МУНЫМ НИМАЛӦ ПАРМАӦН

1

Нёльӧд вагон дорӧ медбӧръяясӧн котӧрӧн воисны кык ныв.

— Ой, Галю, ще бы трошки, и сёрмим! — ловсӧ ӧдва-ӧдва вуджӧдігтыр шуис ыджыдджыкыс. — Мамыд жӧ эськӧ, бисова жинка, мыжаыс да. Вай ӧдйӧджык пыр, серденько...

Пырнытӧ эськӧ и пыран, но вот видлы писькӧдчыны вагонӧдыс, кор сылӧн дзескыд пытшкӧсӧ сӧмын на сюйсисны, гашкӧ, сё сайӧ морт быд пӧлӧс кӧлуйнас. Быдлаын чемоданъяс, мукӧдыс пызан судтаӧсь, топыда зэвталӧм тубрасъяс. Шызьӧм чужӧма йӧз кавшасьӧны вылі куйланінӧ. Мӧдъяс топыда тойлӧны кутшӧмкӧ донаджык кӧлуй улі пуклӧс улӧ. Шумитӧны. Вензьӧны. И некӧн абу прӧст места.

Но вӧлӧма на жӧ тай пуксянін и нывъяслы. Ӧдйӧджык лэдзам-пуктам чемодан, коді муртса нин оз нетшышт Галя пельпомысь сойсӧ, да медбӧръяысь видзӧдлам муса чужан му вылӧ, коді со заводитіс нин котӧртны кытчӧкӧ поезд бӧрвывлань.

Галялӧн ыпъялысь чужӧмыс ляскысьӧма бусӧсь стеклӧ бердӧ, паськыда восьтӧм синъясыс, кытчӧ йиджтысьӧма шемӧс и гажтӧмтчӧм, тывйыштӧны-кыйӧны ичӧтдырсянь тӧдса серпасъяс...

Прӧщайтлӧй еджыд хатаяс да уна рӧмӧн сярвидзысь гырысь яблӧкъясӧн сьӧкыда личкӧм пашкыр яблоняяс. Прӧщайтлӧй нюмъялысь гӧгрӧс чужӧма подсолнухъяс. Видза колян, югыд жар шондіа му!

Ковмис тай со петны туйӧ, ылі-ылі туйӧ... Галя коркӧ аддзыліс, кыдзи аист-мам лэбӧдіс-качӧдіс писӧ вылӧдз енэжӧ, а сэсся и лэдзис сэтӧні ӧтнассӧ. Томиник лэбач, буракӧ, садь быртӧдзыс повзис, кутіс горзыны-чирзыны, но сэсся шевкнитіс нэриник бордъяснас да и пондіс лэбны...

— Ой, Оксана! Мый со лоас миянкӧд-а?

Оксана кужӧмпырысь лӧсьӧдӧ куйланін.

— Мый лоас, шуан? Москваӧ воам! Хуторад дітшвидзигӧн тэ эськӧ сійӧс некор эн аддзыв. А сэсся сэтшӧм вӧр воас — пожӧмъясыс кымӧрсӧ пыкӧны. Ми тэкӧд кутам пӧрлӧдлыны найӧс. Эм моторнӧй пила, «Дружба» шусьӧ. Ж-жик сійӧн, и пуыд гыпкысьӧ-пӧрӧ. Ж-жик, и гыпкысьӧ мӧд, коймӧд... дасӧд. О це гарно!

Галя мӧвпалана нюмъяліс.

Сёр рытӧдз эз вешйыв сійӧ ӧшинь дорысь. Ӧтарӧ вежласис и вежласис воча котӧртысь мулӧн чужӧмбаныс, и Галя азыма йиджтіс ас пытшкас мича ловъя серпасъяссӧ...

Сэсся пемдіс, и ныв нин кутіс аддзыны стеклӧысь, зеркалӧысь моз, сӧмын асьсӧ. А сэсся вежӧрас петкӧдчис мамыслӧн шог чужӧмыс. Весиг быттьӧ и гӧлӧс шысӧ пондіс кывны мамыслысь, синва сорӧн йиджтысьӧм шуӧмсӧ:

— Галюкӧй, донаӧй, видз асьтӧ йӧз муас... Оксанаыдкӧд эн янсӧдчы... Мыйла сӧмын и лэдза ме тэнӧ...

И бӧрдысь чоюкъясыс со быттьӧ бара ляскысьӧны сы бердӧ, ӧдва и мынтӧдалӧ найӧс ас дінсьыс Галя. И сьӧлӧмыс лёк дойӧн кырласьӧ — быттьӧ ассьыс вир-яйсӧ ловъявывсьыс нетшкалӧ...

Но и муннысӧ ёна жӧ окота вӧлі Галялы. Сы бӧрын, кор сідзи джӧмдіс институтӧ пырны кӧсйигӧн экзаменъяс вылын, сылы кыдзкӧ сьӧкыд и яндзим лои гортын овны. Колӧ жӧ сідзи лоны — сочинение гижис «три» вылӧ, кор кыв да литература век вӧліны сылӧн медрадейтана предметъясӧн. Бӧрсӧ воис сэки гортас шогсьыс шогӧн, сэтшӧм забеднӧ и яндзим, оз тӧд, кытчӧ воштысьны. А регыд сэсся и Оксана мӧдіс каймӧдлыны: вай пӧ вербуйтчам во кежлӧ уджавны Войвылӧ, уна грӧшъяс кульыштам сэні, быдторсӧ аддзылам... Галя и кутчысис тадзи нюжӧдӧм гез помас.

— Ветла, мамо, — зілис эскӧдны сійӧ шӧйӧвошӧм мамсӧ. — Сьӧмтор чӧжышта. Лоас кӧ позянлун, лыддьысьны кута, мед не кӧдзавны водзӧ велӧдчӧмысь... Сэсся и, ас нянь вылад олігӧн, ачым ачымӧс бурджыка тӧдмала... Тырмас бӧрднытӧ, мамо...

Му вылӧ кыза лэччис сап пемыд лунвыв вой.

А поезд гора ыджыд снаряд моз розьӧдіс и розьӧдіс сук пемыдсӧ, гычӧдіс-нуис уна сё мортӧс, тшӧтш и налысь тӧждысьӧмъяссӧ да вӧтъяссӧ.

Вагонын вочасӧн кусӧны сёрнияс, на пыдди ёнджыка кутӧ кывны ныргорӧн шкоргӧм.

— Галю, черевичкиястӧ вай тэ юр увтад сюй, — велӧдӧ Оксана, — а то матӧ пуктан — ылысь босьтан.

Галялы эськӧ и яндзим сідзисӧ дзебны, но и жальӧсь выль туплиясыс, и сюйыштӧ найӧс вольпась улӧ, пельӧсланьыс.

Асывнас нылӧс садьмӧдіс Оксаналӧн гора серамыс. Улыс пуклӧс вылын сылы паныдӧн пукаліс шыльыда сыналӧм волялысь сьӧд юрсиа том морт да нюмъяліс.

«Тӧдмасьӧма нин! — чуймис Галя. — Со ӧд сійӧ кутшӧм...»

Галя тільыштіс синъяссӧ, лӧсьӧдыштіс сьӧкыд кӧсаяссӧ да яндысигтыр пондіс лэччыны вылісянь. Том мортлӧн югнитлісны ныв вылӧ чӧвтлӧм тэрыб синъясыс, но сійӧ ӧдйӧ бӧр вештіс найӧс.

— Тӧдмась, Галю, — сёрнитіс сэк кості кыпъялысь Оксана. — Ещӧ ӧти пӧрӧдчысь. А-рис-тарх... Ок и нимтылӧма жӧ тэнӧ батьыд, бисов сын!

Том морт сьӧлӧмсяньыс серӧктіс. Сэсся кыскис зепсьыс нёль пельӧ кусыньтӧм носӧвик да кыдзкӧ зэв кокньыдика сибӧдліс синъясыс дорӧ, сэсся паськӧдлытӧгыс бӧр сюйис зептас.

Зон вӧлі ыджыд тушаа, тэрыбкодь вӧраса. Зэв пелькӧсь вӧліны сылӧн вӧсни кузь чуньяса киясыс. Чужӧмыс муговат, гырысь тшӧка лыяса да, кыдзи пырысь-пырсӧ чайтсис Галялы, кутшӧмакӧ мудероват.

«Збыльысь ӧд, тешкодь и эм нимыс! — ас кежас шензис ныв. — Важ олӧмысь босьтӧмакодь. И ньӧти оз лӧсяв сылы...»

Сёрнитіс Аристарх гылыда да лӧсьыда, вежавидзӧмӧн. Галялы кыдзкӧ эз и эскыссьы, мый татшӧм тыдалана мортыс, гашкӧ, и уна велӧдчылӧм мортыс, тшӧтш мунӧ пӧрӧдны вӧр, и сійӧ шуис:

— Ті, Аристарх, ньӧти абу пӧрӧдчысь кодьӧсь. Ті, буракӧ, бӧбйӧдланныд миянӧс.

Татчӧ Оксана тшӧтш чошкӧдліс пельяссӧ.

— Он эскӧй? Чудачкаяс!.. — чужӧмыс сылӧн здук кежлӧ вуджӧртчыліс. — Ӧвтчыштам ӧтлаын черъясӧн!.. И выль муяс тшӧтш тӧдмалам! Век окота меным видзӧдлыны выль муясыд вылӧ. Сэні сьӧлӧмыд кылӧ олӧмсӧ оз нин тӧрытъя моз, а кыдзкӧ выль ногӧн. И ачыд мӧд кодьджык мортӧн лолан.

Тайӧс лӧсьыда сійӧ шуис. Галяӧс гӧгӧрвотӧма кыскӧны жӧ аддзывлытӧм на ылі муясыд. Кӧть и полыштӧ сійӧ, но чуксалӧны-кыскӧны жӧ. Веськыда кӧ шуны, сійӧ мунӧ ылі Войвылас не сӧмын куш сьӧм ради. Том сьӧлӧмыс, пӧсь сьӧлӧмыс нетшкысьӧ кытчӧкӧ паськыдінӧ. И видлы пӧ сійӧс, том вынлӧн жарӧн пессьысь сьӧлӧмтӧ, кутны...

Сэсся вӧлі Москва. Ыджыд, мича, гӧгӧрвотӧм, шемӧсмӧдана, зэв важ и выльсьыс-выль Москва. Войвыв поезд виччысигкості лунтыр ветлӧдлісны сылӧн уличаясӧд. Нуӧдысьнас вӧлі Аристарх, сійӧ не ӧтчыд нин вӧвлӧма тані да бура тӧдӧ медся тӧдчана местаяссӧ, торйӧн нин кар шӧрысь. Голя доймытӧдзныс чатрасисны Василий Блаженнӧйлӧн мойдысь петӧма кодь вичко дорын. Пыралісны ГУМ-ӧ, йӧткасьыштісны кодзувкоткарын мында йӧз чукӧрын. Оксаналы окота вӧлі быдлаӧ нырсӧ сюйлыны, став тӧварыс вылӧ видзӧдлыны. Ветлӧдліс сійӧ зумыда, мужичӧйлӧн кодь воськолӧн. Да и, шуны кӧ нин, тайӧ ыджыд да ён нылыслӧн не этша вӧлі мужичӧй сямаыс: татшӧм паськыд пельпомъяссӧ да вына кияссӧ, кодъяс ичӧтдырсяньыс велалӧмаӧсь быд пӧлӧс сьӧкыд удж дінӧ, он на аддзыв весиг быд пӧрӧдчысь мужичӧйлысь.

Вӧй кӧрпи кодьӧн тіркйӧдліс Москваӧд Галя, куимӧн пӧвстас мед томиникыс. Ӧд сылы вӧлі на сӧмын дас кӧкъямыс арӧс, и аслас дженьыдик олӧм чӧжӧн сійӧ ӧтчыд на и вӧлі карын, институтӧ экзаменъяс сдайтігӧн, да и сэки лючкисӧ нинӧм эз удит аддзывны. А тані — со мый ыджда Москва, кодлӧн, чайтсис шемӧсмӧм нывлы, некӧн абу пом ни дор...

Метроӧд гуръялыштісны.

— Медся гарнӧй станцияыс Киевскӧй! — падъявтӧг керыштіс-донъяліс Оксана.

Галя медъёна поліс паськыд уличаяс вомӧн тривксьӧдігӧн, кӧні эз вӧвны мупытшса вуджанінъяс. Машинаяслӧн лыдтӧм стадаяс ӧтвылысь моз чепӧсйылісны сулаланінсьыс да уськӧдчылісны веськыда сы вылӧ, Галя Горицвет вылӧ.

И джуджыдсьыс-джуджыд, лыдтӧм-тшӧттӧм ӧшиньяса керкаяс, кодъяс вылӧ чатӧртчылігӧн юр садьыд бергӧдчылӧ.

И гымалӧ-йиркакылӧ гӧгӧр, шуксьӧ-ноксьӧ.

И помтӧм йӧз, йӧз, йӧз, кыдз-мый сӧмын и тӧрӧны та мындаыс ӧти карас!

И он гӧгӧрво, вӧтын али вемӧсын ставыс тайӧ, и окота водзӧ на ветлӧдлыны, бара на мыйкӧ выльӧс да чуймӧданаӧс аддзывны.

Галя Горицветлӧн мича мугов чужӧмӧ, пемыдгӧрд гырысь синъясас и, мыйсӧ сӧмын эз йиджты Москва. И сылӧн татшӧм ыпъялысь-шензьысь чужӧмыс ёна вӧрзьӧдіс Аристарх Шумовӧс, важысянь нин снимайтысь-фотографӧс, и сійӧ, стрӧка сюрис да, кужӧмӧн чокнитіс-снимайтіс некымынысь томиник нылӧс, и радлӧ вӧлі, мый бур кадръяс пӧ артмисны.

Но со нин Оксана тэрмӧдлӧ найӧс: колӧ пӧ мунны Москваысь...

Ставнысӧ виччысис Войвывлань петысь поезд.

2

Мича овлӧ миян Войвывным, кор пондас лышкыда вӧччыны-пӧртчыны арся паськӧмъясӧ. Шонді кытшлалӧ выліті на, но кылӧ нин кӧдзыд тӧвлысь матыстчӧмсӧ да зільӧ сетны вӧр-валы и йӧзлы кыдз позьӧ унджык шоныд и югыд. Ывлаын лӧнь. Гӧгӧрбок, кытчӧдз синмыд судзӧ, вералӧ-лӧзалӧ парма.

Кодкӧ шулӧма, мый некор пӧ он мудзлы море вылӧ да би вылӧ видзӧдӧмысь. Ме эськӧ содтышті татчӧ: арся серъясӧн мичмӧдӧм вӧр тшӧтш жӧ вӧтлӧ мортлӧн лов вылысь гудырсӧ и мудзсӧ. Видзӧдан — помыс некӧн абу гажа вӧрыслӧн, тшупӧдъясӧн быттьӧ кыпӧдчӧ и кыпӧдчӧ сійӧ, кытчӧдз оз сӧльнитчы енэжтасыскӧд, — видзӧдан и мыйкӧ лӧня мӧвпалан ас кежсьыд, и лӧсьыд тэныд, и шаня овны окота.

Еджыд пучеръяс вылас югыд зарниӧн сярвидзӧны кыддза расъяс, а на пӧвстын гӧрд бипуръясӧн ломзьӧны пипуяс. Ён ниаясӧс юр вывсяньыс да кок улӧдзыс быттьӧ ӧшлӧма небыд да югыдвиж ризіӧн... Сынӧдыс сӧстӧм, сӧстӧмсьыс-сӧстӧм, сукмыштӧма и сэтшӧм чӧскыд, весигтӧ ловтӧ кыпӧданаа коддзӧдыштӧ бур вина моз. И абу дивӧ! — ӧд сэтчӧ мыйыс сӧмын абу сорласьӧма: кисьмӧм вотӧслӧн и тшаклӧн кӧрыс, гылалысь коръяслӧн шомыс, лыслӧн и сирлӧн мырдыс, и нӧшта код тӧдас на мый! Тайӧ кыпыд каднас парма лышкыда козьналӧ мортӧс. И звер-пӧткаӧн, и чӧскыд вотӧсӧн, и быд пӧлӧс тшакнас. Босьт пӧ, мый тэныд колӧ, сӧмын шань сьӧлӧмӧн босьт, ковтӧгыс некыті менсьым эн пазӧд... И уджавсьӧ арын азымджыка, ворсӧ быд сӧн. Абу нин гожся кодь жар, ыркыдыс пожйыштӧ вир-сӧнтӧ, оз дӧзмӧдчы лӧдз-ном, а лунъясыс кузьӧсь на... Ок, матушка-пӧра!

Буретш татшӧм лӧсьыд кадыс кежлӧ и воисны лесопунктӧ выль уджалысьяс. Вербуйтӧмаяс. А Галя Горицветлы век на кажитчӧ, мый сійӧ абу вемӧсын, а вӧтасьӧ, аддзӧ некор на аддзывлытӧм вӧт. И, дерт, вӧтнас жӧ веськаліс со тайӧ лӧнь, быттьӧ неуна шогсьысь вӧр пытшкас.

Сулалӧ кузь бараклӧн кильчӧ вылын жар лунвылысь воӧм чим сьӧд синкымъяса ныв, морӧс тырнас лолалӧ ӧнӧдз тӧдлытӧм на сир кӧра сынӧдӧн да кывзысьӧ рытъя вӧрлӧн, дзик орччӧн сулалысь яглӧн велавтӧм шыясӧ. Ставыс тані абу гортын, Украинаын, кодь.

«Бу-бу-бу!..» — шуштӧм шыяс поткӧдӧны рытъя вӧрлысь чӧв-лӧньсӧ. Но Галя тӧдӧ нин: тадзи пӧ горзӧ сюзь, коді лунтыр узьӧм бӧрын петіс кыйсьыны: ӧтияс водӧны узьны, а мӧдъяс садьмӧны кынӧмпӧт перйыны. А со кӧнкӧ ылын-ылын мыйкӧ дзуртыштіс, буракӧ, вожасьӧм пу. Кыліс понлӧн увтыштӧм, быттьӧ ӧлӧдіс: ме пӧ ог узь, видза, мый тшӧктісны. И бара лӧнь. Сэтшӧм чуналана лӧнь!..

Со тыдалӧ зэв ыджыд пашкыр пожӧмлӧн мыгӧрыс. Гортын кӧ, сы местаын вӧлі эськӧ яблоня, а чошкысьӧм сьӧд кольяс пыддиыс сярвидзисны чӧскыд кӧра банйӧм яблӧкъяс...

Гортын кӧ!.. А кӧні ӧні сійӧ, гортыс, сылӧн? Кодарын?

Галя видзӧдӧ пожӧм вылӧ, коді сьӧд кымӧр моз ӧшйӧма керка весьтӧ, и быттьӧ аддзӧ гортсьыс ассьыныс еджыд хатасӧ, а пызан сайын аддзӧ шогсьысь мамсӧ и кыкнан чоюксӧ.

Сэтшӧм жаль мамыс! Ӧд зэв этшаник шудыс усьӧма сылӧн пай вылӧ. Найӧ, Галяяс, куим чой, сьӧкыд изкиӧн ӧшйисны мамыслӧн сьылі вылӧ, кор войнавывса ранаясысь кувсис батьныс, кыпыд сьӧлӧма Гриц. Галялы, медыджыдыслы, сэки муртса на тырис квайт арӧс...

Мыйла йӧзыс абу лэбачьяс кодьӧсь? Ӧвтыштіс эськӧ ӧні бордъяснас, качӧдчис да и кутіс лэбны... Ӧд сэтшӧма нин гажыс бырис гортсьыс, муса чужӧмъясысь. Кӧть и колис на сӧмын вит лун. Сӧмын на вит лун!..

Но эз, эз лэбовт эськӧ бӧрсӧ, мед кӧть и бордъяс друг быдмисны. Пиньсӧ мурч курччас, но уджалас восӧ — во кежлӧ медасис-вербуйтчис. Со тай нӧ зонъяс служитӧны армияын кык-ӧ-куим воӧн...

Но сэтшӧм жӧ нин гажтӧм сылы гортысь! Тӧдінныд кӧ эськӧ, бур йӧз... Колӧ талун жӧ письмӧ гижны, кӧть нин тайӧн пальӧдыштны гажтӧмтчӧмсӧ...

А бур ногӧн кӧ, быдса тетрадь позяс сяркӧдны-гижны — ӧд сы мында аддзыліс и мӧвпаліс кузь туй чӧжыс...

Вагонысь найӧ петісны вой шӧр бӧрын ыджыд станцияын, кодлӧн вӧлі гӧгӧрвотӧм ним... Сэні чорыда чамгис нырад нефть дук, а уна лыда кӧрт туй визьяс вылын дітшвидзисны саӧсь-мазьӧсь гырысь цистернаяс, буракӧ, нефтьӧн жӧ. Видзӧдліс Галя гӧгӧрбок и муртса эз горӧд ёна шензьӧмысла — помтӧм бияс югзисны войся пемыдас, и став биясыс кажитчисны вӧвлытӧм яръюгыдӧн. А ӧтилаын, югыда сярвидзысь биясыс весьтын, нетшкысис тӧв йылын ыджыд гӧрд би кыв.

Вербованнӧйясӧс вайӧдысь висьталіс, мый тадзи лун и вой сотчӧ нефтькӧд тшӧтш петысь газ, лун и вой ыпъялӧ.

— Тіян тшӧтш и газ эм? — юаліс Аристарх.

— Хы? — весиг чушмуныштіс мӧдыс. — Миян, Комиын, мыйыс сӧмын абу! Помтӧм вӧръяс! Тырмӧ нефть да газ! Нӧшта на унджык из шом... И мукӧдтор... Ми, братанӧ, сэтшӧм озырӧсь, мый весиг юрсиыд сувтлӧ... Став озырлунсӧ кӧ быттьӧ гугӧдны-босьтны... А йӧз вынным этша миян — кӧдзыдінъясад тай быдлаын гежӧдджыка овмӧдчӧмаӧсь йӧзыд, — со и ковмӧ ӧтарӧ вайӧдны ті воксӧ, вербуйтны-медавны...

Вой коляссӧ туплясисны вокзалын. Эськӧ и лёка ыджыд пытшкӧсыс, но пуксьыны некытчӧ, асланыс чемоданъяс вылӧысь кындзи. Оксана да Аристарх регыд и пондісны вугравны. А Галялы эз узьсьы. Некымынысь петаліс ывлаӧ лолалыштны войся ыркыд сынӧднас. Кутшӧм ньӧжйӧ кыссьӧ кадыс!

Гӧг вӧрзьытӧдзыс бӧрдісны дзоляник кагаяс. Код матрос чиршӧдліс нывъясӧс, кикимеритчис на водзын. «Мыйта йӧз ветлӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ! — мӧвпавсис нывлы. — И быдӧн корсьӧ олӧмсьыс мыйкӧ бурджыкӧс...»

Гурйыв воссис сьӧкыд ӧдзӧс. Кыз стен сайӧ пыдіа вӧйтӧдчӧм касса ӧшинь дорӧ, ӧта-мӧднысӧ йӧткалігтыр, уськӧдчис мужик чукӧр. Киссьӧм пинжакаӧсь, важ картузъясаӧсь, тӧв йылын сардмӧм, тошсялӧм чужӧмъясаӧсь. «Господи, кысь-мый татшӧмъясыс друг усины? — чуймис Галя. — Гашкӧ, тайӧ и эм вӧр лэдзысьясыс? Гашкӧ, вӧрас куш сӧмын татшӧм оборванечьяс и мырсьӧны да?»

Кӧрт туй дорсянь, кӧні воысьясӧс юкисны дас пельӧ, дыр тракйысисны-мунісны брезент вевта ыджыд машинаын. Вӧлі буса, пӧдтіс-кыліс бензин чад дук. Бусыс руд эжӧдӧн пуксис паськӧм вылӧ, пырис вомӧ, синъясӧ, косьтіс ныр розьяссӧ. Галяӧс пондіс шогӧдны, вомыс тыри курыд дулльӧн, вир-яйыс нильӧга пӧсяліс, быттьӧ сійӧс мавтісны кизьӧриник мазьӧн...

Леспромхозӧ войын жӧ воисны, бара ковмис узьыштны чемоданъяс вылӧ юрнысӧ пуктӧмӧн. Кузь уска сторожлысь ӧта-мӧд вежмӧныс юасисны, кӧні бурджыка да лючкиджыка уджыс мунӧ, кодарланьӧ колӧджык веськӧдчыны.

Кор асывнас воис кадрӧвик-начальник да пуксис йӧз гырддзаясӧн да морӧсъясӧн волявтӧдз шыльӧдӧм кыз пӧвъя вежӧс сайӧ, муртса и вермис ӧлӧдны дӧзмӧм-скӧрмӧм йӧзӧс.

— Вербуйтанныд — ма вӧзъянныд, а тані из мыччанныд!

Мыйӧн воысьяс неуна лӧньыштісны, кадрӧвик шуис:

— Миян леспромхозын нёль лесопункт. Наӧ и юклам ставнытӧ заявкаяс серти...

Морт куим-ӧ-нёль, тыдалӧ, медписькӧсъясыс, видлісны небзьӧдны начальникӧс: гашкӧ пӧ, миянлы позьӧ кольччыны шӧр базаӧ... Сэки налӧн чужӧмъясыс и синъясыс гӧгӧрвоана петкӧдлісны, мый тайӧ бурсӧ кӧ пӧ вӧчан, он мӧд каитчыны. Но кадрӧвик эз ышты та вылӧ.

— Тані и тіянтӧг сідз нин тырмӧны тӧв чужъялысьясыс, — кывкӧрталіс сійӧ. — Миянлы колӧ пӧрӧдчыны да вӧр государстволы сдайтны, а не тыртӧм сулеяяс.

Сэсся кадрӧвик кыв-мӧдӧн юасялыштіс быд воысьлысь — уджавліс-ӧ нин сійӧ вӧрын да мыйджык кужӧ вӧчны. Сэки Галя да Оксана, тшӧтш и Аристарх, пӧся корисны мӧдӧдны найӧс ӧтилаӧ, не янсӧдны ӧта-мӧдныскӧд...

Та бӧрын сэсся вель дыр на ковмис пӧсь ӧгыр вылын моз пукавны-виччысьны, кыдзи, картіӧс моз, сорлаласны да юкласны найӧс кадрӧвикъяс...

А кор сэсся, медбӧрын, йӧзӧдісны, кодлы кытчӧ колӧ мунны, Галя муртса кок йывсьыс эз чергысь: сійӧс янсӧдісны Оксанакӧд! Галяӧс да Аристархӧс гижӧмаӧсь ӧти лесопунктӧ, а Оксанаӧс — мӧдӧ. Нывъяс повзьӧм чипанъяс моз чепӧсйисны шылялӧм вир-яя кадрӧвик дінӧ, кутісны ӧта-мӧд вежмӧныс котсьыны-чирзыны: ми пӧ ӧти сиктысьӧсь, энӧ янсӧдӧй миянӧс. Ми пӧ сӧмын татшӧм ногӧн уджалӧм могысь и лысьтім вӧрзьыны та ылнаӧдзсӧ...

Но кадрӧвикъяслӧн став картісӧ вӧлі нин бура юклӧма. Тшӧтш и дасьтӧма подулалӧм воча кыв:

— Оз позь тіян ногсӧ, нывъяс, нинӧм он вӧч. Миянлы ӧд колӧ план тыртны. Оксана Штанько кык во уджавлӧма нин вӧрын, кужысь морт нин. И ёсь ныв, тыдалӧ... Та вӧсна ми сійӧс и мӧдӧдам сьӧкыдджык участокӧ. А тэ, Галя Горицвет, он жӧ кут каитчыны. Тэнад лесопунктын начальникыс зумыда пуктіс делӧсӧ, сэні тэ ӧдйӧджык велалан уджавны, сьӧм кузяыд оз лёк ло ни. Да и Шумов ёрт со тэкӧд орччӧн лоӧ. Али онӧ лӧсялӧй сыкӧд? — и кадрӧвик мудера куньтыртліс шуйга син пӧвсӧ.

Галя гӧрдӧдіс, оз и тӧд, мый та вылӧ шуны. Мый водзӧ вӧчны, оз тӧд ни. Гашкӧ, котӧртлыны вылынджык сулалысь начальникъяс дінӧ, налы норасьны, ставсӧ выльысь висьтавны?

Но и коньӧрасьнысӧ абу жӧ окота. Оксана ӧд лоӧ орчча лесопунктын, кызь километр сайын, позяс и котӧртлыны...

И бур, мый Аристархкӧд ёнакодь нин тӧдмасис. Сэтшӧм мелі сійӧ, вежавидзысь, ставсӧ гӧгӧрвоӧ. Эстшӧм морт со кытчӧдз жӧ воис кын мыр йирны... Интереснӧ, мыйладжык воиссӧ? Сьӧм жӧ ковмис али мый? Али мыйкӧ лёктор лоис гортас? Шог кутшӧмкӧ, мыйкӧ чорыда киссис-пазаліс, и эз ло позяна гортас олӧмыс?.. Сідзсӧ мортыс абу нин сы моз, Галя моз, борд йылӧ сувттӧм чикышпи, арӧс кызь кӧкъямыс, буракӧ, эм нин сылы...

Гажтӧмтчӧ гортсьыс Галя, но и дивӧ кодь сылы. Тӧрыт на быттьӧ нывъяскӧд ливкйӧдлісны-сьылісны «хлопци-кони», а талун со колӧ нин мӧвпавны кутшӧмкӧ Шумов йылысь, вӧр пӧрӧдӧм йылысь, видзӧдны ыджыд пожӧмъяс вылӧ, кывзысьны вӧрса тӧдтӧм шыясӧ...

Мый ӧдйӧ пыртіс сійӧс поезд дзик мӧд олӧмӧ!

Леспромхозлӧн шӧр базасянь асланыс лесопунктӧдз дыр гуджгисны-кыпӧдчисны таті, йывланьыс нин, ёна векнялӧм Печора катыд. Сёрнитӧны вӧлі: гожӧмнад пӧ таті, берегӧдыс, машина туйыс пӧшти и абу. Туйыс пуксьылӧ сӧмын тӧвнас, кор кӧдзыдыс камгас-дорас став нюръяссӧ. Сідзкӧ, найӧ ді вылын моз кутасны овны — кӧсъян да он пет бурӧнсӧ!..

Ой, мый ылна сійӧ, Галя, муніс! Шудаджык пӧдругаясыс институтӧ пырисны, а сылы ковмас чер пу дінӧ кутчысьны. Но немтор...

Нинӧм!.. Тані тай йӧзыс олӧны жӧ... Сійӧ, Галя, удитіс нин тӧдмасьны ӧти коми нывкӧд. Майя нима. Зэв сьӧлӧма, кӧть эськӧ и, буракӧ, Оксана кодь кымын жӧ юр вундысь.

Галиналӧн бара на нюмыс петіс, Майякӧд тӧдмасьӧмсӧ казьтыштіс да.

Леспромхоз контораӧ выль воысьяс вылӧ видзӧдлыны воисны тшӧтш и найӧ, кодъяслӧн помасис нин тані уджалан договорыс да вӧлі лӧсьӧдчӧны петны гортъясаныс. Кузь мыгӧра зон, юыштӧма, долыдпырысь шмонитіс:

— Помасис жӧ, медбӧрын, тані катаргаыс! Бӧр Россияӧ мунам!

Сійӧ видзӧдіс выль воысьяс вылӧ дзик нин йӧйяс вылӧ моз: кутшӧм сюра мути пӧ кыскис тіянӧс, коньӧръясӧс, татчӧ... Сэки и пырис контораӧ Майя.

— Ойя жӧ нин да ойя, коньӧръяс тай ми вӧлӧмаӧсь, сирӧтинаяс! — бӧрдӧдчӧмӧн моз лывкнитіс сійӧ. — Да кытчӧ нӧ тэ миянӧс эновтан ӧтнанымӧс! Да жалитыштін эськӧ тэ миянӧс, удал молодечӧй! Эн вай эновт!..

Майя не сӧмын лывкйӧдліс-бӧрдӧдліс тадзи, но и чужӧмыс, и дзоньнас ачыс тайӧ шогсӧ жӧ быттьӧ шогаліс, и сэтшӧм тешкодь тайӧ вӧлі, мый ставӧн пондісны куснясьны-серавны. А кор сэсся неуна лӧньыштіс серамыс, Майя помӧдз дзужаліс шӧйӧвошӧм «россиянинӧс »:

— Кати-кати, чище воздук! А йӧзсӧ нинӧм бӧбйӧдлыны... В Россию он поекал! А ӧні нӧ кӧні вӧлін? Америкаын али мый? Катарга вӧлӧма сылы тані... А кыдзи нӧ ми нэм чӧжсӧ олам?.. Ачыд, кӧнкӧ, гортад, ньӧтчыд на сӧстӧм вольпасьын эн узьлы, а тані барин моз ышнясян! Кутшӧми ӧд, вербованнӧй буржуй!..

— Сідзи и эм, Майя, лӧд сылы аджавтӧдзыс! — ышӧдісны нылӧс гӧгӧрбоксянь.

— Ок, «россиянин», медбӧрти чорыда тай пӧвсаліс тэнӧ «вӧр комбайныд»! Гажаджыка мунсяс гортланьыд.

Сэсся тыдовтчис, мый «вӧр комбайн» нимнас Майяӧс бура тӧдӧны леспромхоз пасьталаын. И нимтӧмаӧсь тадзисӧ сы вӧсна, мый ягын быдӧнысь ӧдйӧ увйысьӧ.

Сэки жӧ тайӧ Майяыс матыстчис сы дінӧ, Галя дінӧ, видзӧдліс юр вывсяньыс да кок улӧдзыс гырысь руд синъяснас да шоныда шуис:

— Кутшӧм томиник да мичаник! Вай тӧдмасям.

Майялӧн киыс кӧть и вӧлі неыджыд, но мужичӧйлӧн кодь топыд да зумыд. Да и ачыс сійӧ, дзоньнас, вӧлі топыд вир-яя, тэрыб, гӧгрӧс, мач кодь, стен бердӧ кӧ швачкӧбтан, бӧр чеччовтас.

— Тэнӧ миян лесопунктӧ жӧ мӧдӧдӧны? — нимкодьмис Майя. — Очень корошо! Лок миян бригадаӧ!

— Ме эськӧ радпырысь локті! — воча нимкодьмис Галина, сылы и збыльысь зэв окота лои веськавны Майя дінӧ.

А кор сэсся водзӧ катны сетісны самоходнӧй баржа, нывъяс меститчисны нин орччӧн.

— Нинӧм, Галина, эн пов! — ышӧдіс ассьыс выль тӧдсасӧ Майя. — Гажа миян тані, кажитчас на тэныд. Печора вылӧ видзӧд... Кутшӧм мичлуныс гӧгӧр!.. А сынӧдыс!.. Абу, небось, тіян степъясын кодь... Тіян ӧд, кӧнкӧ, бусысла нинӧмӧн лолавны?..

— Мыйла нӧ куш сӧмын бус? Садъяс миян... Гӧгӧр шобдіа муяс гыалӧны... Море моз гыалӧ шабдіыс...

— А миян мореыс — вӧр, помтӧм-дортӧм... И ни ӧти бус чир со абу... И вотӧс, и тшак мыйта колӧ, мукӧдтор и... Час, регыд ачыд ставсӧ аддзылан...

— А мыйла нӧ Печораыд сэтшӧм векньыдик да лажмыдик? — юасьӧ падмыштӧм Галина. — А ме чайтлі...

— Сы вӧсна, мый таті йылыс нин сылӧн! — пӧся кутіс дорйыны чужан юсӧ Майя. — Ӧд татысянь сылӧн усянінӧдзыс сюрсӧн-джынйӧн километр лоӧ! Кымын ю на ыльгысьӧ матушка-Пещораас! Кымын шор... Не ӧти сё... Кольӧм во ме вӧлі чойӧй ордын, Усть-Цильмаын. Со кӧні пасьтаыс матушкалӧн, ок-ок-ок! Полан и видзӧднысӧ... Мӧдар берегыс ӧдва тыдалӧ! А тані дзик нин йылыс...

Печора и збыльысь таті зэв на векньыдик, дзескыда топӧдӧмаӧсь сійӧс вӧра крут берегъяс. Визулыс ыльгӧ веськыда моз, и ньӧти абуӧсь лыа бӧжъяс. Та вӧсна юыс весиг кажитчылӧ морт киясӧн кодйӧм канал кодьӧн. Кӧть эськӧ, шуам, кысь татчӧ каналыслы лоны... Ён визулыс сідзи и ызгӧ-швачкӧ, и ньӧжмыд баржа лов тыртӧдзыс кашкӧ-вермасьӧ сыкӧд... Час бӧрся час муніс кадыс, а гӧгӧр быттьӧ немтор эз и вежсьыв: паныд пыр мыччасисны гажа вӧра берегъяс, кӧні водз воысь ар заводитӧма нин пасъясьны синтӧ пӧртысь серъяснас. Ни керка, ни видзтор некӧн абу...

«Мамочка ридная, мыйта вӧрыс тані!» — сьӧлӧм тырнас шензис лунвыв степъясысь воысь ныв.

И гӧгӧр быттьӧ ставыс на вӧрзьӧдлытӧм. И сӧстӧм. И лӧнь, кодӧс сӧмын и торкыштӧ дизельлӧн татшкӧдчӧмыс да утка кельӧбъяслӧн лэбалӧмыс. А ӧтилаын, дзик ва дорас, сьӧд кырныш нетшкис-кокаліс ыджыд еджыд чериӧс.

— Тыдалӧ, горш сирысь мездысис, косінас чеччыштіс, — гӧгӧрвоӧдіс выль тӧдсасӧ Майя. — Ӧти кищникысь мынтӧдчис, а мӧдлы горшас веськаліс.

Баржа вывсянь ӧти зон дуригмоз пищальысь лыйис кырнышлы, но эз веськав. Чим сьӧд лэбач эновтіс самсӧ, скӧрысь курксігтыр лэбыштіс мыйтакӧ да пуксис матысса ниа йылӧ.

Баржа вылын катісны квайтӧн выль воысьяс да сы мындаӧн жӧ татчӧсъяс. Тыдовтчис, мый мукӧдыс уджалӧны нин лесопунктын быдса дас воӧн, овмӧссӧ котыртӧмсянь. Галиналы кажитчисны найӧ зэв шань да бур йӧзӧн. Кубрикын сук чай пузьӧдісны, вина лэптісны, тшӧтш чукӧстісны Галяӧс да Аристархӧс.

Быдӧн зільӧ ошкыштны налы ассьыныс посёлокнысӧ, Печорочкаӧн ыдждӧдлӧ. Миян Печорочка кодьтӧ пӧ, ӧдвакӧ аддзан сэсся Му шар пасьталасьыс. А чериыс мыйта юын и тыясын! А пӧткаыс мыйта вӧрын! Шойччан лунӧ кӧ петавны кутшӧмкӧ ёль пӧлӧнӧ, гоз-мӧд дозмӧртӧ быть нин лыян...

Доналӧм шондіӧн мичмӧдлӧм лӧнь рыт вочасӧн кутіс вуджны войӧ, ю вылын тӧдчымӧн ыркаліс, а войтырлы век эз мунсьы палуба вылысь дзескыд кубрикӧ: найӧ куйлісны визьӧсь-визьӧсь матрацъяс вылын (катӧдӧны вӧлі лесопунктӧ) да видзӧдісны и видзӧдісны сукмысь рӧмыдыс да воча ӧтарӧ ызгысь ва вылӧ.

— Мый йылысь мӧвпалан, Галя? — Аристархлӧн гӧлӧсӧ быттьӧ йиджтысьыштӧма норлун.

— Ог тӧд... Вӧтын нисьӧ вемӧсын кодь ставыс... Гортын кӧ, верми ӧмӧй эськӧ ме мӧвпыштны, мый кӧнкӧ эмӧсь татшӧм муяс...

— Сӧмын тай пырим ми, чӧрту, потшӧс сайӧдзыс, бӧрсӧ петны он и куж...

— А нинӧмла и мунны бӧрсӧ! — лэчыда сюйсис Майя. — Йӧзкӧд тӧдмасянныд, велаланныд да сира гезйӧн он нетшышт тіянӧс татысь!

— Мыйла нӧ либӧ эськӧ тӧрытъяясыд лэчкысь мынӧмакодьӧсь петӧны? — тувйыштіс Галя. — Кузь зонмыс тай мыйкӧкертіс...

— Эн кывзы тэ сэтшӧм куварканъясыслысь, Галина!

— Куварканъяслысь?

— Да но... Ракаясӧс миян тані сідзи шуӧны... Мед эськӧ сэтшӧм куварканыс бӧр на эз лэбовт миянланьӧ!

— Ӧдвакӧ... — шпыньмуніс Аристарх.

— Чайтан, этшаӧн бӧр кослӧны? — зілис пӧся эскӧдны Майя. — Мыйта колӧ! Татшӧм куварканыс шӧйтас-корсяс му пасьталасьыс бурджыкин, а сэсся, видзӧдан да, бара нин миянын довъялӧ сылӧн пигураыс. Син бугыльяссӧ лэдзӧма, яндзим жӧ, кӧнкӧ... Вай пӧ бӧр босьтӧй менӧ удж вылад...

— Буракӧ, тіян тані, мать честная, буретш да му выв райыс и эм... — гудйыштіс Аристарх. — Тэнад кывъяс серти кӧ...

— Мыйла нӧ — рай... — джӧмдіс Майя. — Некутшӧм рай миян абу... Да и кӧні пӧ сійӧ эм, райыс?..

Мукӧдлатіыс катігӧн рулитысь Игнат Иванович — паськыд чужӧма ён дядьӧ — дзикӧдз вылӧ сибдыліс штурвал бердӧ. Негырысь руд синъясыс сэки лэчыда дзоргисны фараӧн муртса югдӧдыштӧм ва веркӧс вылӧ, а вына киясыс — ӧтиас чуньяс пыддиыс чурвидзисны кыдзисюрӧ бурдлӧм шняка помъяс, — тайӧ киясыс яра песісны-бергӧдлісны штурвал. Мукӧдыс татшӧм здукъясас лов шынысӧ кутӧмӧн чӧв олісны.

Галина, дерт, казявліс, мый самоходка сэки вуджліс ызгысь-бузгысь коськъяс вомӧн.

Но Игнат Иванович, тыдалӧ, бура тӧдіс мунан туйсӧ, и сыӧн веськӧдлан судно, мед кӧть и кималасӧн моз, ваувса из палакъяс костӧд писькӧдчис пыр водзӧ. Нёльӧд час катігӧн кӧнкӧ сукмӧм пемыдас дзулнитіс яр би.

— Партизан юква пуӧ, — шуис Игнат Иванович.

— Партизан? — Галялы быдтор окота тӧдны, ӧні сійӧ сулалӧ жӧ рулевӧй будкаын да дзоргӧ войся пемыдас.

— Эм тані ӧти старик, Кузьма... Бордтӧм петук кодь... Гражданскӧй война дырйи ёна пуркӧшитчылӧма...

— Татшӧм сьӧд вӧр шӧрас тшӧтш али мый нӧ воюйтлісны? — шензьӧ Галина.

— Ы-ы, кыдз на ещӧ дітшкӧдчӧмаӧсь! — варовмис рулитысь. — Не этша морт юр кылалӧма Печора кузяыд...

Регыд мысти сьӧд пемыдас югнитісны выль бияс, зэв уна югыд би, налӧн югӧръяс улын, пожӧмъяс костын, тыдовтчисны зумыд да лӧсьыд керкаяс.

— Со и миян Печорочканым, — небыда шуис Майя. — Гортӧ ми воим, Галинка!

Кок улын шаракыліс зумыд лыа. Сынӧдыс тані вӧлі сӧстӧм и кос. Буракодь югзьӧдӧм ыджыд посёлоксӧ вӧлі быттьӧ сюйӧма вӧр пытшкӧ рамаӧ моз, пемыд вӧрлӧн рамаӧ...

Галиналӧн ёвкмуніс сьӧлӧмыс... «Ми гортынӧсь...» Кодлы ӧд кыдзи...

Майя ньӧти падъявтӧг шуис, мый некытчӧ оз лэдз «Галинкаӧс», — ӧні сійӧ ӧтнасӧн олӧ быдса жырйын, тырмас местаыс. Мукӧдыс веськӧдчисны локтысь-мунысьяслӧн керкаӧ.

3

Аристарх Шумов асывнас водз садьмис важ репродукторлӧн сьӧкыда киргӧмысь: сійӧ киргис-каргис гораа, но гӧгӧрвотӧма, кывъясыс да шыясыс лемасялісны ӧта-мӧдныскӧд нырӧм-пычалӧм чӧд тусьяс моз.

