ВАЛЕНТИНА

Валя восьтіс синъяссӧ, нюжӧдчыштліс диван вылас, мелі нюмӧн видзӧдліс орччӧн узьысь Мишук пиыс вылӧ, ньӧжйӧник вештыштіс эшкынсӧ да чеччис. Ӧвтчыштіс кияснас, куснясьыштіс, зарядка быттьӧкӧ вӧчис. Та бӧрти том нывбаба улыс дӧрӧм кежсьыс матыстчис зеркалӧ дорӧ, мӧдіс сынавны юрсисӧ. Валялӧн сьӧдов юрсиыс сук, коскӧдзыс да ещӧ на и кудритчыштӧ пель доръясӧдыс. Аслас томлунӧн да долыдлунӧн ышмӧм нывбаба мӧдіс ворсӧдчыны юрсинас: то ӧти ног шевкнитлас, то мӧд ног, то чукӧртас да вывлань лэптас. «А мый нӧ эськӧ? Ничего! — ас вылас зеркалӧ пыр любуйтчис Валя. — Тупыль кодь тай со». Писӧ вайӧм бӧрын Валя и збыль гӧгрӧсмыштіс, морӧсъяс джудждаммисны, век банйыштӧм чужӧм вылас ворсӧдчӧ нюм, пемыдлӧз синъясас тӧдчис кыпыдлун. «Сӧмын вот нырӧй вывтіджык чангыля, но да та понда!» — синсӧ читкыртлӧмӧн Валя довкнитіс юрнас зеркалӧ пыр тыдалысь аслас мыгӧрлы да мӧдіс пасьтасьны. Валялӧн мамыс, кылӧ, чеччӧма жӧ нин, ломтӧ пач.

— Мамук, Сюруктӧ лысьтыныд ме лэччыла, — мыччысьліс пытшкӧс жырсянь да шуис Валя.

— Лэччыв, сёӧдав и.

Мӧс лысьтӧм да йӧвсӧ гырничьясӧ сысъялӧм бӧрын Валя отсасис мамыслы шаньга ку вӧсньӧдны да доръяссӧ лэптыштӧм бӧрын тэчис сэтчӧ рысь, выліас нӧк пукталыштіс.

Коркӧ, пӧжасьӧм бӧрын, бура югыдӧн нин пуксисны чай юны чӧскыд рыська шаньгаӧн. Мишук да Валялӧн бабыс — сиктын шуисны сійӧс Марья тьӧтӧн — пукалісны ӧшинь дорын сьӧдӧн краситӧм, Валя дедӧн на вӧчлӧм пу диван вылын, а Валя да мамыс — накӧд воча, бӧра улӧсъяс вылын. Валя кисьталіс самӧварысь чай да мыччаліс быдӧнлы чашкаӧн. Кысянь Валентина асьсӧ помнитӧ, быд шойччан лун налӧн заводитчыліс тадз. Кор батьыс гортын вӧлі, чайсӧ кисьтавліс сійӧ. А ӧні сійӧ абу гортын. Совхоз сетіс путёвка — море дорын шойччыны. Оз эськӧ и окотит вӧлі муннысӧ, да эня-ныла мырдӧнкодь ыстісны: торйӧдчыв кӧть пӧ аслад тракторыдкӧд да ветлы, йӧз му вылӧ видзӧдлы.

— Бабук, юммӧд чайтӧ, — вештыштіс сакарничасӧ бабыслань Валя.

— Оз мен юмолыс ков. А шаньгаыд артмӧма, чӧскыд, — посни торъясӧдз юклӧмӧн сюйышталіс пиньтӧм вомас шаньгасӧ бабыс да ошкыштіс пӧжасьысьясӧс.

— Мам, ветлам Выль пос кырйӧ исласьны даддьӧн, — эз пукавсьы чӧв Мишуклӧн.

— Выль пос кырйыд зэв ылын, сикт мӧдар помас.

— А тэ менӧ дадьнас кыскы, — эз сетчы Миша.

— Зэв тай мудер. Тэ кӧ менӧ кыскан — ветлам.

