БИА ДАДЮЛА


Мӧдӧд вежон сулаліс «Стахановец» колхозса кӧр видзысьяслӧн чомйыс Кемпаж ю йылын. Буретш сэки на дорӧ и воис Ӧсе Ваньӧлӧн пиыс, Повтӧм Ӧндрей. Чикыля юрсиа, паськыд пельпомъяса да кузь тушаа дас кӧкъямыс арӧса зон пастукаліс орчча «Урал» колхозса стадаын.

Мужичӧйяс эз вӧвны чом дорын, асывсянь разӧдчӧмаӧсь вӧрӧ да стадаӧ вӧчны ассьыныс быдлунъя уджсӧ. Понъяслӧн увтчӧм вылӧ ывлаӧ петіс Ёвка Кӧсьталӧн гӧтырыс, Марпида. Локтысь мортӧс тӧдмалӧм бӧрын сійӧ бӧр восьтыліс чом ӧдзӧссӧ да радпырысь, шмонитӧм сорӧн горӧдіс:

— Нывъяс-мадаяс, чӧвтлӧй вурсьӧмнытӧ. Вӧччысьӧй, мичаджыка пасьтасьӧй, жӧник морт, Повтӧм Ӧндрей воӧма.

Здук мысти кӧр вольысь вӧчӧм ӧдзӧсӧдз ывлаӧ зырӧдісны-петісны ӧтпӧлӧса кык детинка да котӧртісны дадюлалань.

— Ӧндрей дядь, Ӧндрей дядь, миян ньӧввуж выйим. Миян ньӧввуж выйим. Семӧ вокӧ вӧчис. Ур кыйны Семӧ вокӧ ньӧввуж вӧчис! — кӧра дорӧ матыстчӧм бӧрын горӧдіс ичӧтджыкыс, вит арӧса Ваня.

Сы бӧрын ӧдзӧсӧд тшук кежлӧ мыччысьлісны кык нывкалӧн мичаник чужӧм-юръясныс, видзӧдлісны дадювсӧ домысь гӧсьт вылӧ, мыйыськӧ прысьнитісны-серӧктісны да бӧр вошины.

— Ок, кутшӧм ыджыд кӧр видзысьяс. Ок, кутшӧм ыджыд ур кыйысьяс Кӧсьта дядьӧлӧн быдмӧны! — Ӧндрей босьтліс Ваняӧс ки вылас, гоз-мӧдысь кыпӧдліс юр весьтӧдзыс. Сэсся кутыштліс Семӧӧс.

— Кынманныд, ур кыйысьяс! — чукӧстіс мамныс челядьӧс. — Мунӧй, пырӧй чомйӧ.

Повтӧм Ӧндрей дадьводз ящикысь перйис кӧлач кӧртӧд, ӧшӧдіс Ванялы сьыліас, малыштіс кинас сылысь еджгов юрсисӧ. Дядьлӧн лёзь гӧна Точик понкӧд ворсыштӧм бӧрын кык вок, ӧти-мӧд вежысь, долыда котӧртісны чомйӧ.

— Марпа тьӧтӧ, он-ӧ тэ ӧтарӧ галитчы ме вылын? — нывбабалысь нюмъёвтӧмӧн юаліс том морт. — Повтӧм Ӧндрей, Повтӧм Ӧндрей... Кутшӧм нӧ ме повтӧм морт, кор гымысь да повзьӧдчӧмысь пыр на пола.

— Ен мед видзас, кыдз вермин сідзи мӧвпыштны, мада,— кутліс да окыштіс зонмӧс Марпида. — Ай-мамыдкӧд ми лыдтӧм вояс ӧтлаын олім да уджалім, ӧта-мӧдлы вежынь кыв эг шулӧй... Аспом челядь кодь ӧд тэ меным лоан. А гымыс — сійӧ Енлӧн страк. Не сӧмын морт, быд ловъя лов сыысь полӧ. Тэнад жӧ повтӧмлуныд, мада, тайӧ полӧмсьыс ёна ыджыдджык. Ки тыр верстьӧ мужичӧйлы сійӧ ичӧтсянь нин тырмымӧн вӧлі. Кывлін ӧд, буракӧ, ачыд челядьдырся вӧчӧмтортӧ?

А вӧлі коркӧ со мый.

Уна во сайын, кор Ӧндрей батьыс дадь бокын на пукаліс, Льӧмва ю вомса кӧраясӧс ӧтарӧ дзескӧдіс-дӧзмӧдіс орччӧн ветлӧдлысь кӧр видзысь — Вась Вась. Сійӧ вӧлі мусюр кодь ён, скӧр ӧбичаа да вылӧ пуксьысь, веськӧдліс вӧркутинскӧй совхозлӧн кӧр стадаӧн, гусьӧн и явӧ вердчыліс колхознӧй пӧскӧтинаяс вылын, торкаліс важъя оласноглысь гижтӧм законъяс. Тшӧкыда сылӧн кузь да кокни киа пастукъяс ас выланыс пасйывлісны колхоз стадаысь орӧдчӧм кӧръясӧс. А дӧзьӧритысьыс кӧ казявліс да босьтчывліс мездыны найӧс, вермисны нӧшавны асьсӧ. Сэкся ичӧтик да гӧлиник колхозъясса пастукъяс некыдз эз путьмыны или эз тӧдны, кыдзи водзсасьны, а ӧткымынъяс, веськыда кӧ шуны, и полісны ыджыд да озыр карса войтырысь.

Ӧндрейлӧн батьыс вӧлі косіник лысьӧма да ляпкыд тушаа. Но, та вылӧ видзӧдтӧг, быд аддзысьлігӧн босьтчывліс ӧлӧдны лёк вӧчӧмысь Вась Васьӧс. Но мӧдыс пыр вочавидзліс:

— Ме мупытшса уджалысь йӧзсӧ вердысь, кӧні кӧсъя, сэні и дӧзьӧрита кӧр стадаӧс. Асьныд эн гартчӧй менам кок улын. Оз кӧ лӧсяв — мӧд му вывті ветлӧдлӧй да уджаліганыд сувтсӧн эн узьӧй, сэки некод оз кут вошны.

Вась Васьлӧн стадаыс гоз-мӧдысь пыравлӧма Ӧсе Ваньӧлӧн вердчанінъясӧ. Сылӧн пастукъяслы некысь эз сюр вежон сайын вошӧм кык тӧлысся пендук теля да ар тыртӧм нялуку.

Паськыд мыльк вылын Вась Васькӧд паныдасигӧн сёрниыс, дерт, пансис и кӧр йылысь. Дадь бокын пукалысь детинка дыр кывзӧма верстьӧяслысь сёрни-вензьӧмсӧ. Сэсся казялӧма, мый батьыслӧн бур кывъясыс оз мӧрччыны варгӧс мортлы, сувтӧма лёк дядьӧлы воча да чорыд гӧлӧсӧн шуӧма:

— Васьӧ дядь, талунӧн олӧмыс оз помась. Кад воас — тэ увлань мӧдӧдчан, а ме — вывлань. Он кӧ чӧвт миян вердчанінъясын пакӧститчӧмтӧ, быдма да сьылідзиртӧ бергӧда.

