НИМТӦМ Ю

Виктория дзик тӧдтӧм йӧзкӧд муніс «Уазик» машинаӧн ас чужан сиктланьыс, кӧть и эз сэтчӧ туйсӧ кут. Колӧ вӧлі сыладорас мунны джын туйсӧ сӧмын, а сэсся бӧр бергӧдчыны.

Мунӧмыс тайӧ лои Виктория вӧсна. И со мыйла.

Чужан сиктас мунігӧн, джын туяс кымын, колӧ вуджны кык ю. Ӧтиыс Пожӧг ю, векньыдик, сӧстӧм, туруна-баддя берегъяса, а мӧдыс — нимтӧм ю. Збыль вылӧ нимыс абу: бетон берегъяс костті визувтӧ сьӧд ва, пос улас кутшӧмкӧ мытшӧдъясӧ чукӧрмӧма еджыд быг. Быд пӧрйӧ, кор тайӧ мисьтӧм ю вомӧныс вуджліс Виктория, кезйӧдлывліс сьӧлӧм вылас. Тайӧ сьӧд пемыд ваыс вӧлі ловтӧм, ни ӧти ловъя лов сэн эз ов. Эз гыбав чери, эз йӧкты ном-геб, эз быдмы ни ӧти турун сі. Кулӧм ю. Тайӧ юыс петіс ЛПК-сянь да петкӧдіс дука васӧ Эжва юӧ. Юсьыс век, а торъя нин жар гожӧмъясӧ, ӧвтіс лёк дук.

Но сэтшӧм клящӧй дуксӧ, кутшӧмӧс Виктория кыліс вӧскресенньӧ рытӧ, гортсьыс, мам дорсьыс карӧ кайигӧн, эз на некор кывлыв. Автобусӧ лёк дук мӧдіс пырны чукыль саяс на, да дугдіс юсяньыс вель ылӧ ылыстчӧм бӧрын. Нывбабаяс да челядь весиг нырсӧ тупкылісны. «Буракӧ, лёк петас вӧлі ЛПК-сьыс, — юрас воис Викториялӧн. — Аски жӧ звӧнитла, корся контролирующӧй органъяс. Сы мыйта лёк лэдзӧны Эжваӧ, менам Эжваӧ, пежӧсьтӧны».

Виктория быдмис тайӧ ю дорас, купайтчыліс сӧстӧм Эжва ваас, гожйӧдчыліс шонді рӧма лыа вылын. А ӧні? Сиктӧ волігӧн весиг ю дорас эз кыскы, непӧштӧ ваӧ пырны. Эз нин вӧв Эжваыс сэтшӧм сӧдз да сӧстӧм, весиг берегдорса лыаыс абу виж, а пемдӧма. Купайтчыны ветлывліс Льӧмъюӧ, карсяньыс дас сизим километра Эжва кузяыс вывланьӧ. Сэні и ваыс сӧстӧм вӧлі, и лыаыс шонді рӧма да посньыдик, дзик челядьдырсьыс быттьӧ.

Выльлунӧ Виктория удж вылӧ локтӧм бӧрын босьтчис звӧнитны телефон пыр, корсьны кутшӧмкӧ контролирующӧй орган, коді эськӧ вермис прӧверитны Эжваӧ петысь сьӧд юсӧ.

Природа доръян комитетса председательӧс вежысь висьтасис Иван Федосеевичӧн. Виктория висьталіс ассьыс тӧждсӧ, мый, буракӧ, ЛПК-ын вӧлі лёк шыблас и ставыс петіс Эжваӧ. Колӧ прӧверитлыны. Иван Федосеевич стӧчмӧдіс:

— А коді звӧнитӧ?

Виктория висьталіс овсӧ, нимсӧ да вичсӧ.

— А кытысянь ті звӧнитанныд?

Викториялы эз вӧв окота эрдӧдны, кӧні сійӧ уджаліс:

— Да кӧть кытысянь, абу ӧмӧй нӧ ӧткодь. Шыасьӧ тіян дорӧ республикаса олысь, юӧртӧ лёктор лоӧм йылысь, тшӧктӧ прӧверитны.

— А, гашкӧ, ті улич вывсянь звӧнитанныд да, автоматсянь? — бара кӧсйис стӧчмӧдны Иван Федосеевич.

Тайӧ нин дзикӧдз скӧрмӧдіс Викторияӧс, да эз вермы кутчысьнысӧ.

— Абу нӧ йӧзыс ӧткодьӧсь? Буракӧ, вунӧдчанныд, мый быд морт ӧткодь правоа, кӧть звӧнитӧ тіян министерствосянь, кӧть телефон-автоматсянь. А тіян дорӧ кӧ шыасьӧны — колӧ прӧверитны. Менам ӧд абу некутшӧм прибор, ме ог вермы нинӧм вӧчны, а тіян специалистъяс.

— Миян дорӧ унаӧн шыасьлӧны, мый ме быд звӧнок бӧрын уськӧдча, кытчӧ тшӧктасны. Миян эм план, и ми уджалам сы серти. А быд телефон звӧнок бӧрын огӧ вермӧ вежны став удж.

Викториялы ковмис висьтавны, мый уджалӧ газетын, да сетны ассьыс телефон. Та бӧрын Иван Федосеевич эзджык мӧд пыксьыны, кӧсйис ставсӧ тӧдмавлыны да шыасьлыны телефон пыр.

Госкомитетса председательӧс вежысь звӧнитіс середаӧ. Шуис, мый ЛПК-саяс шуӧм серти, налӧн некутшӧм авария абу вӧлӧма и лёк шыблас эз пет. Но век жӧ пӧ лӧсьӧдім комиссия, кытчӧ пырӧны ачыс Иван Федосеевичыс, лаборантка Розова да ті пӧ, Виктория Ивановна. Мунам аски дас кык час лунын. Машинаыс лоӧ Совмин дорын. Локтӧй пӧ.

— Месӧ мыйла? — шензьыштіс Виктория.

— Но кыдзи нӧ, общественносьт. Виччысям дас кык часын, — выльысь стӧчмӧдіс Иван Федосеевич да пуктіс трубкасӧ.

Виктория шай-паймуні. Уджаліс сійӧ газетас культура отделын, институтысь филологическӧй факультет помалӧм бӧрын. Промышленносьтысь, производствоысь, экологияысь немтор эз гӧгӧрво, и босьтчыны гижны Эжваса ЛПК йылысь сылы эз вӧв кивыв.

Но бӧрыньтчыны вӧлі сёр нин. Сідзкӧ, колӧ ветлыны, а гижнысӧ ӧд позяс кодкӧдкӧ сӧветуйтчӧм бӧрын.

Иван Федосеевич вӧлӧма пӧрысь нин мортӧн, неыджыд тушаа, дзор юрсиа, гӧгрӧс кынӧма. Дженьыд соска кельыдлӧз дӧрӧмсӧ лэдзалӧма гач вылас. Лаборантка Розоваӧс нӧшта и шуӧны на, вӧлӧм, Роза Александровнаӧн. Сідзжӧ неыджыд тушаа, еджыд кудриа юрсиа, гӧгрӧсіник ки-кока, гӧрд вылын ыджыд еджыд дзоридза платтьӧа.

«Уазик» машина кабинаас ымраліс жарыс. Пуксьӧм бӧрас пыр жӧ ставнысӧ шыбитіс пӧсьӧ, но вӧрзьӧм бӧрас восьса ӧшиньӧдыс мӧдіс пырны тӧвру да лои кокньыдджык.

Виктория сёрниӧ эз пыр, мед не петкӧдлыны, мый сійӧ тайӧ комиссияас бокӧвӧй, нинӧм гӧгӧрвотӧм морт. Мукӧдыс, буракӧ, газетса уджалысьлысь варовтӧмлунсӧ пуктісны ыджыдалӧм туйӧ да ёнасӧ сёрниас эз жӧ сюртчыны. Сӧмын Роза Александровна тӧдчӧдіс, мый ковмас пыравны ЛПК-ӧ да босьтны сэтысь му-ва видзан отделсьыс кодӧскӧ, а то комиссиялы оз позь босьтны пробасӧ натӧг.

Комплекс дорӧ кежалім, но отделас некод эз слӧймы, и ми мӧдӧдчим водзӧ.

Налы вылӧ тшӧтш ваям васӧ, бӧр локтігӧн пыртам.

Карсянь кӧ лунвывлань мӧдӧдчан, крут чойыд тырыс: сӧмын лэччан-каян, лэччан-каян. А Эжва кывтыдыс ӧткодьджык туйыс, ёна крут чойяс абуӧсь. Сӧмын ӧти эм Эжвасьыс петмӧн мысьт. Но и сьӧлӧмыд ыркнитлӧ жӧ, сэтшӧм джуджыд чойыс!

А чойтіыс кайигӧн нин Виктория казяліс зэв шензьӧдана серпас: машинаяс журъялісны ӧтарсянь и мӧдарсянь, а туй шуйгаладорас эжа вылын куйліс воронко-вӧв, а сы вылын бокӧн ног пукаліс томиник на чиган. Пукаліс юрсӧ ӧшӧдӧмӧн, вӧрзьывтӧг, и быттьӧ сылы вӧлі ставыс веськодь: и гожӧмыс, и журъялысь машинаясыс, и ымралысь жарыс. Тӧдчӧ, мый сылӧн зэв ыджыд шог.

Виктория кыв шутӧг видзӧдіс том чиган вылӧ. Казялісны-ӧ мукӧдъясыс? Некод тай нинӧм эз шу-а. Буракӧ, вӧлыс усьӧма. Шогсьӧ.

Нимтӧм ю дорӧ петӧм бӧрын Виктория пыр жӧ кыскыштіс нырнас. Лёк дукыс петіс, но эз нин вӧв ёсь, кыдзи вӧскресенньӧ рытӧ, сиктысь кайигӧн. Дерт, талун нёльӧд лун нин. Ӧні, дерт, некод нин оз эскы, мый тані вӧлі выходнӧй рытӧ. Бур, мый эз на кык вежон мысти комиссиясӧ чукӧртны.

Роза Александровна босьтіс пемыд банкаяс, гез йывсянь лэдзліс ваас да гумовтіс. Пемыд стеклӧыс вӧсна ваыслӧн рӧмыс эз тыдав. Нёль дозйӧ васӧ кисьтӧм бӧрын сійӧ гартліс пробкаяссӧ да пуксис машинаӧ.

— Но мый, мӧдӧдлам вертолёт, мед мерайтасны, ёна-ӧ тшыкӧма сынӧдыс? — Викториялысь юаліс Иван Федосеевич.

— Колі пыр жӧ-а. Ӧні нӧ мый нин, нёль лун мыстиыд. Весиг абу ёна лёк дука нин, — шуыштіс сійӧ.

Бӧрсӧ локтігӧн Виктория мӧвпаліс сы йылысь, мый ковмас коркӧ татчӧ выльысь волыны, мерайтны юыслысь джудждасӧ да пасьтасӧ, артавны, кымын кубометра няйт ва петӧ Эжваӧ суткинас, сэсся босьтны сійӧс 365-ысь, сэсся мый лоӧсӧ нӧшта кызьысь. Ӧд ЛПК-ыс уджалӧ стӧч кызь во. Праздничайтісны юбилейсӧ неважӧн. Гажъялісны, небось. А, гашкӧ, Коми муас колі траур объявитны. Кымын кубометра вӧр жугӧдісны, кымын кубометра няйт ва кисьтісны Эжваӧ, кымын тонна чери эз рӧдмы юас. Коді тайӧс ставсӧ арталас?

Друг том нывбабалы син улас бара уси куйлысь вӧлыс да сы вылын пукалысь чиган. Ӧні найӧ вӧліны Викториясянь веськыдвылас да и матынджык. Кажитчис, мый тайӧ каднас чиганыс абу на вӧрзьылӧма, быттьӧ кынмӧма. Смоль сьӧд юрсиыс лӧсталіс шонді улас. Мугов чужӧмыс вирпастӧм. Кутшӧма шогасьӧ! Ӧд сылӧн вӧлыс меддонаторйыс! Гашкӧ, вӧлыс ловъя на. Гашкӧ, ёртыс бӧръя лов шысӧ видзӧ? Али мый вылӧ кӧ надейтчӧ на...

Машинаын пукалысьяс бара некод кыв ни джын эз шуны.

Кежисны ЛПК дорӧ. Роза Александровна пыртіс лабораторияӧ налы вылӧ босьтӧм ва да бӧрсӧ воис ярмӧм, скӧр нывбабакӧд. Чужӧмыс сылӧн вӧлі еджыд, смоль сьӧд юрсиыс нӧшта на ёнджыка тӧдчӧдіс еджыдлунсӧ. Вӧсньыдик вом доръяссӧ тшем топӧдӧма. Машина ӧдзӧссӧ восьтӧм бӧрын ярскӧба юаліс:

— Коді тані газетсьыс?

— Ме, — раминика шуис Виктория.

— Вайӧ тӧдмасямӧ. Ме — Лидия Федоровна, а тіян кыдзи овныд? Ветлӧдланныд, прӧверяйтанныд, общественносьт, корреспондентъяс! А мый ми вермам вӧчны? Кыдзи бурмӧдам васӧ? Комбинат тіян ради сувтӧдам? Дас сюрс рабочӧйсӧ ті мӧданныд вердны? — скӧра горзіс локтысь нывбаба.

Виктория весиг родыштіс татшӧм воӧмсьыс, но ас вылас горзӧмсӧ эз вермы лэптыны, вочааліс:

— А мый ті ме вылӧ горзанныд? Ме али мый няйт васӧ Эжваас лэдза?

— А ми мый вермам вӧчны? — эз ланьт яр нывбаба. — Сӧмын контролируйтны, кутшӧм ва петӧ комбинатысь, вӧчны анализ да пуктыны начальник ныр улӧ. И ставыс! А тані нӧшта ті ветлӧдланныд! Быттьӧ тітӧг ог тӧдӧ, кутшӧм ваыс петӧ.

Виктория эз тӧд, кыдзи ланьтӧдны тайӧ пинясьысь нывбабасӧ, но сылы отсӧг вылӧ воис Иван Федосеевич. Сійӧ сідз жӧ яра мӧдіс горзыны Лидия Федоровна вылӧ, мый няйт ва лэдзӧмсьыс кыв кутӧны найӧ и предприяттьӧыслы колӧ аслыныс тӧждысьны ва бурджыка весалӧм вӧсна, а найӧ нинӧм оз вӧчны и оз кӧсйыны вӧчны. Виктория весиг эз вермы виччысьны, мый татшӧм раминик пӧрысь мортыс вермас тадз пузьыны. Лидия Федоровнаӧс тайӧ лӧньӧдыштіс, да сійӧ спокойнӧя нин мӧдіс висьтавны:

— Лишӧдісны миян комын сюрс шайт няйт ва весаланінъяс бурмӧдны. А кытчӧ ми сійӧс воштам, кор учёнӧйяс нинӧм выльсӧ миянлы оз вӧзйыны?

— Рубеж сайысь ньӧбӧй, — шуис Виктория да тайӧн дзикӧдз падмӧдіс пинясьысьӧс.

— Ладнӧ, вӧчанныд анализ да звӧнитлӧй, видзӧдлам, мый петкӧдлас, — сёрнитчисны найӧ Роза Александровнакӧд.

Карӧ воӧм бӧрын меным тшӧктісны звӧнитлыны лабораторияӧ лун нёль мысти. Шыаси ме витӧд лунас. Роза Александровна тшӧктіс пыравны. Сетіс меным анализъяс вӧчӧм бӧрын лыдпасъяс: биогеннӧй элементъяс петӧны проектнӧй норма серти вит пӧв унджык, фенол — 23 пӧв унджык, формальдегид — 16 пӧв.

Виктория чуймис:

— Сэтшӧм нӧ лёк ваыс?

— Гожӧмнас жар дырйи пыр лёк овлӧ, тӧвнас сӧстӧмджык. Тайӧ проектнӧй норма серти, а предельнӧ допустимӧйыс нӧшта на ичӧт. Да, муртса эг вунӧд, миян начальник корис Тіянӧс пыравны сы ордӧ.

Викториялы отделса начальник зэв тешкодьӧн кажитчис. Таӧдз, кыдз вевъяліс висьтавны Роза, кӧнкӧ начальникавлӧма жӧ, но абу тайӧ системаас. Миян уджысь пӧ нинӧм оз гӧгӧрво. Во джын да на пӧ сӧмын тані. Лыбӧдісны татчӧ пуксьӧдігас либӧ лэдзисны чиннас — сьӧкыд гӧгӧрвоны. Начальник тай-а. Пӧрыськодь нин, буракӧ, пенсия вылӧ петан кад.

Сійӧ кузя да гажтӧма висьтавліс Викториялы, мый найӧ став экология торкалӧмсӧ республикаысь тӧдӧны, но нинӧм оз вермыны вӧчны. Лэптӧма кӧ нин ыджыд скӧт видзан комплекс ю дорӧ, сэтысь став петасыс визувтӧ юӧ, мый найӧ вермасны вӧчны. Разьны да выльлаӧ лэптыны? А кытысь босьтны выльысялӧм вылас сьӧмсӧ. Мыжаӧсь проектировщикъяс, а абу совхоз, кодлы лоӧ мынтыны штраф. Висьталіс, мый найӧ государстволысь могъяс зэв бура гӧгӧрвоӧны, тӧждысьӧны сылӧн зеп вӧсна и та ради оз вермыны сувтӧдны му-ва тшыкӧдысь предприяттьӧяс. Сӧмын коръяскӧ штрафуйтӧны, мед оз жӧ дзикӧдз вельмыны. И мед кӧть мый оз шу общественносьт, государственнӧй могъяс пыдди пуктанаджыкӧсь.

Викториялы лои зывӧк тайӧ ӧти нога баййӧдчысь гӧлӧсыс, да чеччис.

— Тайӧ кабаласӧ ме босьта аскӧд, — ӧвтыштіс сійӧ отделса зав син водзті. — Ті, буракӧ, он бура гӧгӧрвоӧй, мыйла пукаланныд тайӧ креслӧас, — ас тӧдлытӧгыс сійӧ желляліс мортсӧ.

Петіс сылӧн жар кабинетысь ывлаӧ. Джуджыд топольяс улич пӧлӧн кышӧдчыштісны коръяснас пӧльыштлысь тӧвруысь. А Викториялы син водзас сувтіс кулысь вӧв да сы вылын пукалысь том чиган, коді виччысис аслас доналысь бӧръя лов шысӧ...