ВАРЫШПИ

Петя лӧсьӧдіс ситеч торйысь парус да ладмӧдіс пуысь вӧчӧм пыжӧ. Маша, ичӧт чойыс, гажтӧмтчис мам-батьсьыс, кодъяс талун, шойччан лунӧ, мунісны кытшовтны пес чипасъяс. Сійӧ босьтӧма акань, тубралӧма рузумӧн да, ӧшиньӧ дзоргиг, качайтӧ, ӧввӧ сьылӧ.

— Петя, Петя, мамыд локтӧ, — радпырысь горӧдіс сійӧ да содтіс: — кӧч гӧснеч вайӧ.

Петя видзӧдліс ӧшиньӧ. Дзиръяӧд пырис мамыс, чышъянтӧм, небыд тӧв вӧрӧдіс сылысь руд юрсисӧ. Киас вӧлі тубрас, кодӧс сійӧ кутіс зэв видзчысьӧмӧн.

— Видзӧдлӧй, мый ме вайи, — пырӧмӧн тшӧтш шуис мамыс.

Челядь уськӧдчисны кӧтшасӧ. Мамыс видзчысьӧмӧн мездіс чышъянысь лэбачпиӧс.

— Мама, кытысь нӧ кутін? — детинкалӧн пелькиник киясыс то тадз, то этадз мӧдлісны босьтны сійӧс мам киысь. — Кутшӧм тайӧ лэбач? — юасис Петя.

А Маша кекӧначасис да чеччаліс:

— Ура! Мамук! Ми асьным быдтам ичӧтиксӧ.

— Энлӧй, энлӧй, дзикӧдз повзьӧдінныд коньӧрӧс, со кыдзи тіралӧ... Эн вӧрзьӧдӧ кинаныд. Лэчча ме вӧрысь, кок улӧ видзӧда, а тайӧ ичӧтикыс туй вылас. Муртса эг тальччы. Гашкӧ, усьӧма позсьыс, либӧ тӧв уськӧдӧма. Ме чайта, варышпи тайӧ.

Челядь шензигтыр видзӧдісны лэбач вылӧ. А сійӧ педзис кузиник кокъяс вылас, ӧдйӧ лолаліс.

— А батьӧ нӧ кор воас? — вӧлисти слӧймисны юавны челядь.

— Киссьӧм чипас кольччис тэчны, сэсся кӧсйис Марья ичиньыдлысь пессӧ видзӧдлыны. Воас.

Мамыс муніс картаӧ куканьясӧс дӧзьӧритны, челядь колины ӧтнаныс. Нӧшта здук лӧня видзӧдісны лэбач вылӧ, а сэсся кыкнанныс матыстчисны сы дорӧ. Варышпи мӧдліс уськӧдчыны боклань, но Петя тэрыба кватитіс сійӧс. Чоя-вока каньӧс моз раз-мӧд малыштісны юрсяньыс векньыдик сьылі кузяыс.

— Эн пов, эн пов, — шуалісны найӧ.

— Петя, вай сылы чом вӧчам, — зіля шыасис Маша.

— Лэбачьясыс оз чомйын овны, а позйын, — велӧдіс Петя ичӧтджык чойсӧ, коді ветлӧдліс на садйӧ, кӧть и медбӧръя во. А детинка асьсӧ ыджыдӧ, дерт, пуктіс, коймӧд классӧ нин вуджис да.

— Сідзкӧ, поз вӧчам, — Маша котӧрӧн пырис пыді вежӧсӧ.

А Петялы колӧ вӧлі гӧгӧрбок видзӧдлыны лэбачӧс. Веськыд кинас кутіс варышӧс морӧсӧдыс, и ки пыдӧснас кыліс, кыдзи тіпкис сылӧн сьӧлӧмыс. А сэсся мӧдіс небыдика новлӧдлыны чуньнас юрсяньыс сера сьылі кузяыс, видліс паськӧдны ичӧтик вынтӧм бордъяссӧ. Петя матысянь аддзывліс сӧмын пышкайясӧс, и ӧні шензьӧмӧн видзӧдіс, мый тайӧ лэбачлӧн пышкай дорысь кокъясыс кызджыкӧсь, сьӧд нырыс ӧшӧдчыштӧма увлань, бокыс да сьыліыс гӧрдов да рудов чутъяса.

Варышпи корсюрӧ чатӧртлывліс-гонькнитлывліс юрсӧ да восьтлывліс вомсӧ, тыдалӧ, корис сёйны.