Та бӧрын, батьыс висьталӧм серти, детинка кывъясысь совхозса юралысь час мында сулалӧма вомсӧ калькнитӧмӧн. Сэсся кыдзкӧ-мыйкӧ ловзьӧма жӧ да вежсьӧм гӧлӧсӧн шуӧма:

— Шуда морт тэ, Ӧсе Вань. Ӧтка, но бур, збой да повтӧм пи тэнад быдмӧ.

Сэсся пызь куль моз шлапкысьӧма даддьӧ, скӧрысь-скӧр, гуысь петӧм ош кодь, сӧтыштӧма кӧръясыслы кыз-сьӧкыд харейӧн и усйысьӧма-турбыльтчӧма мыльк горув, аслас чомйӧ, кӧні сылӧн быдмисны куим-ӧ-нёль сарапана вожапиян, нывъяс. И тайӧ сёрни бӧрас абу кутӧма сэсся дойдны Ӧсе Ваньӧӧс да Льӧмва ю вомса кӧраясӧс. А дзоля мортӧс йӧзыс сэксянь кутӧмаӧсь «повтӧмӧн» нимтыны.

— Челядьдырся славанад нэмтӧ он кут овны,— тьӧтлӧн ошкӧм вылӧ вочавидзис Ӧндрей. — Вась Васьлы, гашкӧ, сэсся дышӧдіс, сӧвестнӧ лои да сы вӧсна дугдіс водзӧ пакӧститчынысӧ. Да и повтӧмлун-ӧ сійӧ, верстьӧ йӧзкостса сёрниӧ сюйсьӧмыс?

— Здукыслы колана кывсӧ тэӧн сэки вӧлі веськыда синмас шуӧма,— вочавидзис Марпида. — Шурыд кывъяснад пуксьӧдін ас местаас вышитчысь мортсӧ. А кутшӧмӧн челядьдырся сюрӧсыс мортыслӧн лоӧ, сэтшӧмӧн и кольӧ сійӧ олӧм чӧжсӧ. Кад воас, мада пи, унаысь на петкӧдлан ассьыд повтӧмлунтӧ. Арся аддзысьлігӧн тай мамыд висьтавліс, кыдзи ӧтчыд чомъяныд дуран висьӧм новлӧдлысь руч пыравлӧма. Пызан сайын пукалысь мужичӧйяс ставныс шай-паймунӧмаӧсь, а тэ пырысь-пыр кватитӧмыд мамыд киысь шыд лӧдан дарсӧ да сійӧн и унмовсьӧдӧмыд пеж ловсӧ.

— Ме сэки пач дорас медся матын пукалі да быть меным ковмис мыйкӧкернысӧ сійӧс. Повзьӧмвылысь дарсьыс ӧтдор ки улӧ нинӧм эз веськав да.

— Эн яндысь вӧчӧмторсьыд, мада. Эн пуксьӧд асьтӧ ляпкыд ув вылӧ. Повтӧм нимсӧ эз нинӧмторйысь сетлыны тэныд,— помаліс пансьылӧм сёрнисӧ Ёвка Кӧсьталӧн гӧтырыс. — Вай пыр, пыр, дона гӧсьт, чомъяс. Невестаяс, кӧнкӧ, дӧзмисны нин виччысьны миянӧс...

Чом пытшкӧссӧ бордйӧн чышкӧма. Гӧсьт пыригкежлӧ нывкаяс удитӧмаӧсь лӧдсыштны кӧрт пачсӧ да лата-джодж шӧрӧ сувтӧдны ляпкыдик пызан, зіля лӧсьӧдісны сёян-юан. Ӧтиыслы, детинкаяслӧн чойлы, масленича лунӧ тырӧ дас сизим ар, а мӧдыслы, Каюр Миш Ёгорлӧн нывлы, вӧлі воӧн унджык. Банйӧм чужӧма кыкнан нывкасӧ нимтісны ӧтмоза, та понда ыдждӧдлісны — Ыджыд Машӧ да Дзоля Машӧ. Мича изьватас сарапанъяса, сикӧтша да роч чусіа нывъяс меліа чолӧмалісны пырысьӧс.

— Кор нӧ да кутшӧма Изсӧ вуджинныд? Кӧні нӧ кӧсъянныд тӧвйыны? Дзоньвидзаӧсь-ӧ ай-мамыд да кӧръясныд? Ылын-ӧ чомныд? Мыйла нӧ мамтӧ, Еле кумаӧс, дадь бокад тшӧтш эн вайӧдлы? — пызан сайын кутісны юасьны Марпида да сылы отсасьысьяс.

Гӧсть висьталӧм серти, бать-мамыс сылӧн дзоньвидзаӧсь. Кӧсйысьӧмаӧсь волыны на дорӧ Рӧштво лунӧ. Оланінныс абу ылын, ӧти чомколаст, Йӧнгӧта юбокса Мича Сӧстӧмка вылын. Тӧвйыны кӧсйӧны ю пӧлӧныс. Изсӧ вуджӧмаӧсь наысь нёль лунӧн сёрӧнджык.

Зонка сёрнитіс лабутнӧя да тэрмасьтӧг, прамӧй кӧр видзысь моз. Но мукӧддырйи петкӧдчывліс и сылӧн томлуныс: висьталігас корсюрӧ и нюмъёвтліс, и серӧктывліс челядь ног.

— Сы лунас жӧ ми бӧрсяным Изсӧ вуджис «Горняк» совхозса кӧр стада. Чомныс налӧн ӧні Мича Сӧстэмка вылас жӧ, эрд помас, вӧра нырд бокас,— сук да чӧскыд тшай рузьыштӧм бӧрын шуис сійӧ да паськыда нюмъёвтіс. — Коркӧя шума-зыка войтыр олӧны лӧня, тӧвся шыръяс моз. Том йӧз пиысь некутшӧм ныв-зон на эз петкӧдчыв миянӧдз. Гашкӧ, ставныс найӧ ме кодьӧсь жӧ, полысьясӧн чужлӧмаӧсь да йӧзысь ӧтдортчӧны. Сӧмын Митрӧпан старик пыравліс. Мӧдӧд во дӧвъялӧ-ветлӧдлӧ, пиыслы гӧтырпу корсьӧ. Ас чомсаяс оз ли мый лӧсявны, некод оз пет ли? Гашкӧ, ті дораныд нин удитіс волыны?

Бӧръя кывъяссӧ шуигӧн Повтӧм Ӧндрейлӧн вошлі нюмыс, сійӧ тӧждысяна видзӧдліс ыджыдджык ныв вылас. Но нывка быттьӧ нинӧм эз казявлы, эз вочавидз нинӧм ни. Сы местаӧ Марпида тьӧтыс ӧтветсӧ сетіс.

— Митрӧпан старикӧс ме томдырсянь тӧда. Характерыс сылӧн — зӧлӧта: сяма, шань да варов морт... Толькӧ вот мӧдджык тай артмӧма олӧм серыс пиыслӧн. Пола, мый айыслӧн корсьысигкостіыс сійӧ ваймӧм пач кодь лоӧ, жӧник арлыдысь петас. Митрӧпан, быд рӧдитель моз, аслас быдтаслы шуд кӧсйӧ, но кутшӧм нывлы нӧ сьӧлӧм вылӧ воас дыш да скӧр, нӧшта на и вомас ва босьтӧм морт. Эз на волы Митрӧпан, но и волас кӧть, тані сійӧ оз жӧ аддзы корсянаторсӧ...