Паськыд ӧшиньын меліа вашъяліс асъя шонді. Веськыда вольпась вывсяньыс — медбӧрын воӧдчис жӧ тай сӧстӧм вольпасьӧдз! — Аристарх аддзӧ джуджыд пожӧмъяссӧ, налӧн лысъяс вылын югыда сярвидзӧны лысва войтъяс. Пожӧмъясыс сулалӧны лӧня, ис ни ру, некыті нин оз вӧрзьышт налӧн, лысваӧн мыссьӧмаӧсь и югыд шондіӧн шонтӧмаӧсь, сӧстӧмсьыс сӧстӧмӧсь. Аристархӧс кыдзкӧ друг ёна вӧрзьӧдіс тайӧ сӧстӧмлуныс да лӧньыс.

«А йӧз век пурсьӧны ӧта-мӧдныскӧд, — мӧвпыштсис сылы. — Оз вермыны овны со тадзи мичаасӧ да лӧнясӧ... Пурсьӧны-юксьӧны кык вок батьныслӧн киссьӧм керкашой вӧсна. Мамлы суд пыр лоӧ перйыны аслас рӧднӧй пилысь нянь тор вылӧ сьӧм. Этшсьыс петӧм гӧтыр дась косявлыны верӧссӧ, кодкӧд таӧдз сы дыра узьлісны ӧти вольпасьын...»

Со и сылӧн, Аристарх Шумовлӧн, ставыс пазаліс, ставсӧ сьӧлалӧма, кызь кӧкъямыс арӧсӧн колӧ выльысь заводитны олӧмсӧ...

И ӧд кӧні заводитнысӧ колӧ!..

Но сэсся Аристархлӧн вежӧрын югнитӧны Галя Горицветлӧн пыдіа пукалысь гырысь синъясыс, кодъяс сэтшӧм пӧся да шензьӧмӧн видзӧдӧны шума-гыма Москва вылӧ, и визув Печора вылӧ, и вӧр вылӧ. Вермас-ӧ лоны, мый коркӧ тшӧтш и сійӧ, Аристарх Шумов, тадзи жӧ видзӧдіс мирыс вылӧ?

Ӧшиньӧд лювгӧ и лювгӧ гажа асывлӧн сӧдз югыдыс. Аристархлы некыдз на оз петсьы шоныд ватнӧй эшкын улысь, ӧд сійӧ сэтшӧм небыда ляскысьӧма вир-яйыс бердӧ. Позьӧ на ошкыштны татчӧс аборигенъясӧс, бура узьмӧдісны. Но ӧд тадзитӧ нюжмасигӧн верман кольны завтрактӧг. Сідз нин мыйта лун лючкисӧ эз аддзыв пӧсь сёян...

Тайӧ мӧвпыс ӧдйӧ тай лэбӧдіс Аристархӧс шоныд вольпасьысь, позьӧ шуны — армияса стрӧг старшиналӧн команда моз жӧ дзик. Сэсся сійӧ садьмӧдіс мукӧд узьысьясӧс, тӧрыт ӧтлаын сыкӧд тшӧтш воысьясӧс.

Кӧкъямыс часыс на эз ло, а столӧвӧйын некод нин эз вӧв, завтракайтӧм помасьӧ нин. Столӧвӧйыс ыджыд тшупӧм керкаын, пытшкӧсыс паськыд и. Но кыдзкӧ абу ёна пельк ни кыпыд. Коркӧ штукатуритлӧм йиркыс сьӧдасьӧма, стенъяссӧ кыза мавтӧма кутшӧмкӧ няйт рӧма краскаӧн. Джодж краскаыс уналаті зыртчӧма да потласьӧма.

Некӧн некутшӧм серпас ни дзоридз эз тыдав.

«Эх, русиш-культуриш!» — гажтӧмпырысь мӧвпыштсис Аристархлы.

Общепитса уджалысьяс став амбразура-розьяссянь чургӧдчисны выль воысьяс вылӧ.

А кор сэсся Аристарх видзӧдліс меню вылӧ, сылы нӧшта на гажтӧмджык лои: пӧсь вылӧ — щи, а мӧдтор вылӧ — окорок, сэсся — чай да компот. Вӧлі нӧшта сыр, но сійӧс, мыйлакӧ, пасйӧмаӧсь нин ки помысь, бокас, он гӧгӧрво, кутшӧм гуся могъясӧн.

«Мать честная, он ёнатӧ тшӧг таысь, — пыр жӧ дон сетіс бӧжтӧм менюыслы Шумов. — Кыдзи нӧ татшӧм сёяннас кыз пожӧмъяссӧ пӧрлӧдлӧны?»

Касса розьын кыпыда пукаліс еджыд да небыд-гӧгрӧс чужӧма ичмонь.

— Меным, пӧжалуйста, окорок, — корис Шумов.

— Абу нин, — зэв меліа вочавидзис ичмонь.

— А мый нӧ либӧ эм тіян?

— Мукӧдторыс ставыс эм, — сэтшӧм жӧ меліа кургыштіс ичмонь.

Аристарх босьтіс щи да компот. Шыдыс вӧлі дзикӧдз нин кӧдзалӧма и весиг йики ыджта яй тор сэтысь эз сюр. Шумов ырскис-паняліс порсь ныас кодь кӧдзыд шыдсӧ да казьтыліс самоходка вылын тӧрытъя сёрнияс: озыр вӧр-ва, тшак-вотӧс да чӧскыд пӧткаяс йылысь. Аристарх век радейтліс чӧскыдджыка сёйны, и татшӧм висьталӧмъяссьыс сэки ёнакодь шонавліс лолыс. И ӧні столӧвӧйӧ локтігӧн дульваыс нин водзвыв кутліс петны, сэтшӧм окота вӧлі чӧсмасьны дозмӧр яйӧн. А со тай — чӧсмасис...

«Лоас, тыдалӧ, аслым тӧдмасьны вӧралысьясыскӧд, — кутіс мӧвпавны Шумов панясигмозыс. — А то, мать честная, во чӧжнад кыстӧ нюжӧдан тані...»

Но гажа ывла вылыс регыд бӧр разӧдіс Аристархлысь гажтӧм мӧвпъяссӧ.

Печорка ньӧти дзескӧдчытӧг лӧсьыда пуксьӧма пожӧма гажа ягӧ. Посёлоксӧ водзвыв бура мӧвпыштӧмаӧсь, ӧткодь пасьтаа и кузьтаа нёль пельӧса артмӧма, паськыд уличаяса. Столӧвӧйдінса уличаыс, буракӧ, медводдза вӧлӧма — тані щитӧвӧй керкаяс на. Сэсся кыпалӧны брусысь вӧчӧм нёль да кӧкъямыс квартираа зэв югыд да кыпыд керкаяс. Ӧшинь уланыс потшыштӧм сад йӧръяс, весигтӧ дзоридзьяса клумбаяс.

А вот столӧвӧй вылӧ дзоридзьясыс, буракӧ, оз быдмыны, — бара на шыбӧлитчыліс мӧвпнас Аристарх.

Гӧгӧрбоксянь посёлоксӧ кытшалӧ вӧр — том пожӧма яг. Кӧнсюрӧ сӧмын, виж сисьяс моз сулалысь пожӧмъяс костын, зонъяс пӧвстын ныв моз, тыдовтчылӧ еджыд мыгӧра кыдз.

А со лесопунктлӧн контораыс — ыджыд лӧсьыд керка жӧ, орччӧн Почёт пӧв да мукӧд пӧлӧс витринаяс, кодъяс, кыдзи и быдлаын, чуксалӧны бурджыка уджавны.

Контораыс и сы гӧгӧрса, шуны кӧ нин сідз, парадностьыс бура пуксисны Шумовлӧн лов вылӧ, сы вӧсна мый ачыс сійӧ век вӧвлі ӧкуратнӧй мортӧн. Тані тӧдчис делӧсӧ бура тӧдысь мортлӧн зумыд ки. Сӧмын вот мыйла сійӧ, татшӧм киыс, столӧвӧйӧдз оз судз?..

Аристарх веськӧдчис корсьны Галяӧс. Медводдза паныдасьысь мортыс жӧ петкӧдліс, кӧні олӧ Майя.

Галя вӧлі ӧтнасӧн жырйын. Сійӧ пукаліс да видзӧдіс ӧшинь пыр куим подсолнух вылӧ, кодъяс сьӧкыда копыртӧмаӧсь вӧсни голяа, гӧгрӧс-паськыд чужӧма юръяснысӧ.

— Видзӧдлы жӧ, Аристарх, подсолнухъяс! — нимкодьпырысь шуис ныв Шумовкӧд чолӧмасьӧм бӧрын. — Колӧ жӧ, и тані со быдмӧны!

— Сӧмын тусьыс оз удит кисьмыны-воны, — тӧдысь морт моз стӧчмӧдіс мӧдыс. — Гожӧмыс тані лёка дженьыд.

— Но ӧд быдмӧны! Со мый кузьта лювалӧмаӧсь...

— А кӧні Майяыд? — кежис сёрнинас Аристарх.

— Ягӧ кайис. А таысь водзджык бригадирыс дінӧ котӧртліс. Начальник дінӧ пӧ тшӧтш пыралі и. Кори пӧ, мед менӧ индасны налӧн бригадаӧ.

— Писькӧс ныланыс, — гӧгӧрвотӧма шуис Аристарх. — Но вай ми асьным мӧдӧдчылам жӧ начальствоыс дорӧ, петкӧдчывны ӧд колӧ.

— Мӧдім, — воча нюммуніс Галина.

Лесопунктса начальниклӧн кабинет ӧдзӧсын югыд пӧвтор вылӧ гижӧма: «Приём по личным вопросам с 17. 30 до 18. 00».

— О-о, министерствоын быттьӧ, — китш-китшкерис Аристарх.

Порог вомӧн воськовтӧм бӧрын выль воысьяс веськалісны ыджыд кабинетӧ. Веж нойӧн эжӧм паськыд пызан сайын пукаліс лесопунктса начальник Николай Демьянович Кувалдин.

— Воим со... — выль йӧз нимсянь шыасис Аристарх Шумов.

— Зэв бур, радӧсь ми, лады, — начальник сувтовкерліс пызан сайын. — Вай пуксялӧй.

Та бӧрын сійӧ юасяна синъясӧн, но сэк жӧ и лэчыд да зэлыдкодь синъясӧн видзӧдаліс новобранечьясӧс, быдӧн вылӧ торйӧн сувтӧдліс синъяссӧ.

Начальник вӧлі ар нелямына вына морт. Тыр вира чужӧмыс шыльыда бритчӧм бӧрас сьӧдов-лӧзӧн лӧсталыштӧ. Неджуджыд кымӧса ыджыд юрыс зумыда пукалӧ гӧгрӧс ён голя вылын. А гӧрбакодь нырыс, зэлыд вом доръяса неыджыд вомыс да ёнакодь чургӧдчӧм тшӧка лыыс быттьӧ содтӧд висьталӧны тайӧ мортыслӧн тшӧтш и пытшкӧсса вын йылысь.

Сійӧ вӧлі бура да сӧстӧма пасьтасьӧма: сьӧд ной костюма, сьӧд дӧрӧм вылас мича сера галстука. Бӧрвыв шыльӧдӧм пыш кодь юрсиыс волялыштӧ.

«Да, начальствоыд татӧні, буракӧ, ого!» — виччысьтӧг мӧвпыштсис Шумовлы.

— Ті, дерт, кутшӧмакӧ тӧдмасинныд нин посёлоккӧд, — шуис Кувалдин. — Кыдз-мыйджык сійӧ кажитчис тіянлы?

— Лӧсьыд тані тіян...

— Кажитчис... Кос, и керкаясыс бурӧсь... — ӧта-мӧд вежмӧныс пондісны шуасьны выль воысьяс.

— Позьӧ шуны, ставыс менам синъяс водзын туис-быдмис, — дӧвӧльпырысь шуис начальник, сылӧн бурмис сьӧлӧмыс выль воысьяслӧн ошкӧмъясысь. — Быд ногыс ковмылӧ юртӧ жуглыны — мед эськӧ и вӧр лэдзан план тыртны, и мед стрӧитчыны. А планным миян — зэ-эв ыджыд: ӧти воӧн ӧні нин сетам сё ветымын тысяча кубометр вӧр! Абу тшаква тайӧ! Ме тіянлы верма лыддьӧдлыны мыйта колӧ лесопункт, кодъяс миянкӧд жӧ пансьылісны, а вӧрсӧ сетӧны миян серти джын мында... А ӧд ставыс тайӧ оз ен могысьӧн сетсьы... — начальник ырзьыштіс висьтасьӧмсьыс. — Абу на зэв кокни миянлы тані! Ремонт база пӧшти некутшӧм абу. Туйяс пӧшти абуӧсь жӧ, гожӧмбыд куш сӧмын Печора кузя позьӧ мыйкӧ вайны. Вот и печласян быд ногыс. Шуам, таво гожӧм ӧтарӧ лёк зэр шливгис, а ми гожӧмбыд уджалім графикысь водз...

Бара гӧгӧртіс вербуйтӧмаясӧс лэчыд синъяснас да содтіс:

— Ставсӧ тайӧс ме висьтавла сы могысь, мед ті тӧдінныд, кутшӧм коллективӧ веськалінныд. Йӧз миян шаньӧсь, бура уджалӧны. Но, а накӧд, кодъяс кежӧны туй визьсьыс, ми сёрнитам мӧд ногӧнджык... А ӧні вайӧ тӧдмасям. Кык ныв со тшӧтш воӧмаӧсь миянӧ. Коді тіян пӧвстысь Галина Горицвет?

— Ме... — Шумовкӧд орччӧн пукалысь Галя яндысигтыр кыпӧдчыштліс. И муртса эз нямыртчы начальниклӧн видзӧдлас улын — сэтшӧм лэчыда и азыма сійӧ видзӧдіс ныв вылӧ.

— Асывнас ме дінӧ воліс Майя Пипунырова, — шуис начальник, — и корис, мед тэнӧ индім налӧн бригадаӧ. Сэні буретш оз тырмы ӧти увйысьысь. Мунан сэтчӧ?

Галинаӧс парсыштіс тӧдтӧм мортлӧн вежавидзтӧг «тэ»-ӧн шуӧмыс, но сійӧ лӧньӧдіс асьсӧ. «Гашкӧ и, тані налӧн ставыс мӧд нога? Мед, колӧкӧ...» Вочавидзис дженьыдика:

— Муна...

— Зэв на тай томиник ачыд... Дыр-ӧ нӧ кӧть велӧдчылін школаын? — пондіс юасьны начальник.

— Таво помалі дасӧд класс.

— Збыль али мый? — шензьыштіс Кувалдин. — А мыйла нӧ эськӧ водзӧсӧ эн кут велӧдчыны?

— Окота лои аслым уджыштны... — Галялы эз ло окота ёнасӧ висьтасьны ас йывсьыс.

— Ягад увйысьнытӧ сьӧкыд ӧд. Гашкӧ, кутшӧмкӧ мӧд, кокниджык удж корсьлыны?

— Аттьӧ, оз ков... Сьӧкыд уджсьыд ме ог пов. Сиктын быдми, эг барышня моз кургы...

— Но либӧ, лады! Мед и лоӧ, кыдзи кӧсъян. Ӧнісянь лоан Сергей Огнёвлӧн бригадаын. — Шуис тадзи и пырысь-пыр жӧ

мӧвпыштіс: «А эсійӧ, сьӧд юраыс, буракӧ, оз и вешйыв ныв дінсьыс...»

Кор видзӧдліс Шумовлӧн документъяс вылӧ, шуис:

— Эстшӧм гора ним тэнад.

— Батьӧ менам асруа морт вӧлі. Со и бӧрйӧма медмича нимсӧ дона чадоыслы, — шмонитӧмӧн вочавидзис Аристарх.

— Гӧгӧрвоана... — муртса тӧдчымӧн шыньмуніс Кувалдин. — А ачыд тэ кутшӧмджык руа? Мыйджык сямман керны?

— Гражданин Черкӧд ме тӧдса, армияын не ӧти пос ковмис лэптыны-нюжӧдны.

— А нӧшта?

— Фотоделӧ тӧда. Рисуйтчыны кужышта и.

— Збыль али мый?! — бара на шензьыштіс Кувалдин. — Мыйла нӧ либӧ эськӧ, татшӧмыс, воин миянланьсӧ?

— Олӧмыд тай, Николай Демьянович, оз юась, ачыс, кыдзи колӧ, сідзи и лӧсьӧдлӧ, — шуис Аристарх ылӧсас.

— Гӧгӧрвоана, — эз кут водзӧ лукйысьны начальник. — Сӧмын вот кытчӧ тэнӧ индынысӧ?

— Ме эськӧ тшӧтш кӧсйи увторъяссӧ чиркйӧдлыны черӧн. Позьӧ кӧ, Галякӧд ӧтлаын?

— Кхм... Ме эськӧ и абу паныд, но сійӧ бригадаас сӧмын ӧти морт колӧ. А вот Афанасий Лудыков бригадаӧ позьӧ... — шуис и бара мӧвпыштіс: «Да, тайӧ пульс воштытӧдзыс нин сирасьӧма нылыс дінӧ».

Кор выль воысьяс петалісны нин кабинетысь, Кувалдин чукӧстіс Шумовӧс:

— Аристарх Иванович, кольччыштлы здук кежлӧ!

Мӧдыс бӧр косіс. Начальник петіс пызан сайысь, матыстчис Шумов дінӧ. Сійӧ вӧлі неуна ичӧтджык тушанас Аристархысь, но тӧдчымӧн мыгӧраджык.

— Аристарх Иванович, — ас морт дінӧ моз шыасис Кувалдин, — тэ нӧ збыль али мый кӧсъян увйысьнысӧ?

— А мый, видла, Николай Демьянович. Вынтор менам эм...

— Но, лады... Кор дышӧдас, висьтав меным.

— Аттьӧ, Николай Демьянович...

— А, мыйкӧ тай... Кывзы, а чукӧста кӧ ме тэнӧ мыйкӧ рисуйтны либӧ оформитны? Мый тэ сэки шуан?

— Отсала.

— Но и лады! Но и бур! Вот таысь аттьӧыс тэныд!

Тадзи и помасис налӧн сёрниыс. Кыкнанныс колины зэв дӧвӧленӧсь ӧта-мӧднаныс.

4

— Галинка, чеччы! Эн-ӧ вунӧд, талун ӧд ягӧ колӧ кайны.

— Ме важӧн нин ог узь, Майя.

— Полан?

— Ы-ы...

— Ок тэ менам, дорогая, небыд нянь!.. Немтор, велалан тайӧ наука дінад. Вай неуна нуръясьыштам и мӧдам сэсся.

— Водз на да, оз и сёйсьы. Кутшӧм на сёйӧм квайт час асывнад.

— Велавны ковмас, Галинка. Тшыг кынӧм вылад черыд оз понды киад лэбавны.

Галина кызмырдысьӧн сёйыштіс жаритӧм калбас да юис сук чай.

Сизим час кежлӧ матыстчисны контора дінӧ, кӧні сулалісны нин, виччысисны йӧзӧс, вижов кузовъяса МАЗ-яс.

Посёлоклӧн быд пельӧсъяссянь воалісны вӧр лэдзысьяс. Унджыкыс — быгалӧм брезент спецовкааӧсь. Очсалӧны унзільысла, шмонитӧны.

— Но, талун ми кык план муркнитам! — шуӧ мышкыра зон, коді зэвтӧма юр вылас пельясӧдзыс кӧртавлӧм носӧвик. — Видзӧдлы жӧ, кутшӧм содтӧд вын воӧ! — И наяна довкнитӧ юрнас Галиналань.

— У-у!.. Да!..

Мый сэсся накӧд вӧчан? Кольӧ сӧмын гӧрдӧдлыны да едждӧдлыны.

— Эй тэ, Емель, эн-ӧ тэ скокорнит лотереянад?

— Скокорниті! Пась вурны чери гӧн... А кысь тэ тӧдан?

— Костюмыд, мися, хром кучикысь да!

— А-а... — зон гажа синъясӧн видзӧдӧ аслас гачыс вылӧ, коді и збыльысь югъялӧ бур хром кучик моз.

Аристарх тані жӧ нин, сійӧ нин важ тӧдса моз кыпыда варовитӧ зумыд пельпомъяса войтыркӧд.

Со локтӧ лесопунктса начальник. Асывсяньыс сійӧ уджалан паськӧма — вушъялӧм-зыртчӧм важ кучик курткаа. Мунігмозыс чолӧмасяліг, пыраліс контораӧ. Сэсся бӧр петіс, сеталіс кутшӧмсюрӧ индӧдъяс. Восьласыс и вӧрасыс кокни, ачыс кыпыд, чужӧмыс сӧдз.

— По машинам!

Чеччовтісны кузовӧ. Стӧчджыка кӧ шуны — пӧвъясысь вӧчӧм будкаӧ, кӧні, вомӧныс, тасалӧмаӧсь кыз пуклӧсъяс. Медписькӧсъясыс важӧн нин сӧлӧмаӧсь водз пуклӧсъяс вылӧ да картіасьӧны «козёлысь».

— Да ӧд ми тіянӧс син куньӧмӧн колям «козёлнад», дыш весиг ворснысӧ...

— Нинӧм, козёлнад позьӧ жӧ овны. Менам тьӧщалӧн вӧлі кукань ыджта козёл и, тӧдан, куритчӧ вӧлі...

— Сӧр вай!..

— Папирос кӧть сигарет шпуткӧ-нёнялӧ вӧлі. И весиг помсӧ тэ моз оз сьӧлышт, а няклялӧ-сёйӧ. А кор сэсся начким сё майбырӧс, яйсӧ сёйны он вӧлі вермы — клящӧй табак дук...

Сералӧны.

— Эй тэ, «комбайн», вай пуксьы ме местаӧ, тэнад лӧсьыда артмӧ.

Майя пырысь-пыр жӧ пуксис сувтысь зон местаӧ и водзӧ на лӧдсаліс шмонитӧмсӧ:

— Тэнад юрад вем пыддиыс яла нитш сюйӧмаӧсь да, дерт, оз артмы...

— Шамайкаыс век тэ дінӧ локтӧ, со мый вӧсна тэ век воан! Ачыд шамайка да...

— А тэ — мукомор!.. Гут кулан тшак...

Майя ворсӧ пӧся, сьӧлӧмсяньыс, мӧвпалігас чукрӧдлӧ мича гӧгрӧс кымӧссӧ, и сэки весиг дженьыдик сьӧд синкымъясыс топавлӧны ӧта-мӧдныскӧд. Кор шлёчнитӧ вермысь картіӧн, лӧсьыдіник гӧгрӧс чужӧмыс ыпнитлӧ, воительницалӧн кодь лолӧ. Ӧвтыштӧмӧн шлёчнитӧ сійӧ вына картінас да, мыйлакӧ, кыпыда горӧдӧ украинаса ногӧн:

— От так!

Мукӧд нывбабаяскӧд тшӧтш Галинаӧс пуксьӧдісны медводдза пуклӧс вылӧ, матӧджык кабина дінӧ. Тані омӧльджыка зӧркӧдӧ, и позьӧ видзӧдны ывла вылӧ ичӧтик ӧшинь пыр.

Посёлоксянь петігӧн туйыс вӧлі лёк, жугласьӧма да буракодь дзобйӧдліс-зӧркӧдіс. Пӧдса кузовын сынӧдыс кыза йиджтысьӧма сотчӧм бензин дукӧн, коді сідзи и гудрӧдлӧ велавтӧм на гырк пытшкӧстӧ.

Лӧсьыд карса йӧзлы. Ковмас муныштны кык квартал — пӧжалуйста, пуксьы небыд пуклӧса автобусӧ и дзужкнит нимкодясигтыр. А тані часысь дырджык колӧ зӧркӧдчыны чорыд пуклӧса МАЗ кузовын. А ӧд сылӧн рессораясыс ньӧти абу арталӧмаӧсь ловъя йӧзӧс кыскалӧм вылӧ: тёпканъясын вермас сэтшӧма дзобкнитны, мый гырк пытшкӧсад тӧкӧтьӧ оз нетшыштсьыны мускыд да вӧркъясыд. Сэсся и зэв буса гожӧмын, а тӧлын бара кӧдзыдысла изӧймитан.

Вочасӧн туйыс лои шыльыдджык. И веськыдджык. Туйыс кутіс чайтсьыны Галиналы аслыспӧлӧс югыд тувйӧн, вочасӧн йывмысь тувйӧн, кодӧс быттьӧ дзескыда пешӧмаӧсь вӧрлӧн пемыдвеж стенӧ. Кӧнкӧ ылын-ылын водзын, дзик нин тув йылас, топыда лэччӧма енэжтасыс — быттьӧ туйсӧ потшӧмаӧсь-тупйӧмаӧсь югыдлӧз занавесӧн.

Машиналӧн кӧлесаяс улӧ чожа тюрӧны-пырӧны лӧсйӧм керъясысь вольсалӧм кык кӧлея-визь, коді пӧ шусьӧ лежнёвкаӧн. Вӧр тыра сьӧкыд машинаяслӧн быд лунъя личкӧмысь-утюжитӧмысь туй керъясыс волявтӧдз шылялӧмаӧсь, а мукӧдлатіыс весиг бонзьӧмаӧсь. Бӧрӧ кольӧны посни вӧра важ пӧрӧдчӧминъяс, сьӧд козъя вӧра увтасінъяс. Гӧгӧр вӧр, вӧр, вӧр...

«А миян, гортын, пач ломзьӧдны нинӧмӧн...»

Шоперыс, мугов чужӧма да гыж ыджда кык устора грузин, дзужӧдӧ-нуӧдӧ машинасӧ пыр ӧдйӧджык. Мукӧддырйиыс Галиналӧн сьӧлӧмыс дзикӧдз нин семдылӧ-топавлӧ повзьӧмысла: сылы чайтсьӧ, мый машинаыс, став йӧз тырнас, чеччыштас кӧлея вывсьыс да турки-тарки жнёпкысяс кутшӧмкӧ сён гуранӧ. Но машина тювӧ и тювӧ водзӧ, «кацо» ворсігмоз шуркйӧдлӧ баранкасӧ да, кыпыд чужӧма, мыйкӧ гажаа висьтавлӧ сыкӧд орччӧн пукалысь технорук нывлы, мукӧддырйиыс весиг кыкнан кисӧ дзикӧдз вылӧ чӧвтлӧ руль вывсьыс да киясыс отсӧгӧн зільӧ вынсьӧдны висьталанасӧ.

Галя пидзӧс костас топӧдӧма кузь черпуа чер да майышмунӧмӧн мӧвпалӧ лоан уджыс йылысь.

Дерт, шуам, кольӧм кык лунсӧ, мый шойччыштісны лесопунктӧ воӧм бӧрын, сійӧ мыйтакӧ велӧдчыштіс черӧн вӧдитчыны. Майялы буретш вайисны пес, пожӧм да коз чуркаяс, и Галя кутіс поткӧдлыны найӧс. Кулан да он ло!.. Мый вермӧмсьыс сатшкас черсӧ чуркаӧ, и сійӧ, лёк черыс, сибдӧмӧн сибдӧ сэтчӧ, некыдзи оз шед бӧрсӧ. И потны оз кӧсйы... Лунтырнад ласта ӧшинювсӧ дзоньнас гӧрис Галина, а поткӧдлыны вермис сӧмын гоз-мӧд моздор пес... Рытнас нин сэсся Майя, удж вывсьыс воӧм бӧрын, велӧдіс, кыдзиджык колӧ шковкнитны чернас: мед поткӧдан визьыс пуыслӧн буретш сьӧмӧсӧдыс муніс — эм сэтшӧм гӧрдов чут шӧрвыяс! — да мед тшӧтш и ув шӧрӧ эз веськав. Галина синъяссӧ чашкӧдӧмӧн видзӧдіс, кыдзи Майяыс сійӧ жӧ чернас кыкысь сапкис, и кыз пожӧм чурка колсмуніс-потіс сир кӧрӧн ӧвтысь кык еджыд джын вылӧ...

Кыдзи со видзӧдлас сылӧн, Галиналӧн, удж вылӧ эсійӧ зонмыс, сылӧн бригадирыс? Ныв кадысь кадӧ гусьӧникӧн чӧвтлывліс сы вылӧ синъяссӧ. Майя шуӧ вӧлі: шань пӧ мортыс. Чужӧм сертиыс он и тӧд, кутшӧмджык. Быттьӧкӧ и зумышкодь. Но тшӧтш быттьӧ и небыд бурлун тӧдчӧ. Пукалӧ чӧла, топӧдӧма кызкодь вом доръяссӧ. Видзӧдӧ ӧшинь сайын гӧгӧртчысь вӧр вылӧ. Мый сійӧ аддзӧ сэтысь? Мед кӧть эз жӧ вӧтлы сійӧс, кужтӧм Галинаӧс, медводдза луннас...

Ягӧ воисны ӧкмысӧд часын. Сӧмын лэччалісны машинаяс вылысь, кодкӧ горӧдіс:

— Видзӧдлӧй, дозмӧръяс!

И збыльысь ӧд — неылын, зэв джуджыд кондалӧн кыдзисюрӧ шыграсьӧм кос увъяс вылын пукалісны кык ыджыд сьӧд лэбач да нюжйӧдлісны йӧзлань кузь голяяснысӧ.

— Че-ерт! Ружжо нэ взал! — дӧжнасис машинаса шопер «кацо».

Гӧгӧр — пожӧма кос яг: югыд, сӧстӧм, еджыд нитшка. Парк кодь мича. Жаль и керавны-пазӧднысӧ сійӧс!

Шонді кыпӧдчис нин вӧр весьтӧ, гӧрдӧдӧ-югзьӧдӧ медводдза кокньыдик пужйысь косьмысь-руасьысь пожӧмъяссӧ.

— Мӧдім, Галинка, асланым пасекаӧ! — чуксалӧ Майя.

Чунӧк вӧрлысь асъя унзільсӧ резьӧбтіс-поткӧдіс бензопилалӧн яра таркнитӧмыс. Сэсся и мӧд ӧчередь сярӧбтіс, коймӧд... На бӧрын пель чунавмӧн дзенӧбтісны тракторъяслӧн пускачьяс...

Бригадирыс, армейскӧй гимнастёркаа да галифеа, матыстчис кыз кырся ыджыд пожӧм дінӧ, чатӧртліс юрсӧ да нюммуніс. Сэсся шыбитіс бокӧ кушенча-кепысьяссӧ, сьӧлыштыштіс ки пыдӧсъясас да кутчысис «Дружба» пилалӧн джуджыд рамаӧ. И пырысь-пыр жӧ паськыд уклад чеп, горша омлялігтыр, пондіс чашйысьны-пырны пожӧмлӧн нюдз гыркӧ, ӧтарӧ и мӧдарӧ разгысис гырысь, вижов, чорыд сир кӧра пилипызь. Шатовмуніс великанлӧн джуджыд туганыс, быттьӧ пуыс медбӧръяысь кӧсйис копыртчывны аслас чоя-вокалы, сэсся и шувгигтыр чепӧсйис мулань. Хра-ап!.. Гажа ягыс весиг быттьӧ дзоньнас сыркмунліс. Сэсся нӧшта, нӧшта...

А со нин и трактор, скӧрысь эралігтыр, кыскӧ йывъяснас дозмӧр бӧж моз сяргысьӧм пуяс. Дінъяссӧ лэптӧма мыш вылас, паськыд волялысь щит вылӧ, и нюшкӧ-кыскӧ. Тырмӧ тай выныс!..

А сэсся и пондісны кокасьны-окасьны пукӧд черъяс.

И шуӧны — тайӧ пӧ пасека. Дивӧ! Мыйла буретш пасека? Кор мазіяс оз лэбавны? Сӧмын вӧр пуяссӧ мыйтакӧ пасьта пасйӧма лӧсасъясӧн...

Галялӧн пельясын сорласисны став велавтӧм на шыясыс. Вежӧрас гӧгӧрвотӧг гудрасисны тӧдтӧм кывъяс: хлыст, волок, чокер... А кор Майя вайӧдіс сійӧс орчча пасека вылӧ, кодӧс пӧрӧдӧмаӧсь тӧрыт, да шуис: «Со тані ми и заводитам», — Галиналӧн юрсиыс вӧрзьыліс шензьӧм-повзьӧмысла.

— Ой, мамочки! Да ӧд татшӧм чащаас пырнысӧ он вермы!..

— Сизьдам! — сьӧлӧм сетӧ Майя. — Сӧмын тэ, Галинка, эн тэрмась. Мыйта увъям, ставыс миян лоӧ. Кыскавтӧдзыс кӧ огӧ удитӧй, зонъяс отсыштасны.

Галялы окота юавны, оз-ӧ кутшӧмкӧ пожӧм, виччысьтӧг, пӧр на вылӧ, но и яндзим ассьыс полӧмсӧ петкӧдлыны.

Майя висьталіс, мый тані, ягын, увъяссӧ колӧ сувйыны мый верман да судзан вылісяньыс, а коді кольыштас шняпвидзысь пуыслӧн уліын, сійӧс шыльӧдасны кыскӧм бӧрас улі катищеын.

Майя ӧвтыштіс кузь воропа чернас — р-рас! — и чурвидзысь ув местаӧ, ыджыдкодь ув пыдди, колис еджыд шыльыд лӧсас, код шӧрын дізьвидзис сьӧдовгӧрд кизь.

— От так, коклушечка моя! — гажаа шуис Майя да бара ӧвтыштіс, сэсся и мӧдіс дорвыв сапйыны — лэчыд сьӧкыд чер сӧмын и вирдышталіс юр гӧгӧрыс. Со тай мыйла вӧлӧма — «вӧр комбайн»!

Дінсяньыс увъяс вӧліны жебӧсь, косьмӧмаӧсь-чирйысьӧмаӧсь, кокни найӧс вӧлі дітшйӧдлыны. Но кымын водзӧ муніс Галина, сымын ньӧжмис пу йывланьӧ вешйӧмыс: увъясыс чурвидзисны пыр тшӧкыдджыка, найӧ ӧтарӧ пыр кызджыкӧсь да чорыдджыкӧсь лоины, а регыд сэсся и дзик нин биа из кодь чорыдӧсь лоины. Черыс оз мӧрччы!.. Кыдз сӧмын оз лӧсьӧдчы керыштнысӧ Галина! Ӧтарсяньыс мый вынсьыс камгас да камгас, кыз пусӧ вожмалӧмӧн мӧдарас вуджавлас да паныд сапйыштас, — а кыз ув оз и вӧрзьыв, да и черыс лы вылысь моз чеччалӧ.

Регыд нывлӧн пӧсяліс мышкуыс, сэсся и дзоньнас ньылӧдіс-кӧтасис, а чужӧм кузяыс шорӧн моз нин визувтіс пӧсьыс. Пӧрччис жакетсӧ, колис куш сӧмын вӧсньыдик ситеч ковта кежысь.

— Мыйла нӧ дзикӧдзсӧ пӧрччысин, Галинка? Тӧлыс пӧльтас, да висьман ӧд.

— Жакетнас ог вермы уджавнысӧ...

«Чок-чок», — окасьӧны ли пинясьӧны черъяс пукӧд. Пӧрӧны-лэбовтӧны увъяс, ув бӧрся ув, мыйлакӧ мыйта быдмылӧма пуыс вылӧ! А пасека помӧдзыс мый ылна на!.. Галина мый вынсьыс зільӧ, мед эськӧ не кольччыны сюсь пӧдругасьыс, но верман ӧмӧй вӧтчыны сы бӧрся, «вӧр комбайн» бӧрся...

Томиник ныв сэтшӧма нин мудзис, быдлаті сэтшӧма мудзис, вомыс дзикӧдз косьмис, киясыс сырмунӧны-тіралӧны. Сідзи эськӧ и ляскысис сӧстӧм еджыд нитш вылӧ, но ӧд яндзим, оз позь, кор со мукӧдыслӧн и дум на абу шойччынысӧ. Орчча пасека вылын пӧрӧдчысьяс весиг чигарка на эз ӧзтывны. Бригадир тай пӧрччӧма жӧ гимнастёркасӧ, ньылӧдӧм чужӧмыс серӧссьӧма ляскысьӧм кырсьысь да лыскысь. Но весиг со оз и чышкышт чужӧмсӧ, сӧмын и зваркӧдӧ-водтӧдалӧ гырысь и посни пожӧмъяс. Кор нӧ сійӧ кӧть коссӧ веськӧдыштас?

Увъяс пыр чорзьӧны и чорзьӧны... А сойяс ӧвтыштӧны пыр жебджыка, жебджыка...

— Перекур! — медбӧрын горӧдіс Майя сэтшӧм нин виччысяна да муса кывъяс. Галина, шатласигтыр, матыстчис ва тыра чайник дінӧ, дыр кежлӧ сибдыліс вом доръяснас чайник ныр дінӧ. Ыркыд, ловзьӧдысь ваыс сэтшӧм лӧсьыда пожйыштіс бонзьӧм гырк пытшкӧссӧ, визувтіс да тшӧтш ыркӧдіс голясӧ, морӧссӧ. Ок, кутшӧм чӧскыдӧн да мусаӧн вермас лоны ваыд! Сэсся ныв гатшӧн ляскысис небыд, лапыд нитш вылӧ...

— Эз-ӧ мыйкӧ лёк ло, Галинка? — повзьӧмӧн юасьӧ котӧрӧн локтысь Майя.

— Нинӧм... Мудзышті тай...

— Да, мыйла нӧ тэ тадзи пазӧдан асьтӧ, Галинка? Ме жӧ шуи: эн тэрмась. Тадзинад ӧд аски вольпась вывсьыд он вермы вӧрзьыны. Ок тэ, менам небыд нянь!..

Сэсся шӧйӧвошӧм Майя пондіс ачыс асьсӧ видны:

— А ме, йӧйыд, ог и видзӧдлы. Кын мыр пу! Уджалӧ и уджалӧ, быттьӧ сідзи и колӧ. Не первой лун быттьӧ...

А неуна быгалыштӧм лӧз енэжын яра ыпъялӧ шонді. Галялӧн пӧсялӧм чужӧмыс ыпъялӧ-сотчӧ жӧ, бур, мый кокньыдик тӧвру ыркӧдыштӧ сійӧс, тшӧтш и восьса морӧссӧ. Ок, кутшӧм лӧсьыд куйлыны тадзи небыд, лапыд яла нитш вылын да морӧс тырнад лолавны вӧр сынӧднас. Сэтшӧм жӧ нин чӧскыд да сӧдз тані сынӧдыс! Вот эськӧ эз кӧ нӧшта ков колскӧдны чорыд увъяссӧ...

— Со тадзи и мырсям, Галинка, — нормыштӧмӧн сёрнитӧ Майя. — Асывсянь рытӧдз сизьдам. Мукӧддырйиыс юр вемыд пыркнитчылӧ, син водзыд пемдылӧ. — Ыджыда ышловзис: — О-ок, мӧвпыштны эськӧ мыйкӧ сэтшӧмӧс... Сэтшӧмӧс!.. Мед не керавны тадзи увъяссӧ, а кыдзкӧ чилснитны-вундавны... А мый нӧ? Ӧнія кадад?.. Ме быд ногыс нин пӧлынялі вежӧрын... Мися, кузь воропа тшӧтка кодьӧс вӧчны, пуртӧн да ичӧтик моторӧн... Диск либӧ мед бергаліс... Матыстін ув дінад — ч-чик! — и эштіс... А то доддялісны коньӧр бабйӧӧс, и нюшкӧны-кыскӧны. Небось, мужикъястӧ он ылӧдлы тадзи увйысьны-пессьыны...

Сэсся кык ныв бара вувзьысисны помасьлытӧм увъяс вылӧ. Регыд Галиналӧн сатӧка ёнтыштіс шуйга ки пыдӧсас. Видзӧдліс: шӧр чунь весьтас ыджыдкодь ваболь лӧзӧдӧ. Со ӧд кыдзи зыртӧма!.. «Сы вӧсна, мый чер мынӧмсьыс пола, да шуйга киӧн вывтіджык кабыртсьӧ черпусӧ», — сёрмӧмӧн казяліс ныв. А регыд сэсся ки пыдӧсыс нӧшта на ёна кутіс ёнтыны — вабольыс потіс.

— Галинка, видзӧдлы жӧ! — горзӧ Майя да мыччӧдлӧ ассьыс черсӧ. — Увъясыс уклад-кӧрт дорсьыд чорыдджыкӧсь вӧлӧмаӧсь!

Майялӧн лэчыд чер дорысь чуктӧмаӧсь кык ыджыдкодь «пинь». Бур, мый вежан черыс вӧлі бригадаын.

«Чок-чок», — ӧта-мӧдыскӧд бара варовитӧны черъяс. Ӧтиыс на пиысь, тӧдчымӧн, сёрниаджык, мӧдыс — ньӧжмыдджык. Сы вӧсна, мый сійӧс кутысьыслӧн син водзас пондісны нин уявны виж гӧгыльяс, ньӧжйӧникӧн уялӧны и уялӧны ӧтарӧ-мӧдарӧ...

Тайӧ немтор!.. Мед сӧмын черыс эз вильснит-мын вынтӧммӧм кияссьыс-а... А то чуньясыс быттьӧкӧ оз нин и кабыртчыны... Да кучкынысӧ ньывкӧсджыка колӧ, мед пу слӧй сертиыс лэчыдыс чилснитӧ... От так!..

Оз ӧмӧй нӧ сійӧ, Галя Горицвет, мукӧдыс моз жӧ пажынӧдз вермы тадзи уджавны? Вермас... Вермас!.. Оз кӧ — юр яндзимыд и лоӧ!.. Ӧд, кӧнкӧ, не ӧтчыдысь нин юасяна видзӧдлывлісны сы вылӧ бокисянь: кыдз пӧ выль мортыс миян уджалӧ? Оз позь лябнысӧ сылы... Немтор, мед кӧть и мудзыштас... Оз на киссьы ни пазав таысь... Мудзыд бӧр на бырас, абу ӧд пӧрысь пӧчӧ, а дас кӧкъямыс арӧса ныв... Мед сӧмын бур йӧзыс эз чайтны дыш руньӧӧн да коньӧрӧн...

— Пажнайтам, Галинка!

Мыйта бур кыв лӧсьӧдлӧмаӧсь йӧз кузятӧ олігӧн. Но тайӧ кывъясыс, чайтсьӧ, медлӧсьыдӧсь и медбурӧсь.

Бригадир, тракторист да сылӧн отсасьысьыс мӧдӧдчисны котлопунктӧ, орчча участокӧ. А Майя шуис:

— Огӧ мунӧй сэтчӧ, Галинка! Сӧмын кынӧмтӧ ылӧдлан сэні сёйӧмнад. Лёка пусьӧны, да и дона. Тані ми сёйыштам да бурджыка шойччыштам.

Нывъяс дінӧ тшӧтш ӧтувтчис бригадирлӧн отсасьысь — ар ветымын гӧгӧра ыджыд тушаа мужичӧй, ов сертиыс кӧ — Жбуль. Сійӧ пырысь-пыр жӧ тэрмыштчис ёль дорӧ вала.

Со нин ӧшӧдісны би вылӧ картупель пуны, чайник тшӧтш. Галина босьтіс тасьті да мӧдіс чукӧртны пув, веськыда пасека вылысь, кок улад сідзи и таляссьӧ этатшӧм добра... Ок, кутшӧм чӧскыд пувйыс! Гырысь розъя, юмов и шома, ыркыд, сідзи и мавтыштӧ ловтӧ, торйӧн нин сэтшӧма мудзӧм бӧрын...

Восьтісны консерв банкаяс, кызвыннас чериаӧсь. Майя видзӧдіс на вылӧ лёк лӧглунӧн.

— Кор сӧмын со мынлан тайӧ банкаяссьыс-а! — муртса эз йирышт пиньсӧ «вӧр комбайн».

— Гашкӧ либӧ, бурджык, век жӧ коліс ветлыны котлопунктас? — падъявны кутіс Галина.

— А сэні, чайтан, абу банкаысь ставыс? Тӧрыт миян Кузьыс воис пажнайтанінысь да шуӧ: «Руб двадцать дон жӧриті, а некытчӧ матӧ эз и такавлы». А мый сёйӧмасӧ? Макарона шыд, кык окорок да компот... Сійӧн нӧ пӧтан, уджалысь мортыд?.. Воис би дорӧ да миянлысь кольӧм картупельнымӧс ставсӧ на пескыльтіс. А шуасны: со пӧ, мортыс столӧвӧйын пажнайтіс.

Галя тӧдӧ нин: «Кузьыс» — тайӧ бригадаса тракторист Володя Белых, ар кызь квайта зон, кузь тушаа, вӧсни, гӧрд юра.

— Майя, а мыйла нӧ сэтшӧм лёка вердӧны столӧвӧяс? Оз вермыны вайны сёян-юансӧ?

— Кысь лоас бурыс, кор ставыслы веськодь! — ярмис «вӧр комбайн». — Тӧргӧвечьяс госсялӧмаӧсь, вӧрнысӧ дыш. А начальниклӧн, тыдалӧ, киясыс оз судзсьыны та вылӧ.