Маша петкӧдіс моздорас куд, ситеч торъяс, вата да мӧдіс вӧчны поз.

— Энлы тэ познад, — ӧлӧдіс Петя. — Со сёйны корӧ.

— Час, ме нянь да шыд вая, — бара мӧдіс петны Маша.

— Сёяс тэнсьыд шыдтӧ, дерт нин. Найӧ медсясӧ шыръясӧс радейтӧны.

— А кысь ми шырсӧ босьтам? Гашкӧ, миян гӧбӧчад эмӧсь да? — юалӧ Маша.

— Миянтӧ абуӧсь. Мый вылӧ нӧ Мур каньным.

— А кодлӧн эмӧсь?

— Лок Марья ичинь ордӧ ветлам. Сылӧн каньыс абу, карад быд во тӧвйӧ да. Сылӧн вермас шырыд лоны, — нуӧдчыны мӧдіс Петя.

— А кыдз нӧ ми найӧс кутам? — серӧктіс Маша.

— А ог и ми кутӧ, а миян Мурным.

Челядь петісны ывлаӧ каньла. Но корсьны сійӧс эз и ковмы. Мур нюжӧдчӧма веськыда кильчӧ вылӧ, шонді югӧр улӧ, сӧмын дышиника восьтлывлӧ то ӧти синсӧ, то мӧдсӧ.

Марья ичинь паныдасис челядьлы дзиръя дорын, мӧдӧдчӧма пошта вылӧ. Сійӧ кывзіс челядьӧс да сьӧлӧмсяньыс серӧктіс. Но керкаӧ пырны лэдзис, мед пӧ инӧ Мурыд кань дуксӧ вӧчӧ гӧбӧчас, а то шыръяс пӧ матӧ воштісны. А бӧр кӧ пӧ мунанныд, кильчӧсӧ тасалӧй.

Петя зэв зіля кутіс сюйны каньӧс гӧбӧч ӧдзӧс сайӧ, но Мурлы тайӧ эз кажитчы: нявзіс да сарпасис. Медбӧрын кыдзкӧ чоя-вока вермисны жӧ йӧткыштны сійӧс ӧдзӧс саяс.

Но кыйсьӧм йылысь, буракӧ, эз думайт, авзіс, вӧзйысис бӧр петны. Петя каличаліс ӧдзӧссӧ да пуксис лабичӧ. Маша ладмӧдчис сыкӧд орччӧн. Вочасӧн кань ланьтіс. Пуксис чӧв-лӧнь.

— Петя, Мурыд, буракӧ, лэччис гӧбӧчад, гашкӧ, кыйсьӧ нин, — вашкӧдіс детинкалы чойыс.

— Дерт, кыйсьӧ, кӧнкӧ. Найӧ ӧд шыр дуктӧ кылӧны.

— А кутас кӧ шыртӧ да сёяс? Варышыд бара тшыг кольӧ.

— Оз сёй. Век тай гортӧ вайӧ петкӧдлыны. Мед кодкӧ ошкыштас.

Челядь пукалыштісны недыр и, шӧпкӧдчыштӧм бӧрын, восьтыштісны ӧдзӧссӧ, кӧсйисны видзӧдлыны, гашкӧ пӧ каньыд пиняс нин кутӧ шыртӧ да оз вермы нявӧстнысӧ. Но восьтӧм бӧрас дзик шай-паймунісны... Каньыд абу и пыралӧма гӧбӧчас, век ӧдзӧс саяс пукалӧма.

— Полӧ йӧз гӧбӧчад, — гӧгӧрвоис Петя. — Ковмас миян тшӧтш пырны.

— Ме ог, тэ ӧтнад пырав, — бӧрыньтчис Маша. — Гашкӧ, сэні бубыляяс олӧны.

— Кутшӧм бубыляяс? Наӧн ӧд сӧмын челядьӧс повзьӧдлӧны! Лок, — бара корис Петя.

— Ме ог.

— Лок, мися, а то полысь кӧчӧн нимтыны понда.

— Тэ ачыд полан, сійӧн ӧтнадӧн он и пыр, — водзсасис нывка.

Дерт, Петялы шуштӧм жӧ вӧлі пырны ӧтнаслы йӧз гӧбӧчӧ, но ичӧтджык чойыслы тайӧс нинӧмысь эз кӧсйы петкӧдлыны.

— Тэ сӧмын ас йывсьыд думайтан, а варышпи йывсьыд он. Тшыглы кӧ кулас? Гашкӧ, и шыр кутігас отсасьны ковмас.