Татшӧм гажтӧм кывъястӧ кылӧм бӧрын Повтӧм Ӧндрей некымын здук чӧв оліс. Но мыйӧнкӧ да мыйӧнкӧ, тыдалӧ, кажитчӧмаӧсь жӧ найӧ, колӧкӧ, жӧникавны жӧ лӧсьӧдчысь зонлӧн гуся думъяслы, синъясыс важ моз ловзисны и, тьӧтыслань бергӧдчыштӧмӧн, водзӧ нуӧдіс асланыс олӧм-вылӧм йылысь висьтасьӧмсӧ.

Сы висьталӧм серти, батьыс мӧдлӧма эськӧ «стахановечсаяс» бӧрсянь мӧд луннас и Изсӧ вуджны, но неминуча суӧма. Стадаӧ пыравлӧмаӧсь кӧинъяс, повзьӧдлӧмаӧсь-разӧдлӧмаӧсь кӧръяссӧ. Травеж абу, но некымынӧс курччалӧмаӧсь. Кык лун ковмӧма корсьысьны и ӧти лун кутасьӧмаӧсь, янсӧдӧмаӧсь «Заря» колхозӧ веськавлӧм кӧр чукӧр. «Зарясаяс» таво оз кӧсйыны Изсӧ вуджны. Ёна, дерт, полӧмаӧсь, мый ноксиг-вӧригкостіныс Изйыс тупкысяс, пурга лоӧ да оз сет вуджнысӧ, но ӧні ставыс бӧрын нин. А рыт-войясыс пыр на тӧлысяӧсь, ывлаыс лӧнь да абу зэв кӧдзыд.

— Тані, слабог, лёк зверъяс оз на петкӧдчывны. Гашкӧ, и абуӧсь, мукӧд тӧвъясӧ тай оз и овлыны, но лымйыс кӧрлы морӧсӧдз. Изсайса лымтӧм гӧльича кузя моз, ковмас кӧ, тэрыб кокъясӧн некытчӧ он пышйы. Из костсьыс кӧра туйсӧ эз на тырт пургаыс да, Ен мед видзас, медым тіянӧ волӧмаясыс таладорӧ эз жӧ локны-а,— жаляддза дивитыштіс лоӧмторсьыс Марпида да джадж выв ӧбразъяс вылӧ чӧвтіс пернапас.

Но кыдзи водзӧ тыдовтчис, омӧльыд, вӧлӧмкӧ, некор оз ветлӧдлы ӧтнас. «Урал» колхозса войтырӧс суӧма и мӧд лёктор. Аргышӧн мунігӧн додь вылысь усьӧма да потӧма ыджыд чугун пӧрт. Нинӧмӧн налы ӧні лоӧма сирва войтӧдны. А сирваӧдтӧм тӧбӧк-кӧмкотыд, кӧть гожся, кӧть тӧвся,— абу кӧмкот: гоз-мӧдысь кӧтасьлас, кок вылад пымавлас да и нёльзьӧ.

— Еле дядналӧн нӧ доддьыс ӧмӧй пӧрлі? — эз вермы кутчысьны серамсьыс, чуймӧмӧн юаліс тшай кисьталысь Дзоля Машӧ. Выль чом местаӧ вӧрзигӧн сы дадюв бӧрся кӧлуй тыра додьяс жӧ кыскысьӧны. Но кӧть и сьӧлӧмсянь зільӧ, кужӧмлуныс тырмытӧмджык на нывкалӧн, та вӧсна сылы тӧдса сэтшӧм лёк делӧыс. И нэмсӧ аргыш новлӧдлысь станӧвӧй нывбабаӧн чом кӧлуйсӧ кисьтӧмыс, дерт жӧ, кажитчӧ сылы тешкодьӧн.

— Лёкыс оз юав — томлӧн ли пӧрысьлӧн! — пырысь-пыр дорйыштіс кумасӧ ныв серамысь Марпида. Но вӧлӧма абу сылӧн. Медым кузь туй мунігӧн йӧмкӧджык вӧлі уджавны нывбабаяслы, «уралсаяс» кык додь сетӧмаӧсь нуӧдны Зудтӧм Габӧлы. Изтаздор горулын нин сійӧ кольччылӧма кокньӧдчыштны. Но веськыда сы вылӧ локтысь «Горняк» совхозса стадасьыс повзьӧма да вунӧдӧма весиг ассьыс могсӧ. Медым ӧдйӧджык юӧртны на йылысь бригадирлы, скачӧн сорӧн да Хулга ю вывті лэччысь чукля туйсӧ веськыдалӧмӧн кутӧма вӧтӧдны водзӧ мунӧмаясӧс, но дадювнас веськалӧма поркйӧ усьӧм йи гӧптӧ. Ва кывтыд, увлань тӧвзьысь сьӧкыд додьяс зурасьӧмаӧсь ӧта-мӧдас. Личалӧм кӧртӧда пӧртйыс пушкаысь лыйӧм снаряд моз ылӧкодь лэбзьӧма да швачкысьӧма толаысь чурвидзысь изйӧ.

— Ойя да ойя. Аддзӧмаӧсь тай, кодлы сетны додьяссӧ,— тайӧс кылӧм бӧрын шензьӧмысла шеныштіс кияснас кумасӧ дорйысь ань.

— Зудтӧм Габӧ, колӧкӧ, важ кодьыс на: пес керавны — черыс кеслытӧм, кӧр кутны — нярталасӧ вунӧдӧма. Ачыс кӧть дзоньвидза-ӧ? Грекӧ вӧйтӧма нывбабаясӧс, киподтуйтӧм гач новлысь. Самӧй сирва войтӧдан да вурсян пӧраӧ кыккирудз пукавны найӧс кольӧма.

Тшай юӧм бӧрын том йӧз ворсыштісны патефонӧн, кывзісны мыла роч сьыланкывъяс. Сэсся нывкаяс пӧрччисны чусі-сикӧтшныссӧ да пуктісны мӧдысь кежлӧ асланыс пелькиник киясӧн вурӧм да серӧдлӧм кӧр ку сумка-тучуӧ. Корисны зонмӧс ывлаӧ: отсышт пӧ войтӧдны матӧ воӧм нывбабаяслы да Еле дяднаныслы водзасьӧм-гӧстинеч пыдди неуна сирва. Кӧр видзысьяс, дерт, вермасны сералыштны дыш морт вылын либӧ дивитны сылысь кутшӧмкӧ аслыссяма воськов, но ускӧттьӧ дырйи некодӧс оз кольны отсӧгтӧг. Тундраын ли вӧр костын олігӧн ли ки тыр мында войтырыдлы мӧд ногӧн некыдз оз позь. Мам морӧссянь таӧ велӧдӧ найӧс олӧмыс, индалӧны и торкавны позьтӧм йӧзкостса гижтӧм законъяс.