— А меным кажитчис, мый начальникыд тіян быдтор вӧсна тӧждысьӧ, йӧз дінӧ сибалӧ, — шуис Галина, контораын Кувалдинкӧд сёрнисӧ казьтыштіс да.

— А мый, абу лёк мортыс! — ылӧсас шуис Майя. Сэсся видзӧдліс чӧла пукалысь Жбуль вылӧ да содтіс: — Но ӧд сылы, гашкӧ, и некор та йылысь тӧждысьнысӧ, замъяс эмӧсь сылӧн.

— А мыйла нӧ либӧ тэ, лесопунктӧ воигӧн, сэтшӧма вӧлі ошкан татчӧс олӧмсӧ? — казьтыштіс Галина.

Майя гораа серӧктіс:

— Вай тэ сёй, сёй, Галинка! Быргӧмнад он пӧт.

А сідзсӧ вармунӧм том картупельыд, кор тэ сійӧс сёян банкаса вый пиын йиджтысьӧм трескаӧн да бура соласьӧм гортса порсь тшӧгӧн, — ставыс тайӧ сэтшӧм на и чӧскыд да пӧтӧс. Да нӧшта нин татшӧм сынӧд вылын. Да нӧшта нин этадзи пессьӧм бӧрын, кор пытшкӧссьыд став ломтасыс и мавтасыс пызь-пӧимӧдз сотчис. Сӧмын и ковмӧ кутыштавны китӧ, мед оз сэтшӧм тэрыба ветлы!

Жбуль пукаліс да нямлясис-сёйис неуна бокынджык, вӧрлань бергӧдчӧмӧн. Позьӧ вӧлі чайтны, мый сійӧ мый йылысь кӧ ыджыда мӧвпалӧ. Но збыль вылассӧ мӧдджык вӧлі делаыс: пӧсь картупель сорӧныс сійӧ нятшкис-сёйис свежӧй порсь яй и эз кӧсйы, мед эськӧ нывъяс казялісны тайӧс. И эз сы вӧсна, мый жаль вӧлі сылы яй торыс, а сы вӧсна, мый поліс йӧзасьӧмысь. Тӧрыт подсобнӧй овмӧсын начкисны ӧти порсьӧс, и гӧтырыс Жбульлӧн — уджалӧ сійӧ быт кузя начальниклӧн замӧн — вайис гортӧ свежӧй яйсӧ ыджыдкодь гримзуль. Дерт, и мукӧд чинъяс йылысь эз жӧ вунӧдны. Кыдз нӧ мӧд ногыс! Сэсся и столӧвӧйсаяслы да лавкасаяслы оз жӧ овсьы кослунъя вылад. А порсьыд ӧд абу на ӧш — мукӧдыслы, вӧрын уджалысьлы, кыдз шуласны, лыыс да куыс сӧмын и коли, пельыс да гыжйыс... Сы вӧсна и ӧні Жбуль сэтшӧма мӧвпалігтыр видзӧдӧ вӧр вылӧ.

Пажын бӧрын нывъяслы отсӧг вылӧ воисны бригадир да сылӧн отсасьысьяс.

Бригадирныс, Сергей Огнёв, вӧлі ар кызь вита зон, во-мӧд-коймӧд сайын армияысь волӧма. Шӧр тушаысь неуна джуджыдджык, сӧдз пыш юрсиа, неуна пӧлӧсакодь зумыд пельпомъяса, вылын морӧса. Буракӧ, вына морт, вӧр уджнас ёна винёвмӧма. Весигтӧ муніг-восьлалігас ворсӧ быд сӧн, сідзи быттьӧ и йӧткыштчӧ кок чуньяснас.

— Казакъяс оз-ӧ ковны нывъяслы? — юаліс сійӧ, ачыс нюмсермунӧм чужӧма.

— Колӧны, абу кӧ найӧ дась нянь сёйысьяс, — эз коль чӧв овтӧг Майя.

А Галина яндысигтыр и асьсӧ мыжаланаа мӧвпыштіс: «Буракӧ, ме вӧсна, кужтӧмыд вӧсна, ковмис воны налы отсӧг вылӧ...»

Бригадир пев помнас видліс чер дор лэчыдсӧ — туяна-ӧ? Сэсся лэбовтӧдіс черсӧ пельпом весьтас, ачыс зэлалігмоз лажыньтчыштіс. «Кха!» — и ыджыд вынӧн лэчыда чилснитӧм кыз ув торъяліс пу дінысь, и пырысь-пырсӧ весиг эз на удит пӧрны, быттьӧ шензис на, кыдз позьӧ вӧлі тадзи ӧтчыд сӧтыштӧмӧн чуктӧдны сійӧс нэмӧвӧйя зумыд местасьыс.

Майя тувкнитыштіс гырддзанас Галиналы, довкнитіс юрнас бригадирлань: видзӧдлы пӧ, видзӧдлы бурджыка!

А мӧдыс, дерт, тӧдтӧг эз ов, мый нывъяс видзӧдӧны сы вылӧ. А колӧ-ӧ висьтавны, мый вӧчсьӧ вына да яр том зон пытшкын, кор сы вылӧ видзӧдӧны мича нывъяс? О-о! Тайӧ шызьӧдысь видзӧдласъяссьыс зонлӧн вынъясыс кык пӧв содӧны. Да мый сэн кык пӧв — дас пӧв содӧны! Мича синъяс видзӧдігӧн сійӧ помӧдз кусньӧдлас и песлӧдлас асьсӧ, став вынсӧ пыдзыртас...

Бригадирлӧн киясын паськыд черыс лэбаліс и вирдаліс йӧймӧма моз. Сапйӧдліс и сапйӧдліс ув бӧрся ув. Весиг быдтор дінӧ нин велалӧм Жбуль, абу жӧ вынтӧм морт, весиг сійӧ вомсӧ паськӧдіс чуймӧмысла.

Шуны кӧ: кутшӧм сэтшӧм мичлун вермас лоны сыын, мый морт черӧн увйысьӧ-сувйысьӧ? А вот, вӧлӧмкӧ, эм мичлуныс и таын. Вӧлӧмкӧ, синтӧ вештывтӧг позьӧ видзӧдны и та вылӧ да сьӧлӧм тырнад шензьыны да весиг нимкодясьны.

А Галиналӧн сола ньылӧм бара нин чукӧрмӧ синъясас, сёйӧ синъяссӧ, и сэтшӧма косьмӧ горшыс. Юны колӧ!

Но сылы нин и яндзим бара матыстчыны чайникыс дінӧ, ӧд кымынӧдысь нин... Но горш сотчӧмыс венӧ яндзимсӧ. Сійӧ горша ньылалӧ ёльысь гумовтӧм нитш кӧра ва, кыдзи ӧні чайтсьӧ сылы, мирас медся чӧскыд юантор, да мӧвпалӧ: «А кыдзи нӧ найӧ уджалӧны тані гожӧмын, жар дырйи? Ӧні со ыркыд нин, и то ме ветьӧк кодьӧдз нильзи...»

А бригадир, дерт, казяліс нывлысь юӧмсӧ, чайник дінӧ шатласигтыр довгӧмсӧ и. Кор Галина бӧр воис, бригадир шуис:

— Талун кежлӧ сэсся тырмас увйысьны! Кутам трелюйтны татысь.

Галина сӧмын и видзӧдліс сы вылӧ аттьӧалан синъясӧн: сы ради али мый лоис тадзисӧ шуӧм-тшӧктӧмыс? Но мӧдыслӧн нинӧм сэтшӧм-татшӧмыс эз тӧдчы чужӧм вылас, сӧмын вӧлі банйӧма да ыззьӧма ёна пессьӧмсьыс.

Уна пуяс нюжвидзисны ӧта-мӧдныскӧд йывъяснас топыда пысасьӧмӧн. Мукӧдыс чегласьӧм кыз ув помъяснас дзобгысьӧмаӧсь-сатшкысьӧмаӧсь муӧ, видлы пӧ найӧс нетшыштны сэтысь...

Воис пельысь пельӧдз вашъялысь Никӧн, трактористлӧн отсасьысь. Паськыдысь-паськыд пельпом вылас вайис дженьыдик трос помъяс. Тайӧ пӧ чокеръяс. Быдӧнлӧн ӧти помас кольча, а мӧдарас — крук.

Никӧныс сідзсӧ неыджыд тушаа, судта и пасьта ӧткодь, визьӧсь-визьӧсь тельняшкаа, брезент кушенчаа, киясас сылӧн и морӧсас, и весиг мышкас сідзи и гӧглясьӧны мускула шыръяс. Мыйлакӧ, ставӧн сійӧс нимтӧны боцманӧн.

Никӧн тэрыба кольчааліс чокеръясӧн пу йывъяс, сэсся и горӧдіс ош лапа кодь кияссӧ вылӧ лэптӧмӧн:

— Впе — гход!

Паськыд гусеницаяснас дзуртіг-зяльскӧдчигтыр шурк воис трактор. Ӧдӧба шаркнитіс-бергӧдчис паськыд лапаа кок пӧв вылас да гымкнитіс-лэдзис вывсьыс лӧставтӧдз шылялӧм паськыд щит. Кабинаса восьса ӧдзӧсын тыдовтчис тракторист Володя Белыхлӧн гӧрд юрыс. Чужӧмыс сылӧн мазьӧссьӧма и саӧссьӧма пач трубаӧд петӧм каньлӧн моз. Весиг сук бериныс, кодӧс асывнас казяліс Галя, ӧні оз тыдав.

— Но, кыдз миян новобранечным? — кыпыда горӧдіс сійӧ моторлӧн татшкӧм шы пыр. — Зарӧбитін эн няньыд да солыд вылӧ?

— Во! — певсӧ вылӧ чургӧдігмоз шуис бригадир. А Галина оз тӧд, кытчӧ воштысьнысӧ лӧсявтӧг тадзисӧ ошкыштӧмысь.

Чокеръяслӧн кольчаяс пыр лэдзисны да шыркӧтшалісны кузь трос, кодлӧн мӧдар помыс гартӧма тракторлӧн лебёдкаӧ. Со нин лебёдкалӧн барабан мӧдіс зэлыда дзужгыны-бергавны, нюдз трос струна моз зэлаліс, и вӧрзисны, мӧдӧдчисны кыссьыны му вылын нюжвидзысь сӧмын на увйӧм кузь пуяс. Трактор ярмӧмӧн эралӧ, сьӧкыдысла весиг кыккокйыв чеччыштлӧ, но кыскӧ и кыскӧ. Кыз пожӧмъяс, небыд нитшка ягсӧ чашйигтыр, кывзысьӧмӧн мӧдісны нюшкыны-кыссьыны сэсся вына машина бӧрысь.

Галина сулаліс да видзӧдіс вомсӧ паськӧдӧмӧн. Володя мыйкӧ горзіс на сылы, но тракторлӧн гораа трачкӧм-мургӧм пыр немтор нин он вӧлі гӧгӧрво.

5

Рытнас, мыссьӧм-вежсьӧм бӧрын, Аристарх Шумов босьтіс киас зеркалӧ да казяліс, мый видзӧдчаныс тірзьыштӧ. Татшӧмыс сылӧн некор на эз вӧвлы, весиг корсюрӧясӧ чорыдакодь юӧм бӧрын. Сотчис чужӧмыс, торйӧн нин ныр увтіыс, быттьӧ сэті зудйӧн кеслӧмаӧсь. Доймис-кыліс быд сӧн, но медъёнасӧ, мыйлакӧ, вӧлі мудзӧма кынӧм гӧгӧрыс. Видліс кабыртны кисӧ и ӧдва-ӧдва вермис — сэтшӧма доймисны чуньясыс. Ягас на, удж помланьӧ, кутліс чайтсьыны, мый шуйга ки чуньяссьыс быттьӧкӧ нетшкӧмаӧсь сӧнъяссӧ...

Татшӧм кузь луныс олігчӧжыс сылӧн некор на эз вӧвлы. «Вот и «романтика» тэныд!» — гажтӧма мӧвпыштсис Шумовлы.

Кынӧмыс вир сюмаліс. Не сӧмын кынӧмыс — сюмалӧмсӧ быттьӧ кыліс быд сӧн, быд вир войт — быдӧн корис сёйны...

Столӧвӧйын корис ыджыд тасьті тыр шыд, кык гуляш макаронӧн да нёль стӧкан йӧв.

Шыд тасьтісӧ ырскис-кымыньтіс, но весиг ӧти войт мында эз и тӧдчыв, мый сёйис. Гуляшыс, кызвыннас, вӧлі порсь кучик лестукъясысь, но свежӧйыд да чӧскыд. «Тӧрыт пӧ порсь начкылӧмаӧсь. Яйсӧ, тӧдӧмысь, ас костаныс юклісны, а миянлы колисны кучиксӧ да кок гыжъяссӧ!» — лӧгпырысь мӧвпаліс мудзӧм выль вӧр лэдзысь.

Столӧвӧйысь бӧрсӧ восьлалігӧн медся ыджыд кӧсйӧмыс сылӧн вӧлі ӧти — сӧмын ӧти! — шойччыны. Общежитиеын сулалысь крӧватьыс ӧні сылы чайтсис енмӧн сетӧм рай пельӧсӧн.

«А ӧд аски бара жӧ тадзи лоӧ ставыс... Аскомысь и...» — татшӧм мӧвпъясыс эз ёна гажӧдны морттӧ. Но сэсся кыдзкӧ выныштӧдіс асьсӧ да кежис Галяяслань. Сійӧ вӧлі жырйын ӧтнас, спортивнӧй дӧрӧм-гача куйліс крӧватяс, эшкын вылын.

— Но, кыдз-мый? Ёна мудзин?

— Эмышт неуна, — Галиналӧн тшӧтш быттьӧ и нюмыс мудзыштӧма. Шуйга киыс сылӧн куйліс вывлань ки пыдӧсӧн, и Аристарх казяліс гырдмӧм вабольяссӧ. Сійӧ небыда да меліа босьтіс тайӧ кисӧ аслас киясӧ:

— Ой, Галюшка, эстшӧма зыртӧмыд?

Некор на некод эз нимтыв сійӧс тадзисӧ — Галюшка, и нывлӧн вӧрзис сьӧлӧмыс татшӧм меліасӧ да небыдасӧ шуӧмысь.

— Кепысьтӧг али мый нӧ уджалін?

— Да... Кепысьнас озджык кутчысь черыс киын... — шуис вочасӧ Галина, и аслыс кыдзкӧ быттьӧ лои нимкодьджык, мый кодлыкӧ позьӧ со норасьыштны тадзи.

— А кыдзи нӧ аски тэ босьтан киад черсӧ?.. Мать честная!

— Кыдзкӧ-мыйкӧ... Мукӧдыс тай нӧ уджалӧны... Меным ӧд мый — локті да и ляскыси со крӧватьӧ. А мукӧд нывбабаясыслӧн — посни челядь. Налысӧ вот кыдз-мый?

— Найӧ велалӧмаӧсь нин.

— И ми велалам.

Лавкаысь воис Майя, сьӧрсьыс тішкис-вайис зэв ыджыд да небыд нянь чӧлпан, вылісяньыс еджыда бакшасьӧм госа калбас да гӧрд вина доз.

— Но, миян тай гӧсьтъяс вӧлӧмаӧсь! — шуис гажаа да пырысь-пыр жӧ кутіс ноксьыны пызан гӧгӧр. — Часлы, пируйтыштам!

— Винасӧ нӧ мыйла ньӧбин? — чеччигмозыс падмӧмӧн шуис Галина.

— А мед виртӧ ӧддзӧдны сӧнъясад! Мед сорлавны мудзӧм вирсӧ сыкӧд, коді лӧньтасын жуйвидзис. — Кисьталіс ыджыд стӧкан тырӧн дозсьыс ставсӧ. — Вай лӧсыштам тіян медводдза лунныд вӧсна!

— Да ӧд ме татчӧ жӧ и чергыся та мындасьыд! — повзис Галина.

— Немтор, крӧвать вылӧ чергысян.

— Либӧ и юа, мый лоас — ло... — и горш косьманінас Галина помысь помӧдз юис вермутсӧ.

— От так! — долыдпырысь кывкӧрталіс Майя. — Ай да казачка!

Аристарх ыджыдакодь гулькнитіс да бӧр на пуктыліс стӧкансӧ. «По-парижски», — шыньмуніс сійӧ.

— Да тэ нӧ мӧй, Аристарх Иванович! — чуймис Майя.

— Ме юа винасӧ чӧсмасьӧм ради, — стӧчмӧдіс Шумов. — Тэрмасьтӧг, мед кывны сылысь ароматсӧ.

— А ме юа, мед ыджыд мудзӧс веськӧдны, — шуис Майя. — Некутшӧм «чӧскыд» ме ог казяв винасьыс.

— А лӧсьыд тай лоис... — личмунӧмӧн шуис Галина, мугов чужӧмыс сылӧн банйыштіс.

И дзоньнас Галинаыс быттьӧ пондіс пырыс югзьыны бурлунӧн да небыдлунӧн. Зэлыд косаысь мынӧм пемыдгӧрд юрсиыс кыдзисюрӧ гызьмунӧма пельпомъяс вылас, небыд чикыльясӧн сывйыштӧма джуджыд гӧгрӧс голясӧ. Юрсиыс рӧма жӧ синъясыс пӧся дзирдалӧны.

«Боже мой, кутшӧм мича сійӧ! И кутшӧм том да сӧстӧм!» — сьӧлӧм тырнас чуймис винаысь шоналӧм жӧ Аристарх. — «Колӧ эськӧ рисуйтны сійӧс, татшӧмсӧ». — Сійӧ судзӧдіс пытшкӧс зепсьыс карандаша блокнот да кутіс тэрыба визьйӧдлыны еджыд кабала вылӧд.

— Ой, мамочки, мый нӧ тэ вӧчан?! — повзьӧмӧн чилӧстіс Галина да чепӧсйис пызан сайысь.

— Тэ видзӧдлы жӧ, кутшӧм лӧсьыда сылӧн артмӧ! — дзикӧдз чуймис Майя. — Но, зонмӧ!..

Аристарх нӧшта на мыйкӧ мында визьйӧдлыштіс, сэсся и дӧвӧльпырысь бӧр дзебис блокнотсӧ.

— И, чайтан, портрет артмас? — юаліс Майя, рисуйтчысь вылӧ гӧгрӧсмӧм синъясӧн видзӧдіг.

— Ог тӧд... Сэтшӧм окота, мед эськӧ артмис...

— Да, дугдӧй! — Галиналы яндзим. — Аддзисны тай мадоннаӧс...

— А менӧ тэ он кӧсйы рисуйтны? — наяна юаліс Майя.

— Позьӧ видлыны. Кор бурджыка тӧдмала. Бӧръя сэтшӧм здук, кор эськӧ тэнад лолыд медбура петкӧдчас, кутшӧм тэ эм...

— Но тай тэ, зонмӧ! — бара на шензьыштіс Майя, сылӧн ёсь синъясыс кодзлалісны.

— Ме, буди, сэсся муна-а, — шуис Аристарх.

Нывъяслӧн оланінысь петігӧн сійӧ мӧвпыштіс: «А комячкаыс ничего жӧ! Руд синъясас мутияс овмӧдчӧмаӧсь...»

Мӧд лун асывнас Галиналӧн вир-яйын эз вӧв сэтшӧм сӧн, коді эськӧ доймымӧн эз вись. Эшкын увсьыс петтӧдз на видзӧдліс ёнтысь ки пыдӧсъясыс вылӧ. Видліс кабыртны кияссӧ. Сэки косьмыштӧм нин вабольясыс чуктісны-кыртісны ловъя яйыс дінысь да дорышасисны лӧзов ёкмыльясӧ. Доймис и кезнитӧдіс. А кор мӧвпыштіс, мый татшӧм кияснас бара колӧ кутчысьны чер дінӧ, весиг ачыс аслыс жальӧн лолі.

«Интереснӧ, а кутшӧм мӧд удж вермис эськӧ сетны меным начальник? — мӧвпыштсис сэсся виччысьтӧг. — Гашкӧ, контораын?.. Сӧмын на ӧти лун коли, водзын — куимсё квайтымын нёль... Ок, пожӧмъяс, мый эськӧ тіянлы не быдмыны увъястӧг».

Майя ноксис нин электроплитка дорын, шонтіс сёян.

— Бур асыв, Майя! — Галина чукӧстіс отсӧг вылӧ неуна кольыштӧм кыпыдлунсӧ.

— Садьмин? Кӧнкӧ, доймӧ быдлаті.

— Эмышт, неуна...

— Эн бӧбйӧдлы, ме ӧд абу ичӧтик, тӧда. Отпуск бӧрын и то овлӧ сьӧкыд бӧрсӧ доддясьны... Гашкӧ, талун гортын куйлыштан? Зонъясыс меным отсыштасны.

— Мун сэтысь, муна ме! — ырсмуніс Галина.

Контора дінын ставыс сідзи жӧ, кыдзи и вӧлі тӧрыт.

Тадзи жӧ лоас и аски, быд лун, быдса во чӧж.

Аристархлӧн унзіль чужӧмыс нёпмунӧма, сьӧдӧдӧ чургысьӧм ус-тошкыс: век сэтшӧм ӧкуратнӧй, талун сійӧ абу удитӧма весиг бритчыны. Сійӧ меліа чолӧмаліс Галинаӧс:

— Но, кыдз-мый ми асьнымӧс кылам, Галюшка?

— Олам на, — збояліс Галина, сэк жӧ сылӧн шоналіс лолыс Аристархлӧн кывъясысь, сыысь, мый сійӧ эм орччӧн.

Тӧрытъя моз жӧ лоӧ мунны вевттьӧм кузовын, кӧні пӧдтӧ-кылӧ пытшкӧстӧ гудыртысь сотчӧм бензин дук. Картіасьӧм да серам. Дзобнитлігъясӧ ӧти голяысь моз ружӧктӧм. Кӧлесаяс улӧ тюрысь-котӧртысь шылялӧм да бонзьӧм лежнёвка керъяс. Ӧшинь сайын воча воысь-гӧгӧртысь вӧр. Гыж кодь сьӧд усторъяса «кацо». А сыкӧд орччӧн ичӧтик, чангыльтчӧм ныра технорук-ныв...

Галиналы чайтсьӧ, мый ставыс тайӧ пырис сылӧн олӧмӧ зэв нин важӧн. И водзӧ тадзи жӧ лоӧ. Олігчӧжыс.

Кор сэсся босьтіс киас черсӧ, кутіс кажитчыны, мый войнас вӧрсаясыс черпу пыддиыс садитӧмаӧсь донӧдӧм кӧрт.

Но колӧ уджавны. Колӧ!

— Тэ, Галинка, эн сэсся пӧрччы кушенчаястӧ, — асывсяньыс ӧлӧдіс Майя, — а то дыр кежлӧ китӧг колян.

Ёна жӧ нин сьӧкыд заводитнысӧ! Нывлы чайтсьӧ, мый мудзӧмысла ёна зэлалӧм сӧнъясыс вермасны орны. Но вочасӧн вир-яйыс шоналӧ, и дойясыс небзьӧны-кусыштӧны. Весиг ки пыдӧсыс дугдӧ доймыны. Быттьӧ лолыс ачыс пычкӧ кутшӧмкӧ бур мазь да быдлаті мавталӧ сійӧн...

Чегласьысь увъясӧн краджӧдчигтыр гыпмунӧны-пӧрӧны пожӧмъяс. Черъяс сизьдӧны-кокасьӧны. Ляскысьӧны-водӧны керыштӧм увъяс: ӧти, мӧд, дасӧд... Но помыс налӧн, буракӧ, некӧн абу.

Абу на и кокни ныв киясад черыд! И кыдзисюрӧ пӧрӧдӧминад дзескыд керасьнысӧ. Сэсся со и посньыдик понӧльыс торкасьӧ, оз лэдз кыдзи колӧ ӧвтыштчыны...

Сап! И лэчыд чер ӧтчыд ӧвтыштӧмӧн чилснитӧ дзоляник пожӧмлысь нюдз коксӧ, и сійӧ тшӧтш ляскысьӧ ув чукӧрӧ.

— А татшӧм кагукъяссӧ оз эськӧ ков керавны, — мышсяньыс кылӧ Галина бригадирлысь гӧлӧссӧ.

— Ме сӧмын... мешайтчысьяссӧ, — бергӧдчигмозыс шӧйӧвошӧмӧн вочавидзӧ сійӧ. Бригадирлӧн чужӧмыс абу скӧр, весиг на лӧзоват синъясыс видзӧдӧны ныв вылӧ меліа, гӧгӧрвоӧмӧн, но Галина век жӧ полыштӧ Сергейысь.

— Но инӧ, сэтшӧма кӧ нин торкасьӧны, — тшӧтш и шуӧмнас личлэдзис бригадир. — А водзӧсӧ, мый позяна, ловйӧн коляв томуловсӧ. Мед олӧны-быдмӧны. Вӧрыд ӧд и миян бӧрын на кутас ковны йӧзлы...

— Ог вунӧд, — синсӧ лэдзӧмӧн шуис Галина.

— Сэсся тэ, Галя, не сідзджык керасян, — шуис бригадир. — Эн лӧгась, но сойясыд тэнад быттьӧ косӧсь, омӧля кусыньтчылӧны. Тадзинад ӧвтыштӧмыс дженьыдджык артмӧ, а сідзкӧ и — кучкан выныс слабджык, ёнджыка мудзтӧдан асьтӧ и.

Сійӧ лэптіс черсӧ, сойясыс гырддзаясӧдыс кусыньтчӧмаӧсь-зэвтчӧмаӧсь, ӧвтыштчигас лайкыда лажыньтчыліс-топавліс. Сап! — и увсӧ быттьӧ бритваӧн чилснитісны, еджыд шыльыд лӧсас сы местаын пондіс дізьвидзны.

— Аддзылін, кыдзи колӧ? — сьӧлӧмсяньыс шуис сэсся.

— Аддзылі, — курыда нюммуніс ныв. — Сӧмын меным колӧма чужлыны зонмӧн, а не кизьӧриник сой вына нывшойӧн...

Бригадир шӧйӧвошӧмӧн лапйӧдлыштіс синъяснас, сэсся и гораа, вӧр тырнас серӧктіс.

Рытнас, удж бӧрын, нывъяс дінӧ бара воис Аристарх. Руд пинжака да сьӧд ной гача, еджыд дӧрӧма да гӧрдов галстука, бритчӧма да душитчӧма, — сійӧ вӧлі лысваӧн мыссьӧм том гоб кодь свежӧй.

— Нинӧмысь повтӧм вӧрса феяяслы — муӧдзыс копыр! — чужӧм тырнас нюмъялігтыр шуис сійӧ да копыртчылігас матыстліс кисӧ сьӧлӧмыс дінӧ.

— Ок, тэ кутшӧм талун, Аристарх Иванэч! — муртса эз шатовмун сы вылӧ тыр синмӧн дзоргысь Майя.

А пызан выв идралысь Галина шӧйӧвошӧмӧн ружӧктыштіс.

Аристарх кутіс нуӧдны нывъясӧс кино вылӧ ветлыны. Майя шуис: ог пӧ мун, но вильыша ӧлӧдіс:

— А тэ мун, Галинка, быть мун. Ӧтнассӧ эн лэдз, а то нывъяс ӧдйӧ тшапнитасны татшӧм молодечтӧ. Лестукъясӧн нетшкасны.

— Ланьт буди, Майя, вот яндысьтӧм синмыд! — дзикӧдз матӧ воис Галина. Но сылы и вӧлі нимкодь, мый Аристарх «татшӧм» да кажитчӧ пӧдругаыслы.

Но век жӧ кино вылӧ некод эз мун, мӧдысь пӧ коркӧ видзӧдлам.

6

— Ок, кутшӧм кавалерыс! — ыджыда шуис Майя Шумов бӧрся пӧдласьӧм ӧдзӧс вылӧ видзӧдіг. — Интереснӧй!.. Лӧсьыд ачыс и тӧлка... Вежавидзысь... Вот эськӧ татшӧмыскӧд любитчыштны...

— Фу, вот яндысьтӧмыд! — ӧвтчӧ кияснас Галина.

— А мый? Сійӧ эськӧ кутіс ыдждӧдлыны менӧ Майюшка-ладушкаӧн. И киӧс окавны... А то — комбайн, комбайн... А кор ми эськӧ под-ручки мӧдӧдчим сыкӧд посёлок кузя, став йӧзыс эськӧ гызьмунісны миян вылӧ видзӧдлыны...

— Эштіс тай! — сьӧлӧмсяньыс сераліс Галина. — Мый нӧ либӧ аслыс эн висьтав та йылысь?

— Мый тэ! Ме ӧд эг на жӧ дзикӧдзсӧ выжывмы, Галинка! Казявтӧг ог ов ме, кыдзи сійӧ тэ дінӧ ляскысьӧ.

— Сӧр вай...

— Быттьӧ тэ ачыд тайӧс он казяв, небыд няньӧй тэ менам?

— Мун сэтысь, Майка! — Галиналы ньӧти эз вӧв окота ӧні та йылысь сёрнитны: ӧд мудзӧм вир-яйыс торъяс вылӧ быттьӧ чукталӧ, водны сӧмын окота да вӧрзьывтӧг куйлыны, куйлыны...

— Но вод вай, вод, шойччы... — А мыйӧн Галя водіс, Майя ышлолалігтыр пуксис орччӧн улӧс вылӧ.

— А ме ӧд, Галинка, вӧлі нин верӧс сайын, — виччысьтӧг шуис сэсся сійӧ.

— Мун сэтысь! — Галина чуймӧмӧн песовтчыліс водӧминас.

— Вӧлі. Быдса во курги.

— А сэсся нӧ мый? Торйӧдчинныд?

— Ме, ачым, утьышті сы дінысь! — ньӧти жалиттӧг, весиг на гажаа шуис Майя. — И бур, мый ӧдйӧджык усйыси. Овны татшӧмыдкӧд... Ай-й!.. Тӧдан, сійӧ вӧлі... крыса кодь... Коді тай налькйӧ шедӧма...

Галина жыр тырнас чарснитіс-серӧктіс тадзисӧ ӧткодялӧмысь.

— Вот шуис так шуис...

— Буретш сэтшӧм кодь и вӧлі... Милӧйыс.

— А водзджыксӧ нӧ кытчӧ видзӧдін? Мыйла петін татшӧмыс сайӧ?

— Ёна тай ми видзӧдам да бӧрйысям! Сьӧлӧмыд гильмуніс, и — сывны нин пондін, дас сизим арӧснад. А сійӧ дас арӧсӧн ыджыдджык — тӧвйӧм гут нин, кужӧ, кыдзи колӧ пӧрйӧдлыны ми воксӧ... Котӧрӧн пыри ме гортӧ, радӧйла кольмӧма кодь, горза мамӧлы: «Верӧс сайӧ пета!» Код сайӧ нӧ пӧ? Сы сайӧ, мися. А сиктад став йӧзыс бура тӧдӧны ӧта-мӧднысӧ. Мамӧ кыдз тай уськӧдчас ме вылӧ: мый нӧ пӧ тэ керин, вожа бӧжа омӧлик! Ловъя вылысь тай тэ менӧ гортйӧ сюйин! Ог пӧ лэдз ме тайӧс керны, кытчӧдз ловъя на! Но месӧ ӧд асныра ялавич жӧ — ӧдзӧсӧн зымкварті да и кырссьышті милӧй дінӧ.

— Вот мутивӧйыд!

— Да. Сэсся и куті ме кургыны-овны милӧйкӧд да энькакӧд... Ёна и лӧсьыд да гажа оландыр пуксис: верӧсӧй юӧ, а мамыс сылӧн менӧ пилитӧ. Тэ понда пӧ ставыс тайӧ. Но, мися, веськалі жӧ тай раяд. И лӧглун ӧкмӧ-пузьӧ морӧсын... А ӧтчыд, праздник лунӧ, суи ме милӧйӧс суседка-дӧва сывъясын. Ак тэ, мися, урӧс крыса! Ме нӧ, мися, яг рыжикыс, тэныд ог тырмы али мый? Косьышті мустӧммӧм ныр-вомас, содтӧд вылӧ ыджыда сьӧлышті и муні пӧдругаӧй ордӧ. Войбыд лювзі-бӧрді сы ордын, а асывнас чукӧртышті кӧлуй-мӧлуйӧс да и усйыси сиктысь...

— Мыйла нӧ сійӧ... тадзисӧ вӧчис? — шензьӧмӧн юаліс Галина. — Радейтіс ӧд, кӧнкӧ, тэнӧ?

— Лешакыс тӧдӧ! Но сідзсӧ быттьӧ и радейтіс... Сӧмын ӧд, Галинка, радейтӧмыд разнӧй овлӧ: лючки мортлӧн — лючки жӧ и эм, а алкашлӧн — дзик нин мӧд. Эн пет, Галинка, верӧс сайӧ пьянник сайӧ, олӧмтӧ пузь-пазь пазӧдан!

— Но либӧ, ог пет, — нюмъёвтіс Галина. — А сэсся нӧ тэ... эн и паныдасьлы нин сыкӧд?

— Э-эг, колантор тай! Тырмымӧн нин меным, мый нывтор колис. — Майя эз жӧ ыджыд шоглунӧн тайӧс шу.

— Колис? Нывка?

— Иринка. Квайтӧд арӧс вылӧ нин петіс. Мама дінын ӧні олӧ...

Майя шылькнитіс Галинаӧс юрсиӧдыс, шогӧ усьтӧг шуис:

— Да тэ эн вийсьы ме понда, Галинка! Ог на вош ме. — Вильыш руд синъясыс сылӧн дзулкнитісны. — А гашкӧ, и кодӧскӧ крукышта на, мед кӧть и нывтор эм.

— Кутшӧм ӧд сюсь! — Галиналӧн нӧшта на шоналіс сьӧлӧмыс Майя дінӧ татшӧм сёрнияссьыс. — Кывзы, Майя, а тані тіян ёна-ӧ юӧны?

— А кӧні ӧні оз юны! Лесник лунӧ бура буалӧны.

— Эм сэтшӧм праздник?

— Эм, быд пӧлучка дырйи. Аванс сеталігӧн и.

— А-а, — гӧгӧрвоис Галя. — А ме чайті, тіян тані шань йӧз, вежавидзысьӧсь.

— А ме ӧмӧй кулита найӧс? — веськӧдчис сёрнинас Майя. — Бур йӧз и эм унджыкыс. Кӧть и юыштасны... Кыдзи нӧ сытӧгыс, ёна мудзӧм бӧрад? Ачыд тай казялін, кутшӧм миян уджным.

— Да-а, дӧнзьылӧ...

— Ӧнітӧ мый на, шоныд, лым абу. А тӧвнас? Весиг пуясыс колскӧдчӧны-потласьӧны кӧдзыдысла. Коскӧдзыд лым пиӧд келалан... Он кӧсйы да юан.

— Майя, а кутшӧмджык морт эськӧ Кувалдиныд? Эстшӧм вын сылӧн пычкысьӧ быдлаті... Ме татшӧмъяссӧ эг на аддзыв...

— О-о, Енмыс ставсӧ и эм лышкыда сетлӧма сылы! Кӧсъяс кӧ, ставсӧ бергӧдас-керас. Сылы эськӧ министрӧн лоны!

— А мыйла нӧ либӧ тэ, ачыд жӧ, сэтшӧма тшетшкӧдчин начальство вылӧ?

Майя юасяна видзӧдліс куйлысь пӧдругаыс вылӧ, быттьӧ кӧсйис на стӧчмӧдны аслыс, позьӧ пӧ оз висьтавлыны сылы лесопункт олӧмысь став гусяторъяссӧ, сэсся и веськыда шуис:

— А шуны кӧ нин тэныд, Галинка, ӧні миян лесопунктын абу и бур ставыс.... Да, нылӧ-мадаӧ... Кык партия вылӧ быттьӧ юксисны йӧзыс. Ӧтияс начальник дор сулалӧны, а мӧдъяс — паныд сылы мунӧны.

— Збыль али мый? Ме эськӧ и думыштнысӧ та йылысь эг куж...

— Парторгным, Порфирий Иванович Комлев, олӧма нин дядьӧ, кывзысьӧ начальниклысь... А цехкомным выль на, неважӧн бӧрйисны. Преднас цехкомын — миян бригадирным, Сергей Огнёв. Ме ог тӧд, кыдзи да мый сійӧ пондас нуӧдны делӧсӧ, но кывлі нин, кыдзи сійӧс нимтӧны Кувалдин дінын... нювсьысьӧн... Тьпу, Сергей йылысь тадзи он жӧ шу!

— А тэ либӧ, Майя, кодъяс дорыс? — юаліс Галина, он гӧгӧрво, збыльысь али шмонитӧмӧн.

— Ме? Дерт жӧ, начальник дор, — падъявтӧг вочавидзис Майя. — Дерт, сійӧ мукӧддырйиыс овлӧ вывтіджык чорыд да крут, мый эм — сійӧ эм. Но, мӧдарсянь кӧ видзӧдлыны, кыдзи нӧ миян татӧні чорыдавтӧгыс? Ӧд кутшӧм сӧмын йӧз оз локны миянӧ! Сӧмын тай кыськӧ ті, Аристархкӧд, анделъяс веськалӧмыдӧсь... А сідзсӧ став пьянникыс да тунеядечыс люзьгӧны. Кодъясӧс шоныдінсьыс да бур удж вывсьыс тодмышкалӧны. Видлы тэ найӧс гӧн ньылыд шыльӧдны — пырысь-пыр и ставсӧ пазӧдасны да пежӧсьтасны. Мукӧд посёлокъясас пӧ, шуӧны, рытын улич вылӧ он лысьт петны, а миян, ен сыкӧд, шы ни тӧв кӧть и сёр рытын... Со мый вӧсна, ме ногӧн, Галинка, мед нин, бурджык, начальникнад вӧлі чорыд да крут морт, а не небыд нямӧд...

— А бригадирным миян?

— Короший парень! — шоныда, но тшӧтш и вильыша моз шуис Майя. — Юр тупыльыс уджалӧ и. Книгаяс уна лыддьӧ, кӧть эськӧ и быдмылӧма сьӧд вӧр шӧрын, пӧчинӧкын, нёль керка сӧмын и вӧлӧма сэні.

— Нёль керка?

— Да... Но семьяыс ыджыд вӧлӧма, буракӧ, кӧкъямыс ныла-пиа. И ставыс вӧралысьяс. Сергейыс сэтшӧм жӧ и. Вай коркӧ тэа-меа вӧзйысьлам, да мед тшӧтш босьтлас миянӧс кыйсьынысӧ.

— Чайтан, босьтас? — ыззис татшӧм мӧвпсьыд Галина.

— Босьтас, мый не босьтны. Сідзсӧ сійӧ бур сьӧлӧма, небыд и. Кӧть эськӧ и ӧдйӧ пузьысь, торйӧн нин... — Майя тыртӧм дозйӧ моз гораа печиктіс аслыс голяас. — Код юрнас сійӧ порок кодь — пырысь-пыр и чажнитас, мыйкӧ кӧ не сы ног. Весиг и тышкасьӧмӧдз воліс, — помӧдз эрдӧдіс Майя.

Галина некутшӧма эз виччысь кывны татшӧмторсӧ аслас бригадирыс йылысь, коді, видзӧднысӧ, вӧлі быттьӧ вежавидзысь да весигтӧ яндысьысь мортӧн.

7

Ёна жӧ нин сьӧкыд вӧлі виччысьны медводдза шойччан лунсӧ. Галиналӧн вир-яйын быд сӧн, сылӧн вежӧрын быд чикыль кевмысисны-корисны: «Ӧдйӧджык нин вай лок, муса вӧскресенньӧӧй!»

Сьӧкыда уджалӧм бӧрын войясыс сылы кажитчисны зэв дженьыдӧн, мудзыс помӧдз эз веськавлы. И быдса шойччан луныс ӧні сылы чайтсис, гашкӧ и, олӧмас медыджыд шуднас.

Сэсся, медбӧрын, воис жӧ тайӧ луныс!

Галя садьмис ӧкмыс час гӧгӧрын. Видзӧдліс будильник вылӧ да шензьӧмӧн ойӧстіс. Сы дыра узьсьӧма! Вӧлисти тай узян унмыс веськалӧма!.. Сьӧлӧм бурмытӧдзыс нюжмасьыштіс лым еджыд вольпасьын, пурскысьліс нырнас небыд юрлӧсӧ, сэсся дум вылас уси, кыдзи тӧрыт, жар пывсянын Майя пӧвсаліс сійӧс доналӧм корӧсьӧн. И шудаа серӧктіс тайӧ казьтылӧмсьыс. Корӧсьыс вӧлі ыджыд, лем небыд и сэтшӧм чӧскыд кӧра. И биа пӧсь. Галя первойсӧ ёна повзис татшӧм тӧдлытӧм на жарсьыс, но пырысь-пыр жӧ кыдзкӧ нимкодь лои, дзоньнас вир-яйыслы нимкодь да лӧсьыд, да быттьӧ и сывны кутіс пӧсь корӧсь улас вежон чӧжся ыджыд мудзыс...

Ӧні Майя эз вӧв гортын. Муса чӧв-лӧняс сӧмын и точкӧдіс-вӧчис ассьыс уджсӧ мудзлытӧм будильник. Ӧшиньӧд паськыда ыльгис-пырис шондіа асывлӧн югыдыс, а восьса форточкаӧд сӧдзтысис сӧстӧмысь-сӧстӧм вӧр сынӧд.

Ой, ёна жӧ лӧ-ӧсьыд!

Пӧсь корӧся пывсян бӧрын, дыр да чӧскыда узьӧм бӧрын Галина кыліс асьсӧ сэтшӧм кыпыд руаӧн! Стӧчджыка кӧ шуны — сійӧ быттьӧ эз и кыв ассьыс вир-яйсӧ, сэтшӧма сійӧ кокнялӧма, а юр вежӧрыс вӧлі сэтшӧм жӧ ясыд да сӧстӧм, кыдзи и ӧшинь сайын асъя шондіӧн югзьӧдӧм август помся луныс.

Ӧні весиг увйысян сьӧкыд уджыс эз нин чайтсьы сэтшӧм шуштӧмӧн.

Бур, мый тайӧ лунъясас немтор эз гиж гортас! — мӧвпыштсис сылы. А то эськӧ, тӧдлытӧг, норасьыштсис, весьшӧрӧ эськӧ лои дойдалӧма мамасӧ.

Сійӧ павкнитіс вылас небыдик байкӧвӧй халат, матыстчис рӧмпӧштан дорӧ да кутіс лӧсьӧдлыны пывсьӧм бӧрын пушмунӧм юрсисӧ. Рӧмпӧштан пытшсянь сы вылӧ кыпыда видзӧдіс мугов, сӧстӧм, винёв и авъя ныв. Дивчина!

— А мый, туяна! — шуис Галина сійӧ дивчинаыслы да вильыша куньтыртліс син пӧвсӧ. А сэсся весиг и кывсӧ мыччӧдліс. Мӧдыс, рӧмпӧштансаыс, эз жӧ коль водзӧсаӧн...

Шыльӧдчӧм-мольӧдчӧм бӧрын Галя пуксис гижны гортас письмӧ. Сы вӧсна, мый юрыс вӧлі сӧстӧм да ясыд, а сьӧлӧмыс лӧньӧма и бурмӧма, — та вӧсна гижсис сылы ӧдйӧ и кокниа, перӧыс сӧмын и тіркъяліс тетрадь листъясӧд. Сійӧ, кыдзи сяммис, лӧсьыдджыка гижис лесопунктӧдз кузя воӧмсӧ. Эз весиг вунӧд серпасавны еджыд чериӧс кокалысь кырнышӧс...

Сійӧ кӧсйыліс гижыштны тшӧтш и Аристарх йылысь, но сэсся мӧвпыштіс, мый мамаыс вермас ковтӧг полошитчыны татшӧм юӧрсьыд. А мый эськӧ, мӧдӧдны кӧ Аристархыслысь фото, кажитчас-ӧ сійӧ налы гортын?

Зэв кузь письмӧ лои. Галя пасьтасис, петіс ывла вылӧ.

Гожся серти неуна быгалыштӧм енэжын югыда вашъялӧ ыркалӧм шонді. И ставыс гӧгӧр воча радлӧ-нимкодясьӧ сылы. Сад йӧрын кышӧдчӧ гӧрдӧдыштӧм коръяснас да лысваӧн югъялысь сьӧд розъяснас томиник льӧм пу. Кран улын, упкиг-резсигтыр, мыссьӧ коскӧдзыс пасьтӧм зон. «Тыдалӧ, ме моз сӧмын на жӧ садьмӧма!» — гажаа мӧвпалӧ Галина. А со ыджыд чипан котыр водзын дӧвӧльпырысь кургигтыр, тшапа восьлалӧ вылын юра да ыджыд сорса петук. Галя тӧдӧ нин: ставныс найӧ — нелямын нёль лов! — со этійӧ керкаса олысьяслӧн. Да и сідзсӧ посёлокын зэв уна курӧг-петукыс! Да нӧшта зэв уна пон.