Маша полӧмпырысь воськовтіс Петя бӧрся. Но кор лэччис содъяс кузя да синъясыс велалыштісны пемыдас, то аддзис, мый гажтӧмыс тані нинӧм абу: ичӧтик ӧшиньяссӧ номйысь тупкӧма марляӧн, но югыдыс сы пыр усьӧ. Стен дор мозыс путкыльтӧма некымын пельса, тэчӧма тыртӧм кудъяс, неылын тыдаліс картупель чукӧр. Вӧлі ыркыд. Челядь пуксисны куд вылӧ. Кань исасигтыр муніс ылыс пельӧсӧ.

— Вот аддзан, корсьысьӧ нин, регыд кутас, — шӧпкӧдӧ Маша.

Но Мур, гӧбӧчсӧ кытшовтӧм бӧрын, бӧр воис челядь дінӧ да водіс кок уланыс. Маша кинас йӧткаліс каньӧс, шӧпкис:

— Мун, корсь ӧти шырӧс, тэ дышӧдчӧм ради варышпиыс кулас.

— Эн вӧрӧд сійӧс, лӧня пукав, мед Мурыд шырсӧ кылас.

Пукалісны дыр. Маша вӧлі ӧти платтьӧ кежысь да мӧдіс кынмыны. А каньлы веськодь, куткыртчӧмӧн вугралӧ, сӧмын, кор челядь вӧрзьыласны, дышпырысь восьтлас виж синсӧ.

— Петя, ме кынма, вай петам татысь, — корис Маша.

— Петам. Мам вӧлі шуӧ, миян пӧ Мур морт кодь жӧ тӧлка, а некутшӧм тӧлк абу вӧлӧма.

— А гашкӧ, шырыс тані абу да, — кань вӧсна ӧбиднӧ лои Машалы.

— Гашкӧ, и абу, — кывйӧ сетчис Петя.

Челядь радейтісны ассьыныс каньсӧ да дзик тӧлктӧмӧ эз жӧ кӧсйыны пуктыны сійӧс.

Шонді нёровтчис рытлань. Гӧбӧч бӧрын ывла вылыс вӧлі югыд да шоныд, но челядь вӧліны шогынӧсь. Мурӧс лэдзисны Марья ичинь йӧрас, оз кӧ пӧ кывзысь, мед ачыс туйсӧ гортӧ корсяс. Тасалісны кильчӧ ӧдзӧс и петісны йӧрысь. Друг кыліс шутёвтӧм. Тайӧ вӧлӧма Коля, суседныс. Сійӧ велӧдчис ӧти классын Петякӧд.

— Кытчӧ мӧдінныд? — юаліс сійӧ.

Петя да Маша висьталісны ассьыныс шогсӧ Колялы.

— Аддзӧмныд мыйысь шогсьыны. Буйӧс кута да мунам муяс вылӧ шыртӧ кыйны. Сэсь кӧть пуд шыр кый, позьӧ сё варышӧс быдтыны.

Коля петкӧдіс гез пом, домис понсӧ, и ставӧн мӧдӧдчисны сикт сайӧ кыйсьыны. Буй усьласис ӧтарӧ-мӧдарӧ. То ӧтилаын бергалас, челядь мӧдасны сэтысь корсьны шыр поз, а пон нин мӧдлаӧ уськӧдчӧ; то мӧдлас картупель поз костын сарпасьны, челядь котӧртасны сэтчӧ, а сэн нинӧм абу.

Тадзи воисны вӧр дорӧдз. Котралісны пон бӧрся козъяс да пожӧмъяс дінті, пыравлісны кустъяс улӧ.

Буй котравныс мудзис, дышмис, некымынысь нин пондыліс мездӧдчыны кӧртӧдысь, но кор гӧгӧрвоис, мый оз мын, пуксис туй бокӧ. Мудзӧм челядь пуксялісны сы дорӧ.

Шыр кыйӧм бара помасис.

— Кутшӧм тайӧ тэнад пон. Весиг шыртӧ эз вермы корсьны, — увтыртана шуис Петя.

— Но и мый, эз кӧ. Шыръясыс, гашкӧ, сӧмын войнас петӧны.

— Некутшӧм кыйсьысь пон таысь оз артмы, — бара шусис Петялӧн.

— Буйыс ӧд том на. Вот быдмас и лоас бур вӧралысь понйӧн.

— Кыськӧ нин, лосьӧма, — венӧ пырис Петя.

— А тіян... тіян варышыд быдмас да мӧдас чипанъясӧс сиктысь новлыны, — аслас пон вӧсна лӧгасьӧмла крапнитіс-шуис Коля.

Тайӧ кывъясыс вӧліны сэтшӧм видзчысьтӧмӧн, мый Петя эз куж пыр жӧ вочавидзны.

— Оз, ми бур варышӧс быдтам, — ёсь гӧлӧсӧн чилӧстіс Маша.

— Ха-ха, бур варыш быдтысьяс, — дэльӧдана серӧктіс Коля. — Шышӧс быдтанныд! Мӧдім, Буй, гортӧ. Мед, колӧк, войбыд шырсӧ куталӧны, — и детинка понйыскӧд мӧдӧдчисны сиктлань.

Чоя-вока колины кыкӧн. Петя пукаліс юрсӧ ӧшӧдӧмӧн. Ӧбидаысла тіралісны вом доръясыс. Ставыс артмис мӧдарӧ, эз сідз, кыдзи колӧ... Варыш коли тшыг. Мурсӧ колисны Марья ичинь керка дорӧ. Аддзис-ӧ Мурыс гортӧ туйсӧ? Колякӧд зыкӧ воисны. А збыль ӧд овлӧ, мый ыджыд варышъяс чипанъяссӧ гусявлӧны. И налӧн кутас новлыны?..

— А ті нӧ мый танӧсь? — друг кылісны челядь батьыслысь гӧлӧссӧ.

— Батьӧ, батьӧ! — уськӧдчисны челядь сы дінӧ.

Вӧрысь лэччигӧн нывка да зонка ӧта-мӧдсӧ торкаліг висьтавлісны батьыслы ассьыныс кыйсьӧмсӧ. Сӧмын Колякӧд вензьӧм йылысь чӧв олісны. Батьыс пӧттӧдзыс сераліс да шмонитіс:

— Но, ӧні, кӧнкӧ, Марья ичинь гӧбӧчсьыд став шыръясыс юртӧг-садьтӧг пышйисны. — А сэсся сьӧлӧм сетіс: — Эн майшасьӧй, вердам варышпитӧ.

Гортас воӧм бӧрын челядь корсялісны нидзувъяс, сэсся пешкыльтісны кырсь да ӧктісны пучӧйясӧс. Варыш лои пӧт. А батьыс кӧрталіс сылы ӧти кокас кыз сунис да домис лабич дорӧ.

— Батьӧ, мыйла нӧ варышсӧ домин? — юалӧ Маша, буракӧ, жаль лоӧма лэбачыс.

— Мед оз ветлӧдлы кытсюрӧ да быдлаті оз лякӧсьт.

— А сэсся нӧ мый, дом йылын и мӧдас овны? — оз миритчы нывка.

— Оз жӧ ӧд. Аски асыв петкӧдӧй сайникӧ да пуксьӧдӧй курӧг позйӧ. Сэні и лоӧ оланіныс. И каньыд сэсь оз судзӧд.

— Коласъясыс паськыдӧсь, да петас, — сюйсис сёрниӧ Петя.

— А ті нин асьныд мӧвпыштӧй, мый позяс вӧчны, мед оз пет.

— А костъяссӧ кӧ ньӧрйӧн кыны? — юалана синъясӧн видзӧдліс детинка батьыс вылӧ.

— Позьӧ. Лоӧ нин тіян асыв уджыд, — серӧктыштіс батьыс.

Та вылӧ и сувтісны.

Водӧм водзвылын нин петісны ая-пиа кильчӧ вылӧ лолалыштны сӧстӧм сынӧднас. Мур тшӧтш вӧлі тані, куткырвидзис-пукаліс кильчӧ сод вылын. Сэки сӧмын Петя збоймӧдчис юавны:

— Батьӧ, а сэсся варышпиыд быдмас да, гашкӧ, чипанъястӧ сиктсьыд новлыны мӧдас?

Батьыс дыркодь чӧв оліс. Петялы нин кажитчис, мый сійӧ эз кыв юалӧмсӧ.

— Вот мый, Петя, — медбӧрын шыасис жӧ сэсся. — Быд ловъя лов чужӧма му вылас овны. А варышпиыс ӧні ичӧтик, жебиник. Ми кӧ огӧ отсалӧй, кулас. А быдмыштас, ёнмыштас и — лэдзам. Верман кӧ мортыд, быд ловъя ловлы колӧ отсыштны...

Колякӧд зыксьӧмсянь вӧлись личаліс Петялӧн сьӧлӧмыс. Сійӧ ыджыда ышловзис.