— А ми вежласьӧмӧн, первой тэ менӧ гурйӧдан, а сэсся ме тэнӧ.

— Но сідзтӧ кӧ — позьӧ, — кӧсйысис мамыс.

— Ура! — чеччыштліс быдӧн Миша места вывсьыс радысла.

— Но, чӧла пукав, — ӧлӧдіс Мишукӧс пӧрысь бабыс.

— Кодкӧ и локтысь лои, — кильчӧ ӧдзӧс восьтӧмсӧ кыліс да ыджыд морт моз шуис Мишук, буракӧ, бабыслысь кывлӧма татшӧм сёрниногсӧ.

Ывла кӧдзыд руыскӧд тшӧтш пырис Валялӧн энькаыс. Энька абу энька, кыдз ӧні сійӧс шуны? Валя сыкӧд вочаасьлывлігас, либӧ Мишуккӧд сы ордӧ пыралігас пыр шайпаймунліс, кыдз сійӧс шуны: мамӧн, энькаӧн али ним-вичнас. И ӧти вежӧртасӧ вотӧг Валя некыдз эз шу ассьыс энькасӧ.

Ичӧт дырйиыс да школаӧ котравлігӧн шулывліс Лида тьӧткаӧн. Лидия Степановна оліс неылын, вит-ӧ-квайт керка сайын, налӧн ӧшинь увті ветлывліс кукань дӧзьӧритны, да Валя ичӧтсяньыс тӧдліс ыджыд тушаа, мича мыгӧра Лидя тьӧткаӧс. Сылӧн пи, Коля сайӧ верӧс сайӧ петӧм бӧрын Валя дугдіс шуны верӧсыслысь мамсӧ Лидя тьӧткаӧн, но и выль нимӧн эз вермы шуны сэтчӧдз, кытчӧдз Лидия Степановна ачыс эз пан та йылысь сёрни. Тшӧктіс шуны мамӧн: менам пӧ нылыс абу жӧ-а, тэ и лоин меным нылукӧн. Сьӧкыд вӧлі Валялы шуны сійӧс мамӧн, некыдз кывйыс эз бергӧдчы: орччӧн оліс аслас мамыс, мамукыс. Сэсся коркӧ вермис жӧ Валя венны асьсӧ, мырдӧн сорӧн шыасис: «Мамӧ». Сэсся — мӧдысь, коймӧдысь. Сідзи и мӧдіс артмыны. А Коля пӧгибнитӧм бӧрын Валя бӧр вуджис овны аслас мам-бать дорӧ, да вочасӧн дугдіс мамӧн шуны Лидия Степановнаӧс.

Со и ӧні Валя эз тӧд, кыдзи шыасьны пырысь дінӧ.

— Лок, сваття, шойччы, шонтысь, пӧсь чай юам, — шыасис Раиса Васильевна, Валялӧн мамыс.

— Волывтӧм гӧстя кыськӧ талун усьӧма, — чолӧмаліс локтысьӧс Марья тьӧт.

— Мый нӧ волывтӧмыс, пырыштла тай коръяскӧ.

— Лидя бабуш локтіс! Лидя бабуш локтіс! — гажаа сьылыштіс Мишук, писькӧдчис пӧрысь баб мышку сайтіыс да уськӧдчис Лидя бабыслы кияс вылас.

— Мишук, дона пи, ме гӧснеч тэд вайышті, — мыччис бабыс кӧлач вӧнь.

— О-о! Сикӧтш кодь! — Миша сюйис кӧлач вӧньсӧ сьыліас да кокньыдика чеччалігтыр котӧртіс пыді жыръяс видзӧдчыны ыджыд зеркалӧ дорӧ.

Кӧть и оліс Лидия Степановна Валяяссянь матын, но пыравліс на ордӧ гежӧда. Да и кор ёнасӧ эштан? Пыр на уджаліс. Кольӧм арсянь сӧмын на шойччӧ, да и гортас скӧттор на эм: мӧс джын, кукань, нёль лов ыж — быдӧнӧс колӧ лелькуйтны, быдӧнлы кад лишитны. Зато Мишук быд лун Лидя бабыс ордӧ котралӧ. Петас ӧшинь улӧ — видзӧдан да, абу нин некӧн, бабыс ордӧ шутёвтӧма.