Ывлаыс вӧлі мича да гажа, шондіа, но кос кӧдзыд. Йӧжгыльтчӧм кыдз вылын чирзісны-ворсісны, увйысь увйӧ чеччалісны гӧрд морӧса жоньяс. Кӧнкӧ торӧкталіс сизь. Чомсянь неылын, ниа-пожӧма, козъя-кыддза да сус пуа вӧр костын кынӧмпӧт корсисны уджавны велӧдӧм кӧръяс. «Тотш-тотш, брун-брун, тотш-тотш, брун-брун»,— аслыссяма музыка кыліс сэтісянь. Тайӧ сюръясӧ да сьыліӧ ӧшлӧм повзьӧдчанторъясӧн яла нитшкӧн чӧсмасьысь пемӧсъяс ӧлӧдӧны кортӧм гӧсьтъясӧс — санъясӧс да кӧинъясӧс.

Ваньӧ да Семӧ важӧн нин вӧліны ывлаын. Кӧр кокъясӧн южмӧдӧм лым вывті найӧ котралісны пуяс гӧгӧр, корсисны-кыйӧдісны ньӧввужйӧн уръясӧс. Тані таво колля во — уна рӧдмӧма урыс. Сӧстӧм лым вылын бура тыдалӧны налӧн пашкыр бӧж туйясыс.

Чомсянь бокланьын, козъя-пожӧма тӧв сайӧдын, лунӧн водзджык «стахановечсаяс» вӧлі вӧчӧмаӧсь бипур места. Ӧндрей поткӧдліс-юкаліс посни жельясӧ дженьыдика пилитӧм ниа пу чуркаяс. Неыджыд гӧпторйӧ нывкаяс пуктісны таз, вевттисны сійӧс розьӧдлӧм кӧрт листӧн. Сэсся сувтсӧн тэчисны ниа пу жельяссӧ ыджыд чугун пӧртйӧ, кымыньтісны сійӧс розя кӧрт вылӧ да ӧзтісны бипур. Кутшӧмкӧ кад мысти пӧрт пытшкын шоналӧм-пымалӧм жельясысь кутас войтавны тазйӧ сирва.

— Габӧ дядьӧӧс, колӧкӧ, винитанныд пӧрттӧгныд кольӧмысь, а, гашкӧ, нывбабаясныд асьныс мыжаӧсь да? — бипур лӧсьӧдӧм бӧрын юаліс зонкалысь биӧн нимкодясьысь Дзоля Машӧ. — Эз аттьӧавны Из-кӧзяинсӧ да сійӧ лэдзӧмсьыс дон босьтіс... Мынтысисны-ӧ, колисны-ӧ найӧ сылы кутшӧмкӧ гӧстинеч? «Уралса» нывбабаяс, шуӧны, Еле дяднаысь ӧтдор, ставныс скуппозъяс да: гӧсьт мортӧс вермӧны и важ тшайӧн юктӧдны... Ми тай Из-кӧзяиныслы алӧй лента козьналім-а.

— Аддзылім ми козинныдтӧ. Из потасӧ сюйӧм бедь йылын сійӧ дӧлалӧ, быттьӧкӧ би кыв: топыд мытшӧд быдсяма лёк зверысь, лёк шусьӧг-кӧсйӧмысь да висьӧмысь. Миян пуктысисны жӧ — тӧдӧны ӧд обычайсӧ. А Габӧ дядьӧс некод оз мыжав, пӧртйыслӧн, тыдалӧ, нэм помыс сэні вӧлӧма.

— Ӧндрей,— тӧждысяна гӧлӧсӧн шыӧдчис верстьӧджык нывка. Сійӧ вӧлі рамджык ныв-ёртсьыс, тшай юигӧн сёрни-горыс эз зэв и петавлы. — Ӧндрей, тэ нӧ збыльысь пыр на гымысь полан? Овгортӧ да Мужиӧ кикутны, гашкӧ, кӧсъян ветлыны, а невестаыд кӧ тӧдмалас? Повтӧм Ӧндрей пӧ нимыс, а кӧч кодь сьӧлӧма. Сералас, оз пет полысь сайӧ.

— Пола тай... — вочавидзис банйӧм чужӧма зон. — Эм менам сэтшӧм «грекыс» челядьдырсянь на. А Обдорса сиктъясӧ ме выль пищаль ньӧбны кӧсъя ветлыны. Ӧніяыс омӧля кутіс кывзысьны, ош ли звер асьтӧ вермасны кыйны. Гӧтырпуыс жӧ менам потанын на, он кӧ тэ ачыд ме сайӧ пет,— шмонитана видзӧдліс том пастук сьӧдіник синъяса ныв вылӧ. — Помнитан школаын велӧдчӧмнымӧс? Кывлі, сы бӧрын «Заря» колхозса ныв-зонкӧд тшӧтш кер дорӧ уджавны ыстывлӧмаӧсь. Дыр-ӧ и эг аддзысьлӧй, а кыдзи быдмӧмыд, вадор берба кодь мича лоӧмыд.

— Шуан жӧ!.. — ӧні нин яндысьысь нывка вевттьыштіс малича кепысьӧн чужӧмсӧ. — Сьӧкыд уджыд ӧдвакӧ кодӧскӧ мичмӧдас. Васьӧ другыд тай, коньӧр, доймис да куліс-а... Тырмас дзоргынытӧ. Синтӧ колян — чомйӧдзыд бӧр туйтӧ он аддзы! Тэ тай меысь он жӧ кольччы: сойясыд додь сюв кызтаӧсь, а кудриа юрсиыд не ӧтилы нин, кӧнкӧ, вӧтӧ усьлывлӧ.

Дзоля Машӧ быттьӧ немтор эз кыв ни эз аддзы, ноксис-вӧрис бипур дорын, сэсся муніс вокъясӧн вӧр пасьтала кыпӧдӧм шум-гам вылӧ.

— Семӧ вокӧ, Семӧ вокӧ, со сійӧ, со! — сьӧлӧмсяньыс горзіс Ваньӧ. Аддзӧмаӧсь, тыдалӧ, кыйсьысь-вӧралысьяс урсӧ да. — Лый, Семӧ вокӧ, лый! Эх, эз сюр. Чеччыштіс мӧд пуӧ. Со сійӧ, со! Лый, Семӧ вокӧ, лый!

— Судзӧд ньӧвсӧ, Ванько, ньӧвсӧ вай! Ӧдйӧджык вӧр. Урыд оз кут виччысьны,— горзіс-тэрмӧдліс воксӧ мӧдыс.

Челядь горзӧмысь пышйысь, увйысь увйӧ чеччалысь пашкыр бӧжа ур матыстчис бипурдорса пуяслань. Сэсся пуксис коз йылӧ да сьӧд гӧна юрсӧ бергӧдлӧмӧн кутіс видзӧдны кыйсьысьяс вылӧ. Син пӧвсӧ куньӧм Семӧ вель дыр метитчис зэлӧдӧм ньӧввужйӧн, сэсся пезьдӧдіс ньӧвсӧ. Увйысь вӧчӧм сартас кодь кокни ньӧв лэбзьыштіс пу джынвыйӧдз да йӧрмис увъяс костӧ. Урыс тӧвзьыштіс мӧд пуӧ, сайӧдчис, сӧмын юр пӧлыс тыдыштӧ. Кык вок шӧйӧвошӧмӧн видзӧдлісны ӧта-мӧд выланыс: налӧн мӧд ньӧв сэсся эз вӧв. Ваньӧ казяліс локтысь чойсӧ, уськӧдчис сылань.

— Машо, айӧ талун пищальтӧг мунӧма. Мамӧ додь вылын сійӧ куйлӧ. Мун, босьт да лый, Машо, урсӧ!

Дзоля Машӧ бергӧдчыліс сирва войтӧдан бипур дорын сулалысьяслань, мыйкӧ думыштіс ас кежысь, и котӧртіс пищальла. Здук мысти бӧр воис. Бара видзӧдліс син бӧжнас гажаа варовитысь ныв-зон вылӧ и чургӧдіс пищальсӧ коз йылӧ. Сьӧд, курыд тшын пыр вокъяс кок улӧ буткысис рудовгӧрд ёкмыль. Нем виччысьтӧг гымыштӧмысь Ыджыд Машӧ ойӧстіс, пуксьыліс малича бӧж вылас. Ӧндрей звиркнитіс би вомӧн, но крукасис кокнас сэрапомъясӧ, пазӧдіс бипурсӧ, турбыльтчис-усис. Детинкаяс вак-вакӧн серӧктісны.

— Йӧймин, Машко, мый нӧ повзьӧдчан! — бӧрдӧм сорӧн горӧдіс Ыджыд Машӧ.

Дзоля Машӧ шай-паймуніс жӧ, оз тӧд — серавны ли бӧрдны. Тэрыба сувтӧдіс коз дінӧ пищальсӧ да котӧртіс повзьӧм морт дорӧ.

— Эн скӧрав, Ӧндрей, ме эг вӧч нарошнӧ,— нывка тэрыба кутіс пыркӧдны лымйӧссьӧм маличасӧ зонкалысь. — Сё ей-богу, Ӧндрей, збыль, эг нарошнӧ повзьӧд.

— Нинӧмтор, эн майшась,— мырдӧн сорӧн нюммуніс сылы зон. — Ме велалӧма нин, школаын велӧдчигӧн ёртъяс мыйтакӧ кикимеритчылісны да надуритчылісны... Ачым, дерт, лыйся, а вот нем виччысьтӧгыд... ачыд аддзылін. Шулі тай: эм менам гректор... Ноко, чатӧр ныра оз тусь, петкӧдлы, мый кыйин, кыдзи вӧралан?

Повтӧм Ӧндрей босьтіс Ваньӧ киысь урсӧ, гӧгӧрбок бергӧдлыштіс сійӧс, гылыда серӧктіс:

— Бура тай шковӧбтӧмыд — ньӧти дрӧб тусь оз тӧдчы! Гашкӧ, урыс повзьӧмысла чураліс-а?

Гигзиг-сералігтыр ставныс кутісны видлавны кыйдӧссӧ. Небыд гӧн костас эз тыдав некутшӧм виртор. Колӧкӧ, збыльысь садьтӧгыс усьӧма? Но медбӧрти казялісны жӧ жугалӧм син пӧвсӧ.

Ваньӧлы да Семӧлы долыд бура кыйсьӧмысь. Чойныслӧн стӧча лыйӧмысь нӧшта на ёнджыка нимкодь. Серам эз помась, кватитісны нывъяс киысь урсӧ да сійӧс лым вылӧ уськӧдлӧмӧн котӧртісны чомйӧ ошйысьны-юксьыны мамкӧд дона прӧмысӧн да радлунӧн.

— А тэ пӧръячка вӧлӧмыд, Машко! — дивитана шуис Ыджыд Машӧ, кор Повтӧм Ӧндрей муніс пес пилитанінӧ выль ниа чуркаясла. — Ӧндрей, мада, сап пӧ ме абу мыжа. Эг кӧсйы повзьӧдны,— нерыштіс сійӧ нывъёртсӧ. — Аддзылі ӧд, кыдзи балагуритана сёрнисӧ кылін да синъяснад сёйин миянӧс! Аслыд тэныд Ӧндрейыс кажитчӧ!

— Ачыд ылӧдчысь, зэв тай колӧ! — пырысь-пыр жӧ водзӧс босьтіс бипур лӧсьӧдысь паньтӧмысь. Но здук мысти лӧньыштіс, бергӧдчыліс — оз-ӧ Ӧндрей кыв, и нюмъёвтӧмӧн верстьӧ аньяс ног содтіс, донъяліс сійӧс: — Лӧсьыд зон эськӧ да, кынман сыкӧд кӧдзыд чомъяд — полысьыд ӧтарӧ кутас би вывті чеччавны да пазӧдны-жуглыны сійӧс.

Та бӧрын кыкнан нывкаыс ӧтпырйӧ видзӧдлісны ёрта-ёрт выланыс, мыйыськӧ прысьмунісны, вочаалісны матыстчысь зонмӧс бур сьӧлӧма серамӧн.

Сёрнитігтыр да дуриг-ворсігтыр том войтыр сёр рытӧдз, кытчӧдз эз кутны воавны мужичӧйяс, вийӧдісны-войтӧдісны сюмӧд туис джын сирва. Унаыс, дерт, эз ло, но кодлӧнкӧ выльысь волытӧдз «Урал» колхозса потӧм пӧрта нывбабаяслы пара тӧбӧк гоз сирваӧдны тырмас. Детинкаяслы дядьныс лӧсаліс ньӧвъяс да кыкнанныслы вӧчис выль ньӧввужйӧн. Ыджыдджыкыслы би вылын шонтӧмӧн нюкыльтіс сійӧс ичӧтик коз пуысь, а Ваньӧлы — увйысь жӧ эськӧ, но лыянторйыс воськов дастӧ бура лэбыштӧ. Ӧлӧдіс сӧмын, мед ёрта-ёртныслы плешканыс эз сизьдыштны-а...

Рытъя тшай юӧм да пастукъяскӧд ӧттор-мӧдтор йылысь сёрни бӧрын Повтӧм Ӧндрей мӧдӧдчис аслас чомйӧ. Эз кут узьмӧдчыны: ывлаыс вӧлі тӧлыся, туйыс тӧдса и юж — ӧти чомколастсӧ ӧдйӧ войӧдас.

Гӧсьтӧс колльӧдны мужичӧйяскӧд тшӧтш петісны и детинкаяс. Выль да бур лыйсянъяс вӧчӧм бӧрад найӧ сідзи и ӧшлысисны дядь сьылі вылӧ. Нывкаяс петісны жӧ колльӧдны том мортӧс.

— Бура мунны да бура тӧвйыны,— сиисны мужичӧйяс «Урал» колхозса пастуклы. Кык вок ӧвтісны кияснаныс.

— Ӧндрей, мед туйыд шӧвк дӧраӧн вевттьысяс,— важъя коми обычайса кывъясӧн колльӧдіс мунысьӧс вокъяс костын сулалысь нывка. Быттьӧкӧ ичӧтик пӧтка-мам, сійӧ, кыдз вермис, зілис саймовтны сойбордъяснас дӧрӧм кежысь петӧм детинкаясӧс чеплясьысь кӧдзыдысь.

Даддьӧ пуксигӧн зонка аддзыліс, кыдзи сылӧн паньтӧмыс бергӧдчыліс бокынджык сулалысь бать вылас, яндысьӧ, буракӧ, сыысь, и мыйкӧ шӧпнитіс нывъёртыслы. Здук мысти, бӧрсяньыс нин, сійӧс вӧтӧдіс Дзоля Машӧлӧн выльысь горӧдӧм:

— Ӧндрей! Рӧштво дырйи ай-мамыдкӧд волы жӧ, миянӧс, повзьӧдчысьясӧс, эн вунӧд!