Паныд ичӧтик нывка тювӧ-гӧгыльтчӧ велосипед вылын, чужӧм тырнас жӧ югзьӧ. Шондіӧн да гажа луннас нимкодясьӧ. А со дядьӧ котӧртӧ вугыр шатинӧн да сакӧн. Ок, рыбак, кутшӧм нин ӧні чери, лун шӧра луннас! Галина казяліс, мый унаӧн рытсяньыс нин мунісны вӧравны да чери кыйны. Быттьӧ война кежлӧ лӧсьӧдчисны — пищальясӧн котӧртӧны-тэрмасьӧны, понъяс увтчӧны, гажныс бырӧма вӧрысь...

А со тані став семьянас петӧмаӧсь ывла вылӧ. Том кӧзяиныс тьӧс дасьтӧ, буракӧ, керка вевтсӧ тӧв кежлӧ кӧсйӧ вежны. Посни челядьыс тані жӧ ворсӧны-ноксьӧны: налы, дерт, нимкодь, мый батьныс гортын талун. И мамныс со тані жӧ: пукалӧ да весалӧ том картупель, а чужӧмыс аслас сэтшӧм долыд.

Уна ӧшиньясысь абу на вештӧмаӧсь занавескаяссӧ, торйӧн нин том йӧзлӧн общежитиеын. Талун некытчӧ оз ков тэрмасьны, позьӧ пӧттӧдз нюжвидзны вольпасьын. «Кубикъяс» йылысь оз ков думайтны! Сотчӧм бензин дук оз ков исавны. Лы кодь чорыд увъяс оз ков сизьдыны...

Том нывбаба, век на лёзь юрсиа, кӧмтӧм кока, ва вайӧ ведраясӧн. А со и юкмӧсыс пӧвйысь тувъялӧм вевт улын, ыджыд махӧвик кӧлесаӧн. Зэв кокниа бергалӧ, а васӧ лэптӧ пыдіысь-пыдіысь, сэтшӧм чӧскыд ва! Шуӧны: начальник пӧ ачыс татшӧм юкмӧссӧ мӧвпыштӧма и вӧчӧдӧма...

Галя дінті тӧвзьыштіс коляскаа мотоцикл, кык нывбаба сэні пукалӧны. Руль дінӧ шашаритчӧма технорук Надя Турубанова. Тайӧ Надяыс ӧтчыд пыраліс нин налӧн оланінӧ, сёрнитыштісны мыйтакӧ. И вӧрын, ягын, Галя аддзылӧ сійӧс быд лун. Видзӧднысӧ Надяыс абу ёна басӧк — топыдик мыгӧра, чангыля ныра, но, шуӧны, бур специалист пӧ. И шань морт.

Надя вильыша ӧвтыштіс Галиналы кинас, мыйкӧ горӧдіс, но нинӧм он гӧгӧрво. «Кыдзи журъялӧны, антусъясыд!» — сӧмын и удитіс мӧвпыштны Галя, а мотоциклаяс вошисны нин чукыль сайын.

Дзик почта дінын варова дзольгӧ шор. Ваыс сэні пемыдгӧрдов, чайтӧ пузьӧдан да, заварка оз ков. Мӧс азыма йирӧ быгавтӧм на турун, кык мичаник кукпи ризъялӧны сы гӧгӧр. Любӧ жӧ налы гажа луннад мамыс дінын.

Галина лэдзис письмӧсӧ пӧшта кудйӧ, думсьыс вӧзйис: «Юсь моз тэрыба лэб ылі гортлань!»

Бӧрсӧ восьлалігӧн сійӧс чукӧстіс Аристарх Шумов:

— Галюшка, вай лэччылам берег дорӧдз!

— Мӧдім!

— Ӧти здук виччысьыштлы, ме мыйсюрӧ босьта!

Недыр мысти найӧ нин восьлалісны орччӧн. Ыджыд тушааӧсь, статяӧсь, мичаӧсь. Не ӧти гоз син колльӧдіс найӧс... Аристарх босьтӧма пажын тыра сумка да вугыр шатин, кодӧс корис суседыслысь. Эз, дерт, вунӧд и фотоаппаратсӧ.

Ю дорӧдзыс таладорӧдыс вӧлі километр джын, туйыс муніс томиник пожӧма ягӧд, том понӧльясыс зутшвидзисны зэв тшӧкыда, вӧліны вежӧсь-вежӧсь, кузь лыскаӧсь. Лӧнь вӧлі, ӧвад эз дӧзмӧдчы, и сэтшӧм кокниа лолавсис, и тыр вирӧн ворсіс лолыд.

А сэсся со и ю лӧстыштіс, Печора, помтӧм пармалӧн эзысь вӧнь. Регыд казялісны лӧнь гобльӧк, кодӧс розьйӧдлісны гартчысь валӧн пытшкӧсса визувъяс.

— Тані пӧ ёдіыс гыбзьӧ! — долыда шуис Аристарх кӧлуйсӧ веж ласта вылӧ шыбитігмоз. Сылы телепит нин ӧдйӧджык лэптыны ёдісӧ, тэрмасьӧмӧн разис шатинсьыс лескасӧ, самаліс медтшӧг нидзувсӧ да и чеччовтіс берег кырсянь ва дорӧ.

Галина пуксис вылӧ, дзик кыркӧтш дорышас.

— Ме тані кута мынтӧдлыны ёдіястӧ, — кӧсйысис сійӧ.

Но табйыс шуньгис ва веркӧсӧд лӧня, сӧмын корсюрӧясӧ веськавліс гартчысь валӧн воронкаясӧ. Мӧд ногыс эз и вермы лоны, сы вӧсна мый Шумов ньӧти эз тӧд, кыдзи колӧ кыйны черисӧ. Сійӧ весиг эз и мӧвпыштлы, мый пыднаӧ колӧ лэдзны ваас самалӧм вугырсӧ. Сылы чайтсис: мыйӧн сӧмын веськалӧ ваӧ шыбитӧм нидзулыс, пырысь-пыр жӧ став чериыс уськӧдчасны сы вылӧ. И медгоршыс быть нин шедас. Но, мыйлакӧ, некод эз тэрмась шедны. Регыд Шумовлы дышӧдіс кутны шатинсӧ киас да видзӧдны виж коръяс пӧвстын шунъялысь таб вылӧ. Сылысь синъяссӧ пыр ёнджыка и ёнджыка пондісны кыскыны кыр дорышын пукалысьлӧн личыда лэдзӧм кокъясыс.

— Мать честнаяыд, оз сёй! — ньӧти дӧзмытӧг шуис сійӧ, сэсся сатшкис шатин помсӧ топыд нюдз сёйӧ да кыпӧдчис выліӧ. — Мед ачыс кыйӧ!

Аристарх пуксис Галякӧд орччӧн и пырысь-пыр жӧ кутіс кывны, кыдзи лолыс сылӧн быттьӧ пондіс пӧсявны-сывны, а тшӧтш быттьӧ и нетшкысьны-лэбны. Лӧсьыд сылы, сэтшӧм лӧсьыд!.. Но и полӧ сійӧ, вот дивӧыд — полӧ... Быттьӧ некор на эз сибӧдчыв нывбаба дінӧ... Тэрыб синъясыс сылӧн шӧйӧвошӧмаӧсь, но тшӧтш и улиса югъялӧны...

Татшӧм синъясыс сылӧн и повзьӧдӧны Галинаӧс, и гӧгӧрвотӧма шызьӧдӧны, сійӧ дзоньнас топӧдчӧ-сюркнёвтчӧ да муртса тӧдчымӧн вешйыштӧ.

— Галюшка, ме... тэ дінын... понді... юр садьӧс воштыны... — вошӧм гӧлӧсӧн шуис Аристарх.

— Оз ков, Аристарх... Мыйла нӧ тадзисӧ... — синсӧ лэптывтӧг лӧня шуис ныв.

— Галюшка, а гашкӧ... ачыс судьбаыс ӧтлааліс миянӧс тайӧ дикӧй муас? — пӧся шуис Шумов. — Мед ми сэсся век ӧтлаынӧсь лоим!

Ӧтчыд сійӧ сетліс нин чорыд кыв: некор сэсся, ни ӧти бабйӧлы не шулыны татшӧм сяма кывъяссӧ. Сы вӧсна, мый сэки пӧсь шомӧдз чишкасьліс... Но со тай... бара на шуалӧ... и лов тырнас шуалӧ.

«Збыль али мый нӧ МЕ лои нин сэтшӧм верстьӧӧн, мый меным шуалӧны ТАТШӦМТОР, — пессис Галиналӧн дзикӧдз пыркмунӧм лов вылын. — Кор нӧ ме удиті сэтшӧмнас лоны?.. И кыдзи нӧ... век ӧтлаынсӧ лоны?» — вирыс ыткӧбтӧмла ныв пӧсяліс, нӧшта улӧджык копыртчис юрыс, и мынӧм-личалӧм кӧсаыс небыда водіс пидзӧс вылас.

А Шумовлӧн кузьмӧс кос чуньясыс, вылісяньыс сьӧда гӧнсялыштӧм чуньясыс, небыда шыльӧдӧны нывлысь кисӧ, и мыйкӧ меліа висьтавлӧ ачыс, висьтавлӧ, ставсьыс таысь кыдзкӧ лӧсьыда бергӧдчыштӧ Галиналӧн юр садьыс, и выныс оз тырмы кутчысьны тадзисӧ бергӧдчӧмысь.

Сэсся сійӧ, медбӧрын, ньӧжйӧникӧн кыскыштӧ жӧ шонтӧм-меліалӧм кисӧ ассьыс Аристархлӧн киясысь да тэрыба брынснитӧ-сувтӧ зумыд кокъясыс вылӧ.

— Сёйӧ, Аристарх, сёйӧ! — горӧдӧ Галина да ачыс чеччовтӧ кыр улӧ.

Табйыс и збыльысь сунласис зэв пыдіӧдз, а сэсся и кутіс чушкыны-кайны визув паныд. Галина тіралысь киясӧн нетшыштіс шатинсӧ нюдз сёйысь и пырысь-пыр жӧ кыліс леска-кӧв помсьыс мыйкӧ сьӧкыдӧс да ловъяӧс, сэсся и ырснитіс-ӧвтыштіс шатиннас. Ва весьтӧ лыбис кыдзисюрӧ тривкъялысь, эзысьӧн пӧртмасьысь ыджыд чери. Но, кужтӧмыдлӧн ли мый ли, сійӧ эз во кос муӧдзыс, а дзик нин дорас гораа шлёчнитчис ваӧ. Галина уськӧдчис усьӧминас, пӧсьвывсьыс муртса эз пласьтнитчы ваӧ. Но... но чериыс сэні эз нин тыдав.

— Мыніс! Пышйис, яндысьтӧм синыд!.. Аристарх, лэдзим тай нӧ... — Галина муртса эз бӧрд.

— Мать честная! — тшӧтш сьӧласис и Шумов. — Ок, кутшӧм вӧлі!.. Кило-мӧд-коймӧд!.. Ок эськӧ, жаркӧйыс вӧлі!..

— Шатиныс мегыр кодьӧдз кусыньтчыліс, — лӧньыштӧмӧн нин ышловзис Галина. А сэсся, шогӧ усьӧм Аристарх вылӧ видзӧдлӧм бӧрын, и серамыс нин петіс.

— Сідз тэныд и колӧ, Шумов, — шуис наяна, — мӧдысь он кут кык кӧч бӧрысь вӧтлысьны.

Выльысьсӧ Галина ачыс самаліс вугырсӧ. Ӧні сылы аслыс окота кыйны черисӧ. Мед кӧть и не сэтшӧм ыджыдӧс, кутшӧм мыні, но быть окота лэптыны аслыс.

Шумов пуксис рӧч йылӧ да кутіс быд ногыс снимайтны вуграсьысьӧс.

— Да тэ ӧд воддза карточкаяссӧ на эн вӧч! — сералӧ Галина.

— Вӧча! Начальник кӧсйысис увеличитель вайны, сэки и ставсӧ шлёпайта...

Гортланьӧ найӧ бӧрсӧ восьлалісны рӧмдандор нин. Черитӧг. Галиналӧн киас вӧлі вижовгӧрд рӧмъяса ыджыд букет, кодӧс чукӧртіс кыдз, пипу да пелысь чальясысь. А нӧшта — кыкнанныслӧн кывныс пыкталіс да сьӧдӧдіс лем небыд да чӧскыдысь-чӧскыд льӧм тусьяс нёнялӧм-няжйӧмысь.

Югыд кодзувъяса рыт пытшкӧ вӧйтӧдчӧм посёлокныс кыдзисюрӧ, этшсӧ тӧдтӧг гажӧдчис. Лэчыд ныв гӧлӧс мыйкӧ вежнясис-сьыліс клубдорса репродукторсянь. Уна керкаясын ӧшиньясыс вӧліны гурйыв восьсаӧсь, сӧмын занавескаясӧн сайӧдыштӧмаӧсь, и сэтысянь мыйыс сӧмын эз кыв — и код гӧлӧсъяслӧн кыдзисюрӧ косялӧм-сьылӧм, и зыксьӧм-пинясьӧм, и кагаяслӧн нораа бӧрдӧм...

— Пошла плясать губерния, — зывӧка шуис Аристарх Шумов.

— Мудзӧны йӧзыс, — ышловзьӧмӧн воча шыасис Галина. — Юӧны, мед сьӧкыд уджсьыныс вунӧдчывны. Да... не винаӧн эськӧ колӧ мыйкӧкертнысӧ да...

— Аджавтӧдзныс тані юӧны, и ёнджыкасӧ спирт. А сылӧн ӧд матӧ сё градус...

— А клубын сӧмын важ кинояс бергӧдлӧны. Том йӧзлы гажтӧм. Коді семьяа, сійӧ кӧть горт гӧгӧрыс мыйкӧ вӧчӧ-ноксьӧ-а.

— Да, татшӧм олӧмсьыд позьӧ и йӧймыны-дикмыны.

Шумов эз удит помавны ассьыс садь мӧвпсӧ, сы вӧсна мый веськыдвывса керкаын лёкысь швачнитчис кильчӧ ӧдзӧсыс, и сэтысь пуля моз тювгысис кутшӧмкӧ морт, а сы бӧрысь кодкӧ мӧд. Вӧтчысьыслӧн киас вӧлі пес либӧ кыз пӧв пом, и ачыс сійӧ лёкгоршӧн мыйкӧ горзіс. Галя да Аристарх виччысьтӧмнысла зым сувтісны, эз тӧдны, мый вӧчны. Сэсся Галиналӧн вирдыштіс юрас: «Мый нӧ лоӧ, кор пышйысьыс воӧ калитка ӧдзӧс дорӧ? Оз ӧд удит восьтынысӧ сійӧс?.. » Но сэк жӧ водзын котӧртысьыс боквыв чепӧсйис да, водзӧ на пышйӧм пыдди, ляскысис пельӧс бокӧ. Вӧтчысьыс нӧшта на лёкысь горӧдіс да пельӧс сайӧ кежигмозыс лэптіс пес помсӧ.

— Сто-ой! — лэчыда чилӧстіс Галина да сынисадь уськӧдчис керкалань. Сылы чайтсис, мый ӧні жӧ, син водзас, шӧри поткӧдасны мортлысь юрсӧ.

Но стен бердын сулалысьыс кыдзкӧ друг шеныштчис, кыліс лёк дойӧн горӧдӧм, и пырысь-пыр жӧ вӧтчысь лёсмуніс-лябис му вылӧ.

— Со тадз колӧ, дона Храпов ёрт! — сьӧкыд лов шы пырыс шуис пес помысь мездысьӧм морт. Гӧлӧсыс вӧлі бригадир Огнёвлӧн.

— Тайӧ нӧ тэ али мый, Серёжа? — водзӧ на чуймис сідз нин ыззьӧм Галина. Аристарх котӧрӧн воис жӧ нин на дінӧ, керкаысь петісны код мужичӧйяс да нывбабаяс. Мукӧдыс на пиысь пондісны лёкысь зырӧдны Сергей вылӧ, кодсюрӧ лэптісны ас садяс воны кутӧм Храповӧс. Сэки Галина падъявтӧг босьтіс бригадирсӧ сой пӧлӧдыс, Аристарх — мӧдарсяньыс, да и турки-тарки пондісны кыскыны сійӧс ярмӧм юысь другъясысь дінысь, кодъяс лэпталісны тшӧтьнысӧ буретш да Сергей вылӧ. А сійӧ вӧлі зэв код, эз кӧсйы мунны, пыксис да горзіс улич пасьталанас:

— Сволочьяс! Гадъяс! Ме петкӧдла тіянлы — «нювсьысь»! Дыш руньӧяс! Шпана омӧлик!

— Эн горзы, Серёжа... Лӧньышт вай, лӧньышт... — бурӧдісны сійӧс Галина да Аристарх и пыр водзӧ котӧртӧдісны.

Бригадир дінысь зывӧка ӧвтіс лук сора водка дукӧн, сійӧ ёна ярмӧмысла йирис пиньсӧ, чабраліс кулакъяссӧ, и сэки Галина кыліс, кыдзи зэлыда чорзьыліс сойыс, быттьӧ кӧрт кодьӧн лоліс.

«Ой, кутшӧм сійӧ страшнӧй татшӧмыс?» — повзьӧмӧн мӧвпаліс ныв да сьӧлӧм бурмымӧныс видзӧдлывліс Аристарх вылӧ, коді вӧлі дзик мӧд кодьӧн — мелі да вежавидзысь.

— А, со тай кодъяс вӧлӧмаӧсь! — недыр мысти шуис сэсся Сергей код синъяснас ӧтисӧ и мӧдсӧ видзӧдаліг. — А сідз кӧ нин шуны, кытчӧ нӧ ме тіянкӧдсӧ муна?

— Нинӧм, Серёга, гуляйтыштам ӧтлаын, — сьӧлӧм сетіс Аристарх, кӧть эськӧ и аслыс ӧдйӧнджык окота вӧлі мынтӧдчыны шойччан лунся татшӧм козинсьыс. — Мунам, мунам, Серёга...

— О-ог! Ме некытчӧ ог мун, — дулана шуис Сергей да лёкысь нетшыштіс кияссӧ Галиналӧн да Аристархлӧн киясысь. — Ме гортӧ муна!

— Мун, мун, Серёга, некод тэнӧ оз кут... Галюшка, вай ми гортъяслань жӧ мӧдам.

— Кутшӧми ӧд — «Галюшка...» — нурбыльтіс Сергей вомгорулас, кор мӧдъясыс вешйыштісны. — Кужӧ тай, небось, сибӧдчынысӧ... — И сы вӧсна, мый век на эз тӧр ку пытшкас кодалан-тышкасян ярлуныс, мисьтӧма горӧдіс бӧрсяньыс: — Желаю удачи!

Галина сідзи и ыпнитліс тайӧ лёк кывъяссьыс, а Шумов лӧгпырысь сӧдзӧдіс:

— И татшӧм типсӧ бӧрйӧмаӧсь цехкомса председательӧн!

— Водкаыс йӧйтӧдлӧ мортсӧ, — шуис сэсся Галина неуна ыркалыштӧм бӧрын. — Сідзсӧ абу лёк сьӧлӧма сійӧ... Ме чайта, аски сылы зэв яндзим лоӧ...

— Ог тӧд! — ӧвтыштчис Шумов. — Сылы жӧ бур керан, а сійӧ жӧ, скӧтина, оскорбляйтӧ тэнӧ... Дикӧй йӧз!

— Ладнӧ, Аристарх, вай дугдам сэсся та понда дӧжнасьны.

— Зарни кывъяс, Галюшка! Ну их всех к богу в рай! — пырысь-пыр жӧ воис ӧти кывйӧ Шумов. — Сӧмын тэ, душа моя, эн ёнасӧ сибӧдчы на дінӧ... Ме, Галюшка, сэтшӧма пола ӧтнадтӧ кольны тэнӧ... татшӧм хамъяс дінас. Мем век чайтсьӧ: мыйкӧ лёктор вермас лоны тэкӧд. Войнас садьма да мыйсӧ сӧмын ог мӧвпав, и сьӧлӧмӧй доймасьӧ...

— Мый тэ, Аристарх, дугды! Ме жӧ абу ӧтнам: сійӧ жӧ Майяыс быдторйысь доръяс менӧ...

— Галюшка! — водзланьӧ чепӧсйигмоз пӧся шуис Аристарх да босьтіс нылӧс кыкнан киӧдыс. — Вай ӧтлаын кутам овны, Галюшка! Кыкӧннад миянлы ёна кокниджык лоӧ!.. А то ӧд йӧймыны позьӧ... Орччӧн тэ олан, но быттьӧ и абу!..

— Ой, лэдз, Аристарх!.. Мыйла нӧ сэтшӧм ӧдйӧсӧ, донаӧй менам... Ме ӧд нывка кодь на... Немтор на ог гӧгӧрво татшӧмторъясас... Эн мучит менӧ... Меным колӧ бурджыка думыштлыны.

Гортас Галина котӧрӧн сорӧн пырис, сьӧлӧмыс дітшйӧдлӧ-пессьӧ морӧсас, а вежӧрас коставлытӧг сизьдысьӧ: «Мый нӧ тайӧ кутіс вӧчсьыны мекӧд? Мый нӧ кутіс вӧчсьыны?!»

Майя вӧлі гортын, ноксис пач плита дорын — жаритіс тшак, вытьтӧ гильӧдысь чӧскыд кӧрыс кыза разалӧма керка пасьтала.

— Кӧні нӧ лунтырсӧ вошласьӧ миян ныланӧйыс? — воысь вылӧ тыр синмӧн видзӧдіг юаліс Майя.

— Ю дорӧ ветлім, — вочавидзис Галина синсӧ увлань лэдзигмоз, сэк жӧ ачыс кыліс, кыдзи ыпнитісны бандзибъясыс.

— А кӧні нӧ либӧ чериыд?

— Чериыс юас на колис... — И Галина личмунӧмӧн висьталіс, кыдзи налӧн мыніс ёді либӧ сын.

— Сэтшӧма, кӧнкӧ, и кыйсинныд ті сэні, — наяна кывкӧрталіс Майя. — Ӧнӧдз на со чужӧмыд некыдз оз вермы кусны.

— Майя, дугды буди!

— Ме ӧд абу челядь, казяла ставсӧ... Сійӧ мыйкӧ ыджыда шуис тэныд? Да?

— Шуис...

— Мый нӧ эськӧ? Да висьтав тэ, висьтав, эн пов!

— Ог и лысьт висьтавнысӧ... Сэтшӧмтор шуис...

— Кораліс али мый?

Галиналӧн бандзибъясыс нӧшта на пӧсьджыка ыпнитісны, яндзимӧн ойдіс лолыс дзоньнас, но сэк жӧ сійӧ и казяліс, мый тайӧ яндзимыс оз лёкысь йир сійӧс, а быттьӧ шоныда да небыда меліалӧ.

— Да ӧд зэв бур тайӧ, Галинка! Ок тэ менам, небыд нянь! — Майя шыбитіс пызан вылӧ кисьыс пуртсӧ, воськовтіс Галиналань, шлёчнитіс сійӧс ки пыдӧснас коссяньыс улітіджык. — Сэтшӧм свадьба зымквартам! И сэтшӧм парочка лоас! Кыдз нин миян шуӧны?.. Дивъя жӧ нин: чӧдъя-озъя, сэтшӧм шань да мича гозъя!.. А челядьныд кутшӧм лоӧ тіян!..

— Майя, яндысьтӧм син! Челядьӧдз нин воис...

— А мый, та вылӧ институт оз ков помавны.

— Майя, дугды буди! — кевмысьӧн сорӧн нин чилӧстіс Галина да весиг тупйис пельяссӧ ки пыдӧсъяснас.

— Но инӧ, Галинка, ог кут сэсся, восьты бӧр пельястӧ. Ме ӧд бурысь сёрнита... Ме ӧд абу синтӧм, аддза, кутшӧм сійӧ мортыс... О-ок! — сылӧн весиг кылавлісны синъясыс. — Тэнӧ сійӧ, дона кагукӧс моз, ки вылас кутас новлӧдлыны!

— Ёна тай колӧ, мед менӧ новлӧдлісны... Ачыд тай нӧ тэ утьыштӧмыд новлӧдлысь дінсьыс...

— Но ӧд менам крыса вӧлі. А тэнад — орол!

— Коді, коді?

— Орол, говору... Коді тай лэбалӧ выліті.

Галина вӧлисти гӧгӧрвоис да кутны позьтӧма сярӧбтіс-серӧктіс.

— Мый нӧ киксян? Оз али мый кажитчы сійӧ тэныд?

— Кажитчӧ, мыйла оз...

— Сьӧлӧм косьмытӧдзыд?

— Ме нӧ мыйӧн тӧда, косьмытӧдз али не...

— Ок, ныланӧй, эн жӧ кӧть вошты ассьыд шудтӧ!

Майя сывйыштіс пӧдругасӧ, топӧдыштіс юрсӧ сылысь морӧс бердас да неыджыд зумыд кинас пондіс шыльӧдны юрсиӧдыс.

8

Мӧд лун асывнас Сергейлӧн медводдза мӧвпыс вӧлі со кутшӧм: «Ог мун ягӧ, висьӧмӧн висьтася».

Сылы вӧлі юр яндзим тӧрытъя бӧрын паныдасьны аслас бригадаса увйысьысь Галя Горицветкӧд. Да и Шумовкӧд тшӧтш.

Но видлы пӧ не петны вӧрӧ! Мыйсӧ сӧмын оз пӧльтны посёлок пасьтала: юис пӧ, косясис, а ӧні нюжвидзӧ-шойччӧ. Начальник кодьнад лоис да, ӧні сылы быдтор позьӧ... Профсоюзнӧй босс...

Сійӧ сӧліс мӧд машинаӧ, мед нин кӧть мунігас не лоны аслас бригадаса нывъяскӧд ӧтлаын.

Делянкаын Майя, коді немтор на эз тӧд тӧрытъяыс йылысь, юаліс сылысь:

— Тэ талун ваӧ лэдзлӧма кодь ветлӧдлан?

— Лёка узьсис, — гажтӧма нурбыльтіс вочасӧ Сергей.

— Крапов пондаыс али мый? Сьӧвзьы! Ме эськӧ сылы, антуслы, не сэтшӧма на дітшйӧдлі.

«Да, ставсӧ нин тӧдӧны», — шога мӧвпыштсис Сергейлы. Да и, шуны кӧ нин, кыдз нӧ дзебан татшӧмтортӧ вӧр посёлокад?

Сергей босьтіс киас таргысь «Дружба»-сӧ да ярмӧм ош моз пондіс чашйыны-пӧрлӧдлыны пожӧмъяссӧ. Быттьӧ найӧ вӧліны мыжаӧсь тӧрытъя став юӧмасьыс. Пилалӧн лэчыд чептыс ваӧ моз чарскис-пырис пуяслӧн вир-яйӧ да вижов быгйӧн моз койсис ӧтарӧ и мӧдарӧ гырысь пилипызьӧн.

Мыйла нӧ водкаыс сэтшӧма лёкмӧдӧ-скӧрмӧдӧ сійӧс? — лов тырнас вийсис-дӧжнасис Сергей. И кыдзи нӧ эськӧ, юигас, не вуджны сійӧ тшупӧдсӧ, код сайын сылӧн ставыс дзугсьӧ-пазалӧ. Век чайтсьӧ: этша на глӧтьйӧма, ставыс на бур, немтор на эз ло. Сэсся нӧшта юыштас, и лоӧма нин перебор. Мыйтаысь нин, аслыс и йӧзлы лёк вылӧ, вуджліс сійӧ тайӧ тыдавтӧм тшупӧд-визьсӧ. И ачыс оз казяв, кыдзи ставыс тайӧ артмӧ. А ӧні, йӧй балдалы, торйӧн нин эськӧ яндзим колӧ тӧдны — ӧд цехкомса предӧ бӧрйисны!..

Рытъявылыс сійӧ весиг эз лок, быд лунъя моз, нывъяслы отсасьны. Сэтшӧм яндзим вӧлі Галина водзын тӧрытъя «артисталӧмысь».

А рытнас, кор муртса на удитіс пӧрччыны спецовкасӧ да мыссьыны, сы ордӧ котӧрӧн пырис Маша Соснина, кодӧс ӧтлаын Сергейкӧд бӧрйылісны цехкомӧ. Мича гӧгрӧс чужӧмыс сылӧн ыпъяліс лӧглунӧн, сьӧд синъясыс югъялісны-чардалісны. Порог дорсянь на сійӧ кутіс шенасьны кутшӧмкӧ кабалаӧн да чилзыны:

— На, председатель! Босьт, колӧкӧ, актсӧ! Дзикӧдз яналім сӧмын контрольнад! Кык юр кӧ вӧлі, ӧтиыс уси... Мун, колӧкӧ, ачыд воюйт Кувалдиныдкӧд!

— Да мый нӧ лоис? Лӧдз моз дзизган... Лючки висьтав.

— Лючки кӧть нелючки сэсся... Бабаяс тӧдмалӧмаӧсь: челядьлы пӧ ной костюмъяс лавкаӧ вайӧмаӧсь. Меным и тшӧктӧны: мун пӧ тӧдмав, мыйла оз вузавны. Ме и мӧдӧдчи, йӧй бабаыд... Контроль... Тьпу!

— Да эн горзы вай... — нюмыртчыліс Сергей. И гажтӧма мӧвпыштіс: «Пуксьӧ тай лӧсьыд олӧмыс: кага дӧрӧмъяс да ултӧсъяс йылысь ковмас вийсьыны... Ок-ок-ок...»

— Видлы вот горзытӧгыс! — некыдз эз вермы лӧньӧдчыны Соснина. — Кузь лунтыръясӧн вӧрын пессян, план налы тыртан, а тэныд жӧ дуля мыччӧдлӧны. Кватлалӧмаӧсь нин костюмчикъяссӧ! Быттьӧ абу и вӧвлӧмаӧсь! Лавкаас, рыжӧйыс, приданнӧй мӧс моз шыннялӧ: начальник пӧ тшӧктіс налытӧ и налытӧ сетавны. Извинитӧй пӧ, тіянӧс эг виччысьӧй да... Ӧдва эг сьӧвзьы ӧблезяна чужӧмас!

— А мыйся акт киад?

— Бабаяскӧд гижим сэсся! Мися, вӧліны костюмъясыс, а производственникъяслӧн челядьлы некодлы эз вичмы!

— Ноко, вайлы меным актсӧ! — Сергей босьтіс кабаласӧ.

— Ас дінас мунан? — усьӧм гӧлӧсӧн шуис Соснина. — Мӧд ногыс немтор оз артмы...

— Ен дінас ӧд ог мун! — дӧжныштіс Сергей да и чепӧсйис гортсьыс.

Сійӧ тӧдіс, мый рытъя планёркаӧдз Кувалдин пырджык овлывлӧ гортас и ыззьӧмвывсьыс веськыда мӧдӧдчис сыланьӧ.

Начальникӧс суис ывла вылысь, керка водзсьыс: сійӧ ислӧдліс куим кӧлесаа велосипед вылын ичӧтик племянниксӧ, небзьӧм чужӧмыс югзис радлунысь да нимкодьлунысь. А ичӧтик зонкаӧс пасьтӧдӧмаӧсь вомӧна гӧрд визьяса выль ной свитерӧ.

«Сылы, дерт жӧ, медводз вичмис костюмыс! — мӧвпыштіс Сергей да доналіс-скӧрмис. — Мед кӧть эськӧ пырысь-пырсӧ эз на пасьтӧдны, виччысьыштісны йӧзыслысь лӧньӧмсӧ!»

— А-а, Сергей? — сьӧлӧмсяньыс шуис начальник бригадирлань бергӧдчигмоз. — Ме дінӧ мог суис?

— Да... — Сергей ӧдва-ӧдва кутчысис, мед ӧтчыдысьӧн не лыйыштны став зарадсӧ. — Мисьтӧмтор артмӧ, Николай Демьянович! — и сійӧ чургӧдіс начальниклы кисьыс кабаласӧ.

Мӧдыс, синкымъяссӧ кӧрыштлӧмӧн, бергӧдлыштіс киясас, лыддис. Сэсся читкыртӧм синъяссӧ вуджӧдіс Сергей вылӧ: синъясыс сылӧн наяна югнитлісны, шыасис шмонитӧмӧн моз, эз лӧгысь:

— Абу ӧмӧй дыш тэныд быд барахлонас ноксьыны?

— Дыш? Не сӧмын дыш, меным зывӧк тайӧн ноксьынысӧ! — век жӧ пезьдіс сылӧн зарадыс. — Но ӧд тайӧ... барахлоыс вӧсна няйт пиӧ талявсьӧ справедливосьт! Йӧзлӧн ӧзйӧ лӧглун... Тайӧ ӧмӧй тэныд веськодь, Николай Демьянович?

— Тэ, тӧдан мый — тэ вай эн горзы тані, — шуис Кувалдин, сылӧн чорыдмис видзӧдласыс, чужӧм вывсьыс кусіс нюмыс. — А то, тадзинад, зонкасӧ мыктачӧ верман пӧртны. А костюмчикъяссӧ вузалӧма нин — бӧр ӧд он чукӧрт найӧс. Сідз и тадз быдӧнлы эськӧ эз судзсьы. Не кӧ Соснина, мӧд баба эськӧ пондіс норасьны... Не менӧ колӧ мыждынысӧ таысь, а лёгкӧй промышленносьтнымӧс, мый сэтшӧм лёка уджалӧ. Гӧгӧрвоин?

— Гӧгӧрвои. Но ӧд этшаниксӧ торйӧн нин бурджыка колӧ вӧлі юклыны! Тшӧтш сёрнитны сійӧ жӧ месткомыскӧд, мед вӧрсаыс ньӧбалас сійӧс!.. И сетны налы, коді вӧрын бурджыка уджалӧ да кодлы медъёна колӧны найӧ.

— А тэ чайтан, начальник оз тӧд та йылысь? — дорыш на дорыш, юалӧмӧн жӧ вочавидзис начальник.

Сергей пырысь-пыр жӧ сьӧлӧмнас кыліс, мыйта тӧрӧдіс начальник тайӧ юалӧмас. И сы вылӧ вочавидзӧмысь лоӧ тыдалана, песовтас-ӧ аслас власьтӧн да вынӧн начальник Сергейӧс, а тшӧтш и дзоньнас месткомсӧ; лоӧ гӧгӧрвоана, кутас-ӧ водзӧ вылӧ суитчыны Сергей, а тшӧтш и местком, начальниклӧн татшӧм жӧ сяма мукӧд шуӧмъясӧ, ставсӧ ӧтнасӧн решитӧмӧ.

Синъясыс налӧн вочаасисны. Начальниклӧн зэлыд и чорыд видзӧдласыс дӧжналіс: «Зырымбедь, код вылӧ ыршасян?! Ме жӧ ачым тувйышті тэнӧ тайӧ местаас. Чайті, кивывджык лоӧ тэкӧд. Но тэ кӧ и водзӧ пондан потшны менсьым туй, чужъя кок улысь урӧс кычанӧс моз. И пондан тэ сэки никсыны да омлявны, но лоӧ нин сёр...»

«Не лэдзны синъясӧс, сӧмын не лэдзны! — кутіс сизьдысьны Сергейлӧн лов вылын. — Ӧні кӧ лэдза синъясӧс, ставыс вошӧ-пазалӧ... Ставыс!.. Чӧвлы на, Николай Демьянович ёрт, повзьӧдлӧмнад менӧ он босьт! Ме ӧд мужик морт... Вӧралысь ме... И ньӧти ог кӧсйы ме, мед менӧ, кӧть и син сайын, ыдждӧдлісны тэнад нювсьысьӧн...»

Страшнӧйтор, кор тадзи трачмунӧны-паныдасьӧны кык сетчыны кӧсйытӧм видзӧдлас. Кор ни ӧтиыс, ни мӧдыс оз кӧсйыны кежны-чегсьыны.

Код тӧдас, мыйӧн эськӧ помасис тайӧ вермасьӧм-зэвтчӧмыс, не кӧ выль свитера ичӧтик велосипедист: сійӧ чорыда люкыштіс дядьыслысь коксӧ, Кувалдин виччысьтӧмысла весиг ойӧктіс, а сэсся и копыртчис туйӧд ветлан правилӧяс дзугысь дінӧ.

А Сергей помӧдз зэлалӧм лов тырнас кыліс, мый татшӧм дуэльыс кӧ нюжаліс нӧшта кӧть ӧти здук, сійӧ эськӧ личмуніс-лябмис.

— Ме ӧд эг шу, мый начальник оз тӧд, — зэлалӧмсьыс личмунӧмӧн шыасис бригадир. — Но, мыйлакӧ, вунӧдӧмаӧсь вӧрын мырсьысьяссӧ: ставсӧ юклӧмаӧсь уджалан кадӧ... Кыдз нӧ таысь оз дӧзмы сійӧ жӧ план тыртысьыс...

— Аттьӧ, мый казьтыштін, — велосипеда ичӧтик морт дінысь веськӧдчытӧг шуис Кувалдин.

Тайӧ кывъяссӧ вӧлі шуӧма бара на шмонитӧмӧн моз, но бригадир бура гӧгӧрвоис налысь соласӧ и сьӧктасӧ.

Бӧрсӧ гортланьыс Сергей восьлаліс усьӧм сьӧлӧмӧн. Петуклӧн кодь ыззьылӧмыс сылӧн регыд бӧр кусіс. Лолыс вылын сӧмын кутіс дільквидзны, и кыдзкӧ быттьӧ шог лои и, дерт, рытъя став шойччӧмыс дзугсис.

9

Галя пыр ёнджыка и ёнджыка велаліс Аристарх Шумов дінӧ. Чорыд кывъя, частӧ кодалысь вӧр лэдзысьяс пӧвстын сійӧ кажитчис нывлы медся меліӧн да вежавидзысьӧн.

Найӧ быд рыт коллявлісны ӧтлаын. Аристарх кутіс волывлыны сы дінӧ и луннас, вӧрын, пажнайтігъясӧ. Аристарх кужис гажаа шмонитны, висьталігас лӧсьыда петкӧдлыны и регыдъя кадӧн лоис ас мортӧн вӧр лэдзысьяслы. Сійӧс частӧ аддзывлісны киас фотоаппаратӧн либӧ альбомӧн.

Посёлокса нывъяс, а тшӧтш и том нывбабаяс, восьсӧн завидьтісны Галялы, ӧткымынӧн, колӧ и оз ков, яндысьтӧг вежнясисны Аристарх гӧгӧр. Таысь Галялӧн лӧгыс петіс, но и ачыс аслыс кажитчис кыдзкӧ быттьӧ тӧдчанаджыкӧн. И сідз кӧть тадз, сійӧс нӧшта на ёнджыка кыскис Аристарх дінӧ.

Сійӧ рытнас найӧ, кыкӧн, шуисны бара ветлыны ю дорӧдз, сулалыштны джуджыд кыр йылын, кӧні налӧн вугырысь яндысьтӧг мыніс ыджыд ёді, а гашкӧ, и сын. Но эз на удитны найӧ кежны ю дорӧ лэччӧдысь туй вылӧ, кыдзи мышсяньыс кыліс машиналӧн лэчыда и тшӧктана тутсӧм: журк вӧтӧдіс начальниклӧн газикыс, воссис ӧдзӧс и кыпыда нюмъялысь Кувалдин гажа гӧлӧсӧн юаліс:

— Кытчӧдз нин восьлалам-мунам?

— Сідз тай... Ю дорӧдз, Николай Демьянович, — сы моз жӧ вочавидзис Аристарх аслас киысь яндысьысь Галялысь кисӧ лэдзтӧг.

— Мый сэтысь эн аддзылӧй! Пуксьӧй машинаас, сиктӧдз тӧвзьӧда. Кӧнкӧ ӧд эн на вӧлӧй сэні?

— Эг на эськӧ да... — Аристарх юасяна видзӧдліс Галя вылӧ.

— А ветлам и эм! — радпырысь ыпмуніс мӧдыс, сылы важӧн нин окота вӧлі волыны коми сиктӧ.

Машинаын пукаліс нӧшта ӧти морт — Игнат Иванович, старшӧй механик, коді неважӧн вайӧдіс найӧс ю кузя лесопунктӧ самоходкаӧн. Ӧні сійӧ нимкодьпырысь мыччыліс кыкнанныслы пуляӧн тшӧтшӧдӧм чуньяса веськыд кисӧ.

Руль сайын пукаліс ачыс начальник, Галяӧс пуксьӧдісны орчча пуклӧс вылӧ. Ярмӧмӧн дзужкнитіс мотор, и машина чепӧсйис зумыдкодь туйӧд, корсюрӧ сӧмын зӧркнитлывліс ордлы моз лыбӧм вужъяс вылын да уна кӧлесаӧн кодйӧм тёпканъясын.

Галя син бӧжнас кыйкнитлывліс руль сайын пукалысь начальник вылӧ. Кувалдин пукаліс веськыда, зумыда лӧсйӧм чужӧм мыгӧр вылас дзебсьыштӧма гӧгӧрвотӧм нюм. Талун сійӧ пыр овлысь галстуктӧм, дӧрӧм юр йылыс восьса. Гырысь киясыс бергӧдлӧны руль гӧгыльсӧ кокниа, ньӧти падъявтӧг. Сідз жӧ спокойнӧя да лэчыда видзӧдӧны паныд котӧртысь вӧр туй вылӧ неуна куньтыртыштӧм синъясыс.

— Бур сьӧлӧмӧн шензя ме, Николай Демьянович, — шуис бӧрвывсянь Аристарх. — Шензя, мый ті, асьныд, сэтшӧм бура новлӧдланныд машина.

— Ёна тай ыджыдтор, — бергӧдчывтӧг шуис Кувалдин. — Самолётысь кындзи верма ветлыны любӧй транспортӧн.

— Збы-ль? — сьӧлӧм тырнас чуймис Галя.

— Вермӧ! Вермӧ! — эскӧдана шыасис Игнат Иванович, код дінсянь Галя вылӧ кезйӧдлана ӧвтіс чеснӧк сора водка дук. — Сійӧ миян — лихач... Быдтор вермӧ.

— Ок эськӧ — быдтор кӧ... — виччысьтӧг жугыля моз шуис Кувалдин.

Сиктыс эз вӧв ёна ыджыд, векньыдик бурысьӧн ляскысьӧма ю весьтӧ. Шӧрвыяс кымын, мыльк йылын, еджвидзис пазӧдӧм кӧлӧкӧльничаа вичко. Керкаяс мышкын, вӧрланьӧ, сьӧдӧдісны гӧрӧм муа керӧсъяс. Галя ыззьӧмӧн дзӧръяліс ӧтар и мӧдар.

Уличаыс паськыд, кос, тырыс жуӧны-котралӧны челядь. Сикт пасьталаыс и кузялаыс, позьӧ шуны, ӧти улича и эм — главнӧй проспект, — керкаясыс пуксьӧмаӧсь ӧтарас и мӧдарас, пуксьӧмаӧсь дзескӧдчытӧг, зумыда, гӧгӧрыс йӧръяс да быдсяма колана стрӧйбаяс.

Керкаясыс гырысьӧсь, кузьӧсь, дыр сулалігас ёна нин пемдӧмаӧсь-воймӧмаӧсь. Но эмӧсь и выль стрӧйбаяс, найӧс нин тшупӧма мӧд ногӧн — уна югыд ӧшиньяса крестӧвикъяс.

«Лышкыда олӧны, — мӧвпавсис Галялы. — Абу, небось, миян мазанкаяс кодьӧсь керкаясыс. Абу жалитлӧмаӧсь вӧрсӧ оланінныс вылӧ...»

Ӧти ыджыд важ керка дінӧ машина сувтіс.

— Кор ме вӧвлі коркӧ том, мусмис сэксянь тайӧ чом, — шешъялігтыр шуис Игнат Иванович и позьӧ вӧлі гӧгӧрвоны: сійӧс тані виччысьӧ мыйкӧ долыдтор. Гырысь черлыяса паськыд бриттӧм чужӧмыс сылӧн нюмъяліс, и медсясӧ, гашкӧ, сыысь, мый ыджыд сумкаас сылӧн кыліс быдӧнлы гӧгӧрвоана клёнакылӧм. Мортыд, буракӧ, радейтіс винатӧ юыштны.

Керка водзас вӧлі сад йӧр, кыз коз пу потшъясысь потшӧма, сэні, медсясӧ, гӧрд биӧн ыпъяліс гырысь розъяса пелысь.

Керкаысь петіс неыджыд тушаа косіндзи мужичӧй, сера дӧрӧма, мугов чужӧмыс гырысь лысера.

— Пырӧй, пырӧй керкаас... — шуаліс сійӧ, гӧсьтъяс вылӧ яндысьыштӧмӧн видзӧдігмоз.