Чай юӧм бӧрын Валя пызан вылысь тасьті-пань идралыштіс, пуксис энькаыслы воча. Мамыс сэн жӧ пукалӧ, Мишуклы вурун носки кыӧ.

Марья баб паччӧрӧ бӧр кайис, кылӧ шкоркнитыштлӧ нин. Мишук кыскис лабич улысь чача кудсӧ да мыйкӧ сэн лукйысьӧ-ворсӧ. Казялӧ Валя, эз прӧста энькаыс во, мыйкӧ могӧн ли сёрниӧн. Гашкӧ, Виталий йылысь кывліс... Да ӧд кывлытӧг эз ов, сиктад гӧгӧр пель да син. Мый вермас сійӧ шуны? Коля пӧгибнитӧмсянь нёль во да джын коли, Мишуклы нин со нёль арӧс...

— Валентина, — шыасис энькаыс. — Ме кывлі, верӧс сайӧ пӧ мӧдӧдчан.

— Водзджык на сёрнитӧны, — кыдз кӧть эз виччысь тайӧ кывъяссӧ Валентина, а век жӧ ыпнитіс ставнас.

— Ме ӧд нинӧм ог шу. Тэ том, дерт колӧ семья лӧсьӧдны. Быд лэбач со параӧн олӧ, а морт йылысь нинӧм и сёрнитны. Ме тай дзик ӧтнамӧн коля. Коля пиӧс, кулӧматӧ, кысь нин бергӧдан, да Мишукӧс, дона внукӧс вошта, верӧс сайӧ кӧ петан. Ӧти лача куті — Мишукӧй вылӧ, — бӧрддзис энькаыс.

— Эн бӧрд, — бурӧдіс Валентина. — Ми тэнӧ Мишуккӧд ог эновтӧ, кӧть кутшӧм олӧм оз ло олӧма.

Чӧв пуксьыліс керкаас. Энькаыс бара шыасис:

— Мем ӧд Мишукыс на медсясӧ. Йӧзыс сёрнитӧны да. Выль агрономыд пӧ Валя дорӧ волывлӧ да. Мися, ӧтлаасясны кӧ, мед Мишукӧс менсьым, зарни тусьӧс, оз жӧ кут кедзовтны, ӧтнас ӧд сійӧ менам тасдоръюгыдас, — бара на чукӧртліс вом доръяссӧ Лидя. — Гашкӧ, выль батьыс ме дорӧ оз и мӧд лэдзлывлыны да... Либӧ нуӧдас кытчӧкӧ тіянӧс. Кыдз нӧ сэк Мишуктӧгыс кута овны?.. Сідзкӧ, эм жӧ думыд верӧс саяд петӧм йылысь?

— Ог тӧд, нинӧм на ог тӧд, — вочавидзис Валентина. — Мортыс тай, быттьӧкӧ, лада-а.

— Лада пӧ тай эськӧ да, — шуыштіс энькаыс. — Оз пӧ ю ни оз куритчы, удж бердас босьтчысь и. Уналысь нин кывлі, ошкӧны сиктын. Ӧнь Гриш Вера висьталӧ. Картупель бӧръянінӧ пӧ ачыс лункосмысь пыралӧ, видзӧдӧ, ёна-ӧ сісьмӧ да шоныд-кӧдзыдыс тырмӧ-ӧ...

Энькаыс мунӧм бӧрын керкаын пуксис чӧв-лӧнь. Валя думыштчӧмӧн видзӧдіс ӧшиньӧ.

— Мый нӧ сэсся йӧз сёрни вылӧ петан, абу ӧд нин том, этша тӧлкӧнджык колӧ овны, — торкис чӧвлунсӧ Раиса Васильевна.

— Тэ мый йылысь, мам?