Сэсся ставныс окайтіг-акайтігтыр, быттьӧкӧ кӧдзыдыс лы-вемӧдз воӧма, тэрыба котӧртісны шоныд чомйӧ.

Ывлаыс и збыльысь кӧдздӧдӧма, но вӧлі лунся кодь жӧ лӧсьыд. Сэзь. Кодзула. Рӧчасьӧм тӧлысьӧн югзьӧдӧм пуяс сулалісны мойдын моз. Вӧрпытшса лымйыс пемыдлӧз, а восьсаинъясын — йӧв еджыд рӧма, дзуртӧ-сьылӧ дадь сювъяс улын. Лунбыд шойччӧм нёль кӧр поводнӧя лым-буссӧ бӧрвыв резісны, сэсся раммыштісны, кутісны тэрмасьтӧг рӧдтыны. Муннысӧ налы колӧ туй джынсӧ кымын «стахановечса» аргышаясӧн писькӧдӧм воргаӧд. Та бӧрын вуджны паськыд веретя, кӧні коркӧ водзджык йирсьывлӧма налӧн стадаыс, и недыр мысти петны ас чомсаяс туй вылӧ.

Повтӧм Ӧндрейлӧн сьӧлӧмыс кокниа шойччис.

Ӧти-кӧ, зон аддзӧдліс орчча колхозса кӧр видзысьясӧс, вайис налы ас йӧз йылысь юӧр. Тӧдмаліс, кыдзи олӧны-вылӧны «стахановечсаяс», кутшӧма вердчӧны, мый кӧсйӧны керны-вӧчны водзӧ, Обдорса кутшӧм сиктӧ да кор мӧвпалӧны ветлыны тӧвнас. Обь ю пӧлӧн коми йӧз жӧ олӧны. Уна во сайын найӧ мунлӧмаӧсь шуд корсьны озыр муа Сибирӧ. Сэні эмӧсь чомсаяслӧн и гортсаяслӧн рӧдвужъяс. Кабала вылӧ гижӧм юӧрыд, дерт, бур делӧ, но чужан мусянь ветлыськӧд чолӧм-гӧстинеч ыстӧмыд да ловъя мортыдкӧд аддзысьлӧм-висьтасьӧмыд сибирсаяслы век овлывлӧ ыджыд тшупӧда лунӧн.

Мӧд-кӧ, паныдасьліс том йӧзкӧд, тӧдса нывъяскӧд. Сиктса школаын бӧръя восӧ велӧдчигӧн бура тӧдмасьліс сійӧ Ыджыд Машӧкӧд. Сэксянь и кыскис сьӧлӧмыс сы дорӧ. Зэв авъя да уджач ныв быдмӧ. Таво мамныс висьмӧма да абу вермӧма кайны чомдорӧ и сьӧдіник синъяса ныв ӧтнас и дӧзьӧритӧ, вердӧ да кӧмӧдӧ-пасьтӧдӧ батьсӧ да кык пастук-воксӧ. Водзджык кыдзкӧ уджыс пӧдтіс зонмӧс дай и йӧз синмӧ шыбитчана помка эз вӧв, мед волыны. А ӧнісӧ бура артмис: и делӧ вӧчис, и удайтчис варовитыштны дыр кежлӧ янсавлӧм муса морткӧд. Марпида тьӧтыслӧн воча кывйысь надеятор колис и, мый нывъясӧс верӧс сайӧ сетӧмӧн оз кутны тэрмасьны.

А мӧд нывкаыс, ӧтлаын быдмывлісны да, Ӧндрейлы вӧлі ичӧт чойӧн кодь. Но кыдзи повзьӧдіс, сёмаканьыд! «Эг пӧ нарошнӧ вӧч». А вильыш синъясыс мӧдтор висьталӧны. Колӧкӧ, невестаалан кадыс матыстчӧ жӧ Дзоля Машӧлӧн. Повзьӧдіс, кыв он шу, ёна. Тӧдтӧм нывъяс водзын кӧ тадзи артмис — яндзим вӧснаыд кӧть му пытшкӧ пыр! Олӧмыс Ӧндрейлӧн быттьӧ кежны позьтӧм оттӧм воргаӧд мунӧм, он лысьт паськыдінӧ, йӧз костӧ, петны. Енмыс да бать-мамыс быттьӧкӧ абу шыблас зонмӧн быдтӧмаӧсь, быдторсӧ кужӧ-сяммӧ керны, но ёнтӧ-дойдӧ том мортлысь сьӧлӧм-ловсӧ тайӧ тырмытӧмторйыс — гымысь да повзьӧдчӧмысь полӧмыс. Ок, Енмӧ-мамӧ, кор сӧмын мынтӧдчас, мынас-ӧ коркӧ сійӧ аслас «гректорйысь»?

«Вур мен, мамӧ, мича дӧрӧм,

Сэтшӧм дӧрӧм меным вур,

Медым петі нывъяс шӧрӧ

Да век вылын куті юр»,

— мича пожӧма-сус пуа вӧр костті рӧдтігӧн горӧдіс Повтӧм Ӧндрей сиктса радио пыр кывлӧм сьыланкыв. Сьыланкывйыс кузь, но сизим стрӧка сӧмын удайтчис вежӧрас кутны, кӧкъямысӧдсӧ Ӧндрейлы аслыс ковмис кыдзкӧ-мыйкӧ лӧсьӧдны, но кыдзи сэні шуӧма! Дзик быттьӧ сы дум-кӧсйӧмъяс йылысь и гижӧма эжвавывса морт. Эмӧсь тай миян, озыр тай, кыдзи шулӧны сибирса комияс, «благӧслӧвеннӧй»,— медся мича да медся муса,— коми муным сяма да вежӧра йӧзнад!

Ӧтчыд, мӧдысь, дай коймӧдысь сьыліс том пастук сьӧлӧм дойсӧ лӧньӧдысь, лов пытшкӧссӧ кыпӧдысь да юр вежӧрсӧ бурмӧдысь сьыланкывсӧ.

Мӧвпалігтырйиыд да сьылігтырйиыд Повтӧм Ӧндрейлӧн абу и казявсьӧма, кыдзи лои рӧдтыштӧма джын туйсӧ. Дадюлыс петіс гежӧд пуяса паськыд веретя вылӧ, кӧні йирсьӧма-сёйсьӧма вӧлі «стахановечсаяслӧн» стадаыс, и сувтӧдіс дадюв кӧръяссӧ шойччӧдыштны.

Гӧгӧр вӧлі пельтӧ тиньгӧдана чӧв-лӧнь. Рӧча тасьті кодь тӧлысь лышкыда койис ассьыс югӧръяссӧ лымъя му вылӧ. Ылын вылын дзирдалісны лыдтӧм-тшӧттӧм кодзувъяс. Малича пытшкӧсыс оняліс шоныдӧн, гӧна вомдораа чужӧмсӧ гильӧдышталіс ичӧтик тӧвру, и мойдвывса серпасӧн кӧть нэмтӧ нимкодясь. Но кок ув нитшсӧ апыштӧм кӧръяс другысь лэптісны юрнысӧ, видзӧдлісны вӧрдорса пуяслань. Кодъяскӧ быттьӧ вуджӧртісны на костӧд. «Стахановечсаяслӧн» стадаысь кольӧм кӧръяс нӧ?» — мӧвпыштіс зонка. Пельсӧ чошкӧдӧм понйыс, Точик, вӧчис сыланьӧ некымын воськов да вочасӧн кутіс кыпӧдны шоша выв гӧнсӧ. «Кӧинъяс! — повзискодь том пастук. — Кытысь-мый найӧ воисны?.. Вуджӧмаӧсь, вӧрӧгъяс, Изсӧ!..»

Повтӧм Ӧндрей перйис дадь бокын ӧшалысь дӧра тубрасысь важиник пищальсӧ, зарадитіс, но эз кут лыйны.

«Кымынӧнӧсь нӧ? Лёк пищальӧн найӧс он кый да и Из сайӧ бӧртӧ оз нин мунны,— тэрыба мӧвпаліс том зон. — Ылісянь локтісны да зэв, кӧнкӧ, тшыгӧсь... Водзӧвыв меным туйсӧ лои тупкӧма,— косявласны ӧтка дадюлаӧс, но и бергӧдчыны некыдз оз позь — вӧтчасны бӧрсяньыд. А тайӧ «стахановечсаяс» стадаӧ кӧинъясӧс вайӧдӧм лоӧ. Оз ков лёкторсӧ вӧчны бур йӧзлы. ...Бӧрӧ оз позь и водзӧ оз позь. Вот тэныд и «шӧвк дӧраӧн вевттьысьӧм туй!» — чой кодь нывкалысь кывъяссӧ казьтыштіс Ӧндрей.

Дадюв пелейяс вӧрисны-педзисны, корснитлывлісны нырбордӧн, нетшкысисны войӧдны. Бӧжсӧ лэптӧм вӧжжиув кӧр чеччывліс кыккокйыв, зэлӧдіс вӧжжисӧ.

«Водзӧ оз позь и бӧрӧ косны оз позь»,— мӧдысь шуис аслыс том пастук. Но мый лоны — лоӧ! Колӧ писькӧдчыны ас чомйӧдз, Мича Сӧстэмкаӧдз! Ас пастукъяс эз на вунӧдны изсайса ускӧттьӧсӧ да лун и вой «начеку» олӧны. Ен видзас, ӧти войнад, гашкӧ, ыджыд неминуча оз удитны вӧчны, а асывнас — тані лымйыс джуджыд и ылӧ оз пышйыны — ставлы ӧтвылысь позяс кытшовтны и чергӧдны вӧрӧгъясӧс. Отсӧг вылӧ и орчча чомйысь позяс корлыны кодӧскӧ, эмӧсь кӧ налӧн тӧлкаджык да збойджык зонъяс: оз ӧд, кӧнкӧ, ставныс гӧтырпунысӧ корсьны айнысӧ корны».

Дадюла лэччис веретя вылысь да кузьмӧс сойимка пыр веськӧдчис ас чомсаяс воргалань. Том пастук быд здукӧ виччысис, мый кӧинъяс быть вӧтчасны сы бӧрся, но эз куж весиг думыштны, мый татшӧм ӧдйӧ да збоя-повтӧма найӧ лысьтасны атакуйтны, уськӧдчыны морта-понъя дадюла вылӧ.

Куим кӧин петісны посни понӧля вӧр боксянь тӧдлытӧг, быттьӧ му увсьыс, и ӧтар-мӧдарсянь кутісны топӧдны дадюлаӧс, вомӧнавны сылысь нырвизьсӧ. И колӧ жӧ вӧвсьыны, мольыд туй вылӧ петӧм водзвылын Повтӧм Ӧндрей веськаліс вӧр ді бокӧ тэчӧм толаӧ, и дадюв кӧръяс пондісны вӧйласьны-джӧмдавны джуджыд-пуркыд лым пиын.

Недыр мысти ӧгыръясӧн ломзьысь синъяса, гырысь да ёсь пиня-гыжъяса, ад горша зверъяс матыстчисны нин лыйӧм ылнаӧ. Повзьӧм кӧръяс нетшкысисны, гартчисны, дзугисны салямкасӧ. Йирмӧг босьтліс и том пастукӧс. Сійӧ некымынысь лэптывліс ружьесӧ, но важиник пищаль ӧтарӧ шлочкис, эз пезьдӧд зарадсӧ. Кузь шуштӧм вӧтӧн петкӧдчыліс Повтӧм Ӧндрейлы тайӧ недыръя кадыс и татчӧ, гашкӧ, и пом воис том пастуклы аслас кӧръяскӧд, не кӧ Точик понйыс. Лёк горшӧн увтчысь пон уськӧдчывліс кӧинъяс вылӧ, падмӧдліс найӧс здук кежлӧ и, коркӧ-некоркӧ дадюлыс судзӧдчис жӧ, воис чорыд веркӧса воргаӧдз. Налькйысь мынӧм зонка ӧдйӧ лӧсьӧдыштіс дзугсьӧм салямкасӧ, чукӧстіс понсӧ, чеччыштіс даддьӧ да лэдзис вӧля вылӧ киысь нетшкысьысь кӧръяссӧ. Кок чунь йылӧдзыс исковтлӧм сьӧлӧм бӧр кайис вывлань. «Даддьӧй кӧ оз жугав, менӧ сэсся он босьтӧй, сёмакань чукӧр!» — долыда мӧвпыштіс том пастук.

Но дзик мӧд мог сулаліс тшыг зверъяс водзын. Юж туй вылын найӧ муртса эз кватитны Точикӧс. Том пастук кыз вынысь кутыштліс дадювсӧ, тшапкис-лэптіс жаялӧм понсӧ дадь вылӧ, мышнас топӧдіс усьӧмсьыс дадьбӧр пӧв бердӧ. Кӧръяс тӧвзисны топыд ньӧввужысь лэдзӧм ньӧвъяс моз. Дадьсӧ тракйӧдліс-таркӧдіс, шыблаліс ӧтарӧ-мӧдарӧ, гоз-мӧдысь кытікӧ ратшмунлі. Дадь пуклӧс бердӧ кокнас личкӧм пищальысь лыйӧм йылысь немтор и думыштны, став надеяыс зонлӧн ӧні вӧлі сӧмын дадювлӧн тэрыб кокъяс вылӧ.

Вӧр діяс костті джуджыд лым пиӧд чукльӧдлысь ворга вӧлі векни, сӧмын вит-ӧ-нёль кӧрлы орччӧн тӧрӧм вылӧ, и тайӧ, том зонлы шуд вылӧ, эз зэв сет кӧинъяслы позянлун ордйыны либӧ ӧтвесьтасьны дадюлакӧд. Сӧмын чой горув лэччигӧн медся водзмӧстчысьыс, тыдалӧ, медся тшыг кӧиныс, кӧсйис чеччыштны дадь вылӧ бӧрсяньыс, но Повтӧм Ӧндрей удитіс веськӧдны сылань харейсӧ. Кӧрт шыа харейӧ сутшкысьӧм зверӧ зурасисны да тімбыльтчисны и бӧрсаясыс, колисны дадюлаысь.

Петтӧм серамтӧ пӧ сьӧкыд серавны, но киясӧн-кокъясӧн дадь дорышъясӧ самасьӧм том пастуклӧн лов вылын лои кокниджык: позьӧ, вӧлӧмкӧ, и эм мыйӧн сетны водзӧс ад горша зверъяслы!

Скӧрмӧм мортыд векджык тэрыб да збой. Кор паськыдджык местаын мӧд кӧин веськыдладорсянь кутіс ордйыны дадьсӧ, Ӧндрей ӧдйӧ вештіс-чӧвтіс харейсӧ шуйга кисьыс веськыдас да мый вынсьыс зургис зверлы ёсь йыла шыӧн. Ӧгралысь синъяса кӧин лайкмунліс, мегыр моз нюкыльтчылӧмӧн кватитчыліс пиньяснас кӧръясӧн веськӧдлан зібйӧ, сконъясис, бок вылас пӧри. Гоз-мӧдысь бара на мӧдлісны ордйыны ад горшъяс дадювсӧ, но быд пӧрйӧ веськавлісны кӧрт пома мытшӧдӧ, и ковмыліс бӧрыньтчыны.

Дадюв кӧръяс тӧвзисны вын видзтӧг. Том пастуклы син водзӧ воис сиктса клубын киноысь аддзывлӧмтор: засадаӧ веськалӧм гӧрд боечьяс сы моз жӧ сэні тӧвзисны вӧла тачанкаӧн найӧс кутны зільысь врагъясысь. «Эк эськӧ, харей пыдди бомба ли граната кӧ вӧлі!» — мӧвпыштіс Ӧндрей, и дум вылӧ уси ӧтлаын велӧдчывлӧм ёртлӧн, Ненев Васялӧн, коркӧя сетӧмторйыс. Прӧстайтліс веськыд кисӧ, сюйліс сійӧс малича пытшкӧ и пинджак морӧс зептысь перйис некымын ыджыд юра истӧг тув. «Вӧралысьлӧн» — тадзи шусьӧны истӧг тувъясыс. Оз повны кӧтасьӧмысь и тӧв вылын вермӧны ӧзйыны, кӧть кытчӧ эн зырышт. Мыйӧн абу «граната» ёртлӧн козиныс!

Школа помалӧм бӧрын Вася уджаліс колхозса йӧв примитан пунктын, но зэв окоч вӧлі кыйсьыны. Звер-пӧтка йылысь быдторсӧ тӧдіс, чукӧртіс кыйсьысьлы колана быдсяма эмбур-кӧлуйсӧ. Ӧндрей кӧсйысьліс катлыны ёртсӧ пӧткаӧн тырӧм тувсовъя тундраӧ, но эз удит. Кольӧм во сійӧс мӧдӧдлісны уджавны кер дорӧ и сэні кувсьытӧдз доймӧма. А сетлӧмторйыс ёртлӧн со пыр на эм, век сійӧс аскӧдыс новлӧдлӧ.

Том пастук ӧтчыд и мӧдысь зырыштіс истӧг тувсӧ малича кышӧдӧ: сявкнитіс яръюгыд би, и пельпом вывтіыс шыбитіс тувсӧ матыстчӧм зверъяслы. Веськыда ныр улӧ усьӧм яръюгыд киньясӧн резсьысь биысь кӧинъяс чеччыштісны джуджыд лым пиӧ, бара неуна кольыштісны сувтлытӧг тӧвзьысь дадюлаысь.

— А-а-а, курччасьӧ! Оз лӧсяв биыс кузь ныра понъяслы, кузь ныра номъяслы! — горӧдіс дзикӧдз нин ас садьӧ воӧм морт да виччысьтӧг джӧмдіс: — «Кузь ныра номъяслы, кузь ныра номъяслы!.. Збыльысь ӧд, вӧтӧдчысьяс на кодьӧсь и эм, некыдз он мын. Истӧг тувъясыд дыр кежлӧ оз тырмыны. Да и номъястӧ вынӧн он босьт, вир юысь гагъяс нӧйтӧмсьыд оз повны. Кузь ныра понъясӧс колӧ номъяссӧ моз жӧ сюсьлунӧн вермавны. Дадь вылӧ, гашкӧ, тшынастор ӧзтыны?..»

Зонка вештыштіс дадьводз ящиклысь вевтсӧ и судзӧдчис ящикӧ топыда сувтӧдӧм сюмӧд туис пӧданӧдз. Сійӧ жӧ здукӧ сой пӧв кышӧдсӧ да дадьвывса вольсӧ резіс-кӧтӧдіс сьӧд пемыд ва. «Тӧдны эськӧ, мый шуасны чомса аньяс, нӧйтасны буди, водзасьӧм-гӧстинечнысӧ кисьтӧм-сотӧмысь?..» — мӧвпыштіс Повтӧм Ӧндрей, зырыштіс морӧс вывсӧ ыджыд юра истӧг тувйӧн и ӧзйӧм тувсӧ чӧвтіс туис пытшкӧ. Но сирваыс эз ыпнит карасин-бензин моз. Ӧзтіс мӧд тув да кутыштіс сійӧс сирваассьӧм сырйысьӧм туис дорышын. Мыйкӧ мысти вына би кутчысис сюмӧдӧ. Нӧшта ӧти тув содтӧм бӧрын шургӧмӧн ыпъявны-ӧзйыны кутіс и туис пыдӧсӧ кольӧм сирваыс. Смородь дука сьӧд тшын гӧгралысь-бергалысь кытшъясӧн кутіс кыссьыны дадюла бӧрся. Кӧръяс чинтыштісны ӧдсӧ. Горшӧ сатшкысь тшынысь Точик чеччыштіс дадь вылысь. Туй бергӧдчанінын Ӧндрей видзӧдліс бӧрвыв, но кӧинъясӧс матысь эз нин казяв, а мӧдысь бергӧдчылігӧн налӧн весиг дукыс эз вӧв.

— Но мый, босьтінныд?!. — радпырысь горӧдіс том пастук. — Сювныд вӧсньыд! Меысь тай нӧ трусджыкӧсь вӧлӧмныд! Войсӧ тан узьыштӧй, герчкыштӧй пиньнаныд, но асылыс матын нин, и вердтӧг ог кольӧй. Вердыштам, сёмакань чукӧр, свинеча рокӧн!

Нимкодьысла Ӧндрей нетшыштіс кок увсьыс пищальсӧ, лэптіс куроксӧ, пезьдӧдіс. Лыйӧм шы поткӧдіс сынӧдсӧ! Дадюв кӧръяс выль вынӧн кутісны резны-койны кокувса лымсӧ. Дадьводзвывса лӧньыштлӧм биыс бӧр вынсяліс. «Э-ге-гей, тэрыб кокаяс, ӧдйӧджык!» — кыпыда лэптывліс харейсӧ том пастук да бара горӧдіс сьӧлӧм-ловсӧ вӧрзьӧдысь кывъяса сьылансӧ.

Мойдын моз сулалысь вӧр костті тӧвзис-лэбис биа дадюв. Регыд, зэв регыд том пастук мынас-мездысяс кежны позьтӧм оттӧм воргаысь да тшапитчытӧг, но вылӧ кыпӧдӧм юрӧн петас паськыдінӧ, шонді улын дзирдалысь уна йӧза Мича Сӧстэмка эрд вылӧ.


Гижысь: 
Гижӧд
Биа дадюла
Жанр: 

lkejrlkelkrgner klrjnelknfrkl ekjnrjkenfrej

1