкывъяс. Ми эськӧ эгӧ кӧсйӧ рочьяссӧ гижавны да, сэсся кылам — «гласыс» дзик коми, важногса «глас». Сы понда ме гижи ӧтик «роч» сьыланкыв —
10. ВО САДО ЛИ.
Во садо ли, богороде,
Девица гуляла.
Юна роста невелика,
Самӧй круголица.
Детинушки белӧй бравӧй
За девушки коди.
Ён за девушки не коди,
Ничево не молвит.
Стой жӧ ты мой, разлюбезной,
Редкой гости коди,
Редкой-редкой гости коди,
Подарком не носи.
Юзьбыр язьбыр я кодите,
Дай но чем дарече.
Слушай, будет Питерёвка,
Скуплю два подарки,
Дорогие два подарки —
Кумач да китайка.
Кумачу я не кочу да,
Ситеч-каленкору.
Каленкору ёчень мало,
Ситеч поленяла:
Юспросила да иумолила,
Скупил черевичка.
Если любил, душа, скуплю
Зӧлӧтӧй колечка.
Строю зӧлӧтӧй колечка
Три раз почелуйся.
Спочелуйӧм обеймаръя,
Круг весела йӧ беда.
Со ӧд кутшӧма нин бертлӧдлӧмаӧсь кывъяссӧ «Во садо ли» сьыланкывйыдлысь! Мукӧдлатіыс сьӧкыд нин гӧгӧрвоныс весиг, шуам кӧть, мый и лоӧ «юзьбыр язьбырыс»?.. Став «роч» сьыланкывйыс пӧшти татшӧмӧсь. Сӧмын, шуа тай, «гласъясыс» дзик коми, — буракӧ, коркӧ важӧн нин волӧмаӧсь комиад татшӧм «роч» сьыланкывъясыд да «гласъясыс» комиӧ нин пӧрӧмаӧсь.
«Во садо ли» сьылӧм бӧрын сьылысьяс кутісны менӧ корны балалайкаӧн ворсыштны.
— Вай сэсся мыйкӧ тэ бандуранад ворсышт миянлы, — шуӧны.
Быть, буракӧ, ворс татшӧм сьылысьясыдлы!.. Водзвыв кӧ эськӧ тӧді, мый артмас менам ворсӧмысь, — эг эськӧ и заводитлы ворсныд... Керка тырыс и посводз тырыс — унджыкыс том нывъяс да зонъяс. Мыйӧн куті ворсны ме, нывъяс керкаас кутісны зымгыны-йӧктыны. Сэки мӧдарсьыс локтіс кӧзяиныс да скӧрысь пондіс ёрччыны-матькыны йӧктысьяс вылӧ:
— Убирайтчӧй татысь!.. Лешакъяс!.. Йӧктыны керкаын ог лэдз, весиг ывласьыс синмӧн ог вермы видзӧдны тіянлысь вежнясьӧмнытӧ... Мунӧй татысь!..
Нывъяс дугдісны йӧктыны да шпыньялігтырйи петісны керкасьыс. Весиг меным эз ло лӧсьыд, ме ӧд тшӧтш мыжа сыысь: «Эг кӧ ме ворсны кут, нывъясыд ӧд эз и йӧктыны эськӧ», — мӧвпала. Сы бӧрын сэсся и ми петім керкасьыс. Петігмоз ме пыралі мӧдар керкаас — кӧзяеваыс самӧй пажнайтӧны вӧлі:
— Но, эн дивит, Пиля дядьӧ, — шуа ме кӧзяиныслы, — да зэв ыджыд аттьӧ керкаад лэдзӧмсьыд. Вара тьӧткалы сё пасибӧ сьылӧм вылас!
— Нинӧм вылӧ... А йӧктыны керкаын ог лэдз, сьывны позьӧ, сэтысь нинӧм ог шу...
Ещӧ пасибӧ кайтім Варлам Клавдилы, Степан Ириналы да став сьылысь нывбабаяслы, да петім ывлаӧ. Уп, кутшӧм долыда сэні ми лолыштім!.. Пӧсьысла керкаад ми брӧд кӧтасим да, ӧні быттьӧ веськалім кутшӧмкӧ «райӧ»... Рытъявылас нин бӧр воим Одыбӧ. Бура ёна эськӧ лунтырнад мудзим да, немтор — миянлы зэв нимкодь вӧлі; эгӧ надейтчылӧ та мында сьыланкыв ӧтик лунӧн аддзыны. Анисимов зэв ёна радлӧ, быттьӧ сюрӧма сылы кутшӧмкӧ аддзывтӧмтор:
— Да, — шуӧ меным рочӧн, — в каждой коми песне существует синкопа!.. Вот этим-то и отличаются коми народные, самобытные песни от других народов... Вот это-то, синкопа-то, и говорит об особенностях мелодии в коми самобытных песнях... Это — очень характерно!..
ОДЫБСА СЬЫЛАНКЫВЪЯС.
Сійӧ рытнас жӧ миян дінӧ, станцияӧ, локтісны одыбса сьылысьяс. Медвойдӧр локтіс Рӧдь Ольга. Бура дыр пукаліс лабичын (миян ӧбедайтігӧн), сэсся юаліс:
— Кутанныд онӧ нӧ сьылӧмъястӧ кывзыны?
— Кыдзи нӧ! Дерт, кывзам. Тэ, гашкӧ, сьывны жӧ локтін да?..
— Сьывны, дерт... Толькӧ менам пӧрысь гӧлӧснад оз ладмыны кут «гласыс»-а…
Мӧдӧдлім коравны ещӧ сьылысьясӧс. Локтісны зэв унаӧн, — нывъяс, зонъяс, челядь тшӧтш. Найӧс ысталім (вӧтлім) керкасьыс — сӧмын шумитӧны да дурӧны найӧ, кильчӧ ӧдзӧссӧ игналім сэсся. Сьылысь нывбабаяс — Рӧдь Ольга, Закар Елюк, Микита Улляна, Ӧлексей Таттян пуксялісны скамья вылӧ, джодж шӧрӧ, да вой шӧр бӧрӧдз ливкйӧдлісны-сьылісны миянлы. Сӧмын став сьыланкывйыс налӧн сійӧ жӧ, мый ми гижалім нин Тистын, сэсся унджыкыс «роч» — «Во садо ли» моз жӧ кывъяссӧ куснявлӧмаӧсь. Ӧтик «роч» сьыланкывлӧн «гласыс» миянлы зэв кажитчис («Во садо ли» дорсьыс на мича, ме чайта); со кутшӧм сылӧн кывъясыс:
Только думала-гудала
Снарадитися короша.
Снарадилса, приубралса,
Разгулятися смолодса.
Мы со смиленьким гуляла,
Наймы казыте короша.
Наймы казы прочитала,
Во покон скеяре пошли.
Со покоди заступали,
До колени грази добрили.
Добречушка докодили,
Через речушка мосту нет.
Через речку, через быстрей
Несчасливея перевоз.
Перевозу докодили,
Состричалися враги.
Состричали содержаля,
Крутӧй берег занимай.
Крутӧй берег занимала,
Пущея ровнитсы заврози.
Вот как пушечким палила,
Ровная сильӧн дай гром громил.
Много силечким любила,
Много спровил да спровила.
Спровъян речка протекла жӧ,
Середилса довила.
Стой жӧ, тьӧтка, довила жӧ
На крутенькая на беру.
Сьылісны и мукӧд пӧлӧс «роч» сьыланкывъяс — «Юнимала» да мый да. Дзик коминас сюрис толькӧ ӧтик сьыланкыв —
АРСЯ ВОЙӦ, СЬӦД ВОЙӦ.
Арся войӧ, сьӧд войӧ,
Сулалі да пукалі.
Сулалі да пукалі да,
Виччыси да видзӧді.
(Быд строка сьывсьӧ кык пӧв).
Виччыси да видзӧді да,
Аслам тӧварыш эз во.
Вӧрӧ кая — воштыся,
Пуӧ кая — уськӧдча,
Ваӧ лэчча — шыбитча.
Аслам тӧварыш локтӧ;
Веськыд кинас макайтчӧ,
Шуйга кинас мигайтчӧ.
Шуйга киас гӧрд чышъян,
Веськыд киас гӧрд кепысь...
«Сулав, сулав, молодеч,
Тэкӧд менам сёрни эм».
«Нылӧй, нылӧй, мый сёрни?»
«Эжйӧ васӧ вуджӧд!»...
«Дорӧсас пыжыс абу».
Пыжтӧ найӧ лэдзасны,
Пыжас найӧ сӧласны,
Мӧдар дорас воасны,
Пыжсӧ найӧ кыскасны.
«Прӧщай, прӧщай, мича ныв!»
«Прӧщай, прӧщай, муса зон!»...
Тайӧ эськӧ помасьӧ тадзи: «Прӧщай, прӧщай, Таттяна!» — «Прӧщай, прӧщай, Ӧндреян» да ми мӧд ног вежим, медым эз ло «сьылӧдчан» кыв кодь, а мед вӧлі торъя сьыланкыв.
«ТАЛАН».
Мӧд луннас, чеччӧмӧн тшӧтш, лэччылім Ньывсер ю дорӧ — «лолавны чистӧй, сӧстӧм сынӧдӧн». Бура дыр пукалім пур вылын. Сэсся бӧр кайим станцияӧ, тшай юим да мӧдӧдчим Паком Петыр ордӧ ветлыны — «Талан» сьылӧм кывзыны. Ми первойсӧ чайтім «Талантӧ» зэв ыджыд висьтӧн, йӧзкостса поэмаӧн. Мунігмоз сёрнитам (рочӧн) «Талан» йылысь:
— Наверно, это целая поэма, былина народная, и явится большой этнографической ценностью...
Паком Петырлӧн керкаыс абу зэв ылын, станциясянь тыдалӧ, шор саяс, Джыдж сиктын. Матысмим керка дорас. Ӧтар пӧвсӧ косялӧмаӧсь да сы местаӧ выль керка лэптӧмаӧсь (миян локтігӧн, субӧтаӧ, самӧй вӧлі «помечӧн» лэптӧны). Ӧшинь увсӧ гӧликӧн чышкӧ пӧрысь старик.
— Здорово! — шуа ме. — Гашкӧ, тэ и лоан Петыр Пакомӧвичыс да?..
— Ме, ме, — нюмъялігтырйи шуӧ сійӧ.
Паком Петыр зэв на видзӧдныс збой старик, бура ыджыд тушаа. Абу кӧ вӧлі юрсиыс дзормӧма, позьӧ вӧлі сетны сылы ар ветымынъяс гӧгӧр, эськӧ сылы 85 арӧс нин... Вылас кузь сера дӧра дӧрӧм, вӧня; вӧняс, мышкас, летъялӧ кӧв йылын ичӧтик сынан; кокас бакилӧ, лӧз дӧра гача. Пуксим кер бунт вылӧ, куритчыны кутім, тшӧтш вӧзъям Петырлы:
— Курит, Петыр Пакомӧвич!
— Ог ме куритчы, нэмӧн на эг куритчывлы, а винатӧ войдӧр ёна юлывлі...
Сёрниӧ воим ӧтитор-мӧдтор йылысь. Паком Петырыд вӧлӧма вӧлісполкомса председательыдлӧн пӧль. Бура унатор миянлы пукалігмоз висьтавліс олӧм йывсьыд:
— Ме тані ола во ветымын кымын нин, войдӧр миян керканым вӧлі эстӧні, шор мӧдарас. Татчӧ пуксигӧн вӧлі ме водзвылын толькӧ кык керка, а ӧні, видзӧд, — дзонь деревня!.. Ӧнӧдз олім, позьӧ шуны, «ничево» на, ог тӧд, кыдзи водзӧ ен шуас... али ті онӧ веруйтӧ енмыслы?.. Миян Василей тай (председательыд) оз жӧ веруйт-а... Код тӧдас эськӧ, эм-ӧ абу енмыс... Гашкӧ-й выйим, гашкӧ-й абу... Менам нёль пи вӧлі. Ӧтик тані мекӧд олӧ; мӧд овмӧдчис тасянь верст 25 сайӧ, Оч ю нӧрысӧ, олӧ бура — помещик моз; коймӧд ӧні больничаын куйлӧ, неважӧн друг кыдзкӧ, кӧдзыд ырӧш юӧм бӧрын, висьмис; сэсся ӧтик пи война вылад воши «без вести»... Ок, сійӧ ён да здоров вӧлі; этатшӧм кертӧ (индіс керка кер вылӧ) вӧлі босьтас кыняулас да потшкӧс моз и вӧдитӧ... Ме арлыднам медыджыд мужикыс вӧлӧсьтад лоа — меным регыд тырӧ 85 арӧс; нывбабаяс костад медпӧрысьыс менам чой: сылы ӧкмысдассьыс нин унджык...
— Век на со ещӧ тэ уджалан?.. Шойччыны нин кад да?..
— Кутшӧм нӧ тайӧ удж — ёгтӧ чышкыныд?.. Колян гожӧм страдуйті на-а, ытшки и быдтор... Ог тӧд, таво верма ог нин-а... Окота на эськӧ страдуйтныс да...
— Ми эськӧ тэ дінӧдз, Петыр Пакомӧвич, зэв ыджыд могӧн локтім да...
— Кутшӧмкӧ и мог на меӧдз суис?.. Онӧ-ӧ кӧсйӧ менӧ татысь кытчӧкӧ мӧдӧдны нин-а? — вашъялігтырйи, шуткаӧн юалӧ.
— Огӧ... Ми ветлӧдлам, чукӧрталам важ коми висьтъяс да сьыланкывъяс. Тэ пӧ кужан кутшӧмкӧ «Талан», ми сійӧс кывзыны эськӧ и локтім...
— Со, ка-ка-ка! — серӧктыштіс сэтчӧ Паком Петыр. — Сійӧ ӧд абу сьылӧм, прӧстӧй немуйтӧм толькӧ... Важӧн вӧлі ме сійӧс код юрӧн «сьывла»-немуйтла...
— Мыйсяма «Талан» нӧ сійӧ?.. Вай висьтав миянлы — ми сійӧс гижам...
— Гижӧм доныс ӧд абу... Сійӧ со мый: коркӧ тані овліс Чуйкӧ Илля, ме на сійӧс весиг повнита, батьӧкӧд ӧттшӧтшъяӧсь вӧліны... Чуйкӧ Илляыд дыр корсьысьӧма аслыс тшассьӧ-талан: прӧмышляйтлывлӧма, кыйсьывлӧма, толькӧ сы помысь таланыс сылы абу сюрӧма. Сэсся кутчысьӧма крестянскӧй уджӧ, настӧящӧй крестянинӧн лоӧма, сэки вӧлисти и таланыд сылы сюрӧма...
«Ок, талан ты, мой талан,
На радосьт талан.
Чуйкӧ Илля талан»...
— Водзӧ вай висьтав, — шуа ме.
— Тайӧ и ставыс, водзӧ сэсся нинӧм...
— Та мында и эм став «Таланыд»?
— Мый нӧ сэсся колӧ?.. Таланыс сюрӧма Чуйкӧ Иллялы, сэсся нинӧм оз и ков... Сы бӧрын Чуйкӧ Илляыд зэв бура овмӧдчӧма, унаысь Изьваӧ ветлывлӧма, тӧргуйтлӧма...
Став водзвыв арталӧмным миян весь вӧлӧма: та кузя «Таланыд» — абу нин висьт либӧ сьыланкыв, тайӧ збыль, кыдзи Паком Петырыд ачыс шуис, немуйтӧм толькӧ. Ӧтитор вылӧ ми неуна шензим: Чуйкӧ Илляыс вӧлӧма коми морт, овлӧма коми йӧз пӧвстын, а «сьылӧмыс» сы йылысь мыйлакӧ роч?.. Некыдз эгӧ гӧгӧрвоӧ, мыйла сідзи... Сэсся Паком Петыркӧд прӧщайтчим да бӧр мунім (ичӧтика «нездовольӧнӧсьӧн» «Талан» вылӧ). Пыралім потребительскӧй лавкаӧ (истӧг ньӧбны). Джаджъяс тӧварыс пӧшти нинӧм абу. Бӧрвылас приказчикыс висьталіс: тӧварыс пӧ оз куйлы лавкаас — вайӧмӧн тшӧтш пӧ ставсӧ и ньӧбалӧны крестянаыс.
Рытъявылас бара волісны кодсюрӧ — томулов. Ми ичӧтика сьылыштім выль сьыланкывъяс: «Ӧтчыд», «Гӧгрӧс чужӧмъяс», «Варыш поз», «Меда» да ещӧ мыйсюрӧ. Анисимовлӧн гӧлӧс ыджыд, ён, кылӧ ылӧ... Сьылӧм шыад бура унаӧн локталісны станция дорӧ. Ёна кажитчӧма налы миян сьылӧмыд, бура ошкисны. Аскинас кӧсйим вӧчлыны наросьнӧ ичӧтик «Коми рыт» кодьӧс, да эз и удайтчы.
ТИПӦ СИКТЫН.
Нёль лун олім Одыбын. Сэсся рытгорулас мӧдӧдчим бӧр лэччыны увлань. Став Одыбысь ӧдва сюрис рӧспустӧ пуктыны кӧрӧбыс: зэв ичӧтик, ӧтик мортлы сӧмын позяс йитшкыльтчӧмӧн пуксьыны, а ми кыкӧнӧсь... Тешкодь! Рӧспустыс зэв ыджыд — тройка вӧлалы, а кӧрӧбыс челядь ворсан кодь... Коллис миянӧс ичӧтик тушаа мужик. Плешас тӧдчӧ рана туй, нӧйтлӧмаӧсь вӧлӧм сійӧс таво:
— Ыджыдлун дырйи Яг вылын вӧлі пуртӧн сутшйӧдлӧмаӧсь... Ачым ог тӧд прамӧя, кодъяс нӧйтӧмаӧсь — код вӧлі да... Дас ӧтик рана вӧлі... Куим тӧлысь сэсся дойяссӧ сыысь «пӧжи»... Ёна, буракӧ, вирыс мунӧма да, паметьӧй дзикӧдз бырӧма-чинӧма...
Лэччигчӧж ми полім: доддясян «заводыс» зэв омӧлик, «тягаясыс» прӧстӧсь — летъялӧны, вӧвъяс вӧйӧсь, сідзи и виччысян: вот, мися, жугласяс ставыс кытчӧкӧ, дай асьным доймам... Кыдзкӧ ӧд «благӧпӧлучнӧ» лэччим пыр. Воим перевоз дорӧ. Ямщикным вӧвъяссӧ эз кӧсйыв вуджӧдлыны эськӧ Типӧ сиктас да быть лои вуджӧдны: рӧспуст бӧжас сылӧн вӧлі кӧрталӧма зӧр тыра мешӧк да кытчӧкӧ вӧлӧкас, туй вылас, и усьӧма.
— Сё лешакыд, ӧні, дерт, лоӧ вӧвъястӧ вуджӧдлыны, тані вердныд нинӧмӧн лои да...
Ньывсер ю эськӧ бура ёна нин ямӧма да, воддза мозыс жӧ лои вуджны... Сувтім бара Ӧгрӧ Пӧлик ордӧ, бара дьӧгӧдь дук лолавны лоӧ... Вайисны миянлы яндоваӧн «сур» (рабнас и ставнас); яндоваыс эськӧ ыргӧн коркӧ вӧвлӧма да, няйтысла да сімысла ӧдва тӧдчӧ, тыдалӧ, ньӧбӧмсяньыс абу нин весавлӧмаӧсь, зывӧк весиг юныс!.. Шензьыны он вермы, кыдзи татшӧм няйта олігас оз ставныс висьмыны... Не куш Пӧликлӧн дурка олӧны — унджыкыслӧн сэтшӧм. Ортсысяньыс чайтан, зэв пелька быттьӧ олӧны, пытшкас пыран да — гӧгӧр няйт...
Сёрӧнкодь нин рытнас волісны Типӧ сиктса нывъяс миян дінӧ. Тшӧктім найӧс мыйкӧ сьылыштны да — пышйисны.
Узьны эгӧ и водлӧ. Локтісны мужикъяс да дыр сёрнитім быдсяматор йывсьыс. Пӧлик петкӧдліс миянлы гижӧд Висерса вӧлісполкомсянь, сэні вӧлі шуӧма: Кулӧмдінса уисполком пӧ станция кутны Пӧликарп Габовлы условйӧсӧ абу вынсьӧдӧма, тшӧктӧ пӧ вӧчны выль условйӧ Василей Габовкӧд (Ӧгрӧ Васькакӧд), сійӧ пӧ войдӧр нин кутліс дай медся революцияа кадас.
— Тайӧ ме тӧда, коді дзугӧ-гудралӧ, — шуӧ Пӧлик. — Ставсӧ тайӧ вӧчӧ Кирил Ӧндрейӧвич Ларуков (уисполкомса председатель)... Аски Иванкӧд (вокыскӧд) мӧдам Сыктывдін карӧ, Епим Микайлӧвич дінӧ... Кӧть мый лоӧ-а, корсям жӧ туй помсӧ...
Рытланьыс локтісны станцияӧ нывъяс да мыйсюрӧ сьылыштісны. Тӧрытъя кодь жӧ став сьылӧмыс вӧлі — ӧти пӧлӧс «гласа». Сьылісны эськӧ кутшӧмсюрӧ и коми сьыланкывъяс тшӧтш, кодъясӧс ми кывлім Тистын да Одыбын, толькӧ ёна нин омӧля тані артмалӧ: кывъяссӧ сорлалӧмаӧсь, вунӧдалӧмаӧсь, дай «гласъясыс» абу сэтшӧм лӧсьыдӧсь (уна «вариацияяс» дзикӧдз колялӧны).
Сёрӧникӧн нин ветлім пывсьыны. Пӧликлӧн и пывсяныс омӧлик, сьӧд пывсян. Муртса на корӧсьяс койны кутім, пывсян горйыс гур-гар! — и киссис, эз и ло прамӧя пывсьӧм...
Аскинас шонді петігас чери кыйны Ньывсерӧ ветлім. Миянкӧд муніс Пӧликлӧн пиыс Ӧлексей, шедыштіс этшаник чери: кык ёкыш пунтӧн-джынйӧнаӧсь да куим сирпи, ставыс вӧлі кӧкъямыс пунт. Ми водзвыв нин радлім: мися, талун бура и ӧбедайтам — чӧскыд юква да пражитӧм чери сёям!.. Эз тай сідзи ло: кӧзяйка ставсӧ тшыкӧдӧма, юква пыдди вайис кутшӧмкӧ дэбыд гудыр ва, некутшӧм «кӧр ни гос» абу, эськӧ вӧлі пуӧма куим пунт ёкыш да кык сир юр... Анисимовлӧн кынӧмыс висьмис, муртса вольпасьӧдз эз волы висьӧмысла бӧртинас... Веськыда кӧ шуны, Пӧлик ордын станцияыс зэв абу лӧсьыд ветлысь-мунысьяслы: ставныс ӧтилаын (станцияас) тшай юӧны, керкаыс лудікӧсь, няйт, сэсся муртса оз восӧд дьӧгӧдь дуксьыс, брезгуйтысь морт, ме чайта, сэні весиг ӧтик час оз вермы овны...
Лун шӧр бӧрын ветлім «матрос» ордӧ. Тӧрыт на миянлы висьтавлісны: «матрос» пӧ зэв мастер сьывны, толькӧ вӧлі висьмӧма да эз вермы волыныс. Сы пондаджык ми и кольччим талун кежлас. «Матрос» — Иван Григорйӧвич Габӧв лоӧ, ёна олӧма морт нин. Служитлӧма матросын, сійӧн и ӧні шуӧны «матросӧн» ставныс, Иванӧн некод оз нимты. Миянӧс сійӧ гӧститӧдіс шоммӧдӧм зараваӧн, ёна бур вӧлі Пӧлик «сур» дорсьыд!.. Висьталім «матрослы», кутшӧм могӧн ми локтім, толькӧ сійӧ оз куж вӧлӧм коми сьыланкывъястӧ:
— Коминад ӧд ме нинӧм ог сьывлы, мый корсюрӧ немуйтла — ставсӧ рочӧн, салдатскӧй сьыланкывъяс сьывлывла, кодъясӧс служба вылӧ ветлігӧн кывлывлі... Волі ме матросад служитігӧн дас кӧкъямыс государствоӧ... Окотитанныд кӧ кывзыны — сьыла колӧкӧ бара.
Ми эгӧ окотитӧ кывзыны роч салдатскӧй сьыланкывъястӧ. Сэсся «матрос» миянлы висьталіс: Висерын ӧд коркӧ овліс «чумакын» Иван Егӧрович (ачыс пӧ Кӧрткерӧсысь); сылӧн пӧ вӧвлі грамопон да 80 кымын пластинкаяс пӧвстас уна вӧліны важ коми сьыланкывъяс:
— Мыйӧн ме вӧлі локта сы ордӧ (ми сыкӧд ёна дружитлім!), пырысь-пыр и лӧсьӧдас вӧлі коми сьыланкывтӧ ворсны... Ог тӧд, ӧні ловъя абу нин грамопоныс сылӧн...
Ми ёна шензим тайӧ висьталӧмыс вылӧ: «Кыдзи, кытысь веськавлӧмаӧсь важ висерса «чумакыслы» коми сьыланкывъя пластинкаясыс?..» Петігӧн ми юалім «матрослысь»: оз-ӧ тӧд, кодъяс Типӧ сиктас медбура кужӧны сьывны важ коми сьыланкывъяс?
— Тані кык нывбаба сьывлывлӧныджык — Прокӧ гӧтыр да Пиля Ӧньӧ гӧтыр, — висьталіс «матрос» да индіс сьылысьяслысь керкасӧ.
Ыджыд пасибӧ шуим «матрослы», прӧщайтчим да петім. Волім кыкнан сьылысь бабаяс ордӧ эськӧ да, некоднаныс нинӧм эз сьывны. Прокӧ гӧтыр вӧлі сур пуӧ, тшан дорас ноксьӧ.
— Ме, бара, дитяясӧй, нинӧм ог куж сьывныд, прӧста шуӧны...
Пиля Ӧньӧ гӧтырӧс суим ӧтнассӧ, кудель вӧлі печкӧ. Кор шыасим, мыйкӧ мед сьылыштас миянлы, кинас и кокнас пыксьыны кутіс:
— Ме ог куж, — шуӧ. — Сэсся мужикӧй тӧдлас да, нӧйтас менӧ (аслыс арӧс 50 кымын нин эм, а полӧ нӧйтӧмысь!)... Дай ме тіянлы абу «ӧбязан» сьывны, — шуис бӧрвылас.
Эз ӧд сьыв аньыд!..
Татшӧм омӧля, позьӧ шуны, букышӧн миян вылӧ видзӧдлісны Типӧ сиктса... Сійӧ рытнас жӧ ми сэтысь и мунім — лэччим Висерӧ.
ВИСЕРЫН.
Типӧ сиктсянь Висерӧдз миянӧс лэччӧдіс Ӧгрӧ Иванлӧн нылыс — Домна, ар 18–19, латшкӧс, ён ныв. Вӧлӧм Домнаыс тайӧ пӧчыс (Епипан Наста) туйӧд жӧ заводитлӧма мунны да дугдӧма:
— Ме ӧд босьтчылі жӧ кыйсьыныд эськӧ да, дугдыны лои-а, — шуӧ Домна.
— Мыйла?
— Йӧзыс серавны пондісны да: кутшӧм нӧ пӧ нывбабалы кӧч кыйӧм, шуавны кутісны, печкыны пӧ да пуны-пӧжавны кындзи нинӧм на помысь... «Кӧч кыйысь баба пӧ», сералӧны... Эновті сэсся ме капканъясӧс и лызьясӧс...
Паслэччӧм улын эм нин прамӧй перевоз: гез Ньывсер вомӧн зэвтӧмаӧсь и, карбас лӧсьӧдӧмаӧсь и. Вуджим. Чойсӧ кайигӧн вӧвъяс муртса дзикӧдз эз сибдыны — сэтшӧм лёк гыбад няйт сэні!..
Висерӧ воигӧн кутім думайтны, код ордӧ сувтны.
— Пырӧй Ӧксинь тьӧткаясӧ, унджык ветлысь-мунысь сы ордӧ сувтлӧны, — шуӧ Домна.
— Коді нӧ сійӧ сэтшӧмыс? — юалам.
— Бӧрис Иван гӧтыр. Мужикыс вӧвлі писарын Висерын, кувлі нин. Ӧксинь тьӧткаыс лоӧ Пӧлик дядьӧ бабалӧн чой...
— Ладнӧ нӧ, сувтам сы ордӧ.
Бура сёрӧн нин воим Висерӧ. Сувтім Бӧрис Иван гӧтыр ордӧ — Ӧксиння Опонассьӧвна ордӧ. Ӧшинь улас, йӧр пиын, сулалӧ ыджыд коз, меным дум вылӧ сідзи и уси Тистса сьыланкыв: «Козйӧ, козйӧ, мый сулалан? Ме ӧд тэнӧ пӧрӧда»... Кӧзяйкаыс челядьыскӧд вӧлі тшай юӧны, ӧшиньыс восьса.
Пырим. Пырысь-пыр миянлы самӧвар пуктісны. Абу жӧ ӧткодьӧсь вӧлӧмаӧсь кык чой: Ӧгрӧ Пӧлик гӧтырыд да Бӧрис Иван гӧтырыд! Талӧн гӧгӧр пельк, чистӧй.
— Микайлӧ Иванӧвич (т. Попов, служитӧ Сыктывдін карын) оз кӧсйы гортас волыны отпускӧ? — юалі ме.
— Кӧсйысьӧма эськӧ вӧлі троица кежлӧ да, ӧні гижӧма: ог нин пӧ вермы волыныс, муртса на пӧ местаӧ пыри да, абу лӧсьыд... Йӧзлы со отпускъяс сетсьӧны-а, миян Микайлӧлы некор оз позь, — элясигмоз шуис кӧзяйка.
Мӧд луннас Висерын вӧлі «кытшовтӧм» — ӧбразъясӧн пӧскӧтина гӧгӧр ветлісны. Асывнас воліс Маръя Платоновна Костоломова, кӧсйис чукӧртны сьылысь нывбабаясӧс. Найӧ локталісны пажун бӧрын, чукӧрмис 13 сьылысь нывбаба, ставныс нин олӧма йӧз. Тані кодь бура некӧн эз сьывны: некутшӧм петитчӧм-ыждалӧм эз вӧв; сідзжӧ том йӧз кутісны асьнысӧ шы ни тӧв: эз дурны, эз увгыны да вильшасьны Тистын моз. Сьылісны зэв уна сьыланкыв эськӧ да, унджыксӧ рочӧн: «Не любезнӧй», «Сидел Ваня», «За Вӧлгӧю», «Соловьюшка», «Как по реке», «Как у Ванюши», «Жарко было страдовать», «Чистӧй коди», «Был я денег». Дзик коми сьыланкывъяс сюрис сӧмын куим:
1. КУИМ ЧОЙ СЭТӦР ВОТНЫ МУНІСНЫ.
Куим чой сэтӧр вотны мунісны;
Мунасны да, мунасны да,
Меддзоля чойыс вошӧ.
Шӧркост чойыс корсьны мунас;
Мунас дай, мунас дай,
Куим туйвеж воас, —
Шӧр туйвежӧдыс мунас;
Мунас дай, мунас дай,
Море дорӧ воас.
Море дорас видзӧдлас да,
Ыджыд дуб сулалӧ.
Дуб вылас кӧ видзӧдлас —
Эзысь кока крӧвать выйим;
Эзысь кока крӧвать вылас
Зарни шепта идзас выйим;
Зарни шепта идзас вылас
Пукӧвӧя перина выйим;
Пукӧвӧя перина вылас
Шӧлкӧвӧя пӧдушка выйим;
Шӧлкӧвӧя пӧдушка вылас
Низь ку эшкын выйим.
Низь ку эшкын вылас
Ситсӧвӧя вон ӧшалӧ.
Час жӧ пӧ лоӧ сэтчӧ кайлыны;
Каяс дай, водас дай,
Узяс дай, куйлас дай.
Час жӧ пӧ ва дорӧ лоӧ лэччывны,
Оз-ӧ кодкӧ пыжа лок.
Лэччас дай, мыссяс дай,
Белитчас дай, руманитчас дай,
Рум-белянсӧ босьтас дай,
Кӧть нин пӧ эськӧ меӧй лои
Поп пиыс сайӧ,
Не жӧ пӧ менсьым яйӧс
Гумъя ныраяслы.
Каяс дай, водас дай,
Узяс дай, куйлас дай.
Час жӧ пӧ ва дорӧ лоӧ лэччывны,
Оз-ӧ кодкӧ пыжа лок.
Лэччас дай, мыссяс дай,
Белитчас дай, руманитчас дай,
Рум-белянсӧ босьтас дай.
Кӧть нин пӧ эськӧ меӧй лои
Купеч пиыс сайӧ,
Не жӧ пӧ менсьым яйӧс
Колода моз сісьтыны.
Каяс дай, водас дай,
Узяс дай, куйлас дай.
Час жӧ пӧ ва дорӧ лоӧ лэччывны,
Оз-ӧ кодкӧ пыжа лок.
Лэччас дай, мыссяс дай,
Белитчас дай, руманитчас дай,
Рум-белянсӧ босьтас дай.
Кӧть нин пӧ эськӧ меӧй лои
Корысь пи сайӧ,
Не жӧ пӧ менсьым яйӧс
Ыджыд сирлы сам вылӧ.
Каяс дай, водас дай,
Узяс дай, куйлас дай.
Час жӧ пӧ ва дорӧ лоӧ лэччывны,
Оз-ӧ кодкӧ пыжа лок.
Лэччас дай, мыссяс дай,
Белитчас дай, руманитчас дай,
Рум-белянсӧ босьтас дай.
Видзӧдлас дай, пыжа локтӧ.
Дядяй пӧ, муса дядюшкаӧй,
Босьт жӧ пӧ менӧ пыжад!
Ачыд пӧ колӧкӧ варччы!..
Варччас дай, варччас дай.
Море шӧрӧ воас,
Море шӧрын ыджыд сир ньылыштас.
Тайӧ сьыланкывйыс зэв ёна мойдкывлань мунӧ. Размер ни рифма абу. «Гласыс» эм, нориник. Мӧд коми сьыланкыв сьылісны татшӧмӧсь:
2. ЫЛЫН, ЫЛЫН, ВА САЙЫН.
Ылын, ылын, ва сайын,
Выль слӧбӧда тыдалӧ.
Выль слӧбӧда-с том дӧва олӧ;
Том дӧваыслӧн том жӧ ныв выйим;
Сэтшӧм мича нылыс нинӧкытӧн абу:
Быдсӧн сьӧд синтасъяс, гӧгрӧс чужӧма,
Чужӧм вылас алӧй вир ворсӧ,
Синъяснас тшӧтш жӧ ворсӧдчӧ.
Веж луг вылас гуляйтны мунас,
Быдсӧн сэні пуясыс нюклясьӧны.
— Тайӧ пуясыс кыдзи нюклясьӧны,
Сідз жӧ меным весьтӧм ^весьтӧм — лӧж/^ слава локтӧ.
Тайӧ слава кузяыс
Старик сайӧ лои мунныс.
Ӧграда дорас пуксяс дай,
Бӧрдас дай, бӧрдас дай,
Чӧлӧй чышъян кӧтӧдас.
Важ другыс воас да,
Чышъянсӧ зептас сюяс.
Старик сійӧс казялас да,
Куим вожа роч плеть босьтас,
Нӧйтас да, нӧйтас да,
Улич-ывлаӧ тойыштас.
— Старикӧй да, муса старикӧй,
Лэдзтӧ менӧ ӧграда водзас.
— Недӧкмыштӧ ӧграда водзӧ,
Он тэ шогмы улича-ывлаас.
— Старикӧй да, муса старикӧй,
Лэдзтӧ менӧ ӧграда пытшкас.
— Недӧкмыштӧ ӧграда пытшкӧ
Он тэ шогмы ӧграда водзас.
— Старикӧй да, муса старикӧй,
Лэдзтӧ менӧ кильчӧ вылад.
— Недӧкмыштӧ кильчӧ вылӧ,
Он тэ шогмы ӧграда пытшкас.
— Старикӧй да, муса старикӧй,
Лэдзтӧ менӧ порог улад.
— Недӧкмыштӧ порог улӧ,
Он тэ шогмы кильчӧ вылас.
— Старикӧй да, муса старикӧй,
Лэдзтӧ менӧ пӧлать сэрӧгад.
— Недӧкмыштӧ пӧлать сэрӧгӧ,
Он тэ шогмы порог улас.
— Старикӧй да, муса старикӧй,
Лэдзтӧ менӧ паччӧр сэрӧгад.
— Недӧкмыштӧ паччӧр сэрӧгӧ,
Он тэ шогмы пӧлать сэрӧгас.
— Старикӧй да, муса старикӧй,
Лэдзтӧ менӧ вольпась дорйылад.
— Недӧкмыштӧ вольпась дорйылӧ,
Он тэ шогмы паччӧр сэрӧгас.
— Старикӧй да, муса старикӧй,
Лэдзтӧ менӧ шуйга сой вылад.
— Недӧкмыштӧ шуйга сой вылӧ,
Он тэ шогмы вольпась дорйылас.
— Старикӧй да, муса старикӧй,
Лэдзтӧ менӧ веськыд сой вылад.
— Недӧкмыштӧ веськыд сой вылӧ,
Он тэ шогмы шуйга сой вылас...
Быттьӧ оз дзикӧдз помась тайӧ сьыланкывйыс. Мыйӧн татчӧдз сьылісны да дугдісны, ме юалі:
— Водзӧ нӧ сэсся абу нин? Оз тай нӧ быттьӧкӧ помась?..
— Мый нӧ ещӧ водзӧсӧ колӧ?.. Водзӧсӧ сэсся старикыд да том нылыд «юмыртчисны», — шуӧ Прокӧ Анна (66 арӧса нывбаба) сералігтырйи. Сэтчӧ ставныс серӧктісны, ми тшӧтш нюммунім...
Тайӧ «Ылын, ылын, ва сайын» сьыланкывйыс эськӧ гижӧма нин эм да, ёна таысь торъялӧ, тайӧ «сполнӧйджык». Сідзжӧ коймӧд сьыланкывйыслӧн — «Рытъя войӧ, матушка»-лӧн эм гижӧма кутшӧмсюрӧ торпыригъяс, «Рытъя, шу, кадӧ, матушка», сӧмын Висерсалӧн бара жӧ «сполнӧйджык» тайӧ:
3. РЫТЪЯ ВОЙӦ, МАТУШКА.
Рытъя войӧ, матушка, караб эштӧдім.
Югдандорӧ, матушка, чернеч грузитіс.
Лун шӧр кадӧ, матушка, менӧ мӧдӧдін:
— Прӧщай пӧ, прӧщай, дитятка, мекӧд прӧщайтчам!
Рад пӧ эськӧ ме прӧщайтча да, караб оз сувтлы, чернеч оз тшӧкты.
Вӧлись пӧ, вӧлись, матушка, том войтыр гажмим.
Виччысь пӧ, виччысь, матушка, ӧкмысӧд во вылӧ;
Ӧкмысӧд во вылӧ да дасӧд час вылӧ.
Лэбзя пӧ, лэбзя, матушка, сӧкӧл титса моз,
Пукся пӧ, пукся, матушка, дай зельӧн садйӧ, шӧр ӧшинь дорӧ.
Кынта пӧ, кынта, матушка, вой шӧр морозӧн.
Сывда пӧ, сывда, матушка, асъя шондіӧн.
Косьта пӧ, косьта, матушка, лун шӧръя шондіӧн.
Керышта, керышта, матушка, аслам сабляӧн.
Бӧрддза пӧ, бӧрддза, матушка, аслам синваӧн.
Кӧкышта, кӧкышта, матушка, позтӧм кӧк моз ме.
Сэсся та бӧрын Кирӧ Катя босьтіс «лыддьӧдлыны» бӧрдӧдчан кывйысь мыйсюрӧ. Медвойдӧр заводитіс, — ме чайта, «позтӧм кӧкыд» тӧд вылас уськӧдіс да, — «Кӧк пӧ кӧкӧ»:
Кӧк пӧ кӧкӧ, навӧлӧкын кӧкӧ...
Катя бӧрся босьтісны «лыддьӧдлыны» сэсся ставныс, гашкӧ, быдса час чӧж «бӧрдісны», уна ногӧн да уна пӧлӧс бӧрданкывъяс «сьылісны». Ставныс зэв мастерӧсь, медся бура да нора «бӧрдӧдчис» (шулі нин тай водзджык) Кирӧ Катя, сідзи сьӧлӧмӧдзыд и йиджӧ...
Сэки эськӧ, сьылӧм бӧрас, сьылысь нывбабаяслы кайтім нин ыджыд аттьӧ да, тані ещӧ на шуам налы «сё пасибӧ» бура сьылӧмныс вылӧ! Торъя пасибӧ Костоломовалы ёна ноксьӧм-тӧждысьӧмыс пыдди да бура отсасьӧмыс вылӧ!
Зэв нин сёрӧн ветлім пывсьыны. Бӧрис Иванлӧн эськӧ сьӧд пывсян жӧ да, Пӧликлӧн дорысь (Типӧ сиктын) ёна бур — пелька Ӧксиння Опонассьӧвнаыд видзӧ. Зэв бура пывсим, вуграсигад номъясыд сёйисны да, пывсяныд быттьӧ чӧскыд... «макуття» кодь...
«КАР МЫЛЬК»
Мӧд луннас (вӧскресенньӧӧ) кӧсйим ветлыны Сюзяыбӧ (Висерсянь куим верст), кывзыны сэтчӧс сьылӧмъяссӧ, да висьталісны: сэні пӧ выльтор нинӧм оз сьывны, мый сьылӧны — татчӧс сьыланкывъяс жӧ пӧ ставыс. Ми сэсся эгӧ мунӧ Сюзяыбад, а вуграсигмоз ветлім «Кар мыльк» видзӧдлыны.
Верст кык да джын кымын Висерсяньыс, Ньывсер ю бокын (веськыдвылас), эм бура джуджыд нёль пельӧса мыльк, сійӧ и эм «Кар мылькйыд». Пасьтаыс сажень дас, кузяыс сажень нелямын кымын. Пукалӧ, буракӧ, рытыв-войӧ (асыв-лунӧ). Ӧтар-мӧдар бокъясас васӧдінъяс — ольӧд места, коркӧ, буракӧ, вӧвлӧма зэв лёк (чаща) сэті. «Кар мыльк» гӧгӧрыс быдмӧны пуяс, а самӧй мыльк вылысас дзик куш — пу ни помӧль весиг абу. Кайим, зымнитім кокнаным — труна-бруна кылӧ: тӧдчӧ, пытшкӧсыс тӧщӧ (тыртӧм). Кор вӧчлӧмаӧсь тайӧ мыльксӧ, мыйла вӧчлӧмаӧсь (овны-ӧ, кӧлуй видзны-ӧ) некод оз тӧд. Некод на абу видлавлӧма прамӧя. Коркӧ заводитлӧма кодйыны эськӧ коми профессор Калистрат Жаков да, эновтӧма. Сюрлӧма, висьталӧны кодсюрӧ, 14 весьт пыдтаысь кутшӧмкӧ ыргӧн (гашкӧ, и бронза) кинжал да ключ. Муыс пӧ, шуӧны, зэв чорыд, вывті пӧ сьӧкыд кодйыныс (гашкӧ, пачӧс моз «вартлӧмаӧсь» да?). Сэсся висьтавлӧны: важ йӧз пӧ помнитӧны на, мыльк бокас пӧ вӧвлӧма ичӧтик розь; сэті пӧ вӧлӧм вугыр шатин сюйласны, гур-гар вӧчасны гӧгӧр да некытчӧ пӧ шатиныс оз инмыв. Ӧні нинӧм оз тӧдчы, лыанас тырӧма да... Бура дыр ми «Кар мыльк» вылын сулалім да брунӧдім. Сӧмын мый сыысь — миян брунӧдӧмысь?.. Меным сэки дум вылӧ профессор Грен усьлі: «Гренлы эськӧ, думайта, татчӧ вӧлі колӧ волыныс да бура — вомӧныс и кузьмӧсыс — тайӧ мыльксӧ вундавны-рӧитны. Дерт, мыйкӧ пытшкӧссьыс сюрас бура кодйысьӧмӧн».
Лэччим ньӧжйӧник «Кар мыльк» вылысь. Ньывсер пӧлӧн бура ылӧдз (вывлань) вуграсигмоз волім, «Сапӧга ёль» кӧтшасӧдз (кыркӧтш). Видзьяс вылысь сёйим азягумъяс, зорӧд йӧръясысь — гӧньӧ, быттьӧ зэв азыма мӧсъяс...
Бӧр локтігӧн бара кайлім «Кар мыльк» вылӧ, бара зымнитім кымыныськӧ, бара кок улын, пытшкӧсас, брунакылыштіс... «Кор вӧчлӧмаӧсь тайӧ мыльксӧ, кодъяс вӧчлӧмаӧсь, мыйла, мыйкӧ эм абу пытшкас?» — сідзи и пырӧны юрад думъяс...
ДЖИЯНЫН
Лун шӧр бӧрын ми Висерысь лэччим.
Колины: Сюзяыб, Кузӧб, Выльыб. Воим Ыджыдвиддзӧ.
— Джиянӧдзыд туй кузяыс толькӧ куим верст, а Висер юӧдыс лоӧ верст дас вит кымын, со мый ыджда кӧджыс таті.
Рытланьыс нин воим Джиянӧ. Станцияас гӧгӧр кутшӧмсюрӧ кӧлуй — гырничьяс, туисъяс, паськӧмъяс, быдторйыс.
— Но, — шуам кӧзяйкаыслы, — тэнад Тист Иваныд дыр ӧні ветлас...
— Ті нӧ аддзылінныд «бурлаксӧ» миянлысь? — юалӧ Ликӧ (Гликеръя нимыс кӧзяйкаыслӧн).
— Аддзылім Висерысь. Кайис ягвывса мельниккӧд гӧститны, кӧсйис Одыбын да Тистын на гӧститны-и...
— Ок, гулень, гулень!.. Румка вина понда на «краю света» сійӧ мунас...
Лишнӧй кӧлуй станцияысь регыд петкӧдлісны да джоджсӧ чышкисны. Ликӧлы отсасис кутшӧмкӧ пӧрысиник баба (сылӧн ли, Иваныслӧн ли, буракӧ, мам), дӧрӧм мыг кежсьыс.
— Тіянлы ӧд тані, гашкӧ, кӧдзыд да, петӧй мӧдарас, шонтысьӧй, — шуӧ Ликӧ.
Петалім. Ӧбразъяс абуӧсь. Стенас ляскалӧмаӧсь «выль» картинаяс: портретъяс, плакатъяс, рекламаяс...
— Тіян тай абу жӧ «енъясыс»? — шуа ме.
— Миян «бурлакыд» ӧд оз видз, пыр и пачӧ шыбитас...
— Мый нӧ сідзи?
— Камунист вӧвлі да, оз любит «енъястӧ».
Джиянын олім «купальнича Иван лунӧдз». Закар Миш ордӧ волім: сылӧн гӧтырыс да гӧтырыслӧн чойыс (кык чой) ёна и ливкйӧдлісны... Толькӧ унджыкыс «роч» сьыланкывъяс. Коминас мый сьылісны, ставсӧ нин ми кывлім Одыбысь, Тистысь да Висерысь, дай «гласыс» омӧляджык сэнъясын дорысь тані мунӧ, абу нин сэтшӧм мичаӧсь.
Рытнас сэсся ми Джиянысь лэччим Шойнатыӧ, бӧр вуджим «Мусюр» вӧлӧк. Помасис миян Висер вожӧд ветлӧм.
КЫВБӦР
Тадзи ми чукӧртім Висер-Ньывсер вожысь йӧзкостса коми сьыланкывъяс. Перйим бура унатор. Водзӧ колӧ чукӧртны сэсся мукӧд вожъясысь. Ещӧ ӧтитор колӧ вӧчны: чукӧртӧм «гласъяссӧ» (мелодии) лӧсьӧдны колӧ, медым позяс сьывны унаӧн (рочӧн кӧ шуны, «гармонизировать»). Сытӧг тайӧ чукӧртӧм мелодияясыд (ӧтик гӧлӧса «гласъясыд») йӧз пӧвстад кӧть и пырасны, да уна гӧлӧсӧн сьывны оз кужны.