— Он тӧд? Став сиктыс тай сёрнитӧ. Ас пельӧн кывлі. Микит Вань Валялы пӧ, буракӧ, кажитчӧма батьтӧг кагаяс быдтыны, мӧдӧс, гашкӧ, регыд лӧсьӧдас.

— Вай эн сӧр. Оз жӧ некод сідз сёрнит, — шай-паймуні Валя. — Ме ӧд абу мыжа, мый Коля куліс. Эз вина помысь, а удж вылын. Да и агрономыскӧд миян нинӧм эз вӧв, прӧста аддзӧдчывлам.

— Дерт нин, кӧнкӧ, ныв дорын моз тэ дорын и ышлолалӧ.

Синваыс петіс Валялӧн татшӧм шуӧмсьыс.

— Мый нӧ мӧдін лӧвтны, — паччӧр занавес вештыштӧмӧн чирыштіс нывсӧ Валялӧн бабыс. — Эн бӧрд, Валюш. Смилит дай, оз кӧ гӧтрась. Смилит. Ме тэнӧ велӧда. Ме тай дедтӧ тэнсьыд смилитлі да война вылас мунтӧдз век ме дорын кукань моз ниртчис-а. Смилит, тусь ныв, смилит.

— Мый тэ, бабук, — синва сорӧн нюмъёвтіс Валя. — Мырдысьнад меным оз ков. Да и ог верит ме смилитчӧмъясыдлы. Дедӧй, кӧнкӧ, радейтіс тэнӧ да, дерт.

Валялы окота вӧлі кольччывны ӧтнаслы, ставсӧ мӧвпыштны. Юрас бергалісны мамыслӧн шуӧм кывъясыс: «Кажитчӧма пӧ батьтӧг кага быдтыны. Коді нӧ вермис тадзсӧ шуны? Сиктын ставӧн тӧдлісны Коляӧс, сикт джынйыс гажъяліс налӧн свадьба вылын. Быттьӧ ме ас вӧляысь верӧстӧг быдтыся! Куим тӧлысь сӧмын и вӧлі гӧтырӧн».

Валялы син водзас сувтіс сылӧн медводдза бригадиралан арыс...

Сентябр пом. Лун куим нин помся киссьӧ зэр. А картупельыс век на эз эшты. Студент-отсасьысьяс вот-вот мунасны, налы велӧдчыны колӧ. Йӧзыс нин мудзисны вермасьны зэра арыскӧд.

Сійӧ лунӧ Валя ачыс веситіс-примитіс картупель вайысь машинаяс, весовщица Зиналӧн висьмӧма кагаыс да эз пет удж вылӧ. Овощехранилище дорсянь бура тыдалісны Шор сай йӧр му вылын уджалысьяс. Ӧбед бӧрас кобис, да йӧзыс зільджыка босьтчисны уджӧ. И друг Валя казяліс: мувывса став йӧзыс кутісны котӧртны тракторлань, Коляыслӧн тракторлань.

«Мый лои? — ёкмуні Валялӧн сьӧлӧмыс. — Мый лои?»

Бригадир уськӧдчис котӧртны Шор сай йӧрӧ. Котӧртіс, а аслыс кажитчӧ, мый ӧдва кыссьӧ. Векни поскӧд шорсӧ вуджӧм бӧрын кокъясыс вӧйисны нюдз няйтӧ. Чавкакылӧмӧн сійӧ кыскис няйтсьыс сапӧга кокъяссӧ да вутшкысь вутшкӧ чеччалӧмӧн воӧдчис косінӧ. Кор Валя матыстчис йӧз чукӧр дорӧ, ставӧн чӧв ланьтісны, вешйышталісны, сетісны сылы туй тракторлань. Сылӧн син улӧ уси гӧрӧм му вылын чатӧрӧн куйлысь, оръясьӧм дӧрӧма, бумага кодь еджыд чужӧма Коляыс и вир, уна вир. Вирсӧ аддзӧм бӧрын Валя воштіс садьсӧ. Бӧрын нин Валялы висьталісны, мый Коля дӧрӧм кежсьыс петӧма трактор кабинасьыс, медым весавны картофелекопалкасӧ гартчӧм картупель табйысь, и дӧрӧм помыс веськалас уджалысь машинаас да пузувтӧма кыскӧма сэтчӧ морттӧ...

Коля пӧгибнитӧм бӧрын во джын мысти чужис Миша пиыс.

* * *

Выль пос кырйын пӧттӧдз исласьӧм бӧрын да челядькӧд гигзьӧм-сералӧм бӧрын, мудзӧсь, но шудаӧсь эня-пиа мӧдӧдчисны гортланьыс. Миша пукаліс даддьын да дзайгысис мамыслы:

— Но, мама! Пуксьы, ме тэнӧ гургӧда. Ачыд шуан, вежласьӧмӧн мӧдам.

— Энлы, бӧрасджык, — ӧлӧдіс писӧ Валя.

Сылы яндзим вӧлі пуксьыны даддяс йӧз син водзын. Но кор найӧ кежисны гортланьыс, Валя кыпыда шуис:

— А ноко, вай тэ менӧ гургӧд.

Миша став вынсьыс зэвтчис. Валя пукаліс даддьын да кокъяснас йӧткасис-отсасис пиыслы.

— Но, чибӧ, гӧнит! — ӧддзӧдіс вӧлӧс ямщик. Тадз и суис вӧла-доддяӧс Виталий, коді пыралӧма нин Валяясӧ да ӧні локтіс налы воча.

— Валя, — пыр жӧ шыасис Виталий. — Ме пыралі нин гортад. Ме волі тэнӧ корны рытнас пукыштны ме ордын, ме ӧд Тоня тьӧтка ордсьыд вуджи, ичӧтик патератор аслым сетісны.

— Новоселльӧ, сідзкӧ. Вола, видзӧдла, кутшӧма овмӧдчин.

Валя синъяснас колльӧдіс Виталийлысь ылыстчысь мыгӧрсӧ да мӧдіс ньӧжйӧник восьлавны Мишук бӧрсяньыс, коді ылынкодь нин котӧртӧдіс тыртӧм дадьсӧ. «Хы, Мишуккӧд тай весиг эз видзаась, ни ӧти кыв сылы эз шу. Быттьӧ оз и аддзы. Кыдзи нӧ сідз? Во джын нин аддзӧдчывлам, тӧдӧ, мый менам пи эм, а некор кыв оз шулы. Збыль ӧтлаасьӧм йылысь кӧ думайтӧ, ӧд кага дінас кыдзкӧ сибӧдчыны колӧ!..»

* * *

Кольӧм арсянь Виталий Иванович уджаліс совхозын главнӧй агрономӧн. Институт помалӧма сёрӧн нин, армия бӧрас, а сэсся татчӧ мӧдӧдӧмаӧсь. Валя медводдзаысь сійӧс аддзис восьса партсобранньӧ вылын. Сёрнитіс сэк Витяыс. Ыджыд тушаа, руд костюма, еджгов юрсиыс лӧсьыда сыналӧма — сулаліс сійӧ кокъяссӧ паськыда пуктӧмӧн. «Бульдозерӧн кӧ йӧткыштан — оз усь, сэтшӧм крепыда сулалӧ», — визьнитіс Валя юрын. Сёрнитіс сэки Виталий ыбъяс йылысь, органическӧй удобренньӧ петкӧдӧм йылысь, компост вӧчӧм йылысь. А Валя лӧня видзӧдіс сы вылӧ, и сылӧн том сьӧлӧмас чужис кутшӧмкӧ шоныдлун тайӧ тӧдтӧм морт дорас. «Топӧдчыны кӧ эськӧ сы дінӧ, пуктыны морӧс вылас юрӧс, ланьтӧдчыны — некодлы и некор эськӧ татшӧмыд оз сет дойдны», — ас тӧдлытӧгыс мӧвпыштсис Валялӧн.

А сэсся... Сэсся вӧлі Видз-му вӧдитысьяслӧн лун. Праздникыс вӧлі клубын. Йӧзыс чукӧрмӧма уна. Воддза радъясас пукалӧны уна рӧма дзоридза шальяса скӧт видзысьяс, видз-му вӧдитысьяс. Механизаторъяс пукалісны бӧрынджык. Том йӧзлы оз пукавсьы, ыз-баз петаласны залысь, бӧр пырасны. Гӧгӧр кыліс сёрни, серам.

Медводз сёрнитіс парторг, чолӧмаліс ставӧс праздникӧн. Бӧрын директор висьталіс, кутшӧм вермӧмъяс шедӧдісны совхозса уджалысьяс. Сэсся сеталісны Почётнӧй грамотаяс, козинъяс. Валялы тшӧтш жӧ вичмис грамота. «Видз-му вӧдитысьяслӧн бригадаса бригадир Туркина Валентина Ивановналы бур уджысь да ыджыд вермӧмъясысь». Бӧрас вӧлі концерт, танцуйтісны. Валяӧс кыкысь корліс йӧктыны выль агроном. И нӧшта на ӧти козин вичмис Валялы тайӧ рытӧ — медся бура йӧктіс «Шондібан» да «Русскӧй». А йӧктігмоз видзӧдлыссис Виталий вылӧ: сійӧ сулалӧ кытшын да синтырнас нимкодясьӧ Валяӧн.

А сэсся... Сэсся мӧдӧдлісны Валяӧс да Виталий Ивановичӧс агрономъяслӧн районса сӧвещанньӧ вылӧ. А бӧрсӧ локтігӧн, верстӧн-джынйӧн сиктас вотӧдз, автобусыс сибдіс толаӧ. Ковмис локны подӧн. Виталий Иванович восьлаліс Валякӧд орччӧн. Чизыр рытыв тӧв пӧльтіс чужӧманыс, кояліс чорыд лымйӧн. Сэки и пырис медводдзаысь Валяясӧ том морт шонтысьны; Тоня тьӧт ордӧдз, кӧні патеруйтіс агроном, вӧлі ылынкодь на.

Кадыс сёр нин вӧлі, ставӧн узисны батьсьыс кындзи. Сійӧ ӧтнасӧн восьтӧма пызан помӧ газет да лыддьысис. Валя ӧдйӧ дзужнитіс-пузьӧдіс электрочайник, дасьтіс пызан вылӧ нуръясьыштны.

Виталий мунӧм бӧрын да батьыс узьны водӧм бӧрын, Валя босьтіс комод вылысь Колялысь фотокарточкасӧ, дыр видзӧдіс тӧдса муса чужӧмӧ да мӧвпнас корис прӧща сылысь: «Коля, донаӧй, прӧстит менӧ. Нёль во кын сьӧлӧмӧн олі, некод вылӧ синмӧс эг лэптыв, а тайӧ выль агрономыд сьӧлӧмӧс вӧрзьӧдіс»...

* * *

Виталий дасьтысис Валя локтігкежлӧ. Пызан вылас вольсаліс газет, пуктіс сэтчӧ капустаа да чериа консерв, шӧраліс нянь, пызан шӧрас кисьтіс кулёкысь кампет-печенньӧ. Ӧшиньясыс вӧліны занавестӧмӧсь, да тупкаліс газетӧн жӧ. Витялӧн талун лов вылас кыпыд. Век мыйкӧ ныр улас намзіс-сьыліс. А и мыйысь ёнасӧ шогсьыныс. Уджыс мунӧ. Йӧз дорӧ кужис пырӧдчыны-сибӧдчыны. Патера со сетісны. Кыдз шуласны, сьыв да ов. Ӧні сӧмын кӧзяйка колӧ. Тоня тьӧтка ордын во джын оліс да велаліс нин, мый сійӧ Виталийлы пуис-пӧжаліс, чышкис-мыськис. А тан код лелькуйтас сійӧс? Валентина, сӧмын сійӧ. Витялӧн син водзӧ сувтіс век кыпыд, нюмсера, мича, пельк вӧраса том нывбаба. «Валентина. Сӧмын татшӧм колӧ гӧтырӧй. Техникум помалӧма, институтӧ пырӧма велӧдчыны. Агроном гозъя лоам. Сійӧ — совхозса главнӧй агроном, ме — директор. Некымын во уджалам, а сэсся — министерство! Ого! А Валентинакӧд быдлаын позьӧ овны: сиктын быд удж вӧчас, и карса уличаӧд сыкӧд оз ло яндзим прӧйдитчыны, нинӧмӧн оз кольччы карса нывбабаясысь. Кӧть и районнӧй начальство локтас, кӧть карса — ставӧс кужас примитны. Сӧмын татшӧм гӧтыр колӧ. И регыдджык колӧ сёрнисӧ та йылысь панны. А гӧтрасям... Асывнас садьман — м-м-м! — чӧскыд дук кухняысь кылӧ, сэн Валя котлет жаритӧ-пражитӧ, чӧскыд яя шыд руалӧ. Валя бур гӧтырӧн лоас. Вот сӧмын пиыс... Но нуӧдас Валяӧс гортас, мам-батьыслы петкӧдлыны. Мам, гашкӧ, и чӧв олас, сылы, дерт, Валя сьӧлӧм вылас воас. А бать? Бать шуас: «Ӧтнад вит чоя-вокаысь институт помалін, диплом киад, а невестаыд — кагаа баба, эз мӧй нылыс сюр?» Зэв нин батьлы любӧ, мый главнӧй агрономӧн уджала, зэв нин сылы колӧ, мед ыджыд мортӧдз воа да ставыс менам вӧлі лючки-ладнӧ».

* * *

Валя перйис шкапысь лӧз шерстянӧй платтьӧ, тэрмасьтӧг пасьтасис, морӧс шӧрас пысаліс кельыдлӧз брошка, юрсисӧ мичаа кыис кӧсаӧ, сэсся гаровтіс юр гӧгӧрыс да куталіс сійӧс юрси емӧн, сьӧд туфлиасис, бергалыштіс зеркалӧ дорын, сэсся туфлисӧ сюйис газетӧ гаровтӧм бӧрын сеткаӧ.

— Кытчӧ нӧ сэтшӧмасӧ вӧччин? — шыасис бабыс. Ачыс пидзӧс вылас павгӧма важиник водздӧра да летӧ вурун. Оз пукавсьы уджтӧгыс.

— Виталий корис новоселльӧ вылӧ. Конторадорса кык судта керкасьыс сетӧмаӧсь патера.

— Кодъясӧс нӧ нӧшта корӧма? — быдтор колӧ тӧдны Марья тьӧтлы.

— А ме ог тӧд, эг юась, — пальтоасигас нин вочавидзис бабыслы Валя.

— Мый нӧ сійӧ юасян, — вомаліс мамсӧ Раиса Васильевна, — кӧнкӧ, директор гозъя да, пред гозъя да, главнӧй механик гозъя да, код сэсся...

— Шаньгатӧ нуышт, сылӧн ӧд пусьысь-пӧжасьысьыс некод на абу, ставсӧ пукты дай, мый эм.

— Кутшӧмкӧ ӧд козин на колӧ, — шуис Валялы мамыс.

— Мунігмоз магазинӧ пырала. Коркӧ тай аддзылі, зэв мича сервизъяс вӧлі вузалӧны, сійӧс ньӧба дай.

— Пыран да шу: нянь да сов тайӧ керкаыслы да сӧвет да любов, — велӧдӧ Марья тьӧт.

— Но, сӧветсӧ да любовсӧ ӧд свадьба дырйи сиӧны, — бара торкис мамсӧ Раиса Васильевна.

— Мый нӧ, свадьбатӧг сӧветыс да любовыс оз ков али мый? Сӧветтӧгыд ни ӧти дела на оз артмы, — юрнас дзӧрӧдӧмӧн вочавидзис Марья тьӧт.

* * *

— Некод на тай абу, — агроном ордӧ пырӧм мысти яндысьӧмӧн шыасис Валентина.

— А коді нӧ колӧ? — юаліс Виталий.

— Эн ӧмӧй новоселльӧ вылӧ менӧ кор? — чуймис Валя.

— Дзоляник новоселльӧ. Тэысь кындзи некодӧс эг кор. Кыкӧн пукыштам.

— Ме, сідзтӧ кӧ, бӧр муна.

— Мый тэ, Валя! Он жӧ мун. Ме тэнӧ виччыси.

Валя кольччис. Пукалыштӧм бӧрын нин сёрни лоис.

— Валя, — меліа видзӧдліс топыда сывйыштӧм нывбаба вылӧ да шӧпнитіс Виталий. — Вудж ме ордӧ овны.

Валя чӧв оліс.

— Валя, тэ сӧглас? Асыв жӧ вудж. Ӧтлаын мӧдам овны.

— А Мишук?

— А пиыд мед мамыдъяс ордад пока овлӧ. Бӧрти мыйкӧ думыштам.

— Мишуктӧг?

— Да тэ эн майшась, Валя. Сетасны вот ыджыдджык патера... Да ӧд ӧти сиктын кутам овны, быд лун мӧдан аддзысьлыны сыкӧд. А сэсся и асланым челядь лоасны миян.

— Тэ мый сёрнитан? — Валя вежӧрӧдз воисны Виталийлӧн кывъясыс.

— Мися, радейта тэнӧ. Асыв жӧ вуджӧдам кӧлуйтӧ, тан мӧдан овны.

— А Мишук?

— А висьталі тай нин. Мися, мед мамыдъясын овлӧ.

Валя звирк чеччис, котӧртіс прихожӧйӧ, мӧдіс тэрмасьӧмӧн пасьтасьны.

— Валя, тэ менӧ эн гӧгӧрво. Ме радейта тэнӧ. Но ме ог вермы... Тэ гӧгӧрво...

Валя крапнитіс ӧдзӧссӧ да уськӧдчис кӧдзыдыслы да сӧстӧм сынӧдыслы воча. Ывла вылас быттьӧ воис ас садяс, паляліс, тракнитчыштіс быттьӧ мынтӧдчис лоӧмторсьыс, кыдз лёк вӧтысь. Сьӧлӧмыс-вежӧрыс пуисны скӧрысла да ӧбидаысла: «Кыдзи сійӧ лысьтіс шуны татшӧмторсӧ? Мыйла шуис тайӧс? Ловъя мам дорысь торйӧдны дитяӧс? Менам пиук оз тӧд батьсӧ, да мед ещӧ и мамсьыс бокын быдмис? А ме ӧмӧй лоа шуда, Мишук кӧ ме ордӧ мӧдас волывлыны кыдзи бокӧвӧй дорӧ. Миян пӧ асланым челядь лоӧ. Найӧ лоӧны батяӧсь да мамаӧсь, а менам нӧ Мишук мый? Кыдз сӧмын тэнад пеж вомысь петісны татшӧм кывъясыс? Код нӧ тэнӧ татшӧмсӧ чужтылӧма да быдтылӧма? Ок-ок-ок! Кутшӧм ме йӧй! Рыт и асыв сӧмын сы йылысь и мӧвпалі. Сідзи и эм. Радейтігад пӧ тай он и казяв мортыдлысь этшсӧ. Торйӧдны дитяӧс мам дінысь! Радейта пӧ. Радейтіс кӧ, татшӧма эз дойд», — ас кежас вензис Виталийкӧд Валя.

Кӧдзыд тӧлыс пальӧдіс Валяӧс шог думъяссьыс. Кор воис горт дорӧдзыс, лӧсьӧдыштіс шаль увсьыс петӧм юрсисӧ. Пырис, игналіс ӧдзӧссӧ. Ставӧн узисны. Пӧрччысис. Йӧжгыльтчис Мишук дорас шоныд эшкын улӧ. Пиыс кылӧма сылысь водӧмсӧ:

— Мама...

— Узь, узь, Мишук. Мусаӧй менам, — окыштіс бандзибъяс писӧ.

Мишук топӧдчис мамыс дінӧ, пӧсь кияснас сывйыштіс сьылі гӧгӧрыс да бӧр унмовсис. А Валялӧн дыр на эз куньсьыны синъясыс тайӧ войӧ.