Джуджыд кильчӧсӧ, буракӧ, неважӧн на дзоньталӧмаӧсь — тьӧсыс абу на удитӧма быгавны, ӧвтыштӧ сир кӧрӧн. Паськыд посводз. Тані Галя удитіс казявны кык ӧдзӧс: шуйгавывсаыс кыза эжӧма руд дӧраӧн, бокъясӧдыс идзас сіяс чурвидзӧны, веськыдвывсаыс эжӧдтӧм, краситӧма виж краскаӧн. Кыдзи бӧртинас тыдовтчис, ӧдзӧсъясыс пыртӧдісны керкаыслӧн тӧвся да гожся джынъясӧ.

Пырисны веськыдвылӧ, гожся джынйӧ. Лым еджыда мавтӧм еджыд пач сулалӧ, ӧшиньясас сӧстӧм занавескаяс, джоджсӧ шыльыда краситӧма пемыдгӧрд рӧмӧн, паськыд плака костъясыс муртса тӧдчыштӧны.

Джодж шӧрын пырысьяслы паныдӧн сулаліс косіник старик, бритчӧма, чошмунӧм гӧрд синкымъяса, быгалӧм военнӧй гимнастёркаа.

— О-о, со кодъяс воӧны миянӧдз! — петуклӧн кодь лэчыд гӧлӧсӧн чилӧктіс сійӧ, пырысьяс вылӧ петуклӧн кодь жӧ тэрыб юрнас гонькйӧдліг. — Николай Демьянович! Игнат Иванович! Пырӧй, пырӧй, бур йӧз! И ті тшӧтш, ог тӧд сӧмын, кыдз тіянӧс шуӧны-ыдждӧдлӧны... — И сійӧ кӧйгӧдчыліс ныла-зонмалань.

— Шань йӧз найӧ, — вочавидзис на пыдди Кувалдин, — неважӧн воисны миянӧ... А тэ, ачыдсӧ, кыдз-мый олан-вылан, дед?

— Ен сыкӧд, котрала на, кӧть и дзуртігтыр, — вашъяліс старик.

— А миян гажным бырис, и пырим со видлыны... Тэ он ло паныд, румка-мӧдӧн кӧ сӧтыштам ӧтлаын? А то Игнат Ивановичным кулӧ, тӧрыт нимлун пасйӧма.

— Ме, Рысь Кузьма, и мед бӧрыньтчи румкаысь? Йӧз серам ӧд сэки лоас! Ме ӧд гач на новла! — Петук юрсӧ чатӧртӧмӧн старик чӧскыда серӧктіс керка тырнас. — Бур, мый пыринныд, пыдди пуктанныд на!

— Закускаыд, тӧдӧмысь, сюрас, Яковлевич? — юаліс Игнат Иванович, пызан вылӧ дозъяс лэпталігмоз.

— Ха-ха-ха! — чатӧрмунӧмӧн бара на чӧскыда серӧктіс гажа старик. — А кор нӧ, висьтав тэ меным, Рысь Кузьмалӧн эз вӧв закускаыс? — Сійӧ песовтчыштіс пиыслань: — Павел, петав вай гӧрдысла. Да кызджык тшытшсӧ пырт!

Мӧдыс чӧла петіс.

— А ті нӧ кодъяс лоанныд? Татшӧмъясыс? — бара шыасис визув старик Галя да Аристарх дінӧ. — Чӧдъя-озъя гозъяыс?

— Лунвылысь ми, лунвыв Украинаысь, — шуис Аристарх.

— Но?! — виччысьтӧг нӧшта на нимкодьмис старик. — А ме ӧд, гражданскӧй дырйи, неылын сэні воюйтлі. Екатеринодар дорын, ӧнія Краснодар... Дас кӧкъямысӧд дивизияын... Ок, кутшӧм геройскӧй вӧлі дивизияыс!.. Сы бӧрын ми сэсся Кавказсӧ дзоньнас кералім-мунім. Ме кодь коми зонмыс не ӧти сё вӧлі сэні, дзоньнас Вашко-Мезенскӧй полкным... Кодкӧ весиг сьылан вӧлі лӧсьӧдӧма ас кыв вылын, комиӧн... Да чӧвлӧ жӧ, ме сьылышта тіянлы.

Воча кыв виччысьтӧг ышмысь старик чатӧртіс юрсӧ да, места вылас топйӧдлӧмӧн, гораа резьӧбтіс:

Ылын, ылын — Роч Кавказын

Уна, уна киссис вир,

Войска водзын муніс варыш —

Гӧрд опичер-командир...

Ёна лӧсьыд сьыланкыв вӧлі, бура ми косявлім-сьывлім... — Сэсся старик дзугыльмыштӧмӧн содтіс: — Царство небеснӧй муса ёртъяслы, кодъяс нэм кежланыс унмовсисны Кавказ гӧраяслӧн изъяс улӧ...

Пырис Павел, киас чумана. Тэрыб старик дзумгысьліс занавес сайӧ залавкалань, петкӧдіс сэтысь еджыдӧдз вуштӧм паськыд вундасян пӧв, пуктіс пызан вылӧ. А сэсся и пӧв вылас сьӧкыда водіс чуманысь перйӧм ыджыд чери джын. Юрыс чериыслӧн вӧлі пемыдгов, тшӧтшыд ныра, сэтшӧм топыд да мича, мый чайтсис: медся кужысь киясӧн вӧчӧмаӧсь-мольӧдӧмаӧсь сійӧс. А шӧриалӧм тупльӧс тушаас вундасыс вӧлі стариклӧн ки вомлӧсысь ёна джуджыдджык, и гӧрд выйӧн быттьӧ лӧсталіс, и татшӧмтортӧ казялысь Аристарх — а сійӧ радейтліс чӧскыда сёйны — аслыс тӧдлытӧг весиг ымӧстіс.

— Но мый? — шуис старик гӧсьтъяс вылӧ кыпъялысь синъясӧн видзӧдіг. — Лӧсялас оз закускаыс?

Мукӧдыс, Аристарх моз жӧ, сӧмын и ымӧстісны да ружӧктісны.

А старик нин вундаліс лем небыд черисӧ векньыдик лэчыд пуртӧн, и вижовгӧрд вый кодь чӧлӧсъясыс дзикӧдз вылӧ чажнитӧдісны войтырыслысь вытьсӧ.

Керкаӧ пырис мӧс лысьтан пӧдӧнчаа пӧч, мӧд кинас сійӧ нуӧдіс ар вита еджыд юрсиа зонкаӧс. Кузь улӧс вылын Аристархкӧд орччӧн пукалысь Галя кыліс мӧс вӧра йӧвлысь тӧдса кӧрсӧ, и пырысь-пыр жӧ ловсӧ шонтыштіс ылӧ кольӧм горт йывсьыс казьтыштӧм.

— Но, бур йӧз тай вӧлӧмаӧсь... Корошие люди у нас, — сувтіс тшегӧс помӧ да падмӧмӧн шуис баб. — Чолӧм-здоровйӧ... А я тут шыш кодь... — яндысигтыр сійӧ пондіс лӧсьӧдавны быгалӧм ковтасӧ. — Час, час ме тіянлы мӧс вӧра йӧв вая...

— Миян тані эм нин йӧлыс, бабӧ! — воча шыасис Игнат Иванович. — Дик мӧслӧн йӧв.

Ставӧн нюмъёвтісны, а старик бара на серӧктіс косіник туша тырнас, быттьӧ асывсяньыс виччысьӧма тайӧ шмоньсӧ.

А Галялы яндзим лои, мый нинӧм сылӧн абу сьӧрсьыс, мед эськӧ сетны баб бӧж дорас топӧдчысь зонкаыслы.

— Бабӧ, вошин тай нӧ сэсся аслад кылтан! — водзӧ командуйтіс Игнат Иванович. — Колим!

Мӧдыс тэрмасьӧмӧн петіс сера ситеч вежӧс сайысь, киас кутӧ йӧв тыра ыджыд чашка. Мыччис сійӧс Галиналы. Ныв нимкодьпырысь босьтіс.

— Кысь нӧ тэ татчӧ усин татшӧм рочаканьыс? — юасьӧ бабуш, нывлы синъясас сьӧлӧмсяньыс видзӧдіг. — Кыдз нӧ нимыд аслад?

Галя вочавидзис тӧдтӧм сёрни шыясӧ кывзысиг. Сійӧс чуймӧдыштіс гора кыв — рочакань.

— Но, беляна... Оз тусь кодь мича тай тэ... Пей, пей, мӧс вӧра йӧв!

— Энлыв на тэ, бабӧ, аслад йӧлӧн! — кӧзяиналӧ Игнат Иванович. — Спиртыс со восьтӧма, шузьыны вермас.

Медбӧрын ставӧн пуксялісны пызан сайӧ, бабуш лепитчыштіс меддорас, Галякӧд орччӧн. Зонка пуксис батьыс пидзӧс вылӧ. Игнат Иванович кисьталіс стӧкан джынйӧн спирт, тшӧтш и нывбабаяслы. Галя пыр жӧ чепӧстіс сылы мыччӧмсӧ, а бабуш кыкнан кинас кыскыштіс стӧкансӧ асланьыс.

— Чаём буду пить... Этшаникӧн... Налы ог сет... Аттьӧ, Игнат Иванэч...

Ставӧн, ӧта-мӧд вежмӧныс, пондісны дивитны Галяӧс: тэ пӧ ыждалан, миянӧс пыдди он пукты. Матӧ воӧм ныв кевмысяна видзӧдліс Аристарх вылӧ, а сэсся и кизьӧртіс войт мында спирт пув ваӧн.

— Юам Кузьма Яковлевичлӧн здоровье вӧсна! — стӧкансӧ лэптігмоз шуис Николай Демьянович. — Юам татчӧс вӧр-ваын медбур вӧралысь да чери кыйысь вӧсна!

— Но, мый нин ме вӧснасӧ... — майышмунліс старик, кӧть эськӧ и тадзсӧ ыдждӧдлӧмыс — тӧдчӧ вӧлі — мавтыштіс сылысь сьӧлӧмсӧ.

Игнат Иванович да старик юисны спиртсӧ сорлавтӧг. Вомас кымыньтӧм бӧрын кутыштлісны ловсӧ, чольснитісны сійӧ жӧ стӧканъясас мыйтакӧ морс да и ыркӧдісны сійӧн «дик йӧлысь» дзажмунӧм горшнысӧ. Сӧмын та бӧрын старик чышкыштіс кимӧдзнас вӧсни вом доръяссӧ да шудаа моз шуис:

— Ок, чӧскыд тай вӧлӧма каналльӧыд!

Аристарх чурснитіс морсӧн сорӧм стӧкансьыс коймӧд пайсӧ, а сэсся — дивитана шуасьӧмъяс вылӧ видзӧдтӧг — бӧр пуктіс стӧкансӧ да азыма босьтчис сьӧмга дінӧ. Вом тырнас курччис, чӧскыдысла кунис синъяссӧ.

— Царскӧй чери! Мать честная!

— Сёйӧй, сёйӧй, пӧттӧдзыд! — сьӧлӧмсяньыс вӧзйӧ старик.

Галя видліс жӧ стӧкансьыс шома-курыдсӧ да закуситіс сьӧмгаӧн. Чериыс вӧлі ыркыд, буракӧ, неважӧн на солалӧма, некор на тӧдлытӧм чӧскыд кӧрӧн ымраліс; гашкӧ, и аслыс — Ен-батюшкоыслы — быдтылӧм чериыс сідзи и сыліс вомас.

И Галина эз жӧ вермы кутны сьӧлӧмсяньыс петысь горӧдӧмсӧ.

— Сёй, беляна, кушай! — меліа сёрнитіс нывкӧд Крестин баб, бара на видзӧдлывліс гӧстялы синъясас аслас чусмӧм синъяснас, шыльӧдіс сылысь гӧгрӧс пельпомсӧ.

— Тіян юын олӧ али мый сьӧмгаыс? — юасис Аристарх, ачыс орӧдчывтӧг чурскис-нёняліс быд лы тор, а лыясыс вӧліны небыдӧсь и ньӧти эз сутшкасьны мукӧд черияслӧн моз.

— Да, миян Печораӧ медуна пырӧ сьӧмгаыд, — шыасис таӧдз чӧв олысь спиртӧн шоналӧм Павел. — Кульмыны кыпӧдчӧ ю йывъясӧдз. — Винасьыс Павеллӧн сьӧкыд син лапъясыс ёнджыка воссисны, вижоват синъясыс тӧдчымӧн ыдждісны, Аристарх вылӧ видзӧдісны ыджыд вежӧра мортлӧн синъяс.

— Мукӧддырйиыс... тӧдлытӧг... шедас лов-мӧд... — торкис писӧ старик да тӧдчана видзӧдліс начальник вылӧ.

— Сідзсӧ сьӧмгасӧ оз позь кыйны, — шуис Кувалдин. — Дерт, случайнӧя кӧ шедас, он лэдз бӧр... Сӧмын, бурджык, ёнасӧ и не сёрнитны сы йылысь... Кузьма Яковлевич да Павел — лышкыд да бур йӧз — гӧститӧдӧм ради... Но, асьныд гӧгӧрвоанныд...

— Гӧгӧрвоана, Николай Демьянович! — чериӧн выйӧссьӧм кияссӧ лэптігмоз шуис Аристарх. — Сьӧмгасӧ ми вокыслы оз позь кыйны сы вӧсна, мый миян чорыд кынӧмъясным абу велалӧмаӧсь тайӧ чериыс дінӧ. Сійӧс кыйӧны налы, кодлӧн кынӧмъясыс деликатнӧйджыкӧсь. А нӧшта, ме кывлі, заграницаӧ сійӧ мунӧ, зарни вылӧ...

— Ыджыда сьӧвзя ме став буржуйясыс вылӧ! — Чирӧктіс татчӧ гажмыштӧм старик. — Каналльӧ, сы вӧсна ӧмӧй ме воюйті, мед буржуйясӧс вердны! Мед аслам юысь праздник кежлӧ гоз-мӧд чери не лысьтны кыйны! Другъясӧс не чӧсмӧдыштны!

— Эн вывтіась, Яковлевич, — шуис Кувалдин. — Заграницаса зарни вылас ми выль заводъяс стрӧитам, выль лесопунктъяс. Странаным ӧдйӧджык ёнмӧ да сӧвмӧ.

— С-сідзкӧ нӧ м-мыйла тэ с-сёян сь-сьӧмгасӧ? — ыджыд кымӧса юрсӧ тешкодя чатӧртӧмӧн шуис Павел. Сійӧ медводзӧн коддзис, синъяссьыс вочасӧн кусіс вежӧрыс, сьӧкыд син лапъясыс вочасӧн топалісны и топалісны синъяс вылас.

Начальник, кодлы, видзӧднысӧ, спиртыс ньӧти эз мӧрччы, син бӧжнас зывӧка видзӧдліс Павел вылӧ.

Крестин баб матыстчис пиыс дінӧ, пондіс ӧлӧдны-нуӧдны сійӧс:

— Паша, тырмас... Эн ю сэсся... Мунам водам...

Мӧдыс скӧрысь ӧвтыштчис мамсьыс.

Сэк кості сибыда воисны сёрниӧ Аристарх да старик, кодлысь спиртыс дзикӧдз вылӧ разис кывсӧ.

— А ёртӧ, Аристарх Иванэч, начальникыд дзик збыльысь шуис ме йылысь, — ошйысис сійӧ, и весиг гӧрд сі гӧна неыджыд кулаксӧ вывлань чургӧдліс. — Юав кӧть быдӧнлысь: коді сэтшӧмыс эм Рысь Кузьма? О-о, шуасны тэныд, Рысь Кузьмаыд пӧ сійӧ — лешаксьыс лешак! Сылы пӧ лов тырыс тӧбӧмаӧсь вӧралан шудсӧ!.. Ме, камратӧ, куш киӧн некор ог волыв гортӧ вӧрысь ни ваысь.

— Яковлич, висьтав, кыдзи йӧратӧ тулыснад кыйин, — койыштіс пӧсь гор вылас Игнат Иванович.

— Унаысь нин висьтавлі да... — ылӧсас пыксьыштіс старик.

— Висьталӧй! — ӧзйис Шумов. — Ми ӧд эг на кывлӧй.

— Тулыснас кык дядьӧ босьтӧмаӧсь лицензия йӧрасӧ лыйны, — заводитіс старик; аслыс вӧлі сэтшӧм любӧ, мый ставӧн кывзӧны сылысь. — Но и мӧдасны найӧ вӧрӧ. А рытнас тыртӧг бӧр кыссьӧны гортӧ — мудзӧсь, вир тшыг кӧинъяс кодь скӧрӧсь. Кок туйяссӧ пӧ сӧмын и аддзылім сюра мутияслысь!.. А ме сэні и серавны понді на вылын. Сэсся шуа: мися, колӧкӧ, аски жӧ ружйӧтӧг кыя йӧраяссӧ.

Дугды пӧ нинӧм абусӧ быльчиктыны!

Он эскӧй? Часлы, мися, видзӧдлам!.. Водз асывсянь босьті со тайӧ пуртсӧ, — старик летйӧдлыштіс сьӧмга вундалан пуртӧн, — сувті лызь вылӧ да и шувкниті вӧрӧ. Регыд и сюрис йӧра кок туйыд. Бура мӧвпышті, кодарлань найӧ сетчӧны, тӧд вылӧ уськӧді, кутшӧмджык сыланяс вӧрыс да кытіджык налы лӧсяланаджык лоӧ муннысӧ. Сэсся и ыджыд кытшов вӧчи, водзалі найӧс. Кыдз ме и чайті, важ кок туйыс йӧраясыслӧн тӧдчыштӧ на сэні... Бурджык кыйӧдчанін корси аслым: сук коз понӧль пытшкын сулаліс джуджыд сотчӧм мыр, ме и кавшаси сы вылӧ... Понді виччысьны... А тӧлыс буретш да мелань пӧльтыштӧ, тайӧ — бур... Эг и ёна дырсӧ виччысь, кыла — локтӧны кузь кокаясыд... — Старик виччысьтӧг лажыньтчис пызан весьтӧ вӧркань моз. — Веськыда ме вылӧ и локтӧны важ кок туйӧдныс. Тэрмасьтӧг келӧны лымйӧдыс. Кыкӧн: ыджыд сюра ай да комола энь, меланьӧ матынджык айыс... Ме зэлӧдчи аслам мыр йылын... И мыйӧн сӧмын ӧтвесьтасис мекӧд сюраыс, крысьниті-чеччышті сылы мыш вылас!..

— Збыль али мый, дедуш?! — горӧдіс Галя, чуймӧмысла гӧгрӧсмӧмаӧсь синъясыс.

— Да но! — нӧшта на ыззис старик: — Чеччышті... И кыкнан киӧн дзабыртчи паськыд сюрас... А сійӧ тай кыдз корснитас! Кыдз брынснитас! Ой-ой-ой! Ме ӧдва сюр вомӧныс эг лэбовт... Но кыдзкӧ-мыйкӧ кутчыси... А сійӧ, каналльӧыд, весиг эньыс йылысь, буракӧ, вунӧдіс повзьӧмысла, сук чащаӧ чепӧсйис. И пызйӧ, ок и пызйӧ!.. Кын увъясыс кӧрт плетьӧн моз жвичйӧдлӧны менӧ, чужӧмӧ и быдлаӧ, и ӧтарӧ брынсйӧдлӧ бӧр кокъяснас, зільӧ чапкыны менӧ вывсьыс. А ме кутчыся вӧркань моз, рысь моз... Песіс да песіс сійӧ менӧ быдсяма ногыс, а сэсся и мудзис, джуджыд лым пиад... А сэсся и ме, стрӧка сюрис да, бырски лэчыд пуртӧн сьӧлӧмас. Сымда и делаыс...

— Да сӧран жӧ, сӧран, рыжӧй дьявӧл! — гораа сералігтыр шуис Кувалдин.

— Но ӧд йӧра яйсӧ тэ ачыд тшӧтш сёйин, Николай Демьянович, — вочавидзис старик, а ачыс мудера нюмъялӧ.

— Сёйи эськӧ да...

— А ӧні вай юалам старукалысь, босьтлі эг ме вӧрас ружйӧӧс.

— Кыкнан пищальыс тай сэки гортын ӧшалісны-а, — ачыс шыасис Крестин баб.

— Сідзкӧ, камратъяс, ставыс буретш сідзи и вӧлі, кыдзи ме тіянлы висьталі. Кӧть мунӧ да юалӧй ловйӧн кольӧм энь йӧраыслысь! — помаліс старик да юрсӧ чатӧртӧмӧн керка тырнас серӧктіс.

Галяӧс ёна ыззьӧдіс тешкодь стариклӧн гажа висьтыс, ӧттшӧтш сійӧ и мудзыштіс мужичӧйяслӧн гора сёрниясысь да табак тшынысь, и некодӧн казявтӧг уйкнитіс-петіс кильчӧ вылӧ. Ывлаын вӧлі пемыд нин, арся ыркыд вой личкӧма сиктсӧ и став му вывсӧ. Сӧмын пемыдас югыд дзоридзьясӧн ӧзйисны керка ӧшиньяс. Вӧлі лӧнь, сӧмын корсюрӧ сикт помын увтыштлісны понъяс, да картаын, тыдалӧ, ассьыс мыйкӧ ыджда мӧвпалігмоз, сетліс гӧлӧс шысӧ мӧс.

Кутшӧм шань йӧз!.. Стариксӧ век кӧть кывзы... А чериыс кутшӧм чӧскыд!.. Галина некор на немтор эз видлыв татшӧм чӧскыдсӧ!.. Мыйыс сӧмын абу татчӧс вӧр-ваын... Сӧмын тай налӧн столӧвӧйын да лавкаын ёнджыкасӧ сӧмын банкаяс-а... Дерт, кӧнкӧ, Кувалдин оз ёнасӧ ньӧбавлы найӧс, оз на вылын ов... Кор позьӧ со тадзи пуксьыны машинаӧ да дзужкнитны любӧй кыйсьысь дорӧдз... Кодлы нӧ оз ло нимкодь лесопунктса начальниклӧн волӧмысь, сыкӧд ӧти пызан сайын пукалыштӧмысь. Торйӧн нин татшӧм, быдӧнлы тӧдса ыджыд вына морткӧд, кутшӧмӧн паськыда нималӧ Николай Демьянович Кувалдин...

Галя лэччис кильчӧ вылысь, нёровтчис сад йӧр потшӧс вылӧ да судзӧдіс ӧти пелысь роз, ыджыд да сьӧкыд роз, чужӧмнас нырйовтчис сы пиӧ. Ыркыд да топыд пелысь тусьясысь небыда ӧвтыштіс шома кӧрӧн, ловтӧ лӧньӧдысь кӧрӧн...

Кодкӧ тшӧтш лэччис кильчӧ вылысь да кутіс матыстчыны сы дінӧ. Ныв чайтіс, мый тайӧ Аристарх да лӧсьӧдчыліс нин мыччыны сылы пелысь розсӧ. Но тайӧ эз вӧв Аристарх — ныв дінӧ воис Кувалдин.

— А кужӧ ӧд сӧрнысӧ, сюра лешакыд! — серам сорӧн шуис начальник. — Кӧть эськӧ, шуам, сыысь бурджык вӧралысьыс и збыльысь некод сэсся тані абу. Ставыс сылы помӧдз и пыдӧсӧдз гӧгӧрвоана вӧрын и ваын... А войыс кутшӧм, Галина Григорьевна! — виччысьтӧг шыбӧлитчис сійӧ сёрнинас. — Кутшӧм лӧ-ӧнь!.. Кодзулыс мыйта!.. Ой, лӧ-ӧсьыд!.. Кыськӧ кывлі ме: кор пӧ войын югзьӧны кодзувъяс, сэки ӧта-мӧдныслы воча воссьӧны йӧзлӧн сьӧлӧмъясыс... Ой, лӧ-ӧсьыд! Лӧсьыд, кор том на, вын на эм сӧнъясад... Лӧсьыд, мися, овнысӧ, Галя Горицвет!

Галя шай-паймунӧмӧн сулаліс да кывзіс начальникӧс: сійӧ некыдз эз чайтлы, мый Кувалдин — видзӧднысӧ чорыд да стрӧг морт — вермас тадзи сёрнитны, татшӧм пӧсь кывъясӧн...

— Лэбовтны эськӧ ӧні кытчӧкӧ... А, Галя?.. Лэбны и лэбны... А сэсся пуксьыны кытчӧкӧ шудаинӧ... медшудаинас... Кӧні оз ков командуйтны... горзыны оз ков... оз ков мырдысьӧн скӧравны... Кӧні сӧмын позьӧ лов тырнад радейтны мича том нылӧс, тэнӧ помӧдз гӧгӧрвоысь нылӧс...

Николай Демьянович виччысьтӧг меліа и пӧся кутіс Галяӧс киӧдыс.

— Галина Григорьевна!.. Мунам... исласьыштам машинаӧн! Ок и шуркнитӧда ме тэнӧ!.. Мунам, а?..

Виччысьтӧмысла Галиналӧн сувтліс вирыс, сійӧ быттьӧ измыліс здук кежлӧ, сэсся и ырсмуніс, нетшыштіс кисӧ да сынисадь уськӧдчис бӧр керкаӧ.

Аристарх сӧмын на казялӧма сылысь вошлӧмсӧ, лӧсьӧдчӧ жӧ вӧлі петны ывлаӧ.

— Мый тэкӧд лои, Галюшка? — тӧждысьӧмӧн юаліс сійӧ, кор казяліс нывлысь вежсьӧм чужӧмсӧ.

— Пон сэні... повзьышті... Вай мунам нин гортӧ, Аристарх... Сёр нин...

— Кытчӧ мунанныд? Подӧн али мый мунанныд? — код гӧлӧсӧн шуис Игнат Иванович. — А машинаыс нӧ мыйла?.. Кӧні Николай Демьяновичыс? Часлы, гургӧдас сійӧ ставнымӧс...

Старик вӧлі бура жӧ гажмӧма, кыкнан кинас шенасигтыр сійӧ зілис на мыйкӧ водзӧ висьтавны Аристархлы, а сэсся и мӧдіс окасьны сыкӧд.

Пиыс сылӧн, Павел, вӧлі нин кодсьыс-код: сійӧ сьӧкыда узис улӧс мыш вылӧ лесмунӧмӧн-гатшнёвтчӧмӧн; кыз паръяса калькалыштӧм вомсьыс тыдалісны джынвыйӧ сісьмӧм-чирссьӧм сьӧд пиньяс, а дзикӧдзсӧ топавтӧм син лапъяс костӧдыс повзьӧдчана еджвидзис былькъя син бугыльыс. «О Енмӧй-чужтысьӧй! — повзьӧмӧн и зывӧктӧмӧн думыштсис Галялӧн татшӧм коньӧрыс вылӧ видзӧдлӧм бӧрын. — И сылӧн тшӧтш жӧ эм гӧтыр?!»

Машинаӧн бӧрсӧ мунісны чӧв олігтыр. Сӧмын Игнат Иванович, коді ӧні пукаліс начальниккӧд орччӧн, гоз-мӧдысь мурӧстліс сьывны. Но сылӧн немтор эз артмы, буракӧ, кывъясыс вошӧмаӧсь. Кувалдин кажитчис садьджыкӧн весиг Аристархысь, кӧть эськӧ и юис сы серти, гашкӧ, куим пӧв унджык. Сійӧ лэчыда дзоргис фараӧн югдӧдӧм туй вылӧ да ас кежас нюмъялыштіс, и тайӧ пытшкӧсса нюмсьыс муртса тӧдчымӧн вежласис вына чужӧмыс.

Галя пукаліс Аристарх дінӧ топӧдчӧмӧн, син бӧжнас кыйкнитлывліс руль сайын чӧла пукалысь вылӧ, а юрас сизьдысис и сизьдысис шӧйӧвошӧм мӧвп: «Мый нӧ тайӧ пондіс керсьыны мекӧд? Мый нӧ пондіс керсьыны?..»

Галя нӧшта на зэлыдджыка ляскысис Аристарх Шумов бердӧ, корсис сылысь векни, но вына кисӧ да пӧся топӧдліс...

10

А бӧртиджыкнас, кор нин Галя куйліс вольпасьын гортас, виччысьтӧг юаліс Майялысь:

— Майя, а мый сэтшӧмыс лоӧ «рочакань»?

— Рочакань? — чургӧдчис мӧдыс эшкын улысь. — Тадзисӧ миян ыдждӧдлӧны мича авъя нывъясӧс. «Русская кукла» — кывйысь кывйӧ кӧ...

Та бӧрын жырйын пуксьыліс чӧв-лӧнь, сӧмын кылӧ часілӧн точкӧмыс.

— Майя, а ми ӧд талун сиктын вӧлім. Кузьма Яковлевич ордын... Мӧд ногӧн тай Рысь Кузьмаӧн асьсӧ нимтӧ. Зэ-эв гажа да тешкодь дед, быдтор йывсьыс висьтасис. Бабушыс ёна жӧ шань и. Ещӧ Павел нима пи налӧн эм... Тӧдан он?

— Тӧда, дерт, кыдзи нӧ ог тӧд. Павелыслӧн жӧ гӧтырыс миянын завклубӧн уджалӧ.

— Римма Ефановаыс али мый? — Галя сідзи и ырсмуніс вольпась вылас. — Павелыслӧн гӧтыр али мый Риммаыс?..

— Да но. А мыйла эськӧ тэнӧ шензьӧдӧ тайӧ?

Галялы эз ло лӧсьыд тадзисӧ ырсмунлӧмысь.

— Да сідз... ылын, мися, ветлӧдлынысӧ сылы... Да ещӧ нин войын кӧ...

— Риммаыс оз и быдысьсӧ ветлӧдлы гортӧдзыс — мукӧддырйиыс пӧдруга ордас узьмӧдчывлӧ. А сэсся ӧд сиктсаясыс унаӧн тшӧтш уджалӧны лесопунктын, мотоциклетъясаӧсь...

— Верӧсыс сылӧн... видзӧднысӧ... пӧрысьджык быттьӧ.

— Мый эськӧ ёна пӧрысьыс да. Эз кажитчы?

— Кыдз эськӧ тэд шуны...

— Да дугды тэ гуга-банаасьнытӧ! Он кӧ куж... Ок тэ менам, дорогая небыд нянь! Шу нин веськыда, мый сійӧ — кульӧма и ляскӧма — мунӧ менам крыса вылӧ... — Майя ышловзис. — Эн на вунӧд, ме тэд висьтавлі, мися, менам воддза милӧйӧй вӧлі капканӧ шедӧм крыса кодь... Павелыс сэтшӧмкодь кымын жӧ, торйӧн нин код юрнас. А сідзсӧ сійӧ шань морт, ёна тӧлка. Век вӧрын вошласьӧ, лесникалӧ. Сідзсӧ, садь юрнас, абу туйтӧм морт...

— А Риммаыс важӧн нин клубас?

— Во кымын. Водзті сійӧ, миян моз, увъяс жӧ вӧрын сизьдіс. А нылыс сійӧ, ачыд тӧдан, сьывны кужӧ. Начальник, буракӧ, кывлӧма коркӧ, но и вуджӧдіс клубӧ...

— Куш таысь вуджӧдіс?..

— А мыйысь нӧ нӧштасӧ? — Майя чӧскыда серӧктіс. — Ок тэ менам, дорогая, небыд нянь!.. Ладнӧ, висьтала нин — Кувалдиныслӧн Риммаыскӧд — роман!

— Эн сӧр вай! — бара на чуймис Галина.

— Ок, кутшӧм нӧшта! Сӧмын тэ та йылысь ме моз вомтӧ эн паськӧдлы... — шусьӧм бӧрас нин ӧлӧдіс Майя.

11

Мӧд шойччан лунӧ сёрнитчисны пув вотны ветлыны. Медъёна, дерт, нуӧдчисны Майя да Галина. Но кор водз асывнас Володя Белых — а сійӧ оліс бригадиркӧд ӧти жырйын — восьтӧм ӧшиньӧд чургӧдліс юрсӧ ывла вылӧ, горӧдіс:

— Ой-ёй-ёй, Сергей, видзӧдлы жӧ, мый керсьӧ! Муыс ни енэжыс оз тыдав...

Сергей видзӧдліс жӧ: ывлаыс вӧлі кыз руа, ӧвтіс гӧбӧчын кодь пӧдӧм дукӧн. Руыс ньылыштӧма матысса керкаяссӧ и пожӧмъяссӧ да весиг тшӧтш дзик нин матын сулалысь потшӧссӧ.

— Татшӧм луннад весиг Катшысӧс жаль лоӧ лэдзны керкаысь, — ас кежас гораа бротӧдчис Володя, кӧть эськӧ, збыль вылассӧ, сылы зэ-эв эз вӧв окота мунны талун вӧрӧ. Ёна тай колӧ, шойччан лунӧ чегны костӧ вотӧс понда!..

Сергей нюжӧдліс кисӧ ӧшиньӧд и кыліс, кыдзи улиса ыркалӧ шоныд кучикыс киас.

— Руыс лэччӧ, — шуис сэсся. — Гажа лун лоӧ. Час видзӧдлам, кыдзи регыд шонді мыччысяс.

— Ӧдвакӧ... — нурбыльтіс Володя.

Ӧдзӧс мӧдарын, коридорын, кутіс кывны вӧзйысяна никсӧм, и Сергей лэдзис Катшыссӧ, коді быттьӧ вӧлі тӧдӧ жӧ вӧрас мунӧм йылысь, да пон лов тырнас нимкодясис. Тайӧ вӧлі ыджыд пон, ён морӧса да кӧинлӧн кодь сук гӧна. Да и дзоньнас, став мыгӧрнас, кӧин кодьӧн вӧлі Катшысыс, гашкӧ, сӧмын неуна дженьыдджык гырка вӧрса вокъяссьыс, да бӧжыс не на моз кӧлачасьӧма — кыдзи век овлӧ бур лайкаяслӧн. Татшӧм понйыд быд вӧралысьлы дона и муса...

— Мунам, мунам вӧрад талун, Катшыс, — сёрнитіс сувтса пеля ёртыскӧд Сергей, электроплитка вылӧ чайник лӧсьӧдіг. — А то ӧд тэ дзикӧдз верман дышмыны горт олігад.

Кӧзяиныс вылӧ тӧлка синъясӧн видзӧдысь Катшыс нӧшта на тэрыбджыка пондіс легӧдны чикыльтӧм бӧжнас.

Регыд сэсся чукӧрмисны ставӧн: Майя, Галина да Аристарх Шумов, кӧть эськӧ и сылӧн унзіль чужӧмыс вӧлі шомакодь — петнытӧ пӧ эськӧ и петам, мый сэсся вӧчан тіянкӧд, но ӧдвакӧ лоӧ кутшӧмкӧ пӧльза...

— Водзвыв энӧ на ӧшӧдӧй юръяснытӧ! — ыззьӧдліс Сергей. — Важ лежнёвка кузя куим верст восьлалігкості шондіа лоӧ.

Эновтӧм лежнёвкаыс вӧлі дзоньнас ёна жугласьӧма, вӧр тыра сьӧкыд машинаяс во вит-ӧ-квайт нин эз грымӧдчыны тані. Гӧгӧр ёна турунзьӧма да бадьсялӧма, быд кор вылын кыза сярвидзис лысва, и водзын мунысь Сергей дзикӧдз кӧтасис, кӧть эськӧ и вӧлі коскӧдзыс гӧленя резина бакилӧа.

Но регыд сэсся коръя пу йывъясын раминика сяркнитыштіс тӧвру, сэсся сійӧ вочасӧн збоймис, вынсяліс, и сук руыс ӧдйӧ кутіс разавны. А вылісяньыс русӧ косьтіс-личкис шонді: первойсӧ сійӧ мыччысис тӧлысь кодь еджыдӧн да гӧгрӧсӧн, синтӧ ёртӧмӧн, но здук-мӧд мысти нин ыпнитіс яра веськыд трасса весьтын, пӧся койыштіс югӧръяснас лысваӧн кӧтасьӧм вӧрсӧ — и быд лыс, и быд кор, и быд турун сі шудаа пондіс югзьыны-нюмъявны воча. Руыс дзикӧдз воши, быттьӧ эз и вӧвлы, и виччысьтӧг юр весьтын кутіс лӧзавны сӧдзсьыс-сӧдз енэж. И вӧрыс пыркнитіс унзільсӧ, вылӧ лэптіс зарниасьысь юрсӧ.

— Аддзанныд! Мый ме тіянлы шулі! — радліс Сергей, мый эз ылав водзвыв шуӧмнас. И сэк жӧ кежис трассаысь муртса тӧдчысь векньыдик ордым вылӧ.

— Мед олас шонді! — кыпыда горӧдіс Аристарх Шумов, сійӧ ӧні вӧлись дзикӧдзсӧ паляліс-садьмис.

Кыпъялӧны-югъялӧны и Галя Горицветлӧн синъясыс — быттьӧ талунъя лунӧдз сійӧ абу на аддзылӧма вӧрсӧ.

Но быдӧнысь ёнджыка радлӧ, дерт жӧ, Катшыс! Сійӧ кыккокйыв чепӧсйӧмӧн уськӧдчыліс кытчӧкӧ, сэсся тэрыба воліс бӧр ордымӧд восьлалысь йӧз дінӧ, сьӧд вужляяс улӧ сюйліс юрсӧ, парсаліс ён лапаяснас виж нитш, пӧся увтчис. Катшыс вӧлі быттьӧ коддзӧма вӧрӧ веськалӧмсьыс помтӧм шудысла...

А гӧгӧр сэтшӧм сӧстӧм да ыркыд!.. Тэрмасьтӧг бовкъялігтыр усьӧны-гылалӧны коръяс, улиса ляскысьӧны паськӧм дінӧ, лӧня водӧны му вылӧ, шарӧдчӧны кок улын, быттьӧ шӧпкӧны-сёрнитӧны. Мый йылысь нӧ шӧпкӧдчӧны найӧ? Гашкӧ, сы йылысь, мый со вот сьывсис-ворссис налӧн войвывса дженьыдик гожӧм чӧжӧн, и ӧні нин со бӧр колӧ мунны олӧмсьыс, муӧ водны, мед сылы сетны содтӧд вын выль коръяс быдтӧм вылӧ...

Нюдз веж ньывъясӧн да сук козъясӧн дорӧсалӧм лайков пыдӧсын варова жургӧ чукыльӧсь-мукыльӧсь ёль, збоя писькӧдчӧ пӧрӧм-нитшсялӧм пуяс увті да сьӧд вужляяс увті. Чужва кодь ва дзольгӧ-визувтӧ кытчӧкӧ...

Мыйся рӧмыс сӧмын абу вӧрын!

Галя копыртчыліс да чирснитіс быдса китыр мындаыс пув роз. Ӧні нин пувйыс дзикӧдз кисьмӧма-воӧма, тусьясыс небзьӧмаӧсь, гырысьӧсь, пемдӧдӧм зарниӧн лӧсталӧны.

Нӧшта на азымджыка пондіс чӧсмасьны пув розъяснас Шумов: нямлясиг-сёйигас сійӧ чӧскыдпырысь чупйӧдліс вӧсньыдик вом доръяснас да шуаліс:

— Ах, ну что за прелесть! И некодӧн кӧдзтӧг ачыс быдмӧ!

Ёль сайын, керӧсас, подув муыс вӧлі сьӧд, вынсялӧма уна сё вояс чӧжӧн гылалӧм коръясӧн. Тані кутісны мыччысявны тшакъяс, торйӧн нин ягсеръяс — вылісяньыс гӧрдов кольчаясаӧсь да гӧна дораӧсь. Майя висьтавліс комиӧн сёрниттӧм Галиналы, мыйла тайӧ тшакыс, волнушкаыс, миян ног шусьӧ сідзисӧ:

— Видзӧд, сійӧ ягсӧ тшӧтш ас ногыс серӧдӧ да мичмӧдӧ!

Сэсся найӧ зурасисны зэв ыджыд тшакъяслӧн быдса позтыр вылӧ: посниӧсь и гырысьӧсь, ыджыд воронка кодьӧсь и ичӧтик кольчаяс кодьӧсь, найӧ лым еджыда кыдзисюрӧ чурвидзисны важ лыс-кор уліысь.

— Ельдӧгъяс! — нимкодьпырысь горӧдіс Галина.

— Кысь нӧ тӧдан?

— Миян коркӧ банкаясын вузавлісны...

Сергей перйис пуртӧссьыс вӧралан кузь пуртсӧ, видзчысьӧмӧн чилснитіс ӧти тшак, чунь помъяснас весыштіс сылысь топыд нильӧг чужӧмбансӧ да мыччис Галиналы:

— Со кутшӧм дивӧ быдтӧ миян парманым...

— Ой, кутшӧм мичаник! — Галиналы вӧлі сэтшӧм любӧ кутны ки пыдӧсас гӧгрӧс, ыркыд, рысь кодь еджыд тшаксӧ.

— Мунам водзӧ, — нуӧдчис Сергей, — пув вотам да бӧр воигӧн сувтлам татчӧ.

— Мыйта быдсяма добраыс вӧрын! — шензис Аристарх. — И ставыс весьшӧрӧ вошӧ, мать честная!

— Да, — шуис Сергей. — Кытчӧдз вӧрсӧ ставсӧ эг на кералӧй, быдторыс на эм: тшакыд и вотӧсыд, чериыд и пӧткаыд. Эн сӧмын дышӧдчы...

— Сідзкӧ, Аристарх Иванэч, велалан да, тросӧн он нетшышт тэнӧ миян озыр пармаысь, — кӧрталіс тайӧ сёрнисӧ Володя, кодлысь гажсялысь луныс бара на пондіс гильӧдны кыв вужсӧ. Сійӧ весиг сьылыштӧмӧн моз содтіс: — Вежлан на Украинаса куш стептӧ миян вӧрлӧн шувгӧм вылӧ...

Аристарх мӧвпалана шыньмуніс.

— Но, ӧні пельясным сьӧдмасны нин, — бытшнитіс Володяӧс Майя. — Разсис кӧ кизьыс сылӧн вомысь, ӧні вӧр пасьталаыс нин шум лоӧ.

— Немтор. Гора дырйиыс гажаджык! — эз ӧвсьы Володя да голя тырнас горӧдіс: «Ого-го!.. » — и асъя чунӧк вӧрын ыджыд вичкоын моз горӧбтіс сылӧн гӧлӧсыс да дыр на гӧвкъяліс-ылыстчис код тӧдас кытчӧ.

— Мый нӧ сідзи горзан, йӧй лешак! — ыршасис сы вылӧ Майя. — Йӧзсӧ весьӧпӧртан...

— Шумитӧмсьыд пӧ весиг и ырӧш ӧдйӧджык шоммӧ... — Володялӧн, буракӧ, и збыльысь разсис вомсьыс кизьыс.

А сэсся ӧд кор тайӧ гоз кӧтіыс веськавлісны ӧтлаӧ, пыр нин зілисны быд ногыс чутйӧдлыны да бытшйӧдлыны ӧта-мӧднысӧ.

Сергей, пельпом вылас двустволкаа, мыш саяс неыджыд важиник нёпмунӧм пестера, шалсйӧ и шалсйӧ водзын ӧткодь ӧдӧб воськолӧн. Лӧсьыд сылы. Талун сылы некутшӧм лёкторъяс йылысь оз мӧвпавсьы — ни челядьлӧн костюмчикъяс йылысь, кодъяс асъя руыс моз жӧ сылісны-вошисны лавкаысь, ни весиг код юрнас Галина да Аристарх водзын тӧндзия йӧйталӧмыс йылысь. Лӧсьыд сылы, лолыс лӧньӧма и шойччӧ, кыдзи и пыр, кор веськавлӧ вӧрӧ... пила-чертӧг...

Удж вылад ӧмӧй, кӧть эськӧ и ягын жӧ, верман кывны лов тырнад вӧр-ваыслысь став шыяссӧ да мичсӧ? Некыдз он вермы!.. Ӧні жӧ лолыд тэнад лысваӧн мыссьӧм югыд асылыс моз жӧ весассьӧма олӧм-ноксьӧмлӧн нелючкиясысь, бара сӧстӧмӧн лоӧма, нимкодясьӧ-ворсӧ, и мыйкӧ ыджыд бур йылысь кыпыда мӧвпавсьӧ. И Сергей, дерт, гӧгӧрвоӧ Володяӧс. Сылы и аслыс горш тырнас мый вынсьыс окота горӧдны:

«Ок, дона войтырӧй, кутшӧм лӧсьыд овны! Лючки да бура кӧ! Кутшӧм лӧ-ӧсьыд!..»

Ордым ӧтарын и мӧдарын сымда пелысь воӧма — кузяла ыпъялӧ гӧрд биӧн.

— Шуӧны: кор пӧ воӧ уна пелысь, сэки пӧ и уна ош шӧйтӧ вӧрын, — беринӧсь чужӧмсӧ лӧсьӧдлӧмӧн тӧдчанаа шуис Володя.

— Татшӧм шомаыс налы кажитчӧ али мый? — шензьӧ Галина.

— А найӧ быдтор сёйӧны: и юмов, и шома, и быд пӧлӧс яй, — повзьӧдчӧ Володя.

— А паныдасяс кӧ миянлы ошкыс? Сэки кыдз-мый? — юасьӧ Аристарх. — Кутшӧмджыкӧсь та дырйи татчӧс ӧбичаясыс?

— Сэки ковмас быдӧнлы кутлыны сылысь кузь гыжъя кекӧньсӧ! — гӧрдлӧ Володя.

Сэсся чунӧк вӧрыс дзоньнас быттьӧ ойдіс-тырис Катшыслӧн гора увтчӧмӧн. Сійӧ шызьӧмӧн чепсасис пашкыр пожӧм улын, код гӧгӧрын нитшкыс вӧлі быттьӧ коялӧма килльӧм коль торпыригӧн.

— Со тай нӧ живӧтинаыс вердчӧ, — индіс Сергей пу йывланьӧ.

Урыс вӧлі гӧрд на, бӧр кокъяс вылас сувтсӧн моз пукаліс да юасяна дзӧркъяліс увлань, Катшыс вылӧ, коді кӧзяиныс воӧм бӧрын кык пӧв ярджыка пондіс увтны. Галиналы чайтсис, мый ичӧтик пемӧсыс нарошнӧ тешитчӧ пон вылын, тӧдӧ, мый оз вермы судзӧдны да. Урыс быттьӧ вӧлі кӧсйӧ шуны: ланьтан кӧ пӧ, ланьт бурӧн, а то чорыд колльӧн лыя кымӧсад...

— Мӧдім, Катшыс, эновт сійӧс, аддзан, куыс оз на туй, — меліа нуӧдіс понсӧ Сергей. — Водзын на миян ур кыян кадыс...

Катшыс эновтчис зэв дӧзмӧмпырысь.

— Лыйны коліс, Серёга, а то мӧдысь оз сэсся увт уртӧ, — шуис Аристарх.

— Мед на олӧ... Весьшӧрӧсӧ нинӧмла помавны татшӧм молодечсӧ, — воча нюмъёвтіс Сергей.

Вуджисны ыджыдкодь нюр, сэні, вутшъяс вылын, сярвидзис зэв уна турипув, но ӧтар баныс еджыд на, абу на кисьмӧма. Кутісны кыпӧдчыны выль яглӧн керӧсӧ, кӧні пожӧм да пипу сор енэжсӧ пыкисны и зэв кузь да ён ниаяс. Нюр помасянінсяньыс яг дорӧсыс быттьӧ вӧлі вольсалӧма пувйӧн.

— Ой, мыйта вотӧсыс! Некытчӧ весиг тувччыны! — ёна шензьӧмӧн и шудаа горӧдіс Галя Горицвет, коді некор на эз аддзыв татшӧмсӧ. Сійӧ весиг эз и вермыв думыштлыны, мый вермас лоны татшӧмыс!.. А пувйыс и збыльысь вӧвлытӧм тшӧкыда быдмис, сьӧкыд розъяс вӧлі быттьӧ кутӧны ӧта-мӧднысӧ усьӧм-пӧрӧмысь, да мыйта тыдалӧ, югзьӧны-гӧрдӧдӧны шонді водзын.

— Ок, мать честная! — сьӧлӧмсяньыс шензис и Шумов. — Со кӧні озырлуныс! А ӧд некод эз гӧр ни кӧдз сійӧс. Весиг эз киськав. — Сійӧ чирснитіс кок увсьыс медтыра розсӧ да ки пыдӧс вылас лыддис, кымын тусь. Пев пом кодь кызь ӧти алӧй тусь топыда тӧрӧдчӧмаӧсь розъяс!

Но сэки, дзик орччӧн моз, пондісны кыдзисюрӧ шпачӧдчыны кодъяслӧнкӧ вына бордъяс — и вотчысьяс водзысь ырсмунісны дозмӧръяс, быдса котыр, да и кыдзисюрӧ сявмунісны ӧтарӧ-мӧдарӧ.

— Видзӧдӧй, кытчӧ пуксяласны! — горӧдіс Сергей, а ачыс, пищальсӧ ки вылас босьтігмоз, кутіс котӧртны яг дорӧсӧд.

Гораа авӧстіс Катшыс. Галина казяліс, кыдзи сы дінсянь неылӧ ниалӧн веж салат кодь лыс пӧвстӧ, уйкнитіс-пуксис ыджыд сьӧд лэбач. Пуяс костӧд сайӧдчышталӧмӧн да кок увсьыс пув талялӧмысь видзчысьӧмӧн, Галина матыстчыштіс лэбач дінӧ да лов шысӧ кутӧмӧн кутіс видзӧдны сы вылӧ. Сьӧд вийӧрыс, быттьӧ немтор эз ло, лабутнӧя топйӧдліс-ветлӧдліс кыз ув кузя. И сэтшӧм мичаӧн сійӧ кажитчис Галиналы лӧз енэж весьтас. Да зарниасьны кутӧм ниа лыс пытшкас. Югъялысь смоль сьӧд мырйысь быттьӧ лӧсйӧмаӧсь вылын юра лэбачсӧ!

Катшыс увтчанінын гыпнитіс лыйӧм шы, и лӧнь вӧрыс дыр гычӧдіс-разӧдіс сылысь горсӧ.

А сылӧн, Галиналӧн, дозмӧрыс, быттьӧ эз и кывлы лыйӧмсӧ, тӧждысьтӧг век на ветлӧдліс ув кузя.

Галина гораакодь чукӧстіс Сергейӧс. Дозмӧр и таысь эз повзьы. Шызьӧм чужӧма, югъялысь синъяса, воис Сергей. Ӧдйӧ катовтіс-лэптіс пищальсӧ, Галина тупкис кияснас пельяссӧ. Бара гымыштіс лыйӧм шы, вийӧрыс шпачнитіс-чепӧсйис ув вылысь, пӧлыньӧн моз лэбыштіс мыйтакӧ, а сэсся и сьӧд изйӧн войтыштіс том коз пу тілльӧ. Ӧтлаын уськӧдчисны сыланьӧ, но сэки бара кутіс увтчыны Катшыс, а сэсся и кыліс Аристархлӧн ёна ыззьӧм гӧлӧсыс:

— Лок татчӧ, Серёга!

— Галя, тэ вай корсьышт, — а ачыс бара котӧртіс увтчӧм вылӧ.

Аристарх сулаліс сук коз улын, быттьӧ кынмӧма кодь, поліс вӧрзьӧдчынысӧ. Сійӧ весиг поліс, мый понйыс аслас лёк увтчӧмӧн повзьӧдас «сылысь добычасӧ». Бара жӧ чӧскыд лыска ниа вылын пукаліс сьӧд вийӧрыс, Аристарх сӧмын югъялысь синъяснас индаліс сы вылӧ. Но Сергей нюжӧдіс Шумовлы двустволкасӧ: на пӧ, лый. Мӧдыслы зэв нимкодь лои, но и полыштӧ: «А ог кӧ веськав кужтӧгыд!» — майшасьӧны тэрыб синъясыс. Но век жӧ чабыртіс пищальсӧ, лӧсьӧдчис, топӧдіс стволсӧ коз пу бердӧ, но мушкаыс и тадзисӧ на тірзьыштіс. «Меным быть колӧ инмыны да уськӧдны сійӧс!» — пӧся кевмысис-корис Аристарх. Лыйис сэсся, и ыджыд лэбач сьӧкыда жнёпкысис пувйӧн гӧрдӧдысь яг дорӧсӧ. Аристарх весиг эз вевъяв бӧр сетны ружйӧсӧ Сергейлы, уськӧдчис ниа улӧ, кыкнан кинас дзабыртіс шоныд на лэбачсӧ, вылӧ лэптіс:

— Видзӧдлы, кутшӧм экземпляр, Серёга! — синъясыс сылӧн вӧвлытӧм шудаа дзирдалісны. — Мать честная!.. Збыль али мый ме ачым пезьгӧді сійӧс? Тэ ӧд сідзи и висьталан, Серёга?

— Дерт жӧ, сідзи и эм да... — вашмуніс мӧдыс, сылы вӧлі лӧсьыд жӧ, мый гӧгӧрвоис козьнавны мортыслы татшӧм нимкодьлун.

А яг дорӧс весьтӧд, гораа-нораа котсигтыр, лэбаліс том дозмӧръяслӧн мамныс: сійӧ то недыр кежлӧ пуксьыштліс джуджыд пуяслӧн туганъясӧ, то бӧр чепӧсйыліс сэтысь да неуна лэбыштліс, и век котсис; сійӧ эськӧ тадзисӧ, думсьыс, кӧсйис ылӧдны-нуӧдны кык кокаясӧс тайӧ дона пельӧссьыс, но ыджыд вема кык кокаясыд тай мудерджыкӧсь сы дорысь. Ӧтнас сӧмын Катшыс увтчис-вӧтлысис дозмӧр-мам бӧрся...

Майя да Володя индісны Сергейлы томиник сера дозмӧр вылӧ, но мӧдыс эз кут лыйны сійӧс.

— Эньястӧ ме ог лыйлы. И мукӧдлы ог тшӧкты. Мед олӧны-вылӧны, водзӧ нюжӧдӧны дозмӧр рӧдсӧ.

Аристарх Шумов немтор эз кыв, ни эз гӧгӧрво: сійӧ кутіс киас ассьыс (!) сьӧд вийӧрсӧ да вӧлі быттьӧ дзикӧдз кольмӧма ыджыд радлунсьыс. Мед нин эськӧ ӧдйӧнджык аддзыліс Галина, мый сы дыра оз пет коз пу тільсьыс!..

— Га-ля! — вӧр тырнас горӧдіс Шумов.

— Век на меным эз сюр да! — воча шыасис ныв. Ставӧн пырисны отсӧг вылӧ, мӧдӧдчисны паськыд визьӧн. Козпияныс сулалӧны тшем, турун юръяс кодь топыдӧсь, кысьӧмаӧсь черань везйӧн, коді ӧтарӧ лясӧ ньылӧдӧм чужӧмад, ӧдва и верман писькӧдчыны водзӧ. Медбӧрын Галиналы жӧ и сюрис дозмӧрыс. Сійӧ шлапвидзис гӧрд синкыма юрсӧ нюжӧдӧмӧн да бордъяссӧ паськӧдӧмӧн, быттьӧ век на лэбис...

— Вот это класс! — ызъяліс Аристарх Шумов. — Буракӧ, дас гӧгӧр кило яй шлёчнитім. И кутшӧм яй, мать честная! Вот тайӧ вӧралӧм так вӧралӧм!

А Галинаӧс виччысьтӧг кезнитӧдіс «яй» кыв шуӧмыс, сы вӧсна мый сылы неуна жалькодьӧн лои этадзи пласьтмунӧм том дозмӧрыс, коді неважӧн на нинӧм тӧдтӧг тапикасис ниа ув вылын...

— Эй ті, лешакъяс, ті нӧ мый понда татчӧ локтінныд? — ырыштчис ставныс вылӧ Майя. — Куш сӧмын лыйсьыны али мый?..

Вотчыны медсюсьӧн вӧлӧма Майя. Сійӧ пуктіс наберушкасӧ водзас, копыртчис-нюгыльтчис да и кутіс чирсйыны-сӧвтны розъя пувсӧ кыкнан кинас! Сійӧ быттьӧ эз вотчы, а кыкнан кинас зіля лысьтіс озыр да лышкыд ягсӧ. Галина медводз синъяссӧ паськӧдӧмӧн вель дыр видзӧдіс пӧдругаыслӧн тадзи шарӧдӧм-вотчӧмыс вылӧ. А мый нӧ и шуан сэсся: комбайн — комбайн и эм!..

Да ӧд и Сергей кыкнан кинас жӧ зіля вотчис. Сӧмын сылӧн, гашкӧ, ёгыс унджык вӧлі пырӧ.

— А ме ногӧн, вотчӧмыд — баба удж, — шуис Володя. — Вот эськӧ тшак кӧ ӧктыны, ме эськӧ сэки ставнытӧ пановті...

Аристарх да Володя пидзӧсчанясьӧмӧн ӧктӧны медмича розъяссӧ, а сэсся и водласны на, кияснас дорысь найӧ ёнджыкасӧ уджалӧны кывъяснас.

Галина видліс жӧ кыкнан кинас вотны, но веськыд кинас розсӧ чирснитігӧн вунӧдліс шуйгаыс йылысь, и сылӧн артмӧ вӧлі ӧти кинас уджалӧм дорысь на ньӧжмыдджыка. Ышлолалыштӧм бӧрын сійӧ шуис эновтлыны на татшӧм водзмӧстчӧмсӧ мӧдысь кежлӧ.

Да и кытчӧ тэрмасьнысӧ! Сідз нин наберушкаясыс шензьымӧн ӧдйӧ вӧлі тырӧны мича гырысь пувнас, и сы вылӧ видзӧдігӧн ёна нимкодьмӧ лолыд.

А вӧрыс дзикӧдз косьмис, шоналіс, небыдик тӧвру сӧмын ыркйӧдлыштӧ.

— Ок, мать честная, лӧсьыд тай вӧлӧма! — горзӧ Аристарх Шумов. Сійӧ куйлӧ гатшӧн веж йыла кузь нитш вылын, кисӧ и коксӧ паськӧдӧмӧн нюжвидзӧ.

— Пӧттӧм чульяс! — горзӧ зіля вотчысьяслы Володя. — Дозмӧръяслы кольыштӧй! — Сэсся — код тӧдас кытысь! — сійӧ судзӧдӧ кузь вина доз, сувтӧдӧ сійӧс джуджыд да паськыд вутш вылӧ, кодӧс торйӧн нин кыза вольсыштӧмаӧсь медгырысь пемыдгӧрд пувнас. — Локтӧй казьтыштам бур ягыслысь енсӧ!

Сергей кульыштіс кыддзысь нюдз сюмӧд, чӧлӧсыштіс гӧгрӧса, ӧти пельӧс кусыньтіс да топыда чепӧльтіс вожгӧдӧм-поткӧдӧм пелысь ньӧр помӧн.

И чибльӧг-чаша лоис дась! Ортсысяньыс лым еджыд, а пытшкӧссяньыс вижоват, чусмыштӧм зарни рӧма, кодӧс серӧдыштӧма кузьмӧс гӧрдов чутъясӧн.

Кор сэсся ӧта-мӧд вылас шмонитігтыр пуксялісны вутш гӧгӧр да быдмӧм пувйыс дінӧ лэпталісны пажын вылӧ вайӧм сёян-юан, медводдза чашасӧ Володя мыччис медся том вотчысьлы — Галя Горицветлы:

— Ноко, яглӧн королева, видлы!

«Королева» гӧрдӧдіс яндысьӧмысла, но он ӧд кут ыждавны — кыкнан кинас небыда босьтіс ыркыдкодь вӧвлытӧм чашасӧ.

Тайӧ чашасяньыс ӧвтіс не сӧмын вина кӧрӧн — сэтысь кыліс тшӧтш кыдз пулӧн ловтӧ босьтчӧдысь сӧстӧмлуныс, а тшӧтш быттьӧ и став вӧрыслӧн мырдыс. И Галиналӧн сьӧлӧмыс ойдіс-шоналіс кыддзыслӧн кодь жӧ сӧстӧм радлунӧн, и сійӧ пӧся шуис:

— Миян дружитӧм вӧсна!

— Ур-ра! — горӧдіс ызгун Володя. — Роча-Украинаа ныв Коми пармаын юӧ болгарияса вина! — Володя, дерт, тӧдтӧг эз ов, мый мамыс Галиналӧн — роч, а батьыс — украинец.

Володялӧн кужысь киӧн ышӧдӧм чибльӧг-чаша вӧчис вутш гӧгӧр кытшов.

Кор став сёян-юан помасис, Володя, пӧтӧса ружтігтыр, неуна вешйыштіс да и пурскысис небыд нитш вылӧ. Кутіс ниркйӧдлыны сюрса лы дінӧдзыс нёпмунӧм кынӧмсӧ:

— Сёйӧм бӧрын веськӧдлыштам кос — мед чӧжсяс унджык гос! Удж бӧрын шойччӧг — мӧд уджлы отсӧг... Кысналыштам час-мӧд-коймӧд...

— Вот дыш руньӧыд, узьны али мый татчӧ локтін! — этшсьыс петіс Майя да сяркнитіс Володяӧс китыр пувйӧн.

— А мыйла эськӧ и не шойччыштны? — Володя дор сувтіс Аристарх Шумов. Гажаа шутьлялігтыр сійӧ кутіс беръявны коз пу лапъяс, вольпась кодьӧс вӧчыштіс наысь, сэсся и вывсяньыс павкнитіс пинжаксӧ да водіс. Любӧпырысь лигышмунӧмӧн содтіс: — Кыдз шуліс менам друг Синичкин — свищи, душа, через нос!

Сергейлы лӧсьыд жӧ сьӧлӧм вылас. Неуна юыштӧм винаысь, сыысь, мый бур йӧзкӧд орччӧн сійӧ, мый вайӧдіс найӧс пув сикӧ да со и дозмӧръясӧс на лыйисны. Водіс жӧ сійӧ гатшӧн, арся шонді меліалӧ чужӧмсӧ. Куйлыны и куйлыны эськӧ тадзи да пожӧм туганъяс костӧд видзӧдны сӧдз енэж вылӧ, кывзыны яглысь муртса кылыштысь пыдіа шувгӧмсӧ...

А гортас, гашкӧ и, бара на кутшӧмкӧ костюмчикъяс виччысьӧны сійӧс. А, вермас лоны, и улыс дӧрӧм-гач, кодъясӧс колӧ бура юклыны йӧз костын... Тьпу! Мед вӧрсаыс нӧбалас сылысь почётнӧй чинсӧ! Цехкомса пред!.. Сытӧг лёка али мый овсис сылы! Удж бӧрын — шог ни печаль, колӧ кӧ — вӧрав, колӧ кӧ — лыддьысь, колӧ кӧ — вина ю...

Збыль али мый начальник вӧзйис сійӧс, Сергейӧс, мед аслас выныс водзӧ на содіс? Мед кывзысьтӧмъясӧс ӧтвылысь кӧртвомавны-топӧдавны?

А гашкӧ, тадзи и колӧ? Нинӧмла быд «барахлоас» суитчыны... Тышкас-мышкас нуӧдны профсоюзнӧй уджсӧ: путёвкаяс сетавны, син пӧртан, мода вылас ордйысьӧмын итогъяс вӧчавны... Олӧмыс ӧд оз сувт, кӧть и немтор оз вежсьы, ставыс бӧр важ кодьӧн кольӧ. Этайӧ шондіыс быд асыв сідз жӧ кутас петны и. Со тай нӧ Порфирий Иванович Комлев парторгӧн лыддьыссьӧ, а шы ни тӧв жӧ олӧ. Быдӧнлы нюмъялӧ, некод сы вылӧ абу дӧзмӧма...

А гашкӧ, ыджыда сьӧвзьыны да кырссьыштны карӧ?

Дерт, туянаджык специальносьт абу сылӧн, карад ӧдвакӧ сюрас чера-пилаа уджыд, но ӧд, том морт, оз жӧ тшыглы кув, вын эм, юрас абу жӧ нач нитш и...

Но сэки сійӧ оз кут сэсся аддзыны со тайӧ пашкыр туганъяссӧ, оз кут кывны ловсӧ ворсӧдысь лыс кӧр, да и кытчӧ сэки воштан Катшысӧс?

— Серёжа, этайӧ дитюкыслӧн, кӧнкӧ, ним жӧ эм? — тайӧ Галина виччысьтӧг мездӧ сійӧс ловсӧ йирысь ырзьӧм мӧвпъясысь. Ныв нетшыштӧма да кутӧ чунь помъяснас кузь нитш. Веж гӧна засянь нюжалӧ гӧрдов сі. Йылас — ичӧтик-ичӧтик веж керка, ӧшиньяса и быдтор. Со весиг и башня кодь эм, гӧгрӧсіника сигӧртӧма. Небось тай кодкӧ шыльӧдӧма-мольӧдӧма.

— Кӧк шабді тайӧ, — вочавидзис Сергей.

Рытнас нывъяс пуктісны пуны плита вылӧ быдса дозмӧр, а зонъяс сэк кості тувъялісны кык пӧсылка ящик. Ӧтисӧ тыртісны пувйӧн, медсясӧ Володя Белыхлӧн вотӧмаӧн, сы вӧсна мый сійӧ, ньӧжйӧтӧ ӧктысигад, медгырысь да медчӧскыд тусьяссӧ чукӧртӧма. Ставӧн тшӧктӧны вӧлі тӧрӧдны сэтчӧ и дозмӧрӧс, но Галина кутіс пыксьыны. Гортын пӧ миян дзодзӧгыд и уткаыд тырмӧ, а вот пувсӧ некор ог аддзылӧй!

— Но позьӧ ӧмӧй ӧткодявны гортса дзодзӧгӧс дозмӧркӧд! — дӧжнасис Володя.

— Аттьӧ, зонъяс, — эз кӧсйы сетчыны Галина. — Но мама, чоюкъяс тшӧтш и, пувйыслы радджыкӧсь лоӧны.

Аристархлӧн пӧсылкаын унджык местасӧ босьтіс, дерт жӧ, дозмӧр, сьӧд вийӧр. Мед оз тшыксьы, бура солалісны да жаритісны сійӧс. Аристарх мӧдӧдіс гортас тшӧтш и бӧжсӧ да бордъяссӧ дозмӧрыслысь. И, дерт, эз вунӧд юӧртны, кодлӧн тайӧ трофейыс.

Галина сӧмын и пуктіс мича пув вылас дженьыдик пасйӧдтор:

«Дона мамукӧй да муса чоюкъясӧй! Ыста тіянлы войвывса виноград, кодӧс воті колян шойччан лунӧ».

Сэсся ставӧн ӧтвылысь бура и чӧсмасисны дозмӧр шыдӧн, сійӧ вӧлі сэтшӧм чӧскыд кӧра, мый некыдз он вӧлі вермы пӧтны. А шыдсьыс лэптӧм да буретша солыштӧм пемыдгов яйыс йылысь мый нин и сёрнитны!

12

Кыдзи и пыр, велалӧма да, асывнас Николай Демьянович садьмис водз. Тӧрытъя юыштӧмысь, а тшӧтш и этша узьӧмысь, сьӧкыд вӧлі, весиг неуна шогӧдыштіс. Орччӧн лӧня и чӧскыда узис гӧтырыс. Николай Демьянович скӧрпырысь видзӧдліс сылӧн посни сера шылялӧм чужӧм вылӧ да вешйыштіс стенлань. Мӧдыс, садьмытӧг, нюжӧдчыліс небыд кинас, мед сывйыштны сійӧс, но Николай Демьянович — водзӧ чӧжсьысь лӧглунӧн — ӧвтыштіс сы бӧрся вӧтчысь кисӧ. Гӧтырыс узян унйывсьыс мыйкӧ нурбыльтыштіс да, сідзи и садьмывтӧг, бергӧдчис мӧдар бок вылас.

«Но и нисты!» — зэлалӧм лов тырнас вӧзйис сылы Николай Демьянович да чеччис крӧватьысь. Пасьтасигмозыс сійӧ нӧшта на видзӧдліс гӧтырыс вылӧ: кутшӧма тшӧгис да кызіс сійӧ бӧръя вояснас, кыз пипу гыр кодьӧн лои. Ньӧти оз видзӧд ас бӧрсяыс. А ӧд коркӧ сылӧн Юляыс вӧлі чача кодь лӧсьыдіникӧн, румкалӧн кодь вӧсни коскаӧн... Да, да, збыльысь вӧлі, эз на жӧ ӧд вунӧд сійӧ дзикӧдзсӧ...

Николай Демьянович ыджыда ышловзис да петіс пиыслӧн жырйӧ. Володя чӧскыда узис ки и кок ӧтарӧ-мӧдарӧ шыблалӧмӧн, верблюд гӧнысь небыд эшкыныс исковтӧма джоджӧ, юрыс песовтчӧма боквыв. Николай Демьянович меліа, кыкнан кинас кутыштӧмӧн, веськӧдіс пиыслысь юрсӧ, видзчысьӧмӧн шебраліс. Сэсся, кияссӧ морӧс вылас кресталӧмӧн, дыркодь видзӧдіс зонка вылӧ.

Сылӧн пи! И сэтшӧма мунӧ ас вылас, кыдз шуласны — кульӧма и ляскӧма. Сӧмын нырыс дженьыдджык — мамсяньыс, дерт, да юрсиыс пемыдджык. Дас нёль арӧс регыд лоӧ сылы. Мыйся морт сійӧ? Кодӧн лоӧ олӧмас?.. Ӧні тай батьыслань на ныртчӧ-а, машина нин со тшӧтш новлӧдлӧ... Но лоӧ-ӧ пиыслӧн сы мында жӧ вын, сэтшӧм жӧ зумыд сьӧлӧм кылӧм, кыдзи сылӧн, Николай Демьяновичлӧн? Али оз и ков сымдаыс?.. Колӧ... Быть колӧ!.. Ӧд олӧмыс оз ло ни кокниджыкӧн, ни прӧстӧйджыкӧн... Мед сӧмын эз мамланьыс кыскы, эз пӧлыньт сійӧс. А то артмас небыд нямӧд, кизьӧриник сорас-ныас...

Да, регыд нин дас нёль тырӧ Володькаыслы. Либӧ сэтшӧм нин пӧрысь али мый сійӧ ачыс, Николай Кувалдин? Нелямын арӧс... Татшӧмыс ӧмӧй пӧрысь? Абу на... Кутшӧм на сійӧ пӧрысь... Кыпыд вын сійӧ кылӧ вирысь и сӧнысь... Ок, кутшӧм мича да лӧсьыд эсійӧ нывкаыс!

Тӧрыт, буракӧ, повзьӧдӧма лои сійӧс, йӧйыдлӧн. Том дырйиыс моз друг пузис вирыс, и некыдз оз вермы кутны асьсӧ. Збыль али мый сійӧ, нывкаыс, радейтӧ эсійӧ чатӧр юра сьӧд сювчӧжсӧ?

А кыдз нӧ либӧ Риммаыскӧд водзӧсӧ лоӧ? — татчӧ Николай Демьяновичлы ковмис сьӧкыда ружӧктыны. — Сыкӧд, буракӧ, колӧ помавны, кытчӧдз абу на сёр. Дурыштім-ворсыштім и — хм — тырмас. Сідз нин, буракӧ, не этша югыд бугыляяс казялӧмаӧсь. Дерт эськӧ, ӧнӧдз на эз паськӧдлыны вомнысӧ, но мыйкӧ кӧ не на ног лоӧ, пырысь-пыр и тшапнитчасны гораланкаад, ставсӧ пырысь-пыр казьтыштасны, ставсӧ лыбӧдасны ортсыӧ... Да и гӧтырыс нин со, Юлечкаыс, зэ-эв пӧлӧса видзӧдлывлӧ. Вермас ӧмӧй сійӧ гӧгӧрвоны аслас рушмӧм-госсялӧм вемӧн, мый сылы, Николай Демьяновичлы, мыйкӧ ыджыдджыктор колӧ! Мичаджыктор колӧ!.. А Риммаыскӧд и збыльысь колӧ гӧрддзавны... А то кыдзкӧ абу и лӧсьыд: верӧсыс гӧститӧдӧ менӧ сьӧмгаӧн, а ме сэк кості гӧтырыскӧд... Нда... Кӧть эськӧ, шуам, Павелыс некутшӧма оз лӧсяв Риммаыслы гоз пӧв вылӧ... Этатшӧм нывбаба вылӧ ырыштчӧма, недӧкунь! Аняби кодь нывбаба вылӧ...

Николай Демьянович вежӧрын, кӧсйис кӧть эз, пондісны вуджрасьны Риммакӧд гусьӧникӧн аддзысьлӧмъяс, и бара на таысь шоналіс сьӧлӧмыс. И быттьӧ и жаль лои, мый ставыс тайӧ помассьӧ... Дзикӧдз али мый помассьӧ?

Сідзкӧ нӧ, збыль али мый Риммасӧ йӧткӧ сылӧн сьӧлӧмысь этійӧ югыд синма, ком чери кодь визув нывкаыс? Николай Демьянович весиг куньліс синъяссӧ. Ок эськӧ!.. Этатшӧм чикышыскӧд... Мугов вир-яйыс быттьӧ шонді жарӧн ыпъялӧ... А серӧктӧ кыдзи...

«Код лешакыс сӧмын и вайӧдіс татшӧмсӧ миянӧ!.. Со эськӧ кодӧс завклубнас индыны! Сӧмын ӧд оз, кӧнкӧ, мун?.. А гашкӧ, тӧвнас, кор пӧттӧдзыс уялас джуджыд лым пиӧд, воас кӧть клубӧ, кӧть шоныд садикӧ? А Риммасӧ либӧ сэки кытчӧ воштыны?»

Та вылӧ воча кывйыс эз на вӧв. А кадыс, кыдзи чайтсис Николай Демьяновичлы, тэрмӧдліс.

Кыдзи и быд лун, Николай Демьянович вӧлі асывъя развод вылын — кӧні йӧзӧс разӧдалӧны уджаланінъясӧ; бритчӧма-шыльӧдчӧма, кыпыд, быгалӧм кучик тужуркаа, сійӧ сеталіс мастеръяслы да механикъяслы дженьыдик индӧдъяс, кодъясӧскӧ ышӧдіс. Кор йӧз тыра машинаяс мунісны вӧрӧ, сійӧ ветліс гортас завтракайтны, а буретш ӧкмыс часын пукаліс нин пызан сайын аслас кабинетын. Ягӧ кайны сылы эз вӧв окота, да и торъя коланлуныс таын эз вӧв. Уджыс сэні быттьӧ шыльыда на муніс. Сэсся ӧд ягас, кыдзи и пыр, кайис Надя Турубанова, технорук. Сідзкӧ, и тӧждысьнысӧ нинӧмла, сэн кӧ нин сійӧ. Медбӧрын Енмыс сетіс жӧ бур отсасьысьсӧ Николай Демьяновичлы, кымын во виччысис...

Николай Демьянович чӧла пукалыштіс турунвиж нойӧн эжӧм ыджыд пызан саяс. Сэсся звӧнитліс да корис тӧрытъя уджалан лун йылысь сводка. Нормировщица — олӧма нин нывбаба, косіник да зэв кузь кока — пырысь-пыр жӧ вайис.

«Ок и чепсасьӧ зібъяснас!» — бӧр петысь нывбаба вылӧ зывӧка моз видзӧдіг мӧвпыштіс Николай Демьянович. — А этійӧ, Галя Горицветыс, дерт, чикыш моз жбыркнитіс эськӧ... Нда...»

Сэсся вӧйтчис сводкаса лыдпасъясӧ.

Тӧрыт лесопункт кыскӧма куимсё кызь кубометр вӧр. «Бур! Кызь куб бара на содтӧд, — сьӧлӧм бурмымӧныс мӧвпавсис начальниклы. — Позьӧ шуны, быдса леспромхоз мында бертам-лэптам! Мукӧд лесопунктыс сёӧн-джынйӧн куб шлёчнитасны и — оз и несйывны! А славаыс дзик ӧткодь — мый тэ начальник, мый найӧ...»

Сэсся начальниклӧн мӧвпъясыс велалӧмпырысь нин вешйисны леспромхозса директор Нимцовичлань: «Кор нин со пенсия вылас петан-а, пӧрысь выжыв! Тусь ни пызь жӧ тэысь-а, бур местасӧ сӧмын сісьтан!» — Николай Демьянович кӧть эськӧ и чорыд кывъясӧн мӧвпаліс тадзи директор йылысь, но сьӧлӧмас сы дінӧ лӧглун эз вӧв. Сы вӧсна, мый чайтіс: кор директор петас шойччыны, сы местаӧ быть индасны сійӧс, Кувалдинӧс, кыдз медся сяммысь да писькӧс начальникӧс. Быть!.. Ӧд со лӧсьӧдіс да тэчис жӧ сійӧ, позьӧ шуны, образцовӧй лесопункт. Район пасьта ордйысьӧмын медводдза местаясыс пӧшти век сы сайын, Кувалдин сайын. Сэсся и райкомын да райисполкомын, а тшӧтш и комбинатын, уна друг да ёрт сылӧн пукалӧ, тшӧтш шуасны сы дор ассяньыс кыв...

Николай Демьяновичлы тӧд вылас уси — а колӧ шуны, мый сійӧ радейтліс казьтывны бӧрӧ кольӧмасӧ — уси тӧд вылас, кыдзи сійӧ коркӧ воис татчӧ гӧтырыскӧд. Слесарӧн на вӧлі сэки мортыс!.. Сэки Печоркаын некымын пӧлыньтчӧм барак сӧмын на и сулаліс. И начальникыс вӧлі директор кодь кымын жӧ пӧрысь выжыв, вӧвшойясысь кындзи некутшӧм техника эз тӧд, вина сӧмын дучкис да оліс. Тайӧ ропмунӧм мырыс вермис эськӧ ӧмӧй вӧчны лесопунктсӧ сэтшӧмӧн, кутшӧм ӧні сійӧ эм? А вот сійӧ, Николай Кувалдин, вермис. Кӧть эськӧ и нинӧм абусянь кыпӧдчис, медулісянь, тискисянь да напилоксянь со этайӧ турунвиж ноя пызан сайӧдзыс кыпӧдчис. И — сымда бертіс-вӧчис! Быдӧнлысь веж петкӧдлана лесопункт зымкнитіс, коді сӧмын план сертиыс сетӧ куимсё куб... Оз быдӧн гӧгӧрвоны, мый дон ставыс тайӧ сулалӧ, колӧ и оз ков бӧжнысӧ лэпталӧны... А вот видлы домсӧ да вӧжжисӧ личӧдны, мый артмас. Тӧлысь-мӧд мысти ставыс пондас быздыны-резьдыны став вурысъясӧдыс. Тайӧ вояс чӧжыс сійӧ бура нин удитіс тӧдмавны йӧзсӧ, налысь пӧрӧдасӧ. Тайӧ пӧрӧдасӧ вынӧн колӧ босьтны, кӧрт киӧн. А бӧртинас тэныд йӧзыс, асьныс жӧ, аттьӧ кыв на шуасны. Торйӧн нин вӧрын, вӧрса уджъяс вылын, кытчӧ быдсяма лёк шыбласыс быдлабоксянь воӧма, и тані, бурджык нин, ёнджыка личкыштны да кусыньтны, мед мӧдарӧ эз пезьды...

Думъяснас тадзисӧ шыбӧлитчылӧм бӧрын Николай Демьянович мырдысьӧн моз бӧр тшӧктіс ачыс аслыс бергӧдчыны сводкалань. Вӧрсӧ бара на медуна пӧрӧдӧма Сергей Огнёвлӧн бригада.

«Уджавнытӧ сійӧ вермӧ! — тӧдлытӧг шоныда мӧвпыштіс бригадир йылысь Николай Демьянович, кӧть эськӧ и эз на вӧв дзикӧдз кусӧма сы вылӧ лӧглуныс этійӧ челядь костюмъясыс вӧсна. — Сӧнӧд Серёгаыс, кӧть эськӧ и, видзӧднысӧ, абу нин сэтшӧм ыджыд да ён... Кык пӧвстӧн гара путшкӧма кодь ён... И мый сійӧ сэки сідзи тшӧтясис ме вылӧ? Тшаквасьыс?.. Кыдзкӧ колӧ меным — быть колӧ! — тайӧ вына да тӧлка зонсӧ асланьӧ бурджыка сибӧдны, веськыд туй вылӧ чуйдӧдны. Колӧ гӧгӧрвоӧдны сійӧс, мый вӧр посёлокын вына киӧн веськӧдлӧм — абу менам ыджыдалӧм, абу Н. Д. Кувалдинлӧн этшысь петӧм, а быть коланатор. И мӧд ногыс оз вермы лоны».

А эсійӧ нывкаыс буретш веськалӧма Сергейлӧн бригадаӧ...

Тайӧ мӧвпыс бара на шыбӧлитіс Николай Демьяновичӧс сводка дінысь. Сійӧ, дзик нин виччысьтӧг, мӧвпыштіс, мый вӧлі кӧ быттьӧ сійӧ нывка местаас ачыс, бӧрйис эськӧ кык молодеч пӧвстсьыс — не кӧ лыддьыны коймӧд молодечсӧ: асьсӧ сійӧс! — бӧрйис эськӧ не этійӧ вылын юра сьӧд сювчӧжсӧ, гоголь-могольсӧ, а буретш Сергейӧс. Сергей Огнёвӧс.

Тадзисӧ мӧвпалысь Николай Демьянович весиг шогӧ усьліс, ачыс аслыс жальӧн лоліс. Сыысь жальӧн, мый со вот олӧмыс зэлыд гӧрӧдӧн гӧрддзаліс-йитіс сійӧс мустӧммӧм нывбабакӧд, и олӧ со и олӧ, кӧть эськӧ и лов тырнас тӧдӧ, мый ёна ыджыдджык дон сулалӧ сійӧ Юляыс серти. Кыдз морт, а тшӧтш и кыдз веськӧдлысь. Уна йӧз син водзын сулалысь... Но сідз нин тай артмис сылӧн: кыдз начальник сійӧ быдтор вермӧ вӧчны, быдтор вермӧ ас ногыс песовтны. А тані со мыйкӧ эзджык тырмышт, мед эськӧ ӧтчыд керыштӧмӧн орӧдны... Дерт, пи эм налӧн, Володька, дона морт... Кытчӧ на пӧ сійӧс воштан, зонкасӧ?..

Эз, Николай Демьянович Кувалдин некор эз лыддьыв асьсӧ кырсалысьӧн, быд юбка бӧрся вӧтлысьысьӧн. И не сӧмын ачыс эз лыддьы — мортыс и збыльысь эз вӧв сэтшӧмнас...

Сӧмын сы пытшкын вывтіджык яра ыргис-ломаліс олӧм биыс, корсис петан туй. Сэтчань и татчань ыръяліс, эз на усь сы пай вылӧ нывбабакӧд овлысь ыджыд шудыс да... Ӧтчыд овлысь шудыс...

И мед оз сӧрны, мый быд нывбабакӧд дась сійӧ ышмыны, — оз на бара быдӧныдкӧд! А сӧмын сыкӧд, код дінын вӧрзьӧ-песовтчӧ сьӧлӧмыс. И чайтсьӧ — со сійӧ, дыр корсян шудыс!

Тадзи жӧ Николай Демьянович эз лыддьы асьсӧ диктаторӧн тайӧ ылі вӧр посёлокас, кодӧс вӧлі торйӧдӧма Ыджыд Мусянь туйястӧм уна верст пасьта вӧръясӧн. Да, эз лыддьы татшӧмнас, кӧть эськӧ и тӧдӧ, мый син саяс пыр унджыкӧн пондісны ыдждӧдлыны сійӧс тайӧ чорыд шуӧмнас. Мед нимтӧны! А ачыс сійӧ, Николай Демьянович Кувалдин, бура велаліс тӧдны: сӧмын зумыд киясысь оз позь нетшыштны вӧжжисӧ! Сӧмын зумыдысь... И мед эськӧ медся посниторъясас кыліс лесопунктса начальниклӧн гӧлӧсыс. Мед кӧть, шуам, сёрниыс и мунӧ сійӧ жӧ ной костюмчикъяс йывсьыс, мустӧм кӧть сэсся абу мустӧм наӧн ноксьынысӧ. И сьӧлӧм тырнас эскис Николай Демьянович — помысь помӧдз эскис! — мый лесопунктын тыр ладыс сӧмын сэки лоӧ, кор быдлаын пондас кывны начальниклӧн гӧлӧсыс.

И тайӧ гӧлӧсыслы, чайтсис Кувалдинлы, колӧ юравны и сэки, кор ачыс начальникыс и чӧв олӧ. Либӧ кӧнкӧ бокын ветлӧдлӧ. Либӧ весиг отпускалӧ-шойччӧ.

Сӧмын сідз.

Уджсӧ да олӧмсӧ — Печоркаын кӧть кӧнкӧ мӧдлаын — колӧ сідзи котыртны да лӧсьӧдны, мед эськӧ и медбӧръя увйысьысьыс керасигас эз-эз да и мӧвпыштіс: а кыдз эськӧ менам удж вылӧ видзӧдліс АЧЫС? И лавкаын вузасьысь мед тадзи жӧ тӧждысис-мӧвпаліс.

Мӧд ногыс немысь немтор оз артмы ни гынмы, чайтсис Николай Демьяновичлы.

Мӧд ногӧнсӧ дасьыс ставыс киссяс!

Триньӧбтіс телефон. Кувалдин нӧрӧвитліс здук-мӧд, сэсся тэрмасьтӧг кыпӧдіс трубкасӧ. Директор...

— Пал Палыч? Чолӧм, другӧ! Кыдзи мырсям-керам? Ог лёка: куимсё кызьӧс тӧрыт сетім. Мый-мый шуан?.. Бара?.. Век тэнӧ мезды... Сідз нин мый вынысь пессям, ныр вылӧ сутшкысьтӧдз, усурным ортӧдз. Став вынным вӧрын, стрӧитчыны весиг огӧ вермӧй... Мукӧдыс вылӧ эськӧ личкыштін! Некыдз оз во менам юрӧдз — мед эськӧ план не тыртны. Ог гӧгӧрво ме... Мый либӧ сэтшӧмъяссӧ видзны начальникъясас?.. Но лады, лады... Эн вись, эн несъяв!

— Тьпу! Абу директор, а баба омӧлик! — горӧдіс сійӧ трубкасӧ рычагъяс вылӧ шыбитігмоз. — Пукалӧ сэні... Чипан колькъяс эськӧ сетны тэныд пӧжны, ыджыдджык пӧльзаыс вӧлі... — Сэсся сійӧ копыртчыштіс да шуис телефоныслы: — Колӧ ёнджыка личкыны нюжмасьысьяс да нёрпалысьяс вылас!

Ӧдзӧсӧ кодкӧ негораа торкӧдчыштіс.

— Да-да! — пырысь-пыр жӧ воча горӧдіс начальник, асывбыдсӧ сылы дышӧдіс нин вермасьны аслас букшасьысь сьӧлӧмыскӧд.

Кабинетӧ пырис ар кызь нёля зон — шӧркодь тушаа, ыджыд кымӧса, но увланьыс ёна векнялысь чужӧма. Сійӧ, тыдалӧ, яндысис татчӧ пырӧмсьыс, сы вӧсна мый могсӧ, кодӧн воис, не ӧтчыдысь нин висьтавліс начальниклы.

— Николай Демьянович, ме со бара... Вуджӧдӧй менӧ вӧр бригадаӧ... Шулі нин тай: пӧрӧдчыны ӧддьӧн окота велӧдчыны... Видлыны! Ог тай ме вӧзйысь, кӧні кокньыдджык...

— Славка, ме жӧ лючки да бура висьталі тэныд: ӧні ог вермы! Кутшӧм нӧ миян контора лоӧ, быд лун кӧ пондам ӧтилаысь мӧдлаӧ вештавны йӧзсӧ? — зілис эскӧдны корысьӧс Кувалдин.

— Да ӧд и мортыс эм, коді кӧсйӧ ме местаӧ локны!

— Коді эськӧ мый оз кӧсйы да! А ӧнісӧ тэ ачыд на ас местаад бура уджалан.

— И сійӧ мортыс вермас сідзи жӧ!

— Славка, вай эн сюйсьы, кытчӧ оз колыс. Вензьыны ме тэкӧд ньӧти ог кӧсйы. Некор. Кыдзи ме шуи — сідзи и лоӧ. И тырмас сэсся та йылысь! Кор тэ ме местаӧ пуксян, этайӧ пызан саяс, сэки и верман гудравны ставсӧ, кыдзи тэныд колӧ.

— Но ӧд колӧ жӧ и менӧ гӧгӧрвоыштны, Николай Демьянович! — зонлӧн век на ымраліс надеяыс.

— Тырмас, мися! — эз сэсся вермы кутчысьнысӧ да горӧдіс Николай Демьянович. — Кор ковман тэ ягас, сэки и вуджӧда. Мед кӧть сэсся и аслад тэнад сэк кежлӧ вежсяс нин думыд, — бӧр лӧньыштӧмӧн нин содтіс сійӧ.

— Ок и морт жӧ эськӧ да!.. — ыпмуніс Славка, нетшыштчис-бергӧдчис да эз зэв лӧня пӧдлав ас бӧрсяыс ӧдзӧссӧ.

— Сӧмын тадзи, — нурбыльтіс петысьлы Николай Демьянович, лыбӧм лов шысӧ лӧньӧдны зілигтыр.

Дерт эськӧ, шуам, Славкасӧ позис и вуджӧдны ягас, ёна нин тай дзайгӧ да. Стрӧитчанінас сы пыдди, гашкӧ, и збыльысь вермис уджавны мӧдыс... Но ӧд делӧыс абу на куш сӧмын таын — тані, медъёна, асьсӧ принципсӧ колӧ тӧд вылын кутны. Талун тэ небзьӧдчы да Славкалы воча мун, мӧвпаліс Николай Демьянович, а аски дасӧн котӧрӧн воасны тэ дорӧ да пондасны вӧзйысьны: ме эськӧ вот татчӧ кӧсъя, меным эськӧ со тайӧ колӧ... Чери пӧ тай корсьӧ джуджыдджыкин, а мортыд — бурджыкин... Сідз эськӧ, дерт, да! Сӧмын мый сэки лоӧ лесопунктыскӧд?.. Оз, тадзисӧ личӧдчыны Николай Демьянович Кувалдин некыдз эз вермы. Сійӧ — начальник, сылы гӧгӧр бурджыка тыдалӧ. Сылы сетӧма власьт и кутас вӧчны да веськӧдлыны сідзи, кыдзи аслыс чайтсьӧ бурджыкӧн.

Тайӧ мӧвпъяссьыс бурмыштіс сьӧлӧмыс. Босьтіс трубка да звӧнитліс улыс складӧ, юасис, кыдзи воалӧны вӧр тыра машинаяс.

Кабинетӧ пырис Римма Ефанова, клубса зав. Тэрыба матыстчис пызан дорӧ. Николай Демьянович — вежсьӧм чужӧма — сувтіс сылы воча.

— Бур лун, Коля, — шызьӧмсӧ ӧдва кутіг шуис Римма, а дзугыльмӧм гырысь синъясыс сылӧн дасьӧсь пӧсь сир войт моз войтыштны Николай Демьяновичлӧн синъясӧ.

— Бур лун, Римма, — меліа вочавидзис Николай Демьянович, а ырсмунӧм вежӧрыс сизьдысьӧ-зільӧ тӧдмавны, мыйла эськӧ Риммаыс татшӧм тэрыбасӧ пырис кабинетӧ, лун шӧра лунӧ. Ӧд кымынысь нин вӧлі сёрнитчӧма, мед ӧтлаынсӧ этшаджык йӧз син улӧ веськавлыны, этшаджык йӧз сёрнияс лэптыны...

— Тӧрыт тай ті миян ордын вӧлӧмаӧсь, Коля? — юаліс Римма Кувалдин вылысь кӧйялысь пӧсь синъяссӧ вештывтӧг.

— Вӧлім. Игнат Иванович дзайгыны пондіс: ветлам да ветлам Яковлевичьясӧ, гажӧй пӧ бырис. Ӧти сайын и юръяснымӧс веськӧдыштім неуна.

— А эсійӧс... Галя Горицветсӧ... гашкӧ, медсестра пыдди босьтлінныд? — Риммалӧн ӧзйысь мича синъясыс виччысьӧны, виччысьӧны воча кыв сьӧлӧм дойнас и вирнас йиджтысьӧм-юалӧмыс вылӧ.

— Ми нуӧдлім сьӧрсьыным Аристарх Шумовӧс, а этійӧ нывкаыс, ачыд тӧдан, некор оз янсӧдчыв сыкӧд, — шыльыда шуис Николай Демьянович, Риммалӧн пӧсь видзӧдӧмысь синъяссӧ лэдзтӧг. — Зэв шань морт вӧлӧма Аристархыс. Гажа морт и быдторсӧ тӧдӧ... Ме чайта, тэныд сійӧ, клубад, унаторйӧн вермас отсавны. Кӧсъян кӧ, ме ачым сёрнитла сыкӧд та йылысь.

— Аттьӧ, Коля... — Риммалӧн зэлавлӧм чужӧмыс кыдзкӧ пырысь-пыр жӧ небзис, личмуніс, пемыдлӧз синъясас югнитіс синва. — Аттьӧ... Ме ачым... сёрнита...

— Мый тэкӧд лои, Римма? — сьӧлӧм сетіс Николай Демьянович. — Тэ вай пуксьы. А то пырны вермас кодкӧ... — Дерт, Николай Демьянович ставсӧ зэв бура гӧгӧрвоис. Тӧдӧмысь, Риммаыс казьтыштіс, кыдзи коркӧ найӧ... первойысь... кургисны начальниклӧн газикын. Тулыснас тайӧ вӧлі, шоныд лунӧ, гӧгӧр вежӧдіс... Риммаыс буретш вӧлі восьлалӧ посёлоксянь сиктӧ, сійӧ, начальник, вӧтӧдіс машинанас, сувтіс, восьтіс ӧдзӧс... Меліа корис: пуксьы, Римма, меным тэладорӧ жӧ, мый весьшӧрӧ коктӧ песны... А гӧгӧр веж биӧн ыпъяліс виртӧ пузьӧдысь тулыс...

— Коля, ми тэкӧд сэтшӧм гежӧда кутім аддзысьлыны, — шуис Римма начальникӧс радейтысь и шогсьысь видзӧдласӧн сотігтыр.

— Йӧзасьӧмысь лоӧ повны, Римма...

— Да ӧд ме ог вермы тэтӧгыс овны, Коля! — дзескалӧм лов шы пырыс шуис Римма, нетшыштчис Николай Демьяновичлань. — Дзикӧдз косьмыны ме понді... Тэкӧд тӧдмасьӧм бӧрын... Сэтшӧм ён тэ... ыджыд... сэтшӧм пӧсь вира... Тэкӧд тӧдмасьӧм бӧрын синмӧн ме ог вермы видзӧдны Павел вылӧ... Табак тшынӧн вемӧдзыс йиджтысьӧма... Ӧти румкаысь нюньӧ кодь код... Сэтшӧм зывӧк сійӧ меным лоис ӧні... Ой, тӧдін кӧ эськӧ тэ!..

— Римма, лӧньышт вай, лӧньышт!.. — шӧйӧвошӧмӧн шуис Николай Демьянович, сійӧ повзис Риммалӧн татшӧм сёрнияссьыс. — На со, юышт васӧ...

Николай Демьянович кисьтіс да нюжӧдіс Риммалы стӧкан тыр ва.

Римма горша юис. Ыджыда ышловзис. Сэсся юаліс неуна лӧньыштӧмӧн нин:

— Кыдзи нӧ сэсся меным водзӧсӧ овны, Коля?

— Наперво, нинӧмла юртӧг-садьтӧг пырны биас... Сотчыныд тэа-меа удитам на... — Николай Демьяновичлы сьӧкыд вӧлі сёрнитны Риммакӧд, сылы вӧлі и жаль пикӧ воӧм нывбабаыс, но сэк жӧ и ачыс аслыс сійӧ вӧлі жаль. — Оз ков миянлы, Римма, водзӧ на ёсьтыны сійӧс, мый сідз нин ёсьмӧма. Тэнад семья, и менам семья эм. Тэнад пи быдмӧ, и менам быдмӧ жӧ... Кытчӧ найӧс воштан?.. Меным ӧд, Римма, абу жӧ кокни... Абу нин ӧд том зон ме, мед эськӧ нем думайттӧг ставсӧ ратшйӧдлыны-орйӧдлыны... Начальник со, сымда йӧзӧн лоӧ веськӧдлыны... Век йӧзлӧн син водзын... Позьӧ, дерт, ӧдйӧ ратшйӧдлыны став везъяссӧ. А бӧрсӧ йитлыны кыдзи?

— Ме гӧгӧрвоа...

— Сідзкӧ и, лады. Колӧ сӧстӧм юрӧн ставсӧ тайӧс мӧвпыштлыны, лӧнь сьӧлӧмӧн... А ӧні вай мун, Римма, абу лӧсьыд, кодкӧ пырны вермас...

13

Кыдзкӧ ӧтчыд, сиктӧ ветлӧмсянь вежон-мӧд мысти, Галя пыраліс лавкаӧ, ньӧбис нянь да донтӧм сельги, кодлӧн сола бӧчкаын дыр куйлӧмысла ачыс нин вӧлі чуктӧ лы дінсьыс чигыс. Вӧлі пемыд рыт — арся луныс ӧтарӧ пыр дженьдаммис, — уличсӧ муртса-муртса югдӧдыштісны сюръяяс вылын шочиник пӧнаръяс.

— Галя, сулавлы! — виччысьтӧг чукӧстіс сійӧс мышсяньыс нывбабалӧн тӧдса гӧлӧс.

Галя сувтіс да бергӧдчыштіс — сійӧс вӧлі вӧтӧдӧ клубса зав Римма Ефанова.

— Бур рыт, Галя...

— Бур рыт, Римма...

— Кыдз-мый нин олан, Галя? Гортсьыд он гажтӧмтчы? — ылӧсас юасис Римма, и тӧдчытӧг эз ов, мый эз тайӧ могӧн сійӧ суӧд пемыдінын нылӧс. — Мыйкӧ шоча тэ волывлан танцуйтны, ёна мудзан, буракӧ?

— Да... Мудза... Зэрӧ ӧтарӧ, да ставыс кӧтасис, черыд вильдалӧ кисьыд... Не йӧктӧмӧдз...

— Галя, а кыдзи тэныд кажитчӧны миян йӧзыс? — нывкӧд орччӧн восьлалігмоз юасис Римма аслас медшӧр мог дінас вочасӧн сибӧдчиг. Но Галя важӧн нин гӧгӧрвоис том нывбабалысь тайӧ могсӧ.

— Йӧз кыдз йӧз, быдсямаыс тай эм...

— А начальникным кажитчӧ тэныд? Николай Демьянович?..

Со кӧні Риммалӧн медшӧр юалӧмыс и могыс. Галя вочавидзис кыдз вермис шыльыдджыка:

— Кыдз тэд шуны... Тӧдчана дядьӧыс, казялан татшӧмтӧ... — Нывлы зэв нимкодь лои, мый зэв лӧсялана артмис сылӧн «дядьӧ» кывйыс. Мед Римма казялӧ, мый начальникыс туйӧ сылы, Галиналы, бать пыдди. — Сӧмын тай шуӧны, мый зэв пӧ чорыд да вылӧ пуксьысь. Дерт эськӧ, шуам, месӧ, ас пайысь, нинӧм сэтшӧм-татшӧмсӧ сылысь эг на казявлы да. Весиг мӧдарӧ: неважӧн сійӧ миянӧс, Аристархкӧд, сиктӧдз гургӧдліс аслас машинаӧн. Вӧтӧдіс туй вылын и босьтіс... Сэтшӧма гӧститім сэсся ми, зэ-эв шань йӧз ордын... Ог тӧд, кыдзи овныс... Сэтшӧм чӧскыд чериӧн миянӧс номсӧдлісны, кывтӧ ньылыштан!..

— Збыль али мый тэ он тӧд, код ордын вӧлінныд? Миянын ӧд ті вӧлӧмаӧсь... — лӧня шуис Римма.

— Кыдзи тіянын? — Галя мый вермис вӧчис юалӧмсӧ чуйманаджыкӧн.

— Миянын... — ышловзис Римма. — Айка ордын...

— Яковличыс?.. Тэнад айка? Ок и гажа да тешкодь старик! Сэтшӧм лӧсьыда висьтасис вӧралӧм йылысь! И ньӧти оз тӧдтӧмт миянӧс...

— А Павелыс — менам верӧс... — дзугыля торкис нылӧс Римма. — Тэ, чурки-буди, эн-ӧ радейтчы сы вылӧ?

— Мыйла нӧ тадзи сёрнитан, Римма?

— Ме сэки, сёрӧнджык, вои гортӧ, а сійӧ садьтӧм код куйлӧ. Энькаыс кыдзкӧ-мыйкӧ кульӧма жӧ дӧрӧмсӧ да гачсӧ. Урӧс кычан моз никыльтчӧма... Виж дуль вомсьыс визувтӧ... Тьпу... А меным... меным колӧ водны сыкӧд орччӧн...

— О енмӧй-чужтысьӧй!.. Римма!.. Да мыйла нӧ тэ меным тайӧс висьтавлан? — шӧйӧвошис Галина.

— А орччӧн эм мӧд мужичӧй. — Римма быттьӧ эз и кывлы Галяӧс, водзӧ сёрнитіс, быттьӧ ас кежас гораа мӧвпаліс: — Мича да ён эм... сэтшӧм пӧсь... сэтшӧм муса... кывъяс оз сюрны бурджыкасӧ шуны... Ой кыдзи ме сійӧс радейта! Кыдзи радейта, Галя!.. Николай Демьяновичӧс... Коляӧс...

— Но и радейт, мыйта колӧ, пӧсь ни кӧдзыд меным! — виччысьтӧг пузис Галя. — И нинӧм меным висьтавлыны асланыд... кырсалӧмъяс йылысь!

— Галя, донаӧй, тэ эн скӧрмы, эн дӧзмы ме вылӧ... Ме... ме... сэтшӧм шудтӧм... Ачым нин ог тӧд, мый сӧра... Меным кажитчӧ, мый Коляыс вежсис бӧръя каднас ме дінӧ. Кӧдзаліс быттьӧ... Радейтысь сьӧлӧмыд ӧд кылӧ татшӧмтортӧ... Мен чайтсьӧ, мый тэ понда тадзисӧ лоис, Галя...

— Да тэ тай и збыльысь сӧран, Римма! — ырыштчис Галина, кӧть эськӧ и водзвыв виччысис Риммасянь мыйкӧ татшӧм сямасӧ. — Сійӧ жӧ, муса начальникыд тэнад, кызь арӧсӧн меысь ыджыдджык! А сэсся... менам и аслам зонмыс эм, кӧсъян кӧ тӧдны... Сэтшӧм авъя зон! Миян сыкӧд, гашкӧ и, регыд свадьба лоӧ, вот! — скӧрмӧмвывсьыс да пӧсьвывсьыс горӧдіс Галина, кӧть эськӧ сійӧ здукас помӧдзсӧ и ачыс на эз вермы вежӧртны, мый йылысь сёрнитӧ. Тайӧ здукас ныв кӧсйис сӧмын ӧтитор: мед эськӧ ӧдйӧджык нин помасис сьӧлӧмсӧ дойдалысь, ловсӧ нетшкысь сёрниыс.

— Прӧстит менӧ!.. — куттӧг нин ливӧстіс Римма, пӧся сывйыштіс Галяӧс да пондіс окавны, а ачыс пыр ёнджыка бӧрдіс, бӧрдіс...

— Дугды, Римма, мый нӧ тэкӧд лои... Оз жӧ позь тадзи... Этатшӧма вийсьыны... — шуаліс Галя, а ачыс друг сыркмуніс-шемӧсмис. Аслас «свадьба» шуӧмысь сыркмуніс-повзис... Тадзи шуӧмнас эз-ӧ чеччышт сійӧ, Галя Горицвет, помтӧм-пыдӧстӧм йирӧ, кытысь, гашкӧ, и бӧрсӧ петан туйыс абу? Эз-ӧ нем думайттӧг чеччышт сійӧ тадзи?!

14

Невеста пырис лым еджыд шӧвк платтьӧа, сэтшӧм жӧ еджыд кокошника, кодӧс вӧлі лӧсьыда мичмӧдӧма алӧй-виж коръясӧн дорӧсалӧм пув да пелысь тусьясӧн. Невеста яндысис та мында йӧзсьыс, сы вылӧ веськӧдӧм та мында синъясысь, мугов чужӧмыс сылӧн ымраліс асъя кыа этшӧн, а пыдӧ вӧйӧм гырысь кузьмӧс синъясыс югзисны асъя шонділӧн кодь жӧ югӧръясӧн.

Невестаӧс нуӧдіс сой пӧлӧдыс Майя, сійӧ збоя и тшапа видзӧдіс чукӧрмӧм йӧз вылӧ. А мыйӧн казяліс дружкаяс чукӧрысь жӧникӧс, чорыда шуис:

— Дарӧм огӧ сетӧй! Бур дон колӧ миянлы! Тӧварным кӧ шань да лӧсьыд — унджык деньга перйы-лӧсьӧд!

Но татшӧм кывъясыд ёна чушисны гӧрд юра дружка Володя Белыхлы. Сійӧ чепӧсйыштіс водзлань кузь мыгӧра, статя жӧникӧс, код вылӧ быттьӧ вурыштӧмаӧсь сьӧд ной костюмсӧ, а лым еджыд дӧрӧм морӧс вылас шевкнитӧма бордъяссӧ лӧз бобув.

— Этатшӧм купеч-молодеч саяс не сетны? — ызъяліс беринӧсь чужӧма дружка. — Да тэ кульлы синъястӧ, видзӧдлы бурджыка, мамочка-зыряночка!

— Деньга пукты — сэки вӧлись мыйкӧ чуктас! — эз кӧсйы личлэдзны бур тӧварӧн вузасьысь.

— Эстшӧм вӧлӧмыд тэ скуп? На нин, сета тэныд руб... — тадзсӧ кывберитігӧн Володя судзӧдіс зепсьыс эзысь деньга, качӧдліс сійӧс Майя водзын. Мӧдыс пелька тшапнитіс, матыстлӧмӧн бура видзӧдліс, сэсся и пиньнас видліс.

— Корошо! Бур! — вӧлись небзьыштіс мамка. Сэсся сійӧ сувтӧдіс жӧникӧс да невестаӧс орччӧн, босьтіс мышкас сулалысь ныв киысь мешочӧк да и кутіс киськавны налысь юръяссӧ нянь торпыригӧн. А сэк жӧ дружка, Володя Белых, койыштіс на вылӧ китыр дозмӧр борд-гӧн.

— Мед тіян олӧмныд лоӧ бур да пӧтӧс! — шуис Майя.

— Мед гӧн моз кокниа да шоныда овсяс! — содтіс дружка.

Ставӧн гӧгӧр кыпыда кекӧначисны, сералісны, нимкодясисны. Сэсся дыр пуксялісны пызанъяс сайӧ, кодъясӧс «Т» шыпас моз вӧлі лӧсьӧдӧма Лихачёвъяслӧн патераын — Игнат Иванович да Надежда Васильевна сьӧлӧмсяньныс вӧзйисны вӧчны ыджыд праздниксӧ ас орданыс.

Кутшӧм сӧмын сёян абу дасьтӧмаӧсь пызанъяс вылӧ! Ставыс чӧскыдысь-чӧскыд да пӧтӧсысь-пӧтӧс! Но век жӧ медъёна вежтӧ петкӧдлісны да дульватӧ пычкисны выльӧникӧн на солалӧм комъяс, Рысь Кузьмалӧн козин. Комъясыс вӧліны гырысьӧсь, кызӧсь, тшӧгӧсь, улиса да гӧрда ымралісны чӧлсалӧминӧдыс да сідзи и вӧзйысисны вомад. Ачыс старикыс тані жӧ вӧлі да лов тырнас кыпъяліс-гыгъяліс бур юӧм водзвылад.

Жӧникӧс да невестаӧс пуксьӧдісны «Т»-ыслӧн юрйылӧ, мед ставлы паныдӧн найӧ лоӧны.

Галя Горицвет ёна шызьӧма и ыззьӧма татшӧм праздниксьыс: ӧд, медъёнасӧ, сы ради лои тайӧ гажыс! Сьӧлӧмыс нывлӧн талун лунтыр на быттьӧ лэбӧ кытчӧкӧ, мый вынсьыс лэбӧ, и мукӧддырйиыс ставыс тайӧ — став кыпъялӧмыс и гажыс — чайтсьӧ сылы вӧтын кодьӧн, садьмас да, гашкӧ, и ру моз ставыс бырӧ, вошӧ, немтор оз ло... Да мыйла нӧ оз ло! — со тай нӧ, гӧгӧр, тӧдса чужӧмъяс, шоналӧмӧн видзӧдысь синъяс, и гажа гӧлӧсъяслӧн ызгӧм, и румка-стӧканлӧн зильгӧм, и чӧскыд сёян-юанлӧн кӧр...

Кор ставӧн пуксялісны пызанъяс сайӧ, да стӧканъясӧ лои кисьталӧма асъя кыа рӧма юан — турипув ваӧн шӧрипӧв сорлалӧм спирт, — сэки сувтіс лесопунктса парторг Порфирий Иванович Комлев, ар ветымына, ньӧжмыдіник вӧраса дядьӧ. Йӧзлысь лӧньӧмсӧ виччысигмоз мурӧктыштіс-кызӧктыштіс, паськыда пукалысь синъяснас шоныда видзӧдліс жӧника-невеста вылӧ да и восьтіс свадьба-гажсӧ:

— Жӧниклы да невесталы — сё во овны ӧтлаын! — матыстіс киас кутан стӧкансӧ син дорӧдзыс да зэв збыльысь содтіс: — Курыда шутӧмаӧсь юансӧ, колӧ юммӧдыштны!

— Горько! Куры-ыд! — чилӧстіс Рысь Кузьма, кодлӧн ёна нин тачкис горшыс.

Со тай и шуисны сійӧ кывсӧ, кодӧс Галина рытывбыд виччысис и кодысь сэтшӧма поліс. Ӧд став йӧз дырйиыс сылы колӧ окыштчыны! Эта мында йӧзлӧн син водзын вӧчны сэтшӧмтор!

Но важ йӧз нин шулӧмаӧсь: шудсьыд пӧ оз кувлыны, ловйӧн колис и Галина. Ёна яндысигтыр окыштчӧм бӧрас сылӧн быттьӧ мыйыськӧ мыніс-личаліс лолыс, и лои сэтшӧм долыд да кыпыд!

И сійӧ, шудӧн и томлунӧн югзьысь Галя Горицвет, став йӧзкӧд ӧтлаын юис вина румка — тайӧ рыт вылас медводдзаӧс и медбӧръяӧс.

Югыд шуда олӧм вӧсна юис!

Сэсся кыпӧдчис пызан сайын Печорка лесопунктса начальник Николай Демьянович Кувалдин. Воис жӧ мортыс свадьба вылӧ, сідзкӧ, пыдди пуктӧ выль гозъяӧс.

Вына том чужӧма, мыйкӧ ыджыда мӧвпалысь чужӧма, сійӧ шыӧдчис том гозъя дінӧ:

— Сы могысь, медым овны сё во, медводз колӧ бур оланін. Администрация да местком водзвыв мӧвпыштісны та йылысь. Сідзкӧ, со тіянлы ключ выль керкаын кык жыръя патераысь. Олӧй-вылӧй!

Тайӧ вӧлі дзик нин виччысьтӧмӧн, да унаӧнӧс, дерт, шемӧсмӧдіс. Кӧть эськӧ, шуам, лесопунктын оланінъяснад эз дзескыдасӧ овны.

Аристарх Шумов тӧкӧтьӧ эз шатовмун помтӧм радлунысла. А невеста чашмунӧм синъясӧн сӧмын и видзӧдіс ышмӧм чужӧма начальник вылӧ.

— Ну спасибо, ну спасибо, Николай Демьянович! — шуаліс ыджыд шудӧн югзьысь жӧник начальник киысь дона ключ босьтігӧн. — Мать честная, кужим ӧмӧй ми думыштлыны...

— Тіянлы, аслыныд, аттьӧсӧ колӧ висьтавны, — тӧдчӧдӧмӧн шуис Кувалдин. — Честнӧй бур уджсьыныд. Татшӧм йӧзыдлы ме немтор ог жалит!

А Сергей Огнёв чуймӧмӧн мӧвпыштіс Кувалдин йылысь: «Вот сюра мутиыд, тшӧтш и миян нимсянь нин вынсьӧдӧма!»

Буракӧ, Сергейыс талун вывтіджык кузяӧн видзӧдлывліс томлунӧн югзьысь невеста вылӧ. Дерт, сійӧ и ачыс казялӧ вӧлі тайӧс, но немтор эз вермы вӧчны аскӧдыс. Галинаыс тарыт вӧлі сэтшӧм нин мичаӧн да синтӧ пӧртанаӧн. Сэсся ӧд свадьбаыс абу ӧмӧй сы вылӧ и эм? Кодъяскӧ гӧтрасьӧны, а миян синъясным пӧртмасьӧны...

Сюсь синма Майя, дерт, казявтӧг эз ов бригадирыслысь тадзи синмасьӧмсӧ да став йӧз дырйи бара на и бытшнитіс:

— Сергей, лешак, тэ тай нӧ талун вина юан, а невестаӧн закусывайтан?

Ӧтвывъя серам косьӧбтіс, керка вевтсӧ муртса эз лэпты. Но Сергей регыд аддзис жӧ воча кывсӧ:

— Ог невестаӧн, а жӧникӧн, — шуис дӧзмӧмсӧ и яндзимсӧ кутӧмӧн, ёнджыка код улӧ сетчӧмӧн. — Гашкӧ, регыд аслым ковмас тшӧтш ворсны тайӧ рольсӧ, со и велӧдча...

— Сідзкӧ, бара на сюрас гуляйтыштны! — радлӧ Майя. — А коді нӧ невестапуыс? Оз-ӧ нин менам пай вылӧ кӧсйы усьны татшӧм шудыс?

— А тэ эськӧ кӧсйин? Ӧтлаасьны мед кӧть ӧшкӧд, сӧмын мед не овны ӧткӧн?

— Тэ кодь ӧшкыскӧд ме бара эськӧ и олышті! — некыдз эз кӧсйы лоны водзӧсаӧн лэчыд кывъя ныв.

Свадьба вочасӧн пӧльтіс и пӧльтіс колана гажсӧ. Ӧд кымын ёнджыка кутасны гажӧдчыны, сымын дырджык кутасны казьтывны.

Кувалдин регыд муніс, уна удж вылӧ ыстысьӧмӧн. А кольччысьяс уськӧдчисны йӧктыны. И выль серам. Выль горзӧм-сьылӧм.

Ёна нин гажмӧм Рысь Кузьма ышмӧм гӧрд петук моз чеччовтіс медся шӧрас, да и пондіс гӧгравны-лэбавны Майя гӧгӧр, кодлӧн тэрыб кокъясыс ньӧти эз кӧсйыны кольччыны лэчыд кывсьыс. Этшсьыс петӧм гӧрд петук кыдзисюрӧ чеччаліс, вежнясис, шлопӧдіс асьсӧ кыті колӧ и оз ков, а сэсся и горӧдіс сьывны:

Ок тэ менам мусукӧй,

Ма вом дора кысукӧй,

Ма вом дора кысукӧй да,

Тыр вораа лысукӧй!

Тайӧ нин вӧлі сэтшӧм виччысьтӧмӧн, мый резӧбтісны-серӧктісны весиг медся кодъясыс, сэсся дыр на эз вермы лӧньны — сераліс-гажъяліс свадьба.

15

Ӧтарӧ чорзьысь лов шыӧн упкис матысмысь кӧдзыд кузь тӧв. Вижӧдӧм вӧр вылӧ швычӧка уськӧдчыліс васӧд тӧв ныр, чашйис-сыналіс дженьыд нэма коръяс, муӧдз кусньӧдліс яг выв пожӧмъяс. Парма весьтын сьӧкыда ӧшалісны топыд кымӧръяс, шонді мыччысьліс зэв шоча, а мукӧддырйиыс весиг чайтсис, мый лэбач кельӧбъяскӧд тшӧтш сійӧ лэбӧма шоныд лунвылӧ.

Войвывса тӧлыдлӧн эмӧсь аслас могъяс-корӧмъяс йӧз дінӧ... Сергей Огнёвлы, кыдз цехкомса председательлы, шоперъяс норасисны, мый гаражын немтор оз вӧчсьы — бара пӧ тӧвбыд лы и вем пондас кынмыны, мыльясысь да биа висьӧмысь он и мынлы...

Сергей ачыс видлаліс мастерскӧйяс и гараж, быдлаӧ нырсӧ сюйліс, и лои гӧгӧрвоана: колӧ чукӧртлыны цехком, чукӧстлыны сэтчӧ лесопунктса став начальствосӧ.

Медводзӧн воис партгрупорг Комлев, сідзсӧ уджалӧ сійӧ улыс складын вӧр пилитысь-чинталысьӧн. Видзаасис, пуксис да чӧла сутшкысис нырнас газетӧ. Комлевлӧн синмад шыбитчана чужӧм: ныр тшупыс лямалӧма-паськалӧма, быттьӧ сэтчӧ мыйӧнкӧ чорыда кучкӧмны, и таысь тшӧтш боквыв чепӧсйӧмаӧсь синъясыс да ылынкодьӧсь лоӧмаӧсь ӧта-мӧдсьыныс.

— Но, водзджык тай менам восьӧма, — шыасис жӧ сэсся этша сёрниа Комлев. Сійӧ ньӧжмыда кыскис зепсьыс табак кӧшель да дженьыдик, шом сьӧдӧдз нин сотчӧм каллян, личкалӧмӧн сӧвтіс махорка да ӧзтіс. Комлев некор эз янсӧдчыв калляныскӧд. Коркӧ ӧтчыд висьталіс Сергейлы, мый не кӧ тайӧ калляныс, то сійӧ, Комлев, важӧн нин эськӧ эз вӧв таладор югыдас. А со кыдз вӧлӧма делӧыс: передӧвӧй вылын Порфирий Иванович ёртъясыскӧд саймовтчасны важ, джынвыйӧ киссьӧм окопӧ. Фашист пӧ оз вывтісӧ дӧзмӧдчы, корсюрӧ пӧ сӧмын, дышиндзи, лыйсьӧ пушкаысь. Быдӧнлы пӧ миянлы сэтшӧм окота куритчыны, а табак чир некодлӧн абу. Сэки Комлев ачыс вӧзйысис ветлыны корсьны табаксӧ. А кор бергӧдчас бӧрсӧ — налӧн окоп местаын керка пасьта гу руасьӧ... Сысянь век и новлӧдлӧ да нёнялӧ мортыд тайӧ каллянсӧ...

Пырис Надя Турубанова, технорук, ёна тэрмасьӧмысла лолыс тырӧма, чангыль ныра чужӧмыс кӧтасьӧма зэрысь, лӧз синъясыс дзулъялӧны.

— Тшыксьӧ поводдяыс, — плащсӧ пӧрччигмоз шуис ныв; би югӧр улын химия кучикысь вурӧм выль кышӧдыс сылӧн воляліс да дзуртіс выль сийӧс моз.

— Да, тӧвлань мунӧ пӧраыс, — киргысь каллянсӧ нёнялігтыр нурбыльтіс Порфирий Иванович.

Ӧти бӧрся мӧд воалісны цехкомса мукӧд войтыр, а тшӧтш Сергейӧн сёрни вылас нарошнӧ корӧмаяс — кык слесар да шопер Родион Соснин. Сергейлы торйӧн нин нимкодь лои Родионлӧн воӧмыс: «Веніс, сідзкӧ, лӧгалӧмсӧ, воис!..»

А ёна и чирыш морт Родионыс!.. Лесопунктын сійӧ вит-ӧ-квайт во нин олӧ, буретш сійӧ вӧлі Сергейӧдз цехкомса преднас. А кор бӧрйисны Сергейӧс сы местаӧ, Родион зэ-эв бугжыля пондіс видзӧдны — быттьӧ Сергей мырдысьӧн вештіс ли мый ли сійӧс. Колантор тай! Ёна тай бур удж!..

Тӧрыт Сергей гортӧдзыс ветліс Родион ордас, кузякодь налӧн нюжаліс сёрниыс, быдтор йывсьыс. И со — воис Родионыс!

Медбӧръяясӧн пырисны лесопунктса начальник Кувалдин да старшӧй механик Лихачёв. Позьӧ вӧлі заводитны, но Сергей кузякодь на мӧмъялыштіс — ёна шызьӧма вӧлі сылӧн лолыс, и ёсь сёрнисӧ пантӧдз кыдзкӧ коліс лӧньыштны.

Шуйга кинас велалӧмӧн шылькнитіс бӧрвыв пыш кудель кодь кузь юрсисӧ, ставыс вылӧ аддзытӧм синъясӧн видзӧдіг шуис:

— Цехком тшӧктіс меным видлавны мастерскӧйяс да гараж, бурджыка тӧдмавны, дасьӧсь-ӧ найӧ тӧв кежлӧ. Мый ме и вӧчи. — Сергей зілис сёрнитны дженьыдджыка да ясыдджыка. — Тӧв йылысь тіянлы немтор ёнасӧ висьтавлыны — быдӧн тӧдӧ, мый тан абу Крым. Тӧдныд, дерт, эськӧ и тӧдӧны, но ни мастерскӧйяс, ни гараж абу дасьӧсь тӧв кежлас. Позьӧ шуны — ньӧти абу дасьӧсь! Гаражын кольӧм во нин кӧсйылісны тэчны пач, но ӧнӧдз на абу панӧмаӧсь. Да, буракӧ, оз и кӧсйыны паннысӧ. Машинаяснымӧс бара ковмас дзоньтавны дзижалысь кӧдзыд дырйи. Абу ёна долыд удж! Сэсся: мастерскӧйын важӧн нин ыршасьлісны вӧчны пӧсь ваа душ, мед слесаръяс эз жӧвъявны антус кодь сьӧдӧсь. Жель на жӧ абу бергӧдӧма! Ставсьыс таысь кывкутӧ старшӧй механик Игнат Иванович Лихачёв. Ачыс сійӧ тані пукалӧ, мед и висьтасьӧ. Начальник тані жӧ и... Шуны кӧ, мый миян лесопунктын оз тӧждысьны кубикъяс вӧсна, план вӧсна — дерт, оз позь. Кыдз на нӧшта вийсьӧны! Но ӧд плансӧ вӧчӧны йӧз. Сідзкӧ, колӧ тшӧтш и йӧзыс вӧсна мӧвпавны-тӧждысьны. Йӧзтӧгыс кубикъясыд оз артмыны... Менам сэсся ставыс. Сёрнитӧй, коді мый кӧсйӧ шуны...

— Сідзи и эм, Сергей! — места вывсьыс чеччыштігмоз шензьӧмӧн и пӧся горӧдіс Родион. — Сӧмын тэ зэв нин небыда найӧс гильӧдін! Госсялісны найӧ! Дзикӧдз! Кыз госныс пырыс немысь-немтор оз мӧрччы! — татшӧм здукъясас Родион век вывтіджык пузьыліс, став кутӧдыс сылӧн мынліс-чеччовтліс, и вежӧртӧмаджык кывъясыс сюв-сявмунлісны кудриа пашкыр юрсьыс, повзьӧм арпиян моз, и артмылісны сӧмын дженьыдика горӧдлӧмъяс.

Надя пукаліс юрсӧ ӧшӧдӧмӧн, сылы зэв яндзим вӧлі, бандзибъясыс жар биӧн сотчисны. Дерт эськӧ, ёнджыкасӧ сійӧ кывкутӧ вӧр лэдзӧм вӧсна — кузь лунтыръясӧн котраліс ягын да улыс складын, но ӧд сійӧ век жӧ технорук, техническӧй веськӧдлысь, позис жӧ тӧдмавны, кыдзи да мый вӧчсьӧ мастерскӧйясас да гаражас. Сергей бура и веськыда шуис: омӧля и эм найӧ тӧждысьӧны йӧзыс вӧсна. Мыйкӧ кӧ лоӧ машинакӧд, начальник гымӧдӧ и йиркӧдӧ, мыжаясӧс корсьӧ, а морт кӧ висьмӧ, нинӧм, сідз быттьӧ и колӧ — ӧдйӧджыка вежасны мӧд мортӧн, да и бара водзӧ...

Игнат Иванович ӧтарӧ-мӧдарӧ бергӧдліс гӧгрӧс юрнас, вуджӧдліс шӧйӧвошӧм видзӧдлассӧ букыштчӧм Сергей вылысь гӧгӧрвотӧма нюмсермунӧм начальник вылӧ. Старшӧй механик медъёнасӧ вӧлі чуймӧма не сыысь, мый висьталіс Сергей — нинӧм выльторсӧ цехкомса пред эз восьты, а сыысь, мый ставсӧ тайӧс лои веськыда ратшйӧдлӧма начальник дырйи, да нӧшта нин со мыйта йӧз тшӧтш кывлісны. Лесопунктын татшӧмыс эз на вӧвлы, и повзьытӧг он ов таысь. Игнат Иванович вӧлі гӧгӧрвоӧ, мый сылы медводз колӧ восьтыны вомсӧ, но мортыд сӧмын дзӧрис улӧс вылас, эз тӧд, мыйджык шунысӧ. Сійӧ ниртыштіс чуньтӧм шуйга кинас зу моз тошсялӧм чужӧмсӧ, чужӧм пасьталанас вашмуніс да йӧй улӧ лэдзчысьӧмӧн моз пескыльтіс:

— Но, тӧлӧдзыд ылын на...

— Кутшӧм нӧ тайӧ воча кыв, Игнат Иванович?! — пырысь-пыр жӧ чорыда ӧлӧдіс механикӧс Кувалдин. Сылӧн морӧсын кутіс нин пуны яр лӧглун — и сыысь, мый этайӧ зырымбедь Сергей Огнёвыс став йӧз дырйиыс ыршасьӧ сы вылӧ, начальник вылӧ, а тшӧтш и сыысь, мый гаражын да мастерскӧйын бара на со немтор абу вӧчӧма. «Ачыд кӧ он видзӧдлы да ныраныс он тшукӧд, некод и кивыль оз кер! Со тай — механикӧн шусьӧ... Тӧлӧдз пӧ ылын на... Деятель...» А гораасӧ Кувалдин водзӧ шуис:

— Ме чайта, цехком правильнӧя ёсьтӧ тайӧ вопроссӧ. Приказывайта техноруклы тӧдмасьны став тайӧ делӧяснас да лӧсьӧдны приказ-проект мыжаяс вылӧ. Тайӧ — первой. А шуны кӧ мӧдыс кузя — мый ми госсялім да миянлы дзик веськодь йӧзлӧн олӧм-вылӧмыс... Мый сьӧлалам ми ставыс вылӧ, — Николай Демьяновичлӧн уклад кодьӧдз чорзис гӧлӧсыс, — та кузя ме эськӧ кори не шыбласьны кывъяснад! Колӧ первой думыштлыны тадзисӧ гудрасьтӧдзыд. Мунӧй да корсьӧй вӧр пасьталасьыс миян кодь жӧ мӧд посёлок! Тайӧ нӧ абу морт вӧсна тӧждысьӧм?! Ме тэнсьыд юала, Соснин! А план вевтыртӧмысь коставлытӧм премияясыс! Найӧс, гашкӧ, Ен-батюшкоыс ысталӧ миянлы?! А гашкӧ, ті асьныд госсялінныд да? А? Уна сьӧмсӧ кулигӧн? Да и дугдінныд думайтны, кытысь ставыс тайӧ босьтсьӧ-лоӧ?! — Ӧні Кувалдинлӧн лэчыд гӧлӧсыс мураліс-гораліс ыджыд жырйын гожся гым моз, и ӧткымынъяслы тірзьымӧн лоліс. Начальник сулаліс кузь пызан помын — вылын морӧса, кыз пельпомъяса, мусянь тэчӧма кодь, синъясыс сідзи и бытшлалісны лӧньӧм йӧзӧс сотысь гымньӧвъясӧн; ассьыс быд кыв сійӧ нӧшта на ёнмӧдліс чорыда кабыртӧм кулакнас дженьыдика ӧвтыштӧмӧн — кывъяссӧ сійӧ кӧрт тувъясӧс моз быттьӧ тувъяліс нинӧм гӧгӧрвотӧм йӧзлӧн ныж юръясӧ...

А Сергей Огнёвӧс начальниклӧн татшӧм сёрниыс дзикӧдз чажнитӧдіс. Видліс на кутчысьны эськӧ, но некыдз оз вермы, быть сылы окота мыйкӧ воча шуны, а кывъясыс пондісны петны сы пытшкысь пӧсь зарадъяс моз:

— Тэнӧ кӧ кывзыны, артмӧ... Ставыс, мый миян эм... Сӧмын тэ понда... Кувалдин понда... Ӧтнад тэ ставсӧ керин. — Вывті зэлалӧмысла Сергейлӧн гӧлӧсыс тіраліс. — Батюшко тэ миян... Ӧтнад ставсӧ... А некымын сё уджалысьыс сӧмын сідз-тадз вылӧ... Сӧмын сьӧктӧдӧны Кувалдинӧс... Кыдз сӧмын и терпитӧ найӧс... И удждонным миян, вӧлӧмкӧ, воӧ оз сыысь, мый ми лунысь-лун жугӧдчам вӧрын, а сыысь, мый Николай Демьянович сійӧс мыччалӧ миянлы? Сідзи али мый? — начальниклы веськыда синмас видзӧдіг, бӧръя кывъяссӧ Сергей горӧдіс нин керка тырнас. — Оз йӧзыс тэ ради овны да уджавны, Николай Демьянович ёрт, а тэ — йӧзыс ради! Тэнӧ индӧма, мед тэ бурджыка котыртін удж. Тӧждысин сы вӧсна, мед страналы вӧр сетігӧн йӧзыслы уджавсис да овсис морт ногӧнджык! Та вӧсна тэ и сьӧм босьтан! А тшӧтш и премия миян моз жӧ!

— Войтыр, войтыр... Мыйла нӧ татшӧм лэчыдасӧ сапйыны-керавны? — шуис Порфирий Иванович Комлев, весиг сійӧ вӧлі шызьыштӧма. — Вайӧ кыдзкӧ лючки да бура мыйкӧкертам. Ӧти дела ӧд ставным дзимлялам...

Цехкомлӧн заседание вылысь йӧз петісны гӧрд чужӧмаӧсь, быттьӧ пӧсь пывсянын вӧліны да ӧгралысь корӧсьӧн лов тыртӧдзныс кулисны асьнысӧ.

16

— Сергей, меным колӧ кытшовтны ветымынӧд квартал, видзӧдлыны, кутшӧмӧсь сэні вӧръясыс. Он-ӧ эськӧ тэ тшӧтш ветлы мекӧд? Ӧтнамӧн ме полыштакодь...

— Ме радпырысь тшӧтш кытшовта сэті, Надя! — сьӧлӧмсяньыс вочавидзис Сергей.

— Сӧмын ӧд ковмас ветлыны шойччан лунӧ. Кадыс менам сэсся оз тырмы.

— Вӧрысь ӧтар бурджык шойччӧмыс менам и абу. Пищаль ме босьта...

— Сӧмын понтӧ эн нуӧд, а то куш вӧралӧм миян лоӧ, делӧыс оз артмы. А кытшовтнысӧ колӧ вель ыліті...

— Позьӧ и не нуӧдлыны...

Водз асывсянь начальниклӧн газикыс, мыйта позис, гургӧдіс найӧс важ трасса кузя. Карта-план серти стӧчмӧдісны мунан туйвизьсӧ, корсисны сыладорлань нуӧдысь визирка, коді вӧлі ёна нин бурдӧма-вӧрсялӧма да тӧдчис сӧмын кыза рубечасьӧм важ лӧсасъясыс серти, да и мӧдӧдчисны ылыс ягъяслань.

Регыд петісны паськыдысь-паськыд, синмӧн судзтӧм кушинӧ — важ пӧрӧдӧминӧ. Сэні, уна верст пасьтала и кузяла, абу кольӧма ни ӧти лючки пу, гежӧдіника сулалісны сӧмын вуж йывсьыныс косьмӧм ӧтка пожӧмъяс да кыдзисюрӧ сярвидзис-быдмис коръя вӧр. Да нӧшта чорыд эжӧр, код пытшкын помтӧг дізьвидзисны сьӧд мыръяс.

Коркӧ тані шувгылӧма-сулавлӧма пожӧма гажа яг, дерт, яла нитшка, тулысын дозмӧръяс сьывлісны ассьыныс радейтчан сьыланъяссӧ. А сэсся локтіс морт... тӧлка, думайтысь... но горш, некор пӧтлытӧм... Локтіс да уклад вынӧн чилснитіс-курыштіс дзоньнас ягсӧ, весиг рӧд вылас немысь-немтор эз коль, тусь ни пызь эз коль...

Ӧні яг местаӧ кольӧм паськыд кушинӧ кыдзисюрӧ рӧдмӧдчӧны пипу да кыдз, куш сӧмын пожӧмлы лӧсялысь кос мусиныс вочасӧн вазьӧ-нюрзьӧ.

— Кӧнкӧ кос степъясын вийсям-садитам пуяс, — сьӧлӧм дойӧн шыасис Надя, — а тані, вӧрын, ас бӧрсьыным колялам... куш степъяс.

— Медтыкӧ сюрис-а, сэсся кӧть потоп лоӧ, — воча шуис Сергей, кодӧс ёнджыка на дойдіс татшӧм серпасыс.

Дыр келісны-вуджисны тайӧ эновтӧм кушинсӧ. Но кор сэсся петісны пӧрӧдӧм яг мӧдарӧ, сьӧлӧмъясныс выльысь на не омӧльджыка доймисны: водзӧ вӧрыс вӧлі коркӧ сотчылӧма, сьӧд пучӧраӧсь пожӧмъяс сулалісны, унджыкӧныс пӧрӧмаӧсь да дзикӧдз сотчӧмаӧсь, чаж кос вылас гӧгӧр вой турун мичаа дзордзалӧ алӧйгӧрднас.

Визиркаыс, кодӧс ӧдва-ӧдва выльысь аддзисны пӧрӧдӧмин вуджӧм бӧрын, таті бара жӧ пӧшти эз тӧдчы: коркӧя жар биыс чажйӧма-сотӧма сылысь пасъяссӧ, и Надялы мукӧддырйиыс нин чайтсьыліс, мый найӧ важӧн нин ылалісны сы вылысь. Но кольліс мыйкӧ мында кад, и бара водзаныс тыдовтчыліс сотчӧм, сьӧдасьӧм кырся пожӧм, кӧні кутшӧмакӧ тӧдчыштісны на сирзьӧм-рубечасьӧм важ лӧсасъяс, либӧ виччысьтӧг сувтлісны водзаныс джынвыйӧ ропмунӧм визир сюръяяс, кӧні эз нин тӧдчыны коркӧ вӧчлӧм гижӧдъясыс.

— Чорыда и сотчылӧма таті, — шуис Надя, кор сувтовкерлісны сюръя дінын, — мыйта вӧр весьшӧрӧ вошӧма.

— Да-а, — ӧтикывъясис Сергей, — вӧртӧ тай морт и ен жугӧдӧ-пазӧдӧ.

Вочасӧн вӧрыс пондіс лэччыны чой горув, козъяинъяс заводитчисны — сук вӧраӧсь, пемыдӧсь, шуштӧмӧсь, лун югыдыс ӧдва писькӧдчӧ подулӧдзыс. Вочасӧн и козъясыс ляпкалісны, кок улын муыс лоис васӧдджык, турунаджык.

— Регыд шор воас, — донъяліс татшӧмторсӧ Сергей.

Сэсся и тыдовтчис шорлӧн паськыдкодь ковтысыс, кӧні, ӧтар и мӧдар, ёна васӧдсьыс ли мый ли, ляпкыдик козъя вӧрыс вӧлі дзоньнас пӧрӧма, чорыд тӧвъясӧн ляскӧбтӧма сійӧс. Чашйысьны-писькӧдчыны тайӧ лёк тылаӧдыс лои торйӧн нин сьӧкыд. Пӧрӧм пуясыс кыдзисюрӧ кысьӧмны ӧта-мӧдныскӧд лы кодь чорыдӧдз косьмӧм, лэчыд йыла сюръяснас. Кок улын джуджыд вутшъяс вежласисны чукйӧн тырӧм ва гӧпъясӧн, и ставыс тайӧ наяна дзебсясис коскӧдз быдмысь турун, петшӧр да сэтӧр пытшкын.

Сергей кӧвъяліс пищальсӧ мыш саяс, судзӧдіс козъянсьыс чер да медлёкинъясӧдыс пондіс увйысьны. Надя пелька да норасьтӧг писькӧдчис бӧрсяньыс.

Кыдзкӧ-мыйкӧ воӧдчисны жӧ ёль дінӧдз, шуисны шойччыштны тані. Ёльыс, позьӧ шуны, быдса ю кодь нин вӧлі, сажень пасьта. Кыдзисюрӧ чукльӧдліг-мукльӧдлігтырйи сійӧ ӧдӧба визувтіс кӧнкӧ ылын сайласьысь Печоралань. Сьӧлӧм бурмытӧдзныс мыссисны сӧдз ваӧн, веськӧдісны ёна косьмӧм горшнысӧ, сэсся и кутісны чӧсмасьны сьӧд сэтӧрӧн, коді сука сярвидзис, буракӧ, шор кузяла. Сэтӧр кустъясыс, кызвыннас, ӧшалісны дзик нин ва визув весьтас, и найӧс ковмыліс кусыньтавны асланьыд. Гырысь сьӧд тусьясыс вӧліны вывтіджык нин воӧмаӧсь, шомыс бырӧма наысь, да вӧліны сэтшӧм нин юмов-чӧскыдӧсь, мый некыдз он вӧлі вермы пӧтны весиг китыръясӧн нямлялӧмысь. Ок и чӧскыд жӧ вотӧс! И ставыс тані весьшӧрӧ вошӧ. Со нин ӧні, увсӧ кусыньтігӧн, уна сьӧкыд тусьяс асьныс чуктӧны да чилӧка чольскысьӧны ваӧ, комъяслы сам вылӧ.

— Со ӧд кыдзи дзебсясьӧ сэтӧрыд йӧзысь, — водзӧ на вотӧсӧн чӧсмасигтыр сёрнитіс Надя. — Он на и бурӧн писькӧдчы та ылнатӧ да татшӧм лёкинад.

Водзын, лёк тӧвъясӧн кыдзисюрӧ чашйӧм ёль ковтыс сайын, ловтӧ долыдмӧдӧмӧн мичаа мыгӧрасис джуджыд яг.

И со медбӧрын найӧ, вӧрсаыслысь лёк тыла вуджӧм бӧрын, кутісны кайны яглӧн кырйӧ. Кутшӧма долыдмӧ сьӧлӧмыд татшӧм ягас пырӧм бӧрын! Югыд, сӧстӧм! Лӧз енэжлань нетшкысьысь пожӧмъяс зымвидзӧны шыльыд колоннаяс моз, быттьӧ сӧдз енэжсӧ пыкӧны, и кӧн пӧ и налӧн помыс да дорыс. И став пожӧмыс пӧшти ӧткодь сывтыръя кымын лоӧ, кодкӧ тай, небось, кӧдзлӧма и быдтылӧма найӧс, и ягыс сӧстӧм, быттьӧ кодкӧыс, пожӧм быдтысьыс, бур кӧзяйка моз, век чередитӧ-идралӧ сійӧс. Уна пуяслысь кырсьсӧ, морӧс джуджтаын кымын, гӧгналӧма-вӧнялӧма. Том йӧз тӧдӧны: татшӧм ногӧнсӧ водзті, кок йылас сулалігӧн на, бӧрйылісны бурджык вӧр: «авио», «палубник», «понтонник»... Матыстчас пожӧмыс дінӧ пӧрысь мастер, ичӧтик чернас лӧсыштас кырсьсӧ еджыд яйӧдзыс, сэсся ковкнитас чер тышнас да доктор моз кывзысьӧ, кутшӧм шыӧн горалӧ пуыс. Кӧнкӧ кӧ эм сылӧн сісьтысь тшак либӧ потас, не нин сёрнитны горсйӧ пӧрӧм розь йылысь, — пӧрысь мастер пыр и казялас. Сэсся чер йывнас зутшнитӧмӧн чуктӧдас лӧсассьыс векньыдик дзавтор да тӧдмалас, абу-ӧ пинёв пуыс. Абу кӧ, тшӧктас аслас отсасьысь зонкалы: «Гиж авио, вит метра!» Сэки «авиоыс» мунліс самолётъяс вӧчӧм вылӧ.

А со тайӧ ягас пӧшти став пожӧмыс — «авиояс». Сергейлы ковмис шапкасӧ кутыштавны юрсьыс, кор сійӧ чатрасьыштіс пожӧм туганъясыслань — сы джудждаӧсь вӧліны сись кодь шыльыд да веськыд пожӧмъясыс.

— Технорук ёрт, тэныд колӧ мича вӧр — ме козьнала тэныд со тайӧ ягсӧ! — веськыд кисӧ сьӧлӧм дінас матыстлӧмӧн Сергей весиг копыртчыліс ёртыслы.

— Аттьӧ, Серёжа... — Надя шудаа нюмъяліс. Сэсся сійӧ сывйыштіс медматысса пожӧмсӧ, ляскысис шоныд кырсьыс бердӧ. — Ок и матушка-вӧр быдмылӧма!

— Вермам кӧ писькӧдчынысӧ татчӧдз, бура и гындыштам, — шуис Сергей, гӧгӧрвоысь видзӧдласнас пожӧмъясӧс донъяліг. — Нёль кузьта кер быд пуысь. И, позьӧ шуны, увйыны оз ков. Ӧнія планыд татшӧм ягад ворсігтырйи тырас.

Надялӧн пӧсялӧм кымӧс вылӧ, юрсигусьлӧн кодь пырыс тыдалана ичӧтик борд вылын, лэччис-ляскысис пожӧмлӧн ичӧтик кӧйдыс. Ныв небыдика босьтіс сійӧс чунь йывъяснас, видзӧдліс югыд водзын...

— Дивӧ али абу эськӧ... Со кутшӧм и эм бус чир, а мый ыджда пожӧмъяс быдмӧны сыысь! — эз вермы кутны шензьӧмсӧ Надя. — Бур ногӧн кӧ, мыйта позьӧ бӧр быдтыны пожӧмъяссӧ татшӧм кӧйдысъяссьыс...

— Эсы мында кольсьыс шу! — чатӧртчылігмоз содтіс Сергей.

Надя пинь костас курччыштіс да нёнялыштіс кӧйдыс тусьсӧ — быттьӧкӧ кӧнтусь кӧр кыліс вомас, гашкӧ, сӧмын сир мырдаджык.

Сэсся найӧ вель дыр нимкодьпырысь восьлалісны югыд да сӧстӧм ягӧд, а пожӧмъяслӧн шыльыд колоннаяс век тыдалісны ылын водзын, а пашкыр туганъясыс пыкисны аръявыв быгалыштӧм енэжсӧ. Кок улын небыда вольсасис яла нитш — бур балялӧн вурун кодь топыд, еджыд, неуна лӧзоват, абу нин гожся кодь трӧпӧк, — татшӧм мусаник ялаыс кыдзкӧ нӧшта нин тӧдчӧдіс нэмӧвӧйся ягыслысь мичлунсӧ, сӧстӧмлунсӧ, да тшӧтш и вынсӧ.

Пӧрӧм кыз конда вылӧ бара пуксисны шойччыштны. Лӧнь. Муртса кылыштӧ ягыслӧн пытшкӧсса лов шыыс. И вӧрыслысь помтӧм ыдждасӧ лов тырнад кылан. И лӧсьыд тэныд, ягыс моз жӧ лӧньӧ да сӧстӧммӧ лолыд.

— Мудзин? — юаліс сэсся Сергей. Сійӧ вӧлі чуймыштӧма Надялӧн винёвлунысь: ӧд со мыйта лои мунӧма, лёкинъяс вуджӧма.

— Неуна... — воча нюммуніс Надя, кӧть эськӧ и ӧні, шойччынысӧ пуксьӧм бӧрын, ёна кутіс кывны мудзсӧ: кыдзкӧ пӧся сьӧктісны кок чигъясыс, водыштлыны окота весиг лои.

«Шу-у-у-у...», — пыдіа лолалӧ уна вӧра ыджыд яг, и тайӧ лов шыас Надялы быттьӧ кылӧ кутшӧмкӧ помтӧм-пыдӧстӧм вын, коді, гашкӧ, и чукӧрмис-ӧкмис уна сюрс вояс чӧжӧн.

Надя кывзӧ вына яглысь лолалӧм-мойдӧмсӧ, кывзӧ, кывзӧ... И вочасӧн сылы кутӧ чайтсьыны, мый сійӧ и ачыс тайӧ ягыслӧн ныв да век овліс тані, век кодӧскӧ виччысис... И со воис лӧз синъяса мича том зон. Ӧні, дерт, сійӧ босьтас нылӧс вына кияс вылас да и нуӧдас кытчӧкӧ гӧрд лыскӧн серӧдӧм яла нитш вылӧдыс...

Но зон пукалӧ орччӧн, век оз нуӧд, код тӧдас, мый йылысь мӧвпалӧ...

— Ӧти важ кывлӧмтор тӧд вылӧ уси, — шуис сэсся Надя. — Кӧсъян кӧ, висьтала...

— Кӧсъя...

— Вӧлӧма тайӧ на сэк, кор Коми муын пищальясӧн на абу лыйсьылӧмаӧсь. Лӧз Сыктывлӧн берег дорын олӧма-вылӧма вӧралысь ныв, коді аслас удаллунӧн абу сетчылӧма некутшӧм зонлы. Ӧтнасӧн, куш ӧти шыӧн да пуртӧн, ветлывлӧма ошъяс вылӧ, а кокъясыс вӧлӧмаӧсь том кӧрлӧн кодь тэрыбӧсь. Ӧтчыд сійӧ кывлас, мый озыр прӧмыс пӧ эм паськыд юын — Эжва вожын, кыті сэки овмӧдтӧм на вӧлӧма. Нуӧдас батьсӧ, сӧласны пыжӧ да и мӧдӧдчасны тӧдтӧм местаясӧ. И збыль: звер-пӧткаыс вӧрӧдлытӧминад, вӧлӧм, гыбзьӧ. Йи сувттӧдз на кыясны уна прӧмыс, дона ку и пӧтка, кӧсъясны нин бӧр кывтны, но сэки налӧн чомйӧ локтас том купеч. Да и ньӧбас бур донысь став кыйдӧссӧ. Та бӧрын ая-ныла тӧвбыд кежлӧ кольччасны водзӧ на вӧравны озыр ягъясас. Тулыснас, кор батьыс дасьтас пыжсӧ бӧр гортлань кывтны, нылыс ёна и шензьӧдас сійӧс: батьӧ пӧ, ме нӧшта на кольччыла татчӧ. Да кыдзи пӧ нӧ тэ дзик ӧтнадӧнсӧ кольччан йӧзтӧминас? А мӧдыс век ассьыс дольӧ: кольчча и кольчча!.. Вӧлӧмкӧ, удал купеч-молодечыс дона прӧмысыскӧд тшӧтш пышйӧдӧма и вӧралысь нывлысь пӧсь сьӧлӧмсӧ да бӧрсӧ кӧсйысьӧма вайны сӧмын мӧд арнас, кор бара катас татчань выль прӧмысла. И збыль, ар помланьыс том купечыд бара на тыдовтчис Эжва вылын. Сӧмын ӧні сыкӧд орччӧн шывъяліс-ветлӧдліс нин тшӧтш томиник гӧтыр.

Купечыд, быттьӧ нинӧм абу и вӧвлӧма, петіс берегӧ вӧралысьяслӧн чом дорӧ и ёна чуймис: ӧд коркӧя нылыс век на вӧлі тані!.. Ачыс сійӧ пӧшти нин вунӧдліс сы йылысь, аслас кӧсйысьӧм йылысь вунӧдліс и.

Сэки кыйсьысь мадаыд ачыс выльысь казьтыштіс ас йывсьыс: нетшыштіс пуртӧссьыс лэчыд пуртсӧ, кодӧн судзӧдліс нин не ӧти ошлысь сьӧлӧмсӧ, да и бырскис том купечлӧн сьӧлӧмӧ...

Сэсся и муніс вӧрӧ. Та бӧрын сэсся некод нин некор эз аддзыв сійӧс. Кӧть эськӧ и шуӧны, мый ӧнӧдз на пӧ век ветлӧдлӧ ӧтнас... Да корсялӧ том купеч кодь ылӧдчысьясӧс, ныв сьӧлӧм жуглысьясӧс...

— Нориник мойд кодкӧ лӧсьӧдлӧма, — мыйкӧ дыра мысти шуис Сергей. — Вӧрзьӧдӧ...

Надя чӧла ышлолалыштіс. Сэсся юаліс пыр овлана гӧлӧсӧн нин:

— Мый нӧ, Сергей, вермам али ог нӧ ми татчӧдз писькӧдчыны туйнас?

— Мый нӧ огыс, ыджыд мог кӧ пуктам. Висьталам Кувалдинлы, кутшӧмджык тані вӧрыс сулалӧ да садьсӧ воштас сійӧ, став мукӧдторсьыс эновтчас. Татшӧм вӧръясыд, тӧда ме, унаӧнӧс нин геройясӧн вӧчисны. А миян Николай Демьяновичным, тӧда ме, важӧн нин чайтӧ асьсӧ пайкӧдӧмаӧн.

— Да, буракӧ, сідзи и эм... — мӧвпалана шуис Надя. — Кымын водзӧ, сымын ёнджыка жӧ ме куті казявны, мый ачыс асьсӧ сійӧ вывтіджык и эм радейтӧ...

— «Радейтӧ», — шыньмуніс Сергей. — Небыдджык на лоӧ тадзтӧ шуӧмыд!.. Ме чайта, сылы сэтшӧм нин окота лоны Печоркаса царӧн, код водзын мед ставыс тіраліс...

— Но-о, тадзсӧ тэ нин вывтіджык, — меліа нюмъёвтіс Надя.

— А видлы мыйкӧ шуны сылы паныд! Ловъя вывсьыд сёяс! Весигтӧ нин челядь костюмъяс ачыс юклӧ, рӧдняясыслы да нювсьысьяслы да... Кыдз нӧ сідз позьӧ?! И некыдз ог гӧгӧрво ме: быттьӧ олӧ-вылӧ морт, лючки олӧ, сэсся сійӧс пуктӧны начальникӧ, лэптыштӧны, и ставыс вежсьӧ... Вӧлӧмкӧ, сійӧ абу сідз-тадз морт, кутшӧмӧн водзті чайтліс асьсӧ, а — тӧдчана туз, вӧлись гӧгӧрвоис асьсӧ, мыйла сӧмын и сы дыра абу лэптӧмаӧсь сійӧс и, дерт жӧ нин, ӧнісянь сійӧ пондас шуавны сӧмын мудрӧй истинаяс, и мый кӧть оз тшӧкты, быдӧнлы колӧ кыв шутӧг кывзысьны сылысь, и видлы сӧмын паныд сувтны... Сӧтанапызь, кыдз-мый ставыс тайӧ лоӧ?!

Надя весиг чур-чермунліс Сергейлӧн татшӧм ыпнитлӧмысь, сійӧ эз чайтлы, мый бригадирӧс, пилаӧн пӧрӧдчысь мортӧс, нойтлӧны татшӧм сяма мӧвпъяс.

— Кутны ас киад власьт да бур ногӧн вӧдитчыны сійӧн — медся пӧ сьӧкыдыс морт олӧмын, Серёжа, — небыда шуис технорук. Сэсся содтіс: — Сэсся, гашкӧ, чорыдавтӧгыс вӧрад оз и позь?.. Кутшӧм сӧмын йӧзыс абу чукӧрмӧма да... Шуам, менӧ кӧ пуктасны начальникӧ, коді нӧ кутас кывзысьны менсьым?.. Тышкас-мышкас удж, кӧнкӧ, лоӧ. Бур кывнад шуӧмыд оз на тай быдӧнлы мӧрччы, быд из сьӧлӧмаыслы...

— Ас вылад кӧ ставсӧ пондан босьтны, дерт, — эз вермы вежны сьӧлӧм кылӧмсӧ Сергей. — А мукӧдыс нӧ либӧ мыйла? Мыйла бӧрйӧны йӧзыс? Местком? Коммунистъяс — аслыныс секретарӧс? Комсомол тшӧтш и?.. А то быттьӧ ӧтнас Кувалдин став вӧснаыс медъёна висьӧ да ставсӧ ӧтнас путкыльтӧ-бергӧдӧ! Сытӧг ставыс сэсся киссяс-пазалас... Да оз пазав, Надя! Ачыс нин сійӧ, ыръян-дулан тип, падмӧдны пондіс ставсӧ!

— Ой, код пӧ на тӧдас, Серёжа, — ышловзис вочасӧ Надя.

Важ моз лӧня да пыдісянь лолаліс вӧр. Кымӧръяс сайысь мыччысис шонді, и ягыс, вылі и улі, и пасьталаыс, ойдіс яр югыдӧн. Сэтшӧм сӧстӧм югыдӧн. Сергей веськӧдліс небзьӧм видзӧдлассӧ яг пытшлань и виччысьтӧг дрӧгнитіс, киясныс асьныс нюжӧдчисны ружйӧлань. Юрнас довкнитӧмӧн индіс Надялы: видзӧдлы пӧ!

На дінсянь воськов сё кымын сайын югыд шондіӧн серӧдӧм ягӧд, кузь ныр-вома юрсӧ тшапа лэптӧмӧн да паськыд сюръяссӧ мыш вылас гатшнёвтӧмӧн моз, ӧдӧба рӧдтіс ыджыд йӧра. Вына кузь кокъясыс сылӧн сэтшӧм кокниа нӧбӧдісны-тӧвзьӧдісны винёв тушасӧ, мый чайтсис: йӧраыс лэбӧ яла нитшка яг весьтӧдыс. Здук-мӧд мысти сэсся и бӧр вошис син водзысь пожӧмъяс сайӧ.

— Сымда ми сійӧс и аддзылім, — серӧктіс Сергей, вӧлӧмкӧ, сійӧ топӧдӧма киас пищальсӧ.

— Ок, кутшӧми тай сійӧ! — Надя век на эз вермы вештыны синсӧ сыланьысь.

Котӧртісны видзӧдлыны йӧраыслысь кок туйяссӧ. Да, лапыд ялаас бура шлапкысьӧмаӧсь шӧриа поткӧдӧм кодь кок туйясыс.

— Ӧд кыдзи восьлалӧма! — век на эз вермы лӧньны Надя, аслас дженьыд воськолӧн йӧралысь кок туйсӧ мурталігмоз.

Сэсся найӧ дыр мунісны яг дорӧсӧд. Шуйгавылын кольысь шорлӧн ковтысыс — тыдалӧ ӧд — вочасӧн пыр отсяліс, сэсся и лои зэв паськыд да шыльыд нюрӧн. А веськыдвылын важ моз топыда век зымвидзисны пожӧмъяс, пожӧмъяс...

— Кутшӧм яг! Мыйта тані вӧрыс! — шензис и нимкодясис Надя. — Тӧдан мый, Сергей, тайӧ ягъяссьыс озырлунъяссӧ колӧ эськӧ кыдзкӧ бурджыка босьтны. Ставсӧ артыштӧмӧн... Бур туй писькӧдны, мед дыр кад чӧж сійӧс позис уджӧдны, туйсӧ... А то ӧд ӧні мый артмӧ? Лежнёвка нюжӧдлам, бурджык пожӧмсӧ ягъяссьыс кульыштам, и бара мӧдлаӧ... Сьӧлӧмыд висьӧ татшӧм уджсьыд... А бур туй кӧ нюжӧдны став татшӧм вӧръяс пырыс, позяс мыйта колӧ босьтны вӧрсӧ и выльӧс быдтыны... Мед татшӧм озыр муыс эз лёк ногӧн нюрзьы, кыдзи этійӧ важ пӧрӧдӧминыс... И керсьыс ӧтар мыйта на быд бурсӧ позьӧ босьтны татшӧм озыр вӧръяссьыс!.. Бур туйнад зэр ни слӧт оз падмӧд, тулысын ни арын... Ок, кутшӧма на колӧ миянлы бурмӧдны-лэптыны став вӧр лэдзан культурасӧ!..

Яг дорӧсӧд восьлалігӧн да тадзи пӧся сёрнитігӧн гоз-мӧдысь кыпӧдлісны дозмӧръясӧс — найӧ шпуч-шпач лэбзьылісны кок увсьыныс моз, мукӧдыс пуксявлісны, буракӧ, эз нин сэтшӧм ылӧ, но Сергей, мед весьшӧрӧ не воштыны кадсӧ, эз корсь найӧс. Но век жӧ сылы окота вӧлі мыйкӧ кыйны Надялы, та мында ветлӧдлӧны да кыдзкӧ абу и лӧсьыд куш киӧн бӧр воны гортӧ. Сэсся и повзьӧдлытӧм на сьӧла позтыр пытьӧдчигтыр ырсмуніс кок увсьыныс, и йӧй сьӧлаясыд пуксялісны медматысса козъясас. Сергей и лыйис кык лэбачӧс ӧти местасянь, кодъяс тыдалісны. Надя босьтіс да вайис кыкнансӧ. Сэсся Сергей тшӧктіс Надялы вӧчны кытшов да шумитіг-краджӧдчигтыр выльысь локны таланьӧ.

— Гӧгӧрвои! — серӧктіс Надя. — Меным колӧ уджалыштны гортад кольӧм Катшысыд пыдди!

— А мый, кӧсъян кӧ сьӧла шыдӧн чӧсмасьыштны... — воча серӧктіс Сергей.

Кос увъясӧн краджӧдчигтыр да гораа кызӧкталігтыр, Надя повзьӧдіс Сергейлань нӧшта на кык сьӧлаӧс. Ӧтиыс, тӧлкаджыкыс, пырысь-пыр жӧ уйкнитіс шордорса сук козъяс пӧвстӧ, а мӧдыс бара на мыччысис Сергейлы лыйӧм вылӧ.

— Вӧлӧмкӧ тай, нинӧмла миянлы и понсьыс! — Надя сераліс тадзикӧн вӧралӧм йылысь.

Мыйта пӧткаыс олӧ яга-нюра дорӧсас. Да нӧшта нин лӧнинад. А лёк ногӧн пазӧдан ягъяссӧ — немтор оз коль. Мортӧй, мортӧй, тэныд эськӧ кыдзкӧ колӧ нин вӧчны сідз, мед и босьтны Енмыслӧн сетӧм добрасӧ, но сэк жӧ и не орӧдны став ловъяыслысь вужсӧ!..

Вочасӧн пожӧма ягыс лои пипу-ниа сораӧн. Надя сідзи и ойкнитіс, кор казяліс татшӧм вежсьӧмсӧ:

— Ой, Сергей, видзӧдлы жӧ, нӧшта на мичаджык лоис ягыс!

Арся шонді югӧръяс улын яг керӧсыс ӧні вераліс, нюмъяліс, ворсіс став пӧлӧс рӧмъяснас! Воддза моз виж сисьясӧн зымвидзисны кузь пожӧмъяс, но накӧд орччӧн гӧрд биӧн сотчисны нин и сэтшӧм жӧ гырысь пипуяс да зарни сьӧма-коръя еджыд кыдзьяс; а медся нин ёна пӧртісны синтӧ пашкыр ниаяс, кодъясӧс, быттьӧ ыджыд праздник водзвылын, лышкыда ӧшлӧмаӧсь югыдвиж ризіӧн. Ок и ворсӧ ягыс став рӧмъяснас! Да кытысь нӧ сылы та мында рӧмыс?!

Ныла-зонмалы оз и вӧлі мунсьы татысь, татшӧм мичлуныс дінысь. Татшӧм сӧстӧм мичлуныс дінысь! Но ӧд найӧ талун кежлӧ индісны аслыныс зэв ыджыд кытшов, и кыдзкӧ колӧ нин вӧчны сійӧс рытӧдзыс.

Сэсся найӧ пондісны вомӧнавны зэв паськыд да васӧд нюр, пызан пӧв кодь шыльыд, ӧтмоза вольсыштчӧма гӧрдов кузь нитшкӧн — меднебыд ковёрсӧ быттьӧ шебрыштӧмаӧсь пасьталаыс. А тайӧ шебрас вылас, пасьталаыс жӧ, кодкӧ вӧлі быттьӧ ызӧбтӧма-кисьтӧма турипув! Гырысь, чим гӧрд турипув! И сымда вӧлі турипувйыс, мый весиг Сергей, коді челядь дырсяньыс вӧр-ваті уялігӧн быд дивӧсӧ нин аддзыліс, весиг сійӧ эз вермы кутчысьны да горӧдіс:

— Но загреки тай, сымда вотӧс!

— И ставыс тайӧ пырас лым улӧ... — шогпырысь шуис Надя.

— Да, та ылнаад, дерт, некод оз лок вотчынытӧ...

— А ӧд татшӧм вотӧсыдла позьӧ на и вертолётӧн вайӧдлыны йӧзӧс... Шуам, карсянь... Ой, мыйта на ми ставсӧ воштам вӧрын...

Сергей вочасӧ сӧмын ышловзис.

Сэсся бара на вӧліны ягъяс — нач пожӧмаӧсь да тшӧтш и ниа сораӧсь. Вомӧнавлісны тшем сулалысь том кыддза югыд расъяс, кодъяслӧн веж нитшка подулын зутшвидзисны гырысь и посни гӧрд гобъяс. Мырдысьӧн писькӧдчылісны том козъя вӧра тільяс вомӧн, черань везъяс кыза кураліг, чӧсмасьлісны важ пӧрӧдӧминъяс вылын сярвидзысь чӧскыд пувйӧн.

Сергей падъявтӧг муніс и муніс водзӧ, кыдзи ачыс шуӧ вӧлі — медся лӧсьыд туйӧдыс. А кутшӧм нин сэн туй!

Медбӧрын кутшӧмкӧ ёль дорын мыччысисны неыджыд видзторъяс, дерт нин, морт киӧн вӧрысь весалӧмаяс, а сэсся и тыдовтчисны зэрысь да шондіысь быгалӧм велдоръяса пелькиник зорӧдъяс. Сергей шуис, мый тасянь посёлокӧдз колис верст куим-ӧ-нёль. Тані шуисны медбӧръяысь шойччыштны.

Керӧса видзтор вылын корсисны косджыкин да и нюжгысисны ытшкылӧм бӧрын выльысь пушмунӧм небыд турун вылӧ. Ок, кутшӧм лӧсьыд лунтыр вӧрті келалӧм бӧрын став сӧнтӧ личӧдӧмӧн тадзи ляскысьны небыдінӧ да шоныдінӧ! Лӧниника кышӧдчӧ-сярӧдчӧ тӧвру. Пипулӧн доналӧм коръясыс, кодъясӧс быттьӧ кисьталӧмаӧсь сывдӧм укладысь, негораа тачкӧдчыштӧны ӧта-мӧдныскӧд. Гожӧмбыдӧн быдсяма чӧскыдторнас сукмӧм сынӧдыс сідзи и ыльгӧ морӧсад да сідзи и ловзьӧдӧ-шойччӧдӧ. Сергей эз и казявлы, кыдзи ставсьыс таысь унмовсис.

Надя видзӧдіс кельыдлӧз енэж улын ыджыд бипурӧн ӧзйысь пипу вылӧ да тэрмасьтӧм тӧвруыс моз жӧ мӧвпаліс. Аслас олӧм-вылӧм йылысь, талун аддзылӧм вӧръяс йылысь. Тшӧтш и Сергей йылысь, коді со сыкӧд орччӧн унмовсис.

Пипу вылысь орис-чуктіс ӧти кор да, гартчиг-лайкъялігтыр, мӧдіс лэбны увлань. Надя лӧсьӧдіс ки пыдӧссӧ, и усьӧм кор небыда и ыркыда ляскысис сэтчӧ. Сійӧ вӧлі гӧгрӧскодь, медся вӧсньыдик пила пиньясӧн моз мичаа вундалӧма-дорӧсалӧма, пасьталаыс ӧтмоза кыӧма-визьйӧдлӧма сӧнъясӧн, кодъяс, быд ловъя ловлӧн моз жӧ, вожалӧны медшӧр сӧнсяньыс. «А мый нӧ, усьтӧдзыс ӧд корйыс ловъя лов жӧ вӧлі!» — аслыс шензьымӧн мӧвпыштіс Надя.

А Сергей чӧскыда узьӧ. Чужӧмыс сылӧн стрӧг кодь, но быттьӧкӧ тшӧтш и бур. Эстшӧм шань зон...

Надялӧн шоналӧ сьӧлӧмыс, весиг быттьӧ вирыс ӧддзӧ сӧнъясас... Колӧ садьмӧдны Сергейсӧ, гортлань колӧ мунны дась югыднас...

Чӧскыд узян ун пырыс Сергей кылӧ, кыдзи кодкӧ меліа малалӧ сылысь юрсисӧ. Дерт жӧ, мамыс, коді нӧ сэсся! — шудаа мӧвпалӧ сійӧ. — Но ӧд мамыс сылӧн важӧн нин абу... Сэки Сергей садьмӧ, восьтӧ синъяссӧ и матысь казялӧ Надялысь яндысьысь мелі синъяссӧ, кодъяс быттьӧкӧ тшӧтш и пӧсялӧмаӧсь жар биӧн ломзьысь пипуяс вылӧ дыр видзӧдӧмысь.

— Миянлы колӧ мунны, Серёжа, — шуӧ Надя вежсьӧм гӧлӧсӧн.

17

Сельсӧветсӧ мыйлакӧ лӧсьӧдлӧмаӧсь абу сиктӧ, а лесопунктлӧн посёлокӧ, и став сэтшӧм-татшӧм могъяснас татчӧ волывлісны кыдзи сиктса, сідзи и лесопунктса войтыр.

Татчӧ жӧ мӧдӧдчисны вынсьӧдны ассьыныс гӧтрасьӧмнысӧ и миян том гозъя. Ӧд свадьба бӧрын колис нин быдса вежон.

— Аристарх, — шуис Галина, кор нин найӧ мӧдӧдчисны мунны, — менам ӧти юалӧм-корӧм эм...

— Кӧть мый кор и юась, ангел мой, — гылыда вочавидзис Шумов, сылӧн чужӧм вылысь тайӧ лун-войсӧ эз и кусавлы шуда нюм...

— Ме эськӧ... эг кӧсйы вежны ассьым овӧс. Сэтшӧма нин велалі сы дінӧ...

— Но ӧд нывъясыд, верӧс сайӧ петӧм бӧрын, босьтлӧны верӧсыслысь овсӧ. — Шумовлӧн йӧжгыльтчыштіс лолыс.

— Оз быдӧн, Аристарх.

— Гежӧдӧсь сэтшӧмъясыс, шуам, миян лесопунктын некод абу...

— Мед кӧть либӧ ӧти и лоӧ, — нюмъялігтыр пыр асланьыс синіс Галя.

— Ковтӧм йӧз сёрнияс сӧмын вермасны лыбны, Галюшка. — Асьсӧ ёна пыдди пуктысь Шумов эз жӧ кӧсйы личлэдзны татшӧмторъяд. — А сэсся, гӧгӧрбок кӧ видзӧдлыны, ӧти овыд... ӧткодь фамилиеыд, буракӧ, ёнджыка кутӧ-дорӧ семьятӧ... А меным, Галюшка, сэтшӧм окота, мед эськӧ миян артмис образцовӧй семья.

— Ме чайта, оз таысь киссьывны семьяясыд. Лӧсялӧны кӧ гозъя, кӧть сэсся кутшӧм ним да ов.

Майышмунӧм Аристарх дыркодь быд ногыс зілис эскӧдны том ичмоньӧс, но мӧдыс, мыйлакӧ, некутшӧма эз кӧсйы личлэдзны, помӧдз синіс асланьыс. И Шумовлы быть ковмис сетчыны, мед нин гӧтрасьӧмсянь не ёсьмӧдны делӧсӧ. Сэсся и, мӧвпаліс сійӧ, кор челядь лоӧны, быть ковмас мыйкӧкертны. А то найӧ лоӧны Шумовъясӧн, а гӧтыр быттьӧ бокӧвӧй...

Ӧти кывйӧ быттьӧ эськӧ воисны гозъя, но сельсӧветын кыдзкӧ нелӧсьыд кыкнанныслы вӧлі. Тайӧс казялісны ӧтиыс и мӧдыс.

18

Арся лунъясӧ лесопунктӧ кежаліс-воліс шоча овлана гӧсьт — республиканскӧй газетса корреспондент Мартынов. Мыйла шоча овлысь? Да сы вӧсна, мый, кыдзи казьтывсис нин, Печорка вӧлі позтысьӧма пыді вӧръясын, ыджыд туйясысь бокын, и столицаясса гӧсьтъяс эз ёна мыччӧдлывны ныръяснысӧ.

Корреспондентыс олӧма нин морт, ыджыд дзор юра, лӧза-гӧрда чужӧма, коді коркӧ, тыдалӧ, вӧвлӧма мичаӧн. Во джын сайын Мартынов петіс пенсия вылӧ, но газет уджысь эз на ӧтдортчы: шочиника ветлӧдліс командировкаясӧ, да сылӧн нимыс тшӧкыдакодь тыдовтчыліс газет лист бокъясын. А гижнытӧ сійӧ шыльыда кужис. Сылӧн очеркъяс да статьяяс — ёнджыкасӧ быдса «пӧдвал» вылӧ, а колӧ кӧ, и кык вылӧ на — век вӧвліны сяркӧдӧмаӧсь пелька да быттьӧ кокнипырысь. Гашкӧ, сӧмын ёнджыка тӧдчис мичаджыка да гораджыка шуны зільӧм да удж вылысь и быдлаысь геройясӧс ӧтарӧ корсьӧм. Но ӧд тай кыдзи да мый дінӧ велалан мортыд...

Тайӧ пӧрйӧ Георгий Георгиевич Мартынов ветліс буритчысь разведчикъяс дінӧ, тӧдмасис налӧн сьӧкыд уджӧн да олӧмӧн и кӧсйӧ вӧлі гижны газетас некымын очерк. Печоркаӧ кежавны сылӧн некутшӧм дум эз вӧв, но сы вӧсна, мый лесопунктыс вӧлі матын бӧрсӧ мунан туй вывсянь, шуис мыйкӧ дыра кежлӧ тшӧтш сувтлыны и сэтчӧ: та ылнатӧ воӧма да, мыйкӧ, гашкӧ и, сюрас гижыштны и сэтысь.

Мартынов сьӧлӧм тырнас нимкодясигтыр ветлӧдлыштіс вӧр лэдзысьяслӧн посёлокӧд, велалӧм синъясӧн казяліс став бурторсӧ. «Руководствоыс тані, буракӧ, зумыд киын делӧсӧ нуӧдӧ», — мӧвпаліс Мартынов, торйӧн нин сылы кажитчисны вӧр лэдзысьяслӧн олан керкаяс, та йылысь и позяс ёнджыкасӧ гижны, ӧд неважӧн петаліс уджалысь йӧзлӧн олӧм-вылӧм йылысь постановление.

Лесопунктса начальник Кувалдин вӧлі буретш сэтшӧмӧн, кутшӧмӧн и чайтіс сы йылысь Мартынов.

— Эм задание петкӧдлыны миян лыддьысьысьяслы тіян славнӧй коллективлысь уджсӧ, — шуис Мартынов да велалӧмӧн пуктіс пызан вылӧ ассьыс удостоверениесӧ.

— Ми зэв радӧсь нималана гӧсьтлы, — шуис Кувалдин документсӧ видлаліг да, мед не вунӧдны, ним-овсӧ сылысь календарас пасйыштіс.

— Сідзкӧ, столицасянь миянӧдз. Абу дженьыд туй! — тӧдчӧданаа сёрнитіс Кувалдин да видзӧдлывліс корреспондентлӧн лӧзӧдышталӧм чужӧм вылӧ.

«Юышталан тай, братанӧй! — сэк жӧ мӧвпаліс сійӧ небзьӧм-пӧрысьмыштӧм газетчик йылысь. — Мускыд со, тӧдӧмысь, висьӧ, кад нин дугдыны...» Сэсся юаліс меліа:

— А миянӧсӧ дыр-ӧ кежлӧ?

— Да век тай оз судзсьы кадыс ми воклы, — жалитӧмпырысь шуис Мартынов, — аски, рытланьыс, водзӧ нин ковмас кывтны.

— Сэтшӧм регыд? — нюкырмунліс начальник. — Зэв жаль... — Сійӧ кӧсйис шуны нӧшта, мый татшӧм регыд каднад тэ жӧ, дяденька, немтор он удит вӧчны, но эз шу, ас кадӧ мӧвпыштіс: «Код пӧ на тӧдас, кутшӧм син тайӧ Мартыновыслӧн да кодарлань кырссьыштас ассьыс гижӧдсӧ».

— Ме чайта, ті ӧд отсаланныд меным воӧдчыны леспромхозӧдз? — юасис сэк кості корреспондент.

— Дерт жӧ! Та понда шог абу! — падъявтӧг шуис начальник. — Медся бур пыжнас мӧдӧдам... Да ті нӧ кӧть пажнайтлінныд-ӧ нин, Георгий Георгиевич? — друг юаліс сэсся начальник.

— Веськыда кӧ шуны, эг на, — эз мӧд ылӧдчыны корреспондент. — Пажын кад колис, столӧвӧйыд сиптысьӧма нин...

— Сідзкӧ, либӧ мӧдім ме ордӧ! — сьӧлӧмсяньыс вӧзйис начальник. — Быдса керкаын ӧд мыйкӧ да мыйкӧ сюрас жӧ нямлялыштны. Сэсся, шуны кӧ нин, ме и ачым эг на жӧ удит пажнайтнысӧ. Ӧтарӧ помтӧм ноксьӧм...

— Гашкӧ, абу лӧсьыд гортадсӧ... — падъявны мӧдліс Мартынов.

— Тшыглы кувны йӧзаинын нӧшта нин абу лӧсьыд, — чужӧм тырнас нюммуніс та вылӧ Кувалдин.

Кыдзи та бӧрын верман пыксьыны. Да кор нӧшта тэныд колӧ быдторсӧ тӧдмавны гижӧмыд вылӧ...

Кувалдин кежаліс нормировщица дінӧ, сьӧм сетіс да тшӧктіс котӧртӧдны гортас кык водка доз...

Начальник оліс тшупӧм керъяса керка джынйын, мукӧдысь ёнасӧ нинӧмӧн торъявтӧм патераын — кык ыджыд жыр да кухня. Быдлаын сӧстӧм, вольӧсъяс да коврикъяс, кытчӧ колӧ и оз ков, вольсыштӧма, вышивайтӧм юрлӧсъяс крӧвать вылын и диван вылын... Ставсьыс таысь пӧрысь холостяк Георгий Георгиевичлӧн весиг синмас пондыліс веравны. Но сылы сьӧлӧм вылас бура пуксис, мый татшӧм тӧдчана, крепыд вӧляа морт, ыджыд лесопунктса начальник олӧ татшӧм ичӧтик патераын. Мартынов, би пыр и ва пыр нин мунӧм газетчик, вочасӧн кутіс нин лӧсьӧдны-кыны лоана очерксӧ.

Кувалдинлӧн гӧтырыс — ичӧтик мыгӧра, ёна нин гӧгрӧсмӧм-шылялӧм, чужӧм вылас посньыдик ныр-сера нывбаба — вочааліс гӧсьтӧс эз зэв долыдпырысь, но и эз жӧ вывті кӧдзыда. Сійӧ шуис, мый Володя пиыскӧд найӧ пажнайтісны нин, и мед мужичӧйяс сёйӧны сытӧг, а аслыс сылы колӧ котӧртны пекарняӧ, пӧжасьысьӧн сэні уджалӧ да.

— Лады, Юля! — вывтіджык кыпыда шуис кӧзяин, сылы, тӧдӧмысь, вӧлі нимкодь, мый гӧтырыс мунӧ. — Тэ вай эн тӧждысь, ми тані асьным ставсӧ корсям-аддзам!

Сэсся сійӧ ӧдйӧ лӧсьӧдіс пызан. Сэтчӧ бур ногӧн тӧрӧдчисны лӧсталысь гӧрд доръяса сьӧмга тшытш да ныр розьтӧ гильӧдысь кӧра маринуйтӧм дона еджыд гобъяс.

— Да ті тай нӧ царскӧй пызан лӧсьӧданныд, Николай Демьянович! — шудаа сёрнитіс Мартынов, сылы, сёяна-юана пызан сайын пукавны радейтысь мортлы, сьӧкыд вӧлі вештыны чусмыштӧм нин синъяссӧ татшӧмторъяс вывсьыд.

— Унаыс абу, но миян шуд вылӧ тай кольыштӧма на, — сёрнитіс Кувалдин. — Милости прошу, Георгий Георгиевич.

А кор пызан вылӧ тшӧтш сувтіс и водка доз, Мартыновлы казьтыштсис висьысь мускыс и мортыд видліс на водзсасьыштны:

— Гашкӧ, Николай Демьянович, огӧ нин кутӧй джынъявны сійӧс, ӧкаяннӧйӧс?

— Мыйла нӧ, этшаниктӧ позьӧ, тӧдмасьӧм кузя. А то кыдзкӧ зэв нин не миян ногӧн лоӧ. Тіян здоровйӧ вӧсна!

Мартыновлы чайтсис лёк йӧйталӧмӧн, ыкшасьӧмӧн ли, не юны татшӧм закуска дырйи, мода вылас сійӧ ышлолалыштіс на, сэсся и кымыньтіс кӧрт пиньяса вомас стӧкан джын водка. Сьӧмга чӧлӧс азыма забнитіс, чӧскыдпырысь нёньыштіс да и шуис бурмӧм сьӧлӧм тырнас:

— Олӧмад абу жӧ этша бурторыс, Николай Демьянович, а? Весиг абу и окота пӧрысьмыны.

— Но ті, Георгий Георгиевич, видзӧднысӧ, абу на пӧрысьӧсь, — ылӧдчӧмӧн шуис Кувалдин. Сы вӧсна, мый Мартыновлӧн пемдӧм, рудӧдӧм чужӧмыс эз зэв казьтыв дзоньвидзалун йылысь.

Кувалдин выльысь босьтіс киас доз, мед водзӧ лӧдсавны, а Мартынов судзӧдіс зепсьыс блокнот да кутіс листавны, быттьӧ оз и казяв кӧзяинлысь бара на кисьтасьӧмсӧ.

Кувалдин гӧгӧрвоис, мый, кытчӧдз абу на сёр, колӧ мыйсюрӧ висьтавлыны корреспондентлы, а то сійӧ ёна гажмас да вунