СЯМТӦМ ЗОНКА

МӦДӦРА-ДОРА

— Ок, ыджыд мам, ыджыд мам! Мый нӧ меным тэкӧд вӧчны? Мый нӧ тэ ме дорӧ дугдывтӧг крукасьлан? Этійӧ абу тадз вӧчӧмыд, этійӧс абу сэтчӧ пуктӧмыд, этійӧ вошӧма, этійӧ жугалӧма. И быд лун тадз, — шогаліс зонка.

Мынлас Денис ыджыд мамыслӧн тёвгӧмысь сӧмын рытнас, кор бать-мамыс удж вылысь воасны да бабыс ылалас накӧд сёрниӧ, вунӧдлас внукыс йылысь. Нӧшта бурджык, кор Денис вой кежлӧ пырас аслас жырйӧ. Сэки сы вылӧ некод нин оз во. Но бара аслыс тшӧктӧны водны узьны. Либӧ мынлас, кор дышӧдас ыджыд мамсӧ кывзыны да пышъяс вӧр дорӧ либӧ ты дорӧ.

Керкаыс налӧн выль, ыджыд, кык судтаа, ты берег дорын. Матігӧгӧрын сэсся некод оз ов. Батьыс да мамыс машинаӧн ветлӧдлӧны уджавны шӧрсиктӧ. Водзынджык найӧ асьныс сэні олісны кык жыръя патераын, сэсся батьыс шуис ас керка лэптыны. Патерасӧ вузаліс да кыпӧдіс ты дорӧ тайӧ керкасӧ, а сэккості олыштісны ыджыд мамыслӧн важ керкаын. Сэсся ставӧн: мамыс, батьыс, Соня чойыс да ыджыд мамыс вуджисны овны выль керкаӧ. Выль оланінас зэв гажа да лӧсьыд: ыджыд кыпыд жыръяс, паськыд югыд ӧшиньясыс ты вылӧ видзӧдӧны. Гӧгӧр быдмӧны мича джуджыд пожӧмъяс, увтасас, ты дорланьыс, ёнджыкасӧ коръя вӧр. Тулыснас мамыс керка гӧгӧрыс мутор вӧчис, мича дзоридзьяс пукталіс. Ыджыд мамыс керкасайса му вылын град выв пуктас быдтӧ. Лэбачьяс дзользьӧны асывводзсяньыс. Зэв лӧсьыд да кыпыд эськӧ. Но ыджыд мамыс?! Дугдывтӧг велӧдӧ гӧгаписӧ овны. Оз куж Денис ветлӧдлыны ӧти джодж плакаті. Кежсьӧ бокӧ. Нӧшта на киас быдтор пырӧ. Оз нин кӧсйы Денис босьтны киас, но век да мыйкӧ босьтсьӧ. А сэсся либӧ жугалас босьтӧмторйыс, либӧ мӧдлаӧ пуктыссяс. Вот сэки и заводитчас:

— Мыйла тэнад киын ставыс жугалӧ? Мыйла тэ кӧ босьтлан киад — вошӧ?

Но оз тӧд Денис. Оз куж висьтавнысӧ, мыйла сы киын ставыс жугалӧ.

Босьтіс Сонялысь аканьсӧ, бергӧдліс, бергӧдліс киас, веськаліс акань кокнас Сонялы чужӧмас. Мӧдыс бӧрддзис. Ыджыд мамыс бара:

— Мыйла кагаыс бӧрдӧ? Мый тэ вӧчин?

Висьталіс Денис. Ыджыд мамыс бара:

— Мыйла тэ медводз вӧчан, а сэсся мӧвпалан? Медводз колӧ артыштны гӧгӧрбок, а сэсся вӧчны. Вот висьтав, мыйла тэ киад босьтін Сонялысь аканьсӧ?

— Сідз, прӧста.

— Прӧстасӧ мыйла босьтан?

Но окота лои Денислы, и босьтіс. Сэсся тай бӧр пуктіс. Бур на, мый чачаыслӧн киыс эз ор либӧ кокыс. Эськӧ Соня бура дыр на бӧрдіс. А сідзсӧ ӧдйӧ на бурасис.

Сонялы нёль арӧс. Сійӧ вермӧ дыр ворсны ӧтнас. Чӧв-лӧня. Аслас чачаясӧн, аканьясӧн. Ыджыд мамыс сійӧс пыр ошкӧ. И тшӧктӧ Денислы сы вылысь велӧдчыны. А Денис оз вермы сідзсӧ. Сылы колӧ быд здукӧ мыйкӧ выльӧс вӧчны. Да мед нӧшта кодкӧ видзӧдліс. Ӧтнаслы сылы гажтӧм. Со и бергалӧ ыджыд мамыс дорын. А мӧдыс дугдывтӧг велӧдӧ овны мӧд ног, ас ногыс, ас гӧгӧрвоӧм сертиыс. А Денис сідзсӧ оз куж. И мӧвпавнысӧ водзвыв оз куж. Збыль ӧд, первой мыйкӧ вӧчас, сэсся вӧчӧм бӧрас сӧмын аддзас, мый артмис. «Ок, тэ эськӧ и мӧдӧра-дора жӧ да», — шулывлӧ бабыс, кор Денис дӧзмӧдас. Мый сійӧ лоӧ «мӧдӧра-дораыс», Денис оз тӧд, и некод сылы оз висьтав.

Со и талун ыджыд мамыскӧд зыкӧ воисны. Соня пукалӧ да ворсӧ, лэптӧ кубикъясысь чом. Ыджыд мамыс инпӧлын сёян лӧсьӧдӧ-дасьтӧ. Денислы лои окота чойсӧ дзерӧдыштны — дэльӧдыштны. Сійӧ пыраліс овтӧм жырйӧ, кытчӧ тэчӧма быдсяма эмбурсӧ, корсис батьыслысь тӧвся пасьсӧ, гугӧдіс да пасьталіс. Чабуасис да сідзи и пырис жыръяс, кӧні ворсіс чойыс. Мый сэки лоис?! Соня весьӧпӧри, первой чилӧстіс, сэсся лёкгоршӧн горӧдіс. Ыджыд мамыс повзьӧма, чепӧсйис инпӧлысь, киас ки чышкӧд, ӧвтовтіс сійӧн да равӧстіс Денис вылӧ, сэсся уськӧдчис Соня дорӧ, мӧдіс сійӧс бурӧдны, юрсисӧ шыльӧдны да мелі кывъяс шуавны.

Денис шыбитіс пасьсӧ порог дорас да петіс керкасьыс. Да, бара Денис лёк, а Соня бур. И век ӧд тадз. Весиг ворсны некодкӧд. Некод сійӧс оз гӧгӧрво. Мыйла батьыс лэптіс татчӧ, ты дорас, керкасӧ? Олісны эськӧ важ патераас сикт шӧрын. Ёртъясыскӧд, ас коддьӧмыскӧд эськӧ Денис ворсіс: котралісны пӧттӧдзыс, гаражъяс вывсянь чеччалісны, мач чужъялісны, «дечысь» ворсісны. Аддзисны эськӧ, мый вӧчны. А тані? Весиг вӧрас оз тшӧктыны мунны ӧтнаслы. Вошан пӧ. Кыдзи вошас? Быдладорсянь ыджыд керкаыс тыдалӧ. Коркӧ пӧ эськӧ на дорӧ и мукӧдъяс лэптасны керкаяс, но кор на тайӧ лоӧ? Да и лоӧны оз олысьяснас Денис кодь зонкаяс, мед позис накӧд ворсны? Ӧтнас Денис, и ёна гажтӧм сылы...

БУШКОВ БӦРЫН ВӦРЫН

Ывлаыс ымраліс шоныдысла. Тӧврутӧм. Жар. Веськыдвылас шылясис ты. Денис воськовтіс вӧрлань. Вӧрыс вӧлі матын, некымын воськов сайын. Позьӧ шуны, мый керкаыс сулаліс вӧрас. Гырысь пожӧмъяс талун сулалісны чӧла, быттьӧ унмовсьӧмаӧсь, измӧмаӧсь. А ӧд войнас вӧлі сэтшӧм тӧла. Мыйкӧ пыр шутьляліс, увгис, пожӧмъясыс шувгисны. Денис весиг садьмыліс, кывзысьыштіс. Сьӧлӧмыс топавліс повзьӧмысла, сылы мыйлакӧ кажитчис, мый пожӧм пуыс пӧрӧ да усьӧ веськыда налӧн керка вылӧ. Сэки артмас лёктор: тімбыльтчас налӧн выль оланіныс. Денис вевттьысис эшкыннас юр вывтіыс, коркӧ тай сэсся бӧр унмовссьӧма.

Югыд асылыс, шондіа луныс, чӧв-лӧньыс вуштісны паметьсьыс войся повзьылӧмсӧ. А ӧні со бара казьтыштіс, а сэсся дум вылас уси чойсӧ дзерӧдӧмыс. Ӧд, кӧнкӧ, сійӧ сідз жӧ повзис, кыдзи и ачыс Денис колян войӧ. Сійӧ ӧд ичӧт на, и эз гӧгӧрво, мый керкаӧ пырис гугӧдӧм пася Денис, а эз ош. Со и повзис. Казьтіс кӧ ас кадӧ войся лоӧмторсӧ, гашкӧ, и эз повзьӧд чойсӧ. Ӧні нин мый вӧчан, бӧр он бергӧд, мый лоӧма-лоӧма. Ӧні, дерт, ыджыд мамыс бурӧдӧ чойсӧ морӧс бердас топӧдӧмӧн. Денисӧс, кӧнкӧ, бара пинялӧ. Но и мед. Вот мунас Денис ылӧ-ылӧ. И вошӧ вӧрас. Сэк, гашкӧ, ыджыд мамыс и жалитас сійӧс, шуас: «Эз ков тадзи скӧравны Денис вылӧ».

Зонка восьлаліс неыджыд ордымӧд. Вӧрсьыс сійӧ эз пов. Батьыскӧд унаысь ветлывліс и тшак вотны, и пувла. Таті, матігӧгӧрсӧ, гӧгӧртлісны кольӧм во, кор эз на овны выль керкаас.

Колян войся бушколыс тані ёна пакӧститчӧма, чегъялӧма пу увъяс, чальяс, шыблалӧма муас, ордымсӧ ёгӧсьтӧма, тыртӧма. Со быдса пу пӧрӧдӧма. Коз пу. Пӧрысь пу. Рой тошка. Туйсӧ вомӧналӧма. Денис босьтчыліс туй вывсьыс вештыны пӧрӧм пусӧ, мед эз мешайт ветлӧдлынысӧ, но выныс эз тырмы. Сэтчӧ и ковмис кольны. Батьыслы висьталас, да коркӧ воласны, дзоля бензопилаӧн дзужнитасны-пилитасны да вештасны. Позьӧ на и пес вылӧ нуны гортас. Ройсӧ кинас чукӧртыштіс, кӧсйис гортас нуны, тош вӧчны аслыс да сідзикӧн петкӧдчыны чойыслы да ыджыд мамыслы, но бӧр эновтчис тайӧ мӧвпсьыс. Соня чойыс, кӧнкӧ, талунъя повзьылӧмсьыс на ас садяс эз во. А сэсся и некод водзын петкӧдчыныс. Танӧсь кӧ эськӧ вӧліны сылӧн ёртъясыс! Кутшӧм лӧсьыда позис ворсны быдсяматорсьыс. Позис кытчӧкӧ вӧрса чом вӧчны, мед некод гырысьясысь эз тӧд. Но ӧтнаслы Денислы гажтӧм.

АСЛЫСПӦЛӦС АДДЗЫСЬӦМ

Денис ньӧжйӧникӧн муніс водзлань, усьӧм пу лапъяссӧ кокнас чужйышталігтыр. Оз ков некодлы Денис. Мамыс да батьыс лунтыръясӧн удж вылынӧсь. Рытнас локтасны мудзӧсь, сёйыштасны да телевизор видзӧдӧны. Шыасьлас жӧ эськӧ на дорӧ зонка кутшӧмкӧ сёрниӧн ли, ворсӧмӧн ли, но весьшӧрӧ, ми пӧ мудзим. Ыджыд мамсӧ эськӧ Денис и ёна радейтӧ, но со оз лӧсявны, вывті ёна велӧдӧ Денисӧс да. Денис эськӧ и ачыс кӧсйӧ бурӧн, рамӧн да кывзысьысьӧн лоны, но оз куж.

Водзланьын, туй вылас, кыдзкӧ тешкодя чеччаліс зэв посни еджыд чутъяса сьӧд лэбач. Зонка сувтыштліс, видзӧдыштіс. Лэбачыс повтӧг матыстчис Денислань, сэсся бордъяссӧ шевкнитліс, быттьӧ кӧсйӧ лэбзьыны, но эз кыпӧдчы енэжас, а чеччалӧмӧн косіс. Сы бӧрын бара сетчис Денислань. «Доймӧма», — чайтіс зонка. Эз и тӧд, мый вӧчны: водзлань мунны, кутны лэбачсӧ да видзӧдлыны, кыті доймӧма, али ылітіджык гӧгӧртны, мед не повзьӧдны да весьӧпӧртны лэбачсӧ. Но сійӧ выль пӧв чеччаліс зонкалань, а сэсся китшкигтыр бӧр косіс. «Мый тайӧ, мый лоӧма?» — Денис видзчысьӧмӧн воськовтіс водзлань. И друг, водзысь, туй вывсьыс, аддзис кык ёкмыль. Лэбачпиян! Найӧ вӧліны гӧнтӧмӧсь, муртса рудсермунӧмаӧсь. Со мый тані лоӧма! Пияныс усьӧмаӧсь позсьыс. Денис матыстчис, энь лэбачыс лэбзис коз пу йылӧ. Зонка синнас колльӧдіс сійӧс. Но позйыс эз тыдав. Гашкӧ, горсйын да? Татысянь, мусяньыд, оз и тыдав. Лэбачыс, дерт, корис отсӧг! Эскис, мый зонкаыс лэптас пиянсӧ. Денис лажыньтчис на дорӧ, лэптіс шоныдіник ёкмыльяссӧ да сюйис питшӧгас. Найӧ вӧрисны-гыжъясисны да чипсісны. Ньӧжйӧникӧн, увйысь увйӧ, Денис кайис пуӧ. Со и позйыс. Збыльысь горсйын, абу йӧз син улын. Медводз лэдзис позъяс ӧти ёкмыль. Но! А ӧти тай нӧ сэні нин! Да, буракӧ, абу сӧмын ӧти. Сідзкӧ, абу ставныс усьӧмаӧсь. Лэбачпиянсӧ иналӧм бӧрын Денис лэччис муӧ. Эньыс лэбзис позъяс, аслас пиян дорӧ. Денис нюмъёвтіс, ӧвтыштіс кинас, олӧй пӧ сэсся бура. Видзӧдӧ Денис, да на дорӧ нӧшта ӧти сьӧд мича лэбач лэбӧ, вайӧ пияныслы нур. Тайӧ, буракӧ, айыс.

«Кутшӧм эськӧ тайӧ лэбачьяс? Буракӧ, ябыръяс. Но найӧ ӧд ёнджыкасӧ сиктъясын олӧны. А, гашкӧ, вӧрас тшӧтш поздысьӧны? Колӧ ыджыд мамлысь юавны». Зонкалы сьӧлӧм вылас лои лӧсьыд, ӧд сійӧ дорйис пикӧ воӧмаясӧс.

«ТЭ ЛОАН ТӦДЫСЬ»

Зонка муніс туй кузяыс да нюмъяліс. Гортса зыкыс дзикӧдз вуні. И ыджыд мамыс, и Соня чойыс кажитчисны ӧні сылы медся мусаӧн. Мыйла и дӧзмис на вылӧ? Но эз кӧ дӧзмы да эз мун гортсьыс, эськӧ эз вермы отсавны лэбачпиянлы. А ӧні найӧ шоныд позйынӧсь, энь-айыскӧд орччӧнӧсь. Денислы тшӧтш овлӧ гортас шоныд да гажа, кор бать-мамыс воӧны удж вылысь. Мед видзӧдӧны телевизор, мед сыкӧд оз ворсны, но зонка тӧдӧ, мый найӧ гортасӧсь, да сьӧлӧм вылас кыдзкӧ лоӧ торъя лӧсьыд. Друг зонка казяліс: сы бӧрся пуысь пуӧ вуджӧмӧн вӧтчӧ лэбач. Мый тайӧ? Ӧні сійӧ эз нин чеччав муті, а дженьыдика коставлӧмӧн лэбыштліс пуысь пуӧ. Денис кежис веськыдвыв, мед видзӧдлыны, мый мӧдас лэбачыс вӧчны: лэбас водзӧ али кежас сы бӧрся. Кежис. Денис мӧдіс тэрмасьӧмӧн мунны, лэбач мӧдіс тэрыбджыка сы бӧрся лэбны. Но тайӧ эз вӧв сійӧ лэбачыс, коді чеччаліс туй кузя сылы воча, а буракӧ, мӧдыс. Кутшӧм эськӧ тайӧ лэбач да мыйла ме бӧрся вӧтчӧ? Гашкӧ, абу и ябыр? Мый сылы колӧ? Гашкӧ, мыйкӧ ме эг сідз вӧч? Гашкӧ, кутшӧмкӧ лэбачпи доймис пуктігас? Детинка весиг повзьыштіскодь. Друг пуксяс юр вылас да кокыштас. Мыйла вӧтчӧ, мыйла?

Денис петіс ты дорӧ. Пуксис пӧрӧм пу вылӧ. Син бӧжнас видзӧдіс, мый мӧдас вӧчны лэбачыс. Сійӧ пуксис орчча пу вылӧ да мӧдіс дзоргыны зонка вылӧ. Либӧ сылы сідз кажитчис.

Здук-мӧд пукалісны чӧв. Денис кӧсйис нин корсьны из да лыйны лэбачыслы, мед мунӧ ас могнас, кытчӧ мӧдӧма, а оз дзоргы сы вылӧ. Но друг зонка кыліс лэбачыслысь китшкӧмсӧ да мӧдіс кывзысьны. И кыліс!

— Китш-китш-китш! Тэ мездін менсьым пиянӧс неминучаысь. И ме тэд козьнала тӧдӧмлун. Тэ мӧдан гӧгӧрвоны звер-пӧткалысь сёрнисӧ. Но тӧд, та йылысь некодлы оз позь висьтавны. Висьталан кӧ — воштан тӧдӧмлунтӧ. Гӧгӧрвоин? Китш-китш-китш.

— Да, — довкнитіс юрнас Денис. Да ӧні эз нин син бӧжнас, а тыр синмӧн видзӧдіс лэбач вылӧ. Весиг сувтіс.

— Да. Гӧгӧрвои.

— Китш-китш-китш. Сӧмын некодлы эн висьтав.

— Но, — кӧсйысис Денис.

Лэбач кыпӧдчис вӧр-пу весьтӧ да туйвизьсӧ босьтіс позланьыс, кытчӧ дзик на неважӧн Денис лэптіс куим тіралысь, чипсысь шоныд ёкмыль.

Денис шай-паймунӧмӧн сулаліс пӧрӧм пу дорын да эз на тырвыйӧ гӧгӧрво, мый сыкӧд лои.

ДЕНИС ГӦГӦРВОӦ ЛЭБАЧЛЫСЬ СЁРНИ

Мый тайӧ? Збыль, абу збыль? Сійӧ мӧдас гӧгӧрвоны звер-пӧткалысь сёрнисӧ? Али тайӧ Денислы кимӧститчис? Юр вемыс нин дзугсис? А мый эськӧ ыджыд мамыс шуас? Шуас: вежӧрнад торксин, бласлӧ Кристос, бурдӧдчыны колӧ. Но ӧд сылы висьтавныс оз позь. Некодлы оз позь. А кыдзи нӧ некодлысӧ? Весиг ай-мамыслы? «Татшӧм шуд уси меным: гӧгӧрвоны лэбачьяслысь сёрни. И не сӧмын лэбачьяслысь, — шензис и ӧттшӧтш радліс зонка. — Час, кывзысьышта вӧр-ваыслысь. Но мыйлакӧ сэтшӧм чӧв-лӧнь».

Лун шӧр кад. Жар. Став гут-гагыс ланьтӧдчӧма шоныдысла. Луньмунӧмаӧсь, дыш, буракӧ, варовитныс.

— Э-э-эй! Шыасьӧй кодкӧ! — горӧдіс Денис.

Некод эз шыась. Быттьӧ ставныс дзебсьӧмаӧсь. Гашкӧ, збыль меным кимӧститчис лэбачыс да? И сылӧн сёрниыс. Дерт, кимӧститчис. Татшӧмыс оз вермы лоны. Оз вермы лоны сы вӧсна, мый оз вермы лоны. Денис ыджыд нин, велӧдчӧ школаын, вуджис нёльӧд классӧ да мойдъясӧ оз эскы. Тӧдӧ, мый Выль во войӧ козинъяс ёлка улӧ пуктӧны гырысьяс, мам-бать либӧ ыджыд мамыс. Тӧдӧ, но быд во виччысьӧ Кӧдзыд пӧльсянь козин. А тайӧ... Мый лэбачыс висьталіс... Дерт, абу збыль. Сідз, Денислы кимӧститчис. Сы вӧсна, мый сылы окота вӧлі кутшӧмкӧ вӧвлытӧмторйӧ эскыны. Но и мед. Абу кӧ нинӧм шензьӧданаыс олӧмас, мый сэсся вӧчан. Муна гортӧ, бара мыйкӧ босьта киӧ, жугӧда либӧ мӧдлаӧ пукта. Ыджыд мам бара мӧдас люкӧдны сэтчӧ да велӧдны овны. Бара лоӧ ставыс гажтӧм. Бурджык ветла гортӧ, босьта вугыр шать да пукалышта ты дорын. Гашкӧ, мыйкӧ шедас, кутшӧмкӧ чери: кельчи либӧ йӧрш. А гашкӧ, сир?

Но Денислы вӧлі забеднӧ сыысь, мый сэтшӧм мича мойдыс, кор эськӧ сійӧ мӧдіс гӧгӧрвоны став ловъя лолыслысь сёрнисӧ, эз збыльмы. А кутшӧм эськӧ вӧлі интереснӧ: кывзысьыштны, мый сьылӧны лэбачьяс, мый йылысь котсӧны курӧгъяс, мый руксӧ-висьталӧ чошӧ, мый увтӧ Тяпи понпиныс.

Детинка чеччис пӧрӧм пу вылысь, аддзис зор да дӧзмӧмвывсьыс чорыда кучкис коз пуас, кӧні неважӧн пукаліс лэбач да китшкис-висьталіс Денислы (а гашкӧ, ставыс сылы сӧмын кажитчис?), мый сійӧ мӧдас гӧгӧрвоны лэбач да пемӧс сёрни.

Пу вывсьыс жбыр лэбзисны пыстаяс, вӧлӧм, унзільмӧмаӧсь лапъяс костас, а гашкӧ, и ойбыртлісны.

— Этайӧ, кык кокаясыслӧн, сямтӧм зонкаыс чегсьӧдіс, — друг кыліс Денис вӧсньыдик гӧлӧс.

— Код тайӧ? Коді шуис? — зонка весиг мышкыртчыштліс тайӧ кывъяссӧ кылӧм бӧрын. Пыстаыс кодыскӧ. Сэсся некодлы. Код йылысь тадзсӧ шуисны, Денис йылысь? Но мыйла татшӧм мисьтӧма: «сямтӧм зонка», «кык кокаяслӧн»?

Пыстаяс пуксисны орчча пу вылӧ.

— Ме тай шулі, мися, нинӧм бурыс оз ло керка лэптӧм бӧрас, — бара сэтшӧм жӧ вӧсни гӧлӧс кыліс.

— Миянлы сӧмын дӧзмӧдчӧны, оз сетны бура овны, — содтіс мӧдыс.

Пыстаяслы эз нин узьсьы, ойбырмунӧмсӧ вунӧдісны, мӧдісны таргыны.

— Нӧшта на зонкаыс зэв аслыссикас. Мыйкӧ век неладнӧ вӧчӧ. Мыйӧ оз босьтчы, сійӧ и жугӧдӧ.

Денислӧн вомыс калькмуніс татшӧм кывъяссӧ кылӧм бӧрын. Тайӧ тӧлктӧм пыстаясыс сы йылысь сёрнитӧны? Сійӧс видӧны? Курӧг юръяс!

Зонка босьтіс ыджыдкодь кос ув да шенасьӧмӧн вӧтліс пыстаясӧс.

— Кысь! Мунӧ татысь, тӧлктӧм юръяс!

— Аддзан-ӧ, кутшӧм сійӧ омӧль зонка?! — дӧзмӧмпырысь шуис ӧтиыс.

— Тьпу! Тьпу! — сьӧлыштіс мӧдыс.

СЯМТӦМ ЗОНКА

Татшӧм сёрни гӧгӧрвоӧмыд Денислы оз ков. Ёна тай! Сійӧс нӧшта и лэбачьяс пинялӧны! Пиньтӧм вомъяс! Курӧг юръяс! «Меным татшӧм козиныд оз ков! Мездін менсьым пиянӧс! Ме тэнӧ аттьӧала! Тэ мӧдан гӧгӧрвоны лэбачлысь да став ловъя лолыслысь сёрнисӧ! — нерыштіс зонка ӧнтая лэбачӧс. — Да ёна мен колӧ! Мӧда кывзыны, кыдз менӧ пинялӧны!»

Скӧрйывсьыс Денис босьтіс ыджыдкодь из да шыбитіс тыас. Изйыс бузнитчис берегсьыс неылӧ, гыясыс паськыда разалісны сы гӧгӧр.

— Дзебсьӧй, дзебсьӧй, изйӧн лыйсьӧ! — кыліс сійӧ тяпӧдчана сёрни. — Этайӧ кык кокаясыслӧн тӧлктӧм зонкаыс тані.

— Татчӧдз воӧма! Ас керка дорсӧ ставсӧ нин пузувтіс да, — кыліс сійӧ сэтшӧм жӧ тяпӧдчысь, но дзуртанаджык гӧлӧс.

— Кодӧс ме пузувті? Мый ме пузувті? — нӧшта ёна дӧзмис зонка. Но тяпӧдчысь вомаяс водзӧ сёрнитісны.

— Керкасӧ татчӧ лэптісны, да матігӧгӧрсьыс ставлы ковмис мунны, — шуӧ ӧтикыс.

— Быть ӧд. Тонӧ беддьӧн жвучкалӧ-вачкылӧ ваас, то изйӧн лыйлӧ. Юрад кӧ веськалас — виньгыртан, — шогсьӧ мӧдыс.

— Сэтшӧм сямтӧм зонка.

— Вывті сямтӧм.

Денисӧс шогӧдіс тайӧ сёрнисьыс. Сійӧ дась вӧлі лэбачыслы бӧр сетны тӧдӧмлунсӧ, мед сӧмын не кывны татшӧм кывъяссӧ. Сы йылысь тадзи шуасьӧны? Сы йылысь? Тайӧ тяпӧдчысь вомаясыс, буракӧ, лягейяс. Босьтас вот ыджыд из да кыдз бузнитас ваас. Мед тӧдӧны, кыдз нимтысьны. Мед ставныс татысь ризі-разі лэбовтасны. «Сямтӧм зонка», «вывті сямтӧм». Асьныс кутшӧмӧсь! Мый кужӧны? Пась вомнаныс сӧмын тяпӧдчӧны. Веськодяс! Мунас гортас, сэні некутшӧм лэбач ни лягей абу. Дышӧдіс таянӧс кывзынысӧ.

ЫДЖЫД МАМЛӦН ОШКӦМ

— Кытчӧ нӧ ветлін? — юаліс ыджыд мамыс тӧждысяна, быттьӧ асывводзнас эз и вӧв некутшӧм зык ни шум.

— Вӧрӧ.

— Тэ ылӧ эн мун, вошан.

— Ог, керкаыс ӧд ылысянь тыдалӧ. А ылала кӧ ӧд, ты дорас век пета. Сэтысянь сэсся туйыс сюрас нин. Ме ӧд абу нин ичӧт.

— Абу, эськӧ, ичӧт да. Сюсьӧн колӧ лоны. Вӧрас ветлӧдлыны колӧ кужны.

— Менӧ бать велӧдліс.

— Колӧ тӧдны: шонді воча кӧ пыран вӧрас, шонді бӧр колӧ петны.

— Ме тӧда, ыджыд мам.

— А шондіыс кӧ абу, пуяс серти видзӧдны: лунвывладорас пуясыслӧн унджык увйыс.

— Да тӧда, ыджыд мам. Тэ Соняӧс велӧд.

— Сійӧ ичӧт на. Сійӧс ӧтнассӧ вӧрӧ он лэдз. Вай сёйышт, кынӧмыд, кӧнкӧ, орӧ-сюмалӧ.

Сёйигас Денис висьталіс ыджыд мамыслы пӧрӧм пу йылысь, лэбач позтыр лэптӧм йылысь. Таысь сійӧ ёна ошкис Денисӧс, бур сьӧлӧма пӧ быдман.

— Ыджыд мам, кутшӧм эськӧ тайӧ лэбач вӧлі?

— Сьӧд, шуан? Еджыд чутъяса? Айыс мичаджык, лӧсталан гӧна?

— Да.

— Висьталӧм сертиыд кӧ — ябыр.

— Ме сідз жӧ чайті. Сӧмын шунысӧ стӧча эг лысьт.

— Но, ябыртӧ ӧд аддзывлін, найӧ и сиктын олӧны, и вӧр дорын, и муяс дорын. Скворечникыс кӧ оз сюр сиктсьыс, пу горсъяс корсялӧны. Сьывнысӧ уна ног кужӧны и. Тӧлка лэбачьяс.

Сэсся кежӧдіс сёрнисӧ, шуис, мый Денис ыджыд нин, да содтіс, мый сылы уджавны колӧ, а уджтӧгыд сӧмын чойтӧ дзерӧдан, чачаяс жуглан. Он тӧд, кытчӧ вынтӧ воштыны. Сэсся сійӧ дыр висьтавліс, кыдзи челядьдырйиыс ёна уджавлӧма, тулыснас ёг весйывлӧма, гожӧмнас турун пуктылӧма, арнас тшак-вотӧсла вӧрӧ котралӧма, кага видзлывлӧма.

Талун со ыджыд мамыс ошкис: бур сьӧлӧма пӧ быдман. Ӧтчыдысь лунтырнас. А кымынӧн пинялісны. А ябыр позтырсӧ эськӧ быдӧн лэптісны, Денис со веськалі лэбачпиян шӧрӧ да Денис и мездіс пикӧ воӧмаяссӧ. Батьыс кӧ веськаліс сійӧ туяс, сідз жӧ вӧчис. Но ябырлӧн козиныс эз во сьӧлӧм вылас зонкалы. Медводз эськӧ нимкодясис, мый мӧдас гӧгӧрвоны звер-пӧткалысь сёрнисӧ. Но кор кывзысьыштіс да гӧгӧрвоис, мый сійӧс сэтшӧм ёна пинялӧны лэбачьяс да лягейяс, зэв ёна дӧзмис. Оз ков сылы татшӧм козиныс. Кыдзи ябырыс шуис? Кодлыкӧ висьталан кӧ, дугдан гӧгӧрвоны. Вот висьталас ыджыд мамыслы, и ставыс помасяс. Сэсся оз мӧд Денис кывны, мый сы йылысь чипсӧны йӧй пыстаясыс либӧ ватшкӧны пась вома лягейясыс.

ДЕНИС ЙЫЛЫСЬ ЮӦРЫС ПАСЬКАЛӦ

— Ыджыд мам, ме лэччыла ты дорас, вуграсьышта.

— Вугрась. Мед Петыр Павелыс сетас тэныд чери гырысь и посни, гырысь и посни.

— Ыджыд мам, чери кыйны мунігӧн век Петыр Павелӧс гаралан, а кӧн нӧ сійӧ черисӧ сеталӧ? Гашкӧ, ме ог и вугрась, а сы дорӧ ветла?

— Ланьт, эн ышмы. Петыр Павелыслы колӧ кевмысьны, мед чериыд шедас.

— Но либӧ тэ, ыджыд мам, кевмысь. Мед шедӧ.

Ты дорын, керкасянь неуна веськыдвылынджык, батьыслӧн да Денислӧн радейтана чери кыянін, сэні тыыс джуджыдджык, и чериыс шедісджык. Дзик берег дорас пӧрӧм пу вужля улын и пукаліс Денис. Кор мӧдіс вугырӧ пысавны нидзув, кывліс эськӧ кутшӧмкӧ шы, но зэв гуся, да зонка эз гӧгӧрво шуӧмсӧ. Чӧвтіс табсӧ да мӧдіс виччысьны. Коли нин мыйтакӧ кад, но табсӧ некод эз дэбӧд. Регыдъя кадӧн и дышӧдіс сылы нем вӧчтӧгыс дзоргыны ва вылас. Но нинӧм вӧчны Денис эз лысьт. Пуӧ кучкыны он лысьт, гашкӧ, сэні бара кутшӧмкӧ лэбачьяс ойбыралӧны-вугралӧны, либӧ нӧшта мыйкӧ. Ваӧ из шыблавны оз позь, бара лягейяс мӧдасны тшетшйӧдчыны-пинясьны. Мый и позьӧ? Денис бужӧдті кайис вывлань да пуксис вутш вылӧ, пуяс костӧд мӧдіс видзӧдны ты вылӧ. Сэні, уліас, ӧткӧн гажтӧмтчис сылӧн вугыр шатьыс. Тыыс ыджыд, талун лӧнь да абу гыа, ваыс сук лӧз рӧма. Мӧдар берегас тыдалӧны еджыд кока веж кыдзьяс, нӧшта кутшӧмкӧ пемыд коръя пуяс, буракӧ, льӧм пуяс, сэтчӧдзсӧ Денис эз на волы да стӧчасӧ оз тӧд. Но сыладорыс латшкӧсджык берега да коръя вӧра. А таладорыс джуджыдджык, берегыс крут, ёнджыкасӧ таті лыска вӧра. А увланяс, ва дорас матынджык, быдсяма пуыс жӧ быдмӧ: пелысь, льӧм, водзын — бадь, сэтӧр, ӧмидз.

Пукалӧ Денис, видзӧдӧ водзлань, любуйтчӧ веж мичнас. Друг кыліс нургана сёрни:

— Лёка узи колян войӧ, — шуӧ кодкӧ. — Тӧрыт эстчӧ, керка дорас, ветлі видзӧдлыны, коді сэні олӧ. Воис кутшӧмкӧ сьӧд жургысь, а ме повзи да вӧрзьыны места вылысь ог вермы. Сэтысь петісны кык кокаяс, кыкӧн, энь да ай, буракӧ, керкаас пырисны. Сьӧд жургысьыс ланьтіс. Дыр эг лысьт вӧрзьӧдчыны, сэсся матыстчи, мися, мыйсяма пемӧс тайӧ. Исышті, да сэтшӧма несйӧдіс. Сэтшӧм лёк дука, муртса эз вукӧд. Войбыд сэсся несъялі.

Денислӧн серамыс петӧ, но кутчысьӧ. Кывзысьӧ. Дерт, гӧгӧрвоис нин, мый машина йылысь сёрнитӧны. Но кодъяс? Кыйкнитліс ӧтарӧ-мӧдарӧ — некод оз тыдав.

— Кывлі жӧ эськӧ, кык кокаяс пӧ локтӧмаӧсь овны татчӧ, да эг на ветлы видзӧдлынысӧ, — тайӧ сёрнитысьыс нюжйӧдлӧмӧнджык шуаліс кывъяссӧ.

— Ветлы, — шыасис воддзаыс, — но жургысь дорас эн матыстчы, он кӧ кӧсйы ме моз войбыд несъявны. Хи-хи-хи, — серӧктыштіс кодкӧ.

— Ме кывлі, кык кокаясыслӧн пӧ пиныс зэв збой да сямтӧм.

Денис весиг лов шысӧ кутыштіс: тайӧ сы йылысь сёрнитӧны. Лёк ногӧн, нимтысьӧмӧн. Но кодъяс?

— Кывлі, ме тшӧтш кывлі, кор пӧ сійӧ керкасьыс петас, колӧ ылӧ пышйыны. А то вермас зорйӧн лыйны. А то и кучкас на мыйӧнкӧ, да оран.

— Тӧрыт лягейяс кваксісны, изйӧн пӧ лыйлӧма.

Денис сэсся татшӧмтортӧ эз нин вермы кывзыны: сэтшӧма мӧдіс ярзьыны да скӧрмыны, весиг кабыръяссӧ зэвтіс. Сувтас да корсяс нургысьяссӧ да кыдз швичкас ньӧрйӧн, мед тӧдласны да татшӧм лёка сэсся сы йылысь оз шуасьны. Но кутіс асьсӧ. Лӧньӧдіс. Код тӧдас, кодъяс сёрнитӧны. Колӧ кыйӧдыштны. Кыліс сёрниыс веськыдвывсяньыс. Денис гусьӧн-гусьӧн воськовтіс гоз-мӧдысь, но увтор чегис кок улас, да сӧмын казяліс, кыдзи куст сайсянь тювкнитіс визяорда да воши пашкыр лапъя коз улӧ. Мӧдсӧ зонка эз аддзыв, буракӧ, мӧдарӧ котӧртіс. Жаль, мый лёкгоршӧн горӧдӧмӧн эз уськӧдчы на вылӧ да эз повзьӧд.

ЧЕРИ КЫЙӦМ

Денис лэччис бӧр аслас шатин дорӧ. Лэптыштліс, абу-ӧ кодкӧ шедӧма, сэсся бӧр чӧвтіс. Пукалыштіс муртсук. Мӧвпаліс. Став вӧр пасьтаыс на йылысь сёрнитӧны. Кык кокаясӧн шуӧны. Кыйӧдчӧны. Волӧны гусьӧник видзӧдлыны на вылӧ. Но мед эськӧ. Но мыйла Денис йылысь сэтшӧм лёка сёрнитӧны? Эз на вевъяв Денис став матігӧгӧрса вӧрсӧ кытшовтны, некод бӧрся зорйӧн эз вӧтлысь, некодӧс эз дойд, а лёк юӧр сы йылысь паськалӧ. Буртор на вӧчис, ябыр позтыр лэптіс. Сы йылысь мыйлакӧ некод оз казьтыв. Ачыс ӧд Денис оз мӧд горзыны: ме бур вӧчи, мыйла менӧ пиняланныд. Да ӧд лэбачьясыс да пемӧсъясыс сійӧс оз гӧгӧрвоны. Бара мӧдасны шуны: сямтӧм зонка, сямтӧм зонка, вӧр тырнас равзӧ. И кыдзи сэсся тані колӧ овнысӧ? Сиктын олігӧн вӧлі ставыс гӧгӧрвоана: пет да ворс керка дорад, позьӧ и котравны, и горзыны, и мач чужъявны. Ас коддьӧмыс уна и. Тані Денис ӧтнас. Ыджыд мамсӧ да Соняӧс кӧ не артавны. Накӧд ӧд он ворс, он котрав, весиг чери кыйны оз локны, кӧть мырдӧн кор.

Денис выльысь лэптыштліс вугыр шатьсӧ. О, нидзувсӧ кодкӧ нямӧма. Сідзкӧ, кутшӧмкӧ черилӧн кынӧмыс сюмалӧма. Регыд мӧдасны нетшкыны нидзувтӧ. Бара самаліс нидзувсӧ да чӧвтіс. Трук-трак, табйыс суніс ваӧ. Денис лэптыштіс черисӧ берегӧ. Ёкыш шедӧма. Мездіс вугырсӧ, черисӧ шыбитіс турун вылӧ.

— Лэдз менӧ гортӧ, лэдз менӧ гортӧ, — назгӧм кыліс зонка. — Пӧда, пӧда, сынӧдыс уна! Лэдз менӧ ваӧ.

Денис эз тӧд, мый и вӧчны. Лигышмуні ки и кок. Чериыс пессис да назгис-корис лэдзны ваӧ.

— Мыйся нӧ тайӧ чери кыйӧм тадзтӧ? — шензьӧ Денис. — Бӧр кӧ лэдзны, мыйла и кыя либӧ?

Выльысь пысаліс нидзув да бара чӧвтіс вугырсӧ зонка. Недыр мысти лэптіс кельчи. Сійӧ бара мӧдіс вӧзйысьны нор гӧлӧсӧн:

— Лэдз менӧ гортӧ, лэдз менӧ чой-вок дорӧ. Пӧда ме, пӧда.

Сы дорын бара йиджласьны мӧдіс ёкыш:

— Кула, кула, ва колӧ.

Денис ыджыда сьӧлыштіс:

— Мыйсяма чери кыйӧм тайӧ? Абу чери кыйӧм, а нок, — босьтіс кыйӧм черисӧ да кыкнансӧ ӧдйӧдчӧмӧн шыбитіс ваӧ. — Мунӧй! Олӧй кыдз кужад! Лӧвтӧмнад дӧзмӧдінныд менӧ, — кватитіс вугыр шатьсӧ, нидзув банкасӧ пӧрӧдіс муӧ. — Мунӧй тшӧтш. Веськодь. Тшӧтш ӧд, буракӧ, назганныд вӧсньыдика, да ме ог кыв. Олӧй! Олӧй! А ме муна гортӧ, йӧртча аслам жырйӧ да некытчӧ ог петав! Нинӧм! Тітӧг ола! Некод меным оз ков, — и зонка, киас вугыр шатя, скӧра мӧдіс восьлавны гортланьыс.

— Кык кокаыслӧн сямтӧм зонкаыс локтӧ, кык кокаыслӧн сямтӧм зонкаыс локтӧ, — кыліс сійӧ ичӧтик пысталысь чипсӧмсӧ.

— Бара ме йылысь! — скӧрйывсьыс Денис мышкыртчис, корсис из да мый вынсьыс лыйис сэтчань, кытӧн чивзіс пыстаыс.

— Ой, коді лыйсьӧ? — букӧстіс кодкӧ, а сэсся паськыд бордсӧ шевкнитӧмӧн лэбис сюзь, зурасис мӧд пуӧ да уси му вылӧ. Вӧлӧм, сійӧ куткырвидзӧ-узьӧ сэні, ув вылын.

Денис сэтшӧма повзис сюзьлӧн букӧстӧмысь да усьӧмысь, сійӧ котӧрӧн уськӧдчис гортас, мед сэсся некодӧс не аддзыны, некодӧс не кывны, став водзын не лоны мыжаӧн.

ДЕНИС МАЙШАСЬӦ

Денис пуктіс посводзӧ вугыр шатьсӧ, пӧрччис кӧмкотсӧ да видзчысьӧмӧн гусьӧнмоз пырис гортас. Сылӧн жырйыс мӧд судтаас. Мед эськӧ некод оз казяв сылысь локтӧмсӧ, мед эськӧ ыджыд мамыс оз мӧд юасьны, кытчӧ ветліс да мый кыйис. Денислы колӧ вӧлі олыштны ӧтнаслы, мӧвпалыштны, кыдзи-мый водзӧ овны.

Мыйкӧ дзугсис сылӧн олӧмын. И дзугысьнас лои ябыр, коді сетіс сылы лэбач да пемӧс сёрни гӧгӧрвоӧм. Ӧд быттьӧ бур вылӧ жӧ сетіс тайӧ тӧдӧмлунсӧ. Пиянсӧ мездӧмысь аттьӧалӧмӧн. А мый таысь артмис? Ӧні Денис оз куж овнысӧ. Он нин шу вӧрті ветлӧдлӧм йылысь, керка дортіыс он лысьт, чери кыйны он лысьт, изйӧн ни беддьӧн шыбитны он лысьт. А мый сэсся позьӧ? Денис дзугӧ йӧрмӧм лэбач моз эз аддзы петан туйсӧ. Дзугйыс быттьӧ пыр ёнджыка и ёнджыка зэлаліс. И петан туйыс эз ло. Эм, дерт, ӧти петан туй: кодлыкӧ висьтавны, мый Денис гӧгӧрвоӧ лэбачьяслысь да пемӧсъяслысь сёрнисӧ. Ай ябырыс ӧд сэки шуис: висьталан — дугдан гӧгӧрвоны. Но Денис пыр на майшасис, некыдз на тырвыйӧ эз вермы вежӧртны, мыйла ябырыс сылы тайӧ тӧдӧмлунсӧ козьналіс. Гашкӧ, сылы ковмас на коркӧ. Сы вӧсна висьтавны некодлы оз позь. Сідзкӧ, колӧ велӧдчыны мӧд ног овны, оз сідз, кыдзи став йӧзыс олӧны. Ӧд найӧ оз думайтны быд здукӧ лэбачьяс либӧ пемӧсъяс йылысь. А Денислы ковмас. Кор Денис тадзи шуис аслыс, лои кокньыдджык. Сідзкӧ, висьтавны ассьыс гусяторсӧ некодлы оз позь.

Майшасьнысӧ Денис дугдіс. Лӧнис. Кыдзкӧ, гашкӧ, велалас мӧд ногсӧ овныс. Видла, тадз шуис аслыс зонка. Сэсся, мед ылӧдчыны тайӧ мӧвпъяссьыс, петіс спортивнӧй жырйӧ. Тані вӧлі тренажёрнӧй туй, гортса велосипед, груша, кытчӧ позис кучкавны, мыйта кӧсъян, ки мудзтӧдзыд, бильярдӧн ворсан пызан. Денис боксёрскӧй перчаткаасис да мӧдіс кучкавны ӧшалысь грушаӧ, мӧдыс бовъяліс, эз кӧсйы сетчыны. «Грушаыд оз элясь ни оз няргы, — мӧвпыштіс Денис. — А кужис кӧ сёрнитны, гашкӧ, норасис жӧ?» Ӧні Денислы кажитчис, мый сёрнитны кужӧны оз сӧмын лэбачьяс да пемӧсъяс, но и ставыс, мый эм сы гӧгӧр.

ВЫЛЬНОГА ОЛӦМ

Денис садьмис водз, но шондіыс ёна нин нюмъяліс енэжын. Зонка восьтіс ӧшиньсӧ да медводдзаысь мӧдіс вӧчны зарядка. Некодӧн тшӧктытӧг. Ачыс. Ӧд тӧрытсянь сійӧ шуис овны мӧд ног. Сідзкӧ, тайӧ мӧд ногсӧ колӧ заводитны талунсянь, асывводзсянь. Мед лоны збойӧн, ёнӧн, и сэк жӧ некодӧс, коді ичӧтджык, жебджык, не кедзовтны, не дойдны. Дерт, буракӧ, сьӧкыд лоӧ тадзтӧ овны. Но Денис ӧд и водзынджыксӧ эз дойдлы некодӧс, эз кӧсйыв дойдны, дзерӧдны, но сылӧн сідзи артмыліс. Ас кӧсйытӧгыс да ас тӧдлытӧгыс. Сӧмын Денис та йылысь некор эз мӧвпавлыв. Ыджыд мамыс кымынысь кевмыліс: «Тэ медводз мӧвпышт, а сэсся вӧч».

И со Денис кӧсйӧ овны выль ног. И сэтшӧм кыпыд руӧн вӧчӧ зарядка. Друг детинка кыліс сьылӧм:

Ме медся збой,

Ме медся ён!

И некодысь

Ме тан ог пов!

— Коді нӧ эськӧ медся збойыс тані? Коді татшӧма ошйысьӧ? Денис гусьӧник матыстчис да видзӧдліс ӧшиньті. Керкадорса льӧм пуын пукаліс ичӧтик пышкай да сьылісӧ гоньйӧдлӧмӧн гажаа сьыліс:

Ме медся збой,

Ме медся ён!

И некодысь

Ме тан ог пов!

— Ок, кутшӧм ошйысьысь! — серамыс петіс Денислӧн. — Час, повзьӧда тэнӧ, да ӧдйӧ вунӧдан сьыланкывтӧ: «Медся ён, медся збой». Кӧсйис нин ырыштчыны пышкай вылас, но эновтчис. Мӧвпыштіс: «А пышкайсӧ вӧтлӧмыс нӧ тшӧтш лёктор лоӧ? Али сӧмын вильшасьӧм? Шмонитӧм? Ворсӧм?» Денислӧн мӧвпалігкості пышкайыд лэбзьӧма, повзьӧдтӧм лои.

Ӧбедайтігӧн ыджыд мамыс зэв нора видзӧдліс раммӧм Денис вылӧ:

— Мыйкӧ лои али мый? Гашкӧ, висян?

— Ог, ставыс бур, — тэрыба вочавидзис зонка.

— Но, медъянӧ, — шуыштіс. Но сэсся оз, оз да и бара зэв сюся видзӧдлас зонка вылӧ.

— Ыджыд мам, мыйкӧ, гашкӧ, отсыштны колӧ? — юаліс зонка да тайӧн нин дзикӧдз весьӧпӧртіс ыджыд мамсӧ. Сійӧ здук-мӧд чӧв оліс, буракӧ, мӧвпаліс, кутшӧм удж эськӧ позьӧ сетны сылы, сэсся вӧзйис:

— Мун петав инӧ, курӧгъяслы шӧна койышт да васӧ ворсьыс веж.

Денис лэччис курӧгъяс дорӧ. Сарай сайын, шонді водзын, налы кыӧм сутугаӧн торйӧдӧма неыджыд ин. Пырис на дорӧ, медводз вежис ворсьыс васӧ, сэсся койыштіс шонді кодь виж шӧна. Неыджыд гӧрд сорса еджыд курӧгъяс ӧта-мӧдсӧ ордйӧмӧн уськӧдчисны кокасьны. Кыкӧн венӧ воисны:

— Эн тойлась! Кот-кот-кот!

— Кот-кот-кот! Ачыд эн тойлась!

— Сідз ӧд и ордйис менӧ!

— Весась!

Ыджыд зыкӧ воисны курӧгъяс. Денис синсӧ шармӧдӧмӧн видзӧдӧ налӧн косясьӧм вылӧ. Сэтшӧм тешкодьӧсь найӧ, сьылі тшӧтьныс лыбис, тайкӧ уськӧдчасны ӧта-мӧдсӧ кокавны.

— Кот-кот-кот! Тшӧть! Ланьтӧй, курӧг юръяс! — ӧлӧдіс найӧс ыджыд гӧрд сорса петук, коді мыччысис сарай ӧдзӧссянь. Сэсся зэв тшапа видзӧдліс курӧгъяс вылӧ, тшӧтш матыстчис да мӧдіс кокасьны. Но кокасигмозыс пыр матӧджык и матӧджык сибӧдчис Денислань. Сэсся эновтіс шыдӧссӧ да скӧрысь котсӧмӧн бокног мӧдіс матыстчыны зонкалань.

— Мый тан керан?! Мый тан керан?!

Муртса Денис вевъяліс пӧдлавны ас бӧрсяыс сутугаысь кыӧм дзиръясӧ, кыдз петукыс паськӧдӧм бордъясӧн люкасис сэтчӧ. Эз кӧ пет, эськӧ веськыда Денис вылӧ чеччыштіс.

— Юртӧ кокала! Юртӧ кокала! — бара на мӧдысь шыбитчис дзиръялань петук.

— Сэтшӧм збой, тӧкӧтьӧ менӧ эз кокав, — элясис Денис ыджыд мамыслы.

— Оз радейт, мед сылӧн йӧрӧ кодкӧ пырас. Видзчысьны колӧ, вермас кокавны, — велӧдіс ыджыд мамыс.

Соня ворсіс кильчӧ дорын лыа вылын.

— Соня, лок пуксьы, качайта, — корис Денис.

Нывка радпырысь эновтіс ассьыс чачаяссӧ да котӧртіс Денислань. Мӧдыс зэв тӧждысьӧмӧн пуксьӧдіс чойсӧ качайӧ да ньӧжйӧникӧн ӧддзӧдіс.

Ыджыд мамыс сюся видзӧдіс Денис вылӧ. Зонка эз вӧв ас кодьыс. Мыйкӧ вежсис. Но ыджыд мамыс некыдз эз гӧгӧрво, мый лои. Мыйла татшӧм лӧнь? Весиг Соняӧс оз дзерӧд, ворсӧдӧ со. Та вӧсна сійӧ шуис син увсьыс не лэдзлыны зонкаӧс. Сійӧ ёнасӧ эз эскы вежсьӧмъясыслы. Тӧдіс, мый тайӧ недыр кежлӧ. Регыд мысти Денис бара мӧдас дзерӧдны чойсӧ, крапйӧдлыны ӧдзӧс, горзыны да лӧвтны быд ногыс. Лӧнь оласногыс абу сылы. Сэтшӧм нин чужӧма: мӧдӧра-дора.

УРЪЯСКӦД АДДЗЫСЬӦМ

Ыджыд мамыс бура тӧдіс внуксӧ. Дыр ӧтилаын чӧв сулавны Денис эз вермы, колӧ вӧлі мыйкӧ вӧчны. Юрас бергаліс ӧти мӧвп: ветлыны матігӧгӧрса вӧрӧ, но некодӧс не дзерӧдны, некод вылӧ не тальччыны, мед сійӧс сэсся некод оз вид.

— Ыджыд мам, ме вӧр дорас ворсышта.

— Ылӧ сӧмын эн мун.

Денис видзчысьӧмӧн пырис пуяс сайӧ. Но видзчысьӧмӧн ветлӧдлыны вӧрті сылы лои дыш. Кутчысьліс да ӧшӧдчыліс ӧти коз лап вылӧ. Доймисны чуньясыс, сэсся небыд ньыв пу лапӧ инмӧдчыліс, сэсся увйысь увйӧ кайис джуджыдкодь пуӧ.

— Ктш-ктш-ктш-ктш, — кыліс. Но тайӧ эз вӧв катшалӧн китшкӧм кодь. Денис кывзысьыштіс.

— Ктш-ктш-ктш, пуӧ кайӧ кык кока. Регыд воас ми дорӧ. Мый вӧчны? Пышйыны? Али пыдӧджык дзебсьыны?

— Ктш-ктш-ктш. Кӧні мамыд? Мый ӧні лоӧ?

— Ктш-ктш-ктш. Вай дзебсям пыдӧджык. Гашкӧ, миянӧс оз казяв.

Денис весьӧпӧрис. Кодъяс тайӧ? Сыысь татшӧма повзисны? Мамсӧ гарыштісны, сідзкӧ, посниӧсь. Гашкӧ, кутшӧмкӧ лэбач поз? Денис гоньялыштіс-видзӧдалыштіс, но некутшӧм лэбач поз эз аддзы. Зонкалы зэв окота лои видзӧдлыны, кодъяс тайӧ сёрнитысьясыс, и сійӧ ньӧжйӧникӧн мӧдіс кайны вывлань.

— Ктш-ктш-ктш, матын нин! Ме пола!

— О-о! Пу горс! Коді нӧ эськӧ тані олӧ? Да зэв ёна меысь полӧ?

Пу горсйыс абу ыджыд, кырсьыс дінсьыс вушйӧма, доръясыс, медсясӧ улітіыс, волялӧны. Буракӧ, дыр нин тані кодкӧ олӧ. Но коді? Сёрнияс дугдісны кывны. Гӧгӧр чӧв-лӧнь. Дзебсисны олысьясыс. Денис судзӧдчис кинас горсйӧдзыс, но некод ки улас эз шед. Ковмис кайны выліджык ув вылас. Ӧти кинас кутчысис увъяс, а мӧднас бара судзӧдчис. Некод эз шед. Сідзкӧ, пыдынджыкӧсь, горс пыдӧсас куткыртчӧмаӧсь. Сӧмын вот кодъяс? А пиня-гыжъяӧсь кӧ? Сюяс Денис сэтчӧ кисӧ, а сэні тшап курччасны? Оз. Кывліс ӧд Денис налысь сёрнисӧ, полӧны сыысь. Зонка бара лӧсьӧдчис, ӧти кинас кутчысис горс дорышас, а мӧдсӧ сюйис пыдӧджык. Киыс инмис мыйӧкӧ шоныдӧ да небыдӧ. Кималасӧн босьтіс ӧти шоныд ёкмыль. Кутшӧм сӧмын шы эз мӧд кывны: и вӧсниа чилзӧм, и китшкӧм, и пинясянанога клотшкӧм! Денис перйис ёкмыльсӧ ортсӧ: гӧрдов гӧна, сьӧд бӧжа ичӧтик ур.

Муртса удитіс кыскыны урписӧ, кыліс: кодкӧ тапнитіс сійӧс пельпомас. Денис дрӧгнитіс, повзис, шатовмуні, муртса эз усь. Коді? Ачыс Вӧрсаыс? Эз на вевъяв бергӧдчывны, видзӧдлыны, коді нӧ тапнитіс сійӧс пельпомас, кодкӧ ёсь пиньясӧн варснитіс-курччис сылысь пельсӧ. Доймӧмысла сійӧ ойӧстіс, киыс мыніс пу горс дорышсьыс, и Денис увйысь-увйӧ крукасьлігмоз мӧдіс усьны. Ӧти киас кутіс урпиӧс, эз лысьт шыбитнысӧ, мед оз доймы, а мӧднас, шуйганас, эськӧ видліс кутчысьны кутшӧмкӧ увйӧ, мед не шнёпкысьны муас, но весьшӧрӧ. Шуйга киыс эз вӧв сэтшӧм пельк да ён, мед кутчысьны да не усьны. Увъясыс гирслісны Денислысь чужӧмсӧ, кияссӧ, но муртсук кутыштісны сійӧс весьтас усьӧмысь. Муас грыпнитчӧм бӧрын вӧлись восьтіс веськыд кисӧ, мед урпиыс вермас чеччыштны. Урпи вӧлі ловъя, но сӧмын ёна повзьӧма. Сійӧ чеччыштіс Денис ки пыдӧсысь да лыйыштіс-котӧртіс орчча пу сайӧ. Денис син бӧжнас казяліс, мый сы бӧрся уськӧдчис ур, письыс ёна ыджыдджык. «Буракӧ, мамыс вӧтчис. Сійӧ и пуксис меным пельпомӧ да пельӧс курччис», — вирдыштіс Денис юрын. Зонка воштіс садьсӧ.

БОЛЬНИЧАӦ

Дыр-ӧ Денис куйліс садьтӧгыс — оз тӧд. Воис ас садяс — вӧрас лӧнь. Буракӧ, рытлань кадыс. Висис юрыс, доймис киыс и кокыс, чӧсӧдісны дояинъяс. Чотігтыр сійӧ мӧдӧдчис гортланьыс.

Гортас ставныс шызьӧмаӧсь: кытчӧ воши Денис, мыйла та дыра абу? Ыджыд мамыс звӧнитлӧма мам-батьыслы, найӧ воӧмаӧсь водзджык, гӧгӧртӧмаӧсь матігӧгӧрсӧ, но зонкаӧс абу аддзӧмаӧсь. Бур, мый сійӧ ачыс петіс вӧрсьыс. Денисӧс гӧгӧрбок видзӧдалӧм да видлалӧм бӧрын шуисны нуӧдны сійӧс больничаӧ. Денис водзсасис, пыксис, эз кӧсйы мунны, но весьшӧрӧ. Ковмис кывзысьны мам-батьыслысь.

Машинаын небыда лайкъялӧмӧн, мамыс дорӧ топӧдчӧмӧн, Денис муніс шӧрсиктӧ, сэтчӧ, кӧні сійӧ овліс выль керкаӧ вуджтӧдз, кӧні вӧліны сылӧн ёртъясыс, школа. Эз кӧ батьыс лэпты керкасӧ ты дорӧ, эськӧ Денис оліс важ мозыс, ёртъясыс моз. А ӧні? Ӧні сылӧн мӧд нога олӧм.

— Мам, — шыасис сійӧ.

— Мый, доймӧ? — тӧждысяна юаліс мамыс. — Терпитышт, регыд воам. Сэсся ӧлӧдіс: эз ков пу вылас кайныс.

— Меным окота вӧлі видзӧдлыны, кодъяс сэні, пу горсъяс, китшкӧны, — шуис Денис и, гашкӧ, эськӧ сійӧ висьталіс мамыслы, кывлі пӧ, мый сёрнитісны урпиян, но торкис батьыс.

— Гашкӧ, ньӧжйӧджык мунны, ӧдсӧ чинтыны? — юаліс батьыс, сійӧ пукаліс водзын да нуӧдіс машинасӧ.

— Оз ков, меным абу лёк, — вочавидзис Денис да ланьтіс. Мамыс дорын вӧлі сэтшӧм лӧсьыд, шоныд. Дырджык эськӧ тадз пукавны. А друг сійӧс больничаас колясны ӧтнассӧ? Денис гажтӧммис, зумышмис.

— Эн пов, ставыс лоӧ бур, — быттьӧ кылӧма пиыслысь майшасьӧмсӧ, такӧдіс мамыс.

Денисӧс колисны больничаӧ. Палатаыс, кытчӧ сійӧс пыртӧдіс медсестра, вӧлі югыд, сӧстӧм, ыджыд ӧшиньяса. Сэні вӧліны куимӧнӧсь: ӧти детинка тшӧтшъякодь, а кыкӧн ичӧтджыкӧсь. Найӧ буретш лӧсьӧдчисны водны, но аддзисны Денисӧс да мӧдісны дзоргыны сы вылӧ.

— Чолӧм, — шыасис Денис. Сылы вичмис ӧшиньдорса крӧватьыс. Зонка чӧвтіс крӧватьбердса тумбочка вылас пакетсӧ да пуксис.

Ичӧтик тушаа, еджыд юрсиа да беринӧсь чужӧма детинка матыстчис Денис дорӧ да кузякодь чӧла видзӧдіс сы вылӧ. Сэсся юаліс:

— Тэнӧ ош сарпаліс?

— Эз.

— А коді?

— Ёді, — ӧвтовтчис Денис, сылы дыш вӧлі сёрнитнысӧ. Скӧраліс, мый сійӧс колисны татчӧ.

— Ёді? — выль пӧв юаліс детинка. — А мый, тэ ваӧ усьлін? — серӧктіс сійӧ.

— Усьлі, вӧйлі, ёдікӧд аддзысьлі, нӧшта мый? — дӧзмӧмпырысь шуаліс Денис.

— Нинӧм, — лапйӧдлыштіс сійӧ еджыд синлапъяснас да вешйис.

Мукӧдыс чӧла водалісны, некод сэсся нинӧм эз юась. Денис пӧрччис джинсы гачсӧ да водіс жӧ. Вой кежлӧ некутшӧм лекарство эз сетны. Мыйла татчӧ и колисны? Юрыс, дерт, висис. Дойясыс ёнтісны, но терпитана. Денис вугыртліс нин, кор медсестра корис сійӧс. Дойяссӧ мыйӧнкӧ мавталіс, тӧбис — кӧрталіс бинтӧн доймӧминъяссӧ, кытчӧсюрӧ лейкопластыр ляскис.

— Повзьӧдчысь кодь лои, — ас вылас видзӧдліс да мӧвпыштіс Денис. — Тадзи кӧ эськӧ керкадорса вӧрӧ петі, мый эськӧ шуисны вӧрса олысьяс? Бара мӧдісны китшкыны-сӧрны: «Сямтӧм детинка, сямтӧм детинка». Лӧсьӧда рогатка да ставнысӧ лыйла, коді тадз мӧдас шуавны. Мед ланьтасны.

Тадзи став вылас дӧзмӧмӧн и унмовсис Денис выльлаын.

ВЫЛЬ ЁРТЪЯС

Денис садьмис водз. Ставӧн на узисны. Гажа, шондіа асыв. Восьса форточка пыр кыліс вензьӧм.

— Оз ков тадз сьывны!

— Тэ менӧ эн велӧд!

— Лӧсьыда сьыв дай.

— Ме ачым тӧда, кыдзи колӧ!

Денис чеччыштіс крӧвать вывсьыс да видзӧдліс ӧшиньӧ: орчча кыдз вож вылын пукалісны кык ябыр да вензисны. Денис гораа серӧктіс. Таысь садьмисны зонкаяс.

— Чеччӧй, — шыасис на дінӧ Денис. — Ывлаыс бура югыд нин.

— Водз на, — стенлань бӧр бергӧдчис Денискӧд тшӧтшъя зонка.

Но посниясыс чеччалісны.

Вайисны градусникъяс. Тадзи заводитчис медводдза луныс больничаын.

Врачыс, ыджыд тушаа, паськыд ныр-вома ань, Денисӧс видлалӧм бӧрын шуис, мый вежон-мӧд ковмас овны тані.

— Вежон-мӧд? — чуймис Денис. — Ме ог вевъяв. Менам каникулъяс.

Врачыслӧн татчӧ петіс серамыс.

— Каникул дырйиыд унджык прӧст кадыс, — кайтыштіс петігмозыс нин.

Зонка шогӧ уси. Вӧлі кӧ эськӧ велӧдчан кад, сэки позис тані лунъяссӧ коллявны, шойччыштны школаысь. Но куйлыны больничаын гожӧмын? Ёна тай! Пышъяс! Тан оз жӧ мӧд овны. Дойясыс бурдасны. Сӧмын вот юрыс висьӧ. Но видзӧдлас, ӧти лунсӧ овлас да.

Луныс быттьӧ ӧдйӧ и коли. Выльысь тӧбисны дойяссӧ нюдз виж мазьӧн мавтӧм бӧрын. Укол вӧчисны, эз ёна и доймы. Тӧдмасис палатаын куйлысь зонкаяскӧд, видзӧдыштіс телевизор. Бать-мамыс волісны, вайисны юмовторъяс. Абу на и лёк тані.

Мӧд луннас сійӧ водз жӧ садьмис, аддзис кыдз пу вож вылысь тӧдса ябыръясӧс. Но талун найӧ ньӧти эз вензьыны. Зэв лӧсьыда пукалісны орччӧн да ӧтвылысь сьылісны.

— Кутшӧм мича гӧгӧр! — ӧтиыс.

— Кутшӧм гажа! — мӧдыс.

— Кутшӧм гажа гӧгӧр! — ӧтиыс.

— Кутшӧм мича! — мӧдыс.

Денис нюмъёвтіс, паськыдджыка восьтіс ӧшиньсӧ да тайӧн повзьӧдіс найӧс. Лэбачьяс жбыр лэбзисны мӧд пуӧ да бара мӧдісны ливкйӧдлыны

— Кутшӧм гажа гӧгӧр!

— Кутшӧм мича!

Мыйла нӧ асланыс керкаын олігӧн сійӧ некор эз кывзыв, мый йылысь сьылӧны лэбачьясыс? Весиг эз кывлыв. Мыйла? Сэсся гӧгӧрвоис: а ӧд сійӧ сёрӧн садьмыліс, сэк, кор лэбачьяс оз нин сьывны.

Сійӧ луннас Денислы зэв нин лӧсьыд да гажа вӧлі. Ладмӧдчис-лӧсьӧдчис ворсны детинкаяскӧд. Кузь да вӧсни зонкасӧ шуисны Валентинӧн, еджыд юрсиа да беринӧсь чужӧмаыс, кодкӧд войдӧрлун дышпырысь сёрнитіс Денис, Саша, а мӧдыс, сьӧд сэтӧр синъяса, сьӧд юрсиа визув детинкаыс — Сергей. Саша да Серёжа, быттьӧ сирасьӧмаӧсь, эз вешйывны Денис дорысь: то мыйкӧ юасьӧны, то сой пӧлас ӧшӧдчасны, то вермасьны вӧзйысьӧны. Ыджыдджык зонкаяс найӧс ворсӧдасны-дзерӧдасны, но найӧ оз дӧзмыны ни оз лӧгасьны, ни оз няргыны Соня чойыс моз. Лунтыр турбылясисны-вальмасисны палата джоджын, и Денислы кажитчис, мый зонкаясыс зэв нин ёна тані гажтӧмтчӧмаӧсь. Ачыс доймалӧм вӧснаыс эз ёна вермы накӧд ворснысӧ, но ёнасӧ и эз ӧтдортчы. Нёльнад гажа, пыр нин мыйкӧ выль ворсантор думыштасны. Рытланьыс бара воисны Денислӧн батьмамыс. Вайисны быдсяма чӧскыдторъяссӧ: кампетъяс, яблӧг, виноград. Денис весиг эз вӧзйысь накӧд гортӧ, мыйӧн зэв ёна чуймӧдіс мамсӧ, ӧд тӧрыт мырдӧн-сорӧн лои кольны татчӧ. А талун ньӧти эз шогсьы, эз вӧв нор чужӧма. Палата ӧдзӧс сайсянь мыччысьлісны то еджыд юрсиа беринӧсь чужӧма детинка, то сьӧд синъяса тэрыб видзӧдласа зонка, найӧ виччысисны Денисӧс, корисны ӧдйӧджык локны ворсны. Та вӧсна и мам-батьыс эз дыр пукавны, ковмис мунны. Но найӧ нимкодясисны, мый пиыслы тані абу гажтӧм.

Ӧдйӧ коли кык вежоныс. Денис бурдіс, ёнмис. Бур ёртӧн сылы лои Валентин. Сійӧ вӧлӧма арӧн ичӧтджык Денисысь, вуджӧма витӧд классӧ, а Денис квайтӧдӧ. Валентин ветлӧдлӧ, вӧлӧмкӧ, спортзалӧ, ворсӧ баскетболӧн. Доймӧма сэні, джӧмдӧма да лёкног усьӧма. Сійӧ чуйдіс Денисӧс быд асыв вӧчны зарядка, джоджӧ кымынь водӧмӧн ки вылӧ кыпӧдчывны да быд лун пыр унджыкысь и унджыкысь. Тадзи содтан киад вынйӧр. Посниджык детинкаяс, Саша да Сергей, на вылӧ видзӧдӧмӧн тшӧтш мӧдісны занимайтчыны спортӧн. Денислы ставыс тайӧ сьӧлӧм вылас воис. Сійӧ кӧсйис лоны ёнӧн, збойӧн, и сэк жӧ посниджыкъясӧс да вынтӧмджыкъясӧс дорйысьӧн.

Валентинӧс лэдзисны больничасьыс кык лунӧн водзджык, и сійӧ кыкнан рытсӧ воліс видлыны Денисӧс, вайліс гортдорса градйысь оз. Тайӧ лунъяснас найӧ лоины быттьӧ кык вок, сэтшӧма лӧсялісны. Денис тӧдіс, кор сылы лоӧ лёк, сійӧ век вермас шыасьны отсӧгла ёртыс дорӧ, и ачыс, кор ковмас, отсалас Валентинлы.

Больничаын куйлӧм бӧрын Денис эз нин вӧв пикӧ воӧм морт кодь. Збыльвылас кӧ, сійӧ дзикӧдз вунӧдіс, мый гӧгӧрвоӧ лэбачьяслысь да пемӧсъяслысь сёрнисӧ. Тані найӧ эз вӧвны, некод сійӧс эз ошкы ни эз дивит, и сылы вӧлі лӧсьыд. Весиг лэбачьяслысь сьылӧмсӧ сэсся эз кывлыв. Велаліс да дырджык мӧдіс узьны, медсестра пыртӧдз.

ГОРТӦ

И со воис гортӧ мунан лун. Талун сійӧс лэдзасны. Воасны мам-батьыс, нуӧдасны гортас. Кыдзи мӧдас овны Денис? И друг сійӧ гӧгӧрвоис, мый ӧні лои мӧд нога, верстяммис. Сійӧ дугдіс дӧзмӧдны чойсӧ, ыджыд мамсӧ. Ёнакодь ӧд гажыс бырис наысь. Быд асывводз ывлаын, керка дорын, кутас вӧчны зарядка, дерт, кор оз зэр, котравны туй вывті, кыті быд асыв удж вылӧ мунӧны бать-мамыс, мыссьыны тыын кӧдзыд ваӧн, а гашкӧ, весиг купайтчыны. Сёйыштӧм бӧрын ыджыд мамыслы отсасяс, сэсся чойыскӧд ворсыштас. Корсюрӧ вӧзйысьлас мам-батьыскӧд ветлыны Валентин ордӧ, сыкӧд сэсся ветласны спортзалӧ. Арсяньыс, кор мунас школаӧ, гижӧдчас кутшӧмкӧ секцияӧ. Сӧмын эз на думышт, кутшӧмӧ: баскетболӧн ворсны али футболӧн. Футболнас сылы кажитчӧджык, сійӧ латшкӧс тушаа да абу Валентин кодь кузь.

Мам-батьыс воисны удж бӧрын. Мамыс, чикыля руд юрсиа, дженьыдик гӧрдовруд юбкаа, югыд мугов ковтаа, духиӧн муртса ӧвтыштӧ, топӧдіс Денисӧс морӧс бердас. Зонкалы тайӧ топӧдӧмсьыс лои и жар, и дзескыд, но тшӧтш вӧлі и лӧсьыд, и кыпыд. Батьыс, кыдзи и век, чӧв олӧ. Гежӧда шуыштас кыв-мӧд зэв коланаинӧ. Он и гӧгӧрво, мый йылысь сійӧ мӧвпалӧ.

— Соня тэнӧ сэтшӧма виччысьӧ! Гажыс бырӧма! Вӧчис тэныд кутшӧмкӧ козин, — мамыс дугдывтӧг мыйкӧ висьталӧ. И сылӧн варовлунысь, мыла гӧлӧсысь, кутыштлӧмысь Денислы шоныд, гортын кодь лӧсьыд. — Ыджыд мамыд талун кӧсйис пӧжасьны, виччысьӧны тэнӧ.

Денислы лои кокни сьӧлӧм вылас. Сідзкӧ, гортсаясыс сы вылӧ оз лӧгавны, виччысьӧны. И сійӧ ӧні локтас мӧд мортӧн, кывзысьны мӧдас ыджыд мамыслысь, ворсны ичӧтик чойыскӧд.

Машинанад ӧдйӧ и воисны гортаныс. Рытыс коли гажаа. Ыджыд мамыс мелі синъясӧн видзӧдіс Денис вылӧ: тӧдчис, мый збыльысь гажыс бырӧма. Ӧтарӧ содтӧ тасьтіӧ сёянтор, матыстӧ кӧвдум-шаньга, маа йӧв тшӧктӧ юны.

Денислӧн, вӧлӧм, и аслас гажыс ёна бырӧма гортсьыс. Аслас жырйысь, конструкторъясысь. А медся ыджыд вежсьӧмыс гортын — компьютер. Сійӧс бать-мамыс ньӧбӧмаӧсь Денислы, мед эз сэтшӧма гажтӧмтчы ёртъяссьыс. Ужнайтӧм бӧрас да Сонякӧд ворсыштӧм бӧрын, рытывбыд сэсся пукаліс компьютер сайын.

СОНЯЛӦН ВОШӦМ

Асывнас Денис узис дыр. Шондіыс вылын нин вӧлі, кор сы дорӧ пырис ыджыд мамыс:

— Соняыд эз пырав?

— Эз, — вочавидзис Денис да мӧдіс вольпасяс нёдзласьны.

— Кытӧні нӧ? — тӧждысяна юаліс ыджыд мамыс да петігмозыс нин чӧвтіс: — Чеччы да лэччы, сёй, ставыс пызан вылын.

Денис петіс балкон вылӧ да мӧдіс вӧчны зарядка. Мудзтӧдзыс быд ногыс песіс асьсӧ. Сэсся лэччыліс ты дорӧ, мыссис, бӧр кайис пельпом вылас ки чышкӧдӧн. Бара вочаасис ыджыд мамыскӧд.

— Сонясӧ эн аддзыв? — бара юалӧ сійӧ.

— Эг.

— Некӧн абу, — шай-паймунӧмӧн юӧртіс ыджыд мамыс.

— Дзебсис кытчӧкӧ. Дышӧдас пукавнысӧ да петас, — такӧдіс ыджыд мамсӧ Денис.

Песока рысь, картупеля шаньга, йӧв — ставсӧ окотапырысь дзимыльтіс зонка.

— Денис, Соняыд воши, некӧн абу, гӧгӧрбок корси, — пырис кухняӧ ыджыд мамыс. Гырысь руд синмас поздысьӧма тӧждлун.

— Кытчӧ сійӧ вермас вошны? Пукалӧ, кӧнкӧ, да ворсӧ. Сійӧ ӧд абу ме кодь, вермӧ часъясӧн чӧв-лӧнь овны.

— Сідз эськӧ да, — сӧгласа ышловзис ыджыд мамыс. — Сӧмын абу син улын, да тӧждыссьӧ. Ас синмӧн кӧ аддза, кӧні сійӧ ворсӧ, и усьпаньвыв пукся.

— Но, корсьла! — кӧсйысис Денис да мӧдіс мӧвпавны. Матігӧгӧрсӧ, кӧні пырджык ворслывлӧ Соня, ыджыд мамыс гӧгӧртіс нин. Сідзкӧ, сійӧ мӧдлаын. Водзӧ. Гашкӧ, дзебсис? Гортӧ, гид дорӧ, либӧ пывсянӧ. Сэні кӧ абу, вермис петны вӧр дорӧ ли ты дорӧ. А тайӧ нин лёкджык. Сідзкӧ, тадз. Медводз корсяс керкаысь, сэсся керка дорысь, видзӧдлас гид дорысь, пывсянысь. Оз кӧ сюр, ты дор гӧгӧртас, а сэсся вӧр дор. Ылӧ эз мун. Денис тӧдіс, мый чойыскӧд нинӧм лёктор эз ло.

Медводз детинка кайис вылыс судтаӧ. Ни ӧти узьлан жырйын Соня эз вӧв, балкон вылын абу жӧ. Эз вӧв и улысса судтаас. Керкаын абу. Гашкӧ, курӧгъяс дорын? Абу. Сэні найӧ зэв лӧня кокасьӧны ас кежсьыныс. Пывсянын абу, пывсян сайын абу. А збыльысь тай некӧн абу. Гашкӧ, гӧбӧчын? Денис пырис керкаӧ. Гӧбӧчӧ лэччис пуысь вӧчӧм зумыд пос. Биасис, поскӧд лэччӧм бӧрын видзӧдаліс гӧгӧрбок. Пелькӧдӧма гӧгӧр. Идӧра. Джаджъясын банкаяс, туисъяс. Сэсся нинӧм и некод. Бӧр петіс. Весиг ыджыд мамыс некӧн оз тыдав.

Денис мӧдіс майшасьны. Кӧні нӧ чойыс? Нуӧдісны кӧ мамбатьыс аскӧдныс, эськӧ ыджыд мамыс тӧдіс та йылысь. А гашкӧ, гусьӧн машинаас пуксис? Бӧръя пуклӧс костас? Мамыс да батьыс водзас пуксисны да эз и казявлыны нывсӧ, сідз асланыс тӧдтӧг сиктӧ нуӧдісны. А сэсся петісны машинасьыс да мунісны удж вылӧ, и Соня ӧтнас машинаас пукалӧ? Звӧнитлыны мам-батьыслы? Но оз ков тэрмасьны. Ты дорӧ на эз лэччыв ни вӧр дорӧ на эз петав. Гашкӧ, кӧнкӧ тані, матын? А мам-батьлы звӧнитан, да найӧ пырысьтӧм-пыр воасны. А сэсся Соня кӧ сюрӧ, видасны, миянӧс пӧ удж вылысь нетшыштінныд-коринныд. Оз, медвойдӧр колӧ бура матігӧгӧрсьыс корсьны.

Кӧні нӧ ыджыд мамыс? Денис повзис. Ни Соня, ни ыджыд мамыс некӧн абуӧсь. Ставыс тайӧ эз во сьӧлӧм вылас зонкалы, чужтіс майшасьӧм, шогсьӧм. Мыйкӧ абу лючки-ладнӧ. Денис керка дорын и керка шӧрын ӧтнас. А тадзсӧ жугыль, гажтӧм. Кӧнӧсь? Денис шай-паймунӧмӧн видзӧдаліс гӧгӧр.

Шуис лэччывны ты дорӧ. Векньыдик туйӧд сійӧ мӧдӧдчис увлань, вадорлань. Тыыс ыджыдкодь, шусис Гӧгрӧстыӧн. И збыльысь гӧгрӧс. Гӧгӧрыс быдмис вӧр, ты дорас — коръя. А вылынджык, ягас — лыска. Лӧнь да шондіа поводдяӧ тыыс быттьӧ рӧмпӧштан: матігӧгӧрса пуясыс и енэжыс тыдалӧны. А бушкола лунъясӧ лолӧ гырысь гыа, скӧр, нӧйтчӧ берегас, быттьӧ дӧзмӧма мый вылӧ кӧ. Талун вӧлі лӧнь. Лун шӧр кад. Гӧгӧр чӧв, шоныдсьыс быдӧнӧс босьтӧма ониш. Денис ёна тальӧм-топӧдӧм ордымӧд лэччис кыр горув ты дорӧ. Ӧтка бадь лӧня мышкыртчӧма валань. Виж лыаа береглань матыстчӧма ёс кельӧб. Посни черияс дзӧрӧны ваас, ӧтарӧ-мӧдарӧасьӧны, быттьӧ полӧны. Денис кок улын ратшмуні ув, ёс чукӧр прысьмуні разі-пельӧ.

Соня ты дорын эз тыдав. Ты дор мозыс кӧ муніс чойыс, эськӧ, кодарас? Веськыдладорас муніс туй, сэті Денис унаысь ветлывліс батьыскӧд, бурджык вуграсянін корсигмоз. Сэтчаньӧ и мӧдӧдчис. Воськов комын муныштӧм бӧрын вочаасис ыджыд мамыскӧд. Сійӧ гӧгӧртӧма нин таті да петӧ вӧлі вӧрсьыс.

— Но мый? — ӧта-мӧд вылас видзӧдісны найӧ. Ӧні кыкнанныс гӧгӧрвоисны, мый лоӧма лёктор, Соня вошӧма.

— Ой-ой-ой! — шогсис ыджыд мамыс. Чукыртчылас бӧрддзыны, но бӧр кыдзкӧ кутчысяс.

— Колӧ корсьны, бӧрдӧмнад он отсав, — ӧлӧдіс ливзалӧмсьыс внукыс дзик нин верстьӧ моз.

Денислы ӧні кажитчис, мый сійӧ ӧні збыльысь верстьӧ морт, и сылы оз позь лэдзчысьны, оз позь некод вылӧ надейтчыны, колӧ аслыс мӧвпавны да корсьны. Керкадорса вӧрыс Денислы бура тӧдса, татчӧ сійӧ оз вош, а вот Соня... Найӧ ыджыд мамыскӧд петісны керка дорӧ катӧдан туй вылӧ.

— Гашкӧ, воис, гортын, — бур вылӧ лача кутӧмӧн шыасис ыджыд мамыс.

— Видзӧдлам, — ыджыд воськолӧн Денис мӧдӧдчис керкалань. Но керка ӧдзӧс восьтлытӧг нин позис гӧгӧрвоны, мый Соня сэні абу. Кильчӧ ӧдзӧсас пуктӧм тас некод абу вӧрзьӧдлӧма.

Гожся лун вылӧ видзӧдтӧг, керкаас и керка гӧгӧрыс лои шуштӧм.

— Ыджыд мам, ме керка гӧгӧрсьыс вӧрсӧ гӧгӧрта.

— Энлы, вай сёрнитчам, — ӧлӧдіс ыджыд мамыс. — Тэ либӧ туйсяньыс веськыдвывсӧ гӧгӧрт, а ме шуйгавывсӧ. Да ачыд, Ен могысьӧн, эн вош, — ыджыд мамыслӧн шыасьӧмас вӧлі и шӧйӧвошӧм, и корӧм, и повзьӧм, и норасьӧм.

— Да ог, эн пов, ме матігӧгӧрса вӧрсӧ бура тӧда.

ЛЭБАЧЬЯСЛӦН ОТСӦГ

Денис ветлӧдліс вӧрті да чуксаліс чойсӧ. Корсис-видзӧдаліс пуяс сайысь, усьӧм пу вужляяс улысь, коз пу улысь, тусяпуяс сайысь. Гӧлӧс чиртӧдзыс нин горзіс, мудзтӧдзыс шӧйтіс. Чойыс некӧн эз вӧв. Денис лэдзчысис яла нитш вылӧ да бӧрддзис. Сійӧ сэсся эз тӧд, мый вӧчны. Юрас сӧмын ӧти мӧвп: чойыс воши. И сійӧ нинӧм оз вермы вӧчны.

Друг сійӧ кыліс сёрни:

— Чойсӧ корсьӧ.

— Ёна шогсьӧ, чойыс вошӧма да.

Денис первой пузьыліс-скӧрмыліс, мый сылӧн сэтшӧм ыджыд шог, а со кодъяскӧ тшетшкӧдчӧны-сёрнитӧны сы йылысь, но весиг выныс эз вӧв, мед корсьны, кодъяс сы йылысь варовитӧны.

А сэсся юрас воис мӧвп: «Гашкӧ, найӧ аддзылісны, кытчань чойыс муніс». Сійӧ ланьтіс, весиг эз вӧрзьыштлы, мед не торкны сёрнисӧ, кывзысис.

— Эн-ӧ аддзыв? — юаліс ӧтиыс.

— Эг, — вочавидзис мӧдыс.

Денис гӧгӧрвоис, мый сёрнитӧны лэбачьяс, но эз тӧд, кутшӧм.

— Со, пыста лэбӧ. Юав, — тшӧктӧ ӧтиыс.

— Пыстук, сямтӧм зонкаыслысь, гашкӧ, чойсӧ аддзылін?

Зонка ставнас зэвтчис, гашкӧ, ӧні тӧдмалас. Кодкӧ ӧд отсалас жӧ сылы. Гашкӧ, кутшӧмкӧ юӧр, но... кутшӧмкӧ.

— Аддзылі, дерт. Сӧмын асывводзнас.

Денис кутыштіс весиг лов шысӧ, мед бурджыка кывны.

— Кытысь? Вокыс да ыджыд мамыс ёна нин корсисны. Шогсьӧны ёна и, — тайӧ мӧд лэбачыс шыасис.

— Асывводзнас сійӧ батьыслӧн машина бӧрся вӧтчис. А ыджыд мамыс гортас вӧлі, эз аддзыв.

Денис звирк чеччыштіс:

— Аттьӧ, аттьӧ тіянлы, лэбачьяс.

Кыдз пу ув вылын пукалысь кык ябыр да пыста повзисны Денис чепӧсйӧмысь да жбыр лэбзисны пыді вӧрӧ.

Денис котӧрӧн уськӧдчис гортланьыс. Тэрмасьӧмысла джӧмдаліс, крукасьліс кос увъясӧ, веськавліс кокнас нёптовъясӧ, но нинӧм вылӧ эз видзӧд, мый вынсьыс котӧртіс гортланьыс.

— Ыджыд мам, ыджыд мам, ме тӧда, кӧні Соняыд!

Керка дорас некод эз вӧв, Денис уськӧдчис керкасяньыс шуйгаладор вӧрас.

— Ыджыд мам! — вӧр тырнас горзіс детинка.

— Локта, локта, — кыліс ыджыд мамыслӧн нор гӧлӧс.

— Ме тӧда, кӧні Соняыд! — юӧртіс сійӧ, ӧдйӧ котӧртӧмсьыс ышлолалӧмӧн.

— Кӧні, кӧні, висьтав! Ловъя-ӧ?

— Да ловъя, дерт! — Денис уськӧдчис пышйыны, но ыджыд мамыс горӧдіс:

— Виччыв!

— Ог вевъяв!

— Виччыв, ноко! — тшӧктӧмӧн горӧдіс ыджыд мамыс, да лои сувтны.

Ышкиг-пошкигтырйи сійӧ матыстчис зонка дорӧ, кутчысис дӧрӧм соскас. Сійӧ ыджыда ышлолаліс, кажитчис, мый сылы ӧні лолыс оз шед.

Но сэсся мӧдіс лолавны пыр лӧньджыка и лӧньджыка. Денис виччысис.

— Висьтав! — медбӧрын ыджыда лолыштӧм бӧрын артмис ыджыд мамыслӧн.

— Котӧртӧма асывводзнас бать машина бӧрся.

— Гашкӧ, гашкӧ... А тэ кытысь тӧдан?

— Да сідз, тӧда.

— Коді висьталіс?

— Да висьталісны. Лэдз, ыджыд мам, — мӧдіс мынтӧдчыны Денис.

— Висьтав, кытысь тӧдан! — чорыда кутчысьӧма дӧрӧмас, оз и чайт лэдзны.

— Лэдз, ме котӧрта туй кузяыс сиктӧдз, туй дор мозыс мӧда видзӧдны.

— Коді, мися, висьталіс?

Ыджыд мамкӧд весьшӧрӧ вӧлі вензьыны.

— Лэбачьяс!

— Лэбачьяс... — шай-паймунӧмсьыс ыджыд мамыслӧн киясыс быттьӧ разьсьыштісны. Денис нетшыштчис, но эз мын.

— Лэбачьяс, ыджыд мам. Эскы. Ме гӧгӧрвоа лэбачьяслысь сёрни, — висьталіс Денис.

— Лэбачьяс, — гусьӧнмоз выль пӧв шуис ыджыд мамыс да лэдзис кисӧ. Денис лӧсьӧдыштіс дӧрӧмсӧ. Сэсся котӧрӧн уськӧдчис горт дорас, сэтысянь чорыд веркӧса туйті сиктлань.

Денис тэрмасис. Кадыс уна коли, туй вылын вермас лоны быдтор. Колӧ ӧдйӧджык корсьны чойсӧ.

«ЭНӦ ВӦРӦДӦ МЕНСЬЫМ ЧОЙСӦ»

Кузякодь Денис восьлаліс векньыд, ӧти машина тӧрана чорыд веркӧса туйті. Синъяснас кодзлаліс-видзӧдаліс туй дор вӧрсӧ. Гашкӧ, Соня сэні. Сэсся векньыд туйыс петкӧдіс паськыд туй вылӧ. Таті муніс быдсяма машинаыс, посни и гырысь. Денис кежис шуйгавылӧ, сійӧ тӧдіс, мый сиктӧ колӧ мунны шуйгавыв. И друг сійӧс пӧсьӧн кисьтіс. А Соня ӧд оз тӧд, кодарӧ колӧ муннысӧ. Гашкӧ, кежис веськыдвыв? Веськыдвылас туйыс карӧдз мунӧ. Бара Денислӧн сьӧлӧмыс мӧдіс нӧйтчыны, быттьӧ сутугаа йӧртӧдӧ веськалӧм лэбач. Ӧні и лэбачьясыд оз отсавны, ӧд сійӧ ыджыд мамыслы висьталіс, мый гӧгӧрвоӧ лэбач сёрни. А гашкӧ, эз на дугды гӧгӧрвонысӧ, да бара на висьталасны, кодарӧ муніс чойыс. Но Денис нинӧм эз кыв, да и лэбачьяс матігӧгӧрын эз вӧвны, ӧтарӧ-мӧдарӧ журъялысь машинаяссьыс, буракӧ, полісны.

Ӧні Денис жалитіс, мый эз звӧнитлы мам-батьыслы удж вылас. Найӧ эськӧ локтісны машинанас воча, а мӧдарас кӧ Соня муніс, позис машинанас бӧрсяньыс вӧтчыны. Но коліс мыйкӧ вӧчны, кодарӧкӧ сетчыны. Бӧр бергӧдчыны да батьыслы звӧнитны? Оз, бӧр оз бергӧдчы. Кад оз вошты. Гашкӧ, Сонялы колӧ отсӧг?

Денис век жӧ мӧдӧдчис шуйгавывлань. Мунас подӧн шӧрсиктӧдз, оз кӧ Соня туй вывсьыс сюр, пырас батьыс дорӧ удж вылӧ, ставсӧ висьталас, да мунасны корсьны чойсӧ машинаӧн.

Ёна нин укшальмис Денис, мудзис. Но восьлаліс тэрыба на. Синнас гӧгӧртӧдліс матігӧгӧрса пуяс, оз-ӧ кӧнкӧ пукав чойыс, ӧд, кӧнкӧ, подӧн восьлалігад тшӧтш мудзис. Но Соня некӧн эз тыдав. Ок, кутшӧма ӧні Денислы коліс отсӧгыс. Кӧні нӧ быдторсӧ тӧдысь лэбачьясыс? Мыйла нӧ найӧ оз отсавны пикӧ воӧм зонкалы? Кӧні нӧ сылӧн тӧдса ябырыс? Мед кӧть нин сійӧ воліс эськӧ кытысянькӧ да висьталіс, кодарланьын чойыс.

Мыччысисны посёлокса медводдза керкаяс. И друг Денис аддзис: дзик туй бокас мышкӧн, кокъяссӧ канаваас ӧшӧдӧмӧн, пукаліс Соня. Сылӧн алӧйгӧрд платтьӧыс, чикыля рудов юрсиыс. Да тайӧ сійӧ, сійӧ!

— Соня! — горӧдіс зонка да став кольӧм вынсӧ чукӧртӧмӧн мӧдіс котӧртны. Но кокъясыс эз зэв кывзысьны сылысь, мудзӧмысла ли ёна шогсьӧм-шызьӧмысла эз артмы востера котӧртӧмыс. Друг Соня весьтӧ сувтіс кутшӧмкӧ машина. Зонка повзис, мый ӧні сылысь чойсӧ, кор нин Денис сійӧс аддзис, кутшӧмкӧ тӧдтӧм йӧз босьтасны, пуксьӧдасны машинаӧ да нуӧдасны кытчӧкӧ. Сӧмын тайӧ мӧвпсьыс Денислӧн кык пӧв содіс выныс, сійӧ котӧртіс туй дор мозыс, шенасис кияснас, горзіс:

— Соня, Соня! Сійӧ менам чой, энӧ вӧрӧдӧ!

Повзьӧмвывсьыс сійӧ эз гӧгӧрво, мый сувтіс батьыслӧн машинаыс. И тайӧ батьыс да мамыс матыстчисны нывка дорӧ да нуӧдӧны сійӧс машиналань. Мамыс аддзис нин Денисӧс да ӧвтіс сылы кинас. И зонка аддзис нин да гӧгӧрвоис, мый тані и мамыс, и батьыс, и Соня. Ӧд медводдзаӧн Соняӧс аддзис Денис. Сӧмын батьыс машинанас водзджык воис сы дорӧ!

И ставсӧ тайӧс гӧгӧрвоӧмсьыс ставнас лигышмуніс Денис. И котӧртнысӧ дугдіс, да и эз мӧд вермыны. Бур, мый батьыс машинасӧ сувтӧдіс дзик сы дорӧ.

ПЕТУК ВЕЛӦДӦМА ОВНЫ

Денис талун вӧлі шуда — ставыс шуда помасис. Шуда да рам. Ставӧн гортынӧсь. Ыджыд мам инпӧлын дзаж кисьтӧ блин, мам лӧсьӧдӧ ужын, бать пукалӧ да лыддьӧ талунъя газет, а Сонюкыс, сылӧн муса чойыс, пукалӧ джодж шӧрын лавкаысь босьтӧм уна рӧма джодждӧра вылын, лайкйӧдлӧ ичӧтик аканьсӧ да «ӧввӧ» мургӧ-сьылӧ. А Денис рам сы вӧсна, мый луныс лои вывті сьӧкыд да майшасяна, уна вын босьтіс. Ыджыд мамыс висьталіс, мый гортас воӧм бӧрын сійӧ пыр жӧ звӧнитӧма мамыслы, а сэсся мам-батьыс нюжмасьтӧг петӧмаӧсь корсьны нывсӧ. Сы вӧсна и чукӧрмисны ставныс ӧтлаӧ.

Сёйигӧн нин, пызан сайын пукалігӧн, ыджыд мамыс висьталіс:

— Лэбачьяс Денислы висьталӧмаӧсь, мый ті бӧрся Соня вӧтчӧма. Сійӧн и кужис туй кузяыс котӧртны.

Мамыс да батьыс видзӧдлісны медводз ӧта-мӧд вылас, а сэсся сюся да кузя Денис вылӧ.

— Да, лэбачьяс висьталісны, — шуис зонка.

Ни батьыс, ни мамыс сёрнисӧ водзӧ эз нуӧдны. Сӧмын мамыс матыстіс сы дорӧ матӧджык блина тасьтісӧ.

— Меным аслам пӧльӧй со мый висьтавлывліс, — нюммуніс казьтыштӧмсьыс ыджыд мамыс. — Коркӧ овлӧмаӧсь-вывлӧмаӧсь гозъя. Пӧльыс чери кыйӧ, вӧрын-ваын ветлӧ; гӧтырыс горт олӧ, курӧг-петук видзӧ. Коркӧ ӧтчыд айыд мунӧма чери кыйны, бӧт вӧйталӧма, бипур дорын узьӧма. Асывводз лэччас ва вылӧ, видзӧдӧ, да сылӧн бӧтйӧ дзугсьӧма утка. Ёнакодь нин пессьӧма-мынтӧдчӧма, но сӧмын ёнджыка дзугсьӧма. Воас айыд пыжӧн утка дорад, а уткаыд морт гӧлӧсӧн шыасяс:

— Эн ви менӧ, пӧльӧ, лэдз вӧля вылӧ, а ме тэныд сета ыджыд тӧдӧмлун: мӧдан тэ гӧгӧрвоны став звер-пӧткаыслысь сёрни-баснисӧ. Сӧмын некодлы эн висьтав та йылысь, висьталан кӧ — кулан.

— Кулан, шуӧма? — стӧчмӧдіс Денис.

— Висьталан кӧ пӧ, кулан.

— А меным эз шу, кулан пӧ. Меным шуис: кодлыкӧ висьталан кӧ, бӧр дугдан гӧгӧрвоны звер-пӧткаыслысь сёрнисӧ.

— Коді тэныд шуис? — шемӧсмӧмӧн юаліс зонкалысь ыджыд мамыс.

— Меным ябыр тӧдӧмлунсӧ сетіс.

Бара сюся видзӧдлісны гырысьяс Денис вылӧ. Мамыс весиг матыстчыліс да ки пыдӧссӧ пиыслы кымӧсас пуктыліс, оз-ӧ биав писӧ.

— Но кывзӧ водзӧ, — висьталӧ ыджыд мам. — Лэдзис пӧль уткаӧс, ачыс олӧ-вылӧ, став вӧрса олысьяслысь сёрнисӧ гӧгӧрвоӧ. Шпыньялӧ-сералӧ, олӧ. Гӧтырыс и юалӧ:

— Мый нӧ тэ ӧтторъя сералан?

— А сідз тай, курӧгъяс вылас серам петіс, тышкасьӧны — котсӧны да.

Мӧдысь бара гӧтырыс кыліс сералӧмсӧ да юалӧ:

— Мый вылӧ нӧ серамыд петӧ?

— Да со каньяс венӧ воӧмаӧсь, нявзӧны.

— Мый нӧ верстьӧ мортлӧн кань нявзӧм вылӧ серам петас, — броткӧ гӧтырыс.

Бара олӧны. Сэсся коркӧ ӧтчыд пӧльыд пукалӧ восьса ӧшинь дорын да каллян шпуткӧ-куритӧ. Ӧшинь улын курӧг-петук ветлӧдлӧны, котсӧны-варовитӧны.

Бара пӧльыдлӧн серамыс петіс. А месаньыс шуӧ:

— Висьтав, мыйла сералан?

— Да сідз тай мыйкӧ серам петіс.

А мӧдыс оз лэдзчысь: висьтав да висьтав.

— Ог висьтав, — шуӧ верӧсыс. Кодлы нӧ кувнытӧ окота.

— Висьтав!

— Ог висьтав!

— Тэ ме вылын сералан.

— Да ог тэ вылын. Со курӧгъяс серам петкӧдлісны.

Оз эскы гӧтырыд. Сӧмын: висьтав да висьтав. Пикӧ воас пӧльыд, некытчӧ воштысьны.

— Висьтала кӧ, кула, — шуӧ верӧсыс.

— Мед кулан кӧ, висьтав, — оз и жалит гӧтырыд.

— Вай пывсян ломты, — шуӧ айыд. — Пывся кулӧм водзын.

Гӧтырыд пывсян ломтас. Верӧсыс пывсяс — корӧсясяс. Сӧстӧм дӧрӧм-гач пасьталас. Каяс гортас да и водас сэрӧг ув лабичас, кувны лӧсьӧдчӧ.

Гожӧм. Ӧшинь и ӧдзӧс восьса.

— Но, прӧститчам, — шуӧ верӧсыс. — Ме ӧд тэныд кӧ висьтала, сэсся ачым кула.

— Мед кулан кӧ, висьтав, — мырдӧн тшӧктӧ гӧтырыс.

Тайкӧ кыськӧ джодж шӧрӧ петук воис, сорсыс стын сулалӧ.

— Кикуруллю, — горӧдіс да кок пӧв йылас бергӧдчис. — Менам дас гӧтыр, да ог пов, а тэ ӧти гӧтырысь повзьӧмыд! Кувны лӧсьӧдчӧмыд! Кикуруллю!

— А сідз ӧд и эм! Ӧти гӧтыр, да пола, кувны воді, — пӧльыд чеччас лабичсьыд да ыджыда сьӧлыштас. — Нинӧм ме тэныд ог висьтав. Пасибӧ петуклы, велӧдіс менӧ овны.

Ставӧн серӧктісны.

МАМЫС ДОРЫН МЕДСЯ ЛӦСЬЫД

— А ме, ыджыд мам, тэныд висьталі. Сэсся ог нин мӧд гӧгӧрвоны звер-пӧткалысь сёрнисӧ, — нормис Денис.

— Лок ме тэнӧ водтӧда, — кыдзкӧ торъя нин меліа, тӧждысьӧмӧн шуис мамыс. Юрыд на тэнад висьӧ, больничасьыд воин, да некутшӧм шойччӧг на эз вӧв. Талун со мыйта тӧждыс шедліс.

Денис кывзысис мамыслысь: весаліс пиньсӧ, мыссис кӧдзыд ваӧн, чышкысис небыд ки чышкӧдӧн, сэсся кайис мӧд судтаӧ, аслас жырйӧ. Пырис мамыс, пуксис Денис дінӧ крӧватьӧ, босьтіс небыд кияснас Денислысь кисӧ да кузя тадз пукаліс.

— Узь сэсся, узь! — меліа вашкӧдіс сійӧ.

— Мамук, ме сэсся некор ог мӧд лыйлыны лэбачьясӧс, ог мӧд дзерӧдны-дзескӧдны некодӧс, — вашнитіс зонка.

Сійӧ нюмъёвтіс мамыслы воча, сылы вӧлі сэтшӧм лӧсьыд мамыскӧд, и сьӧлӧм вылас лӧнь. Синлапъясыс сьӧктаммисны, а синъясыс асьныс нин пӧдлассисны.

— Бур вӧтъяс тэныд, пиук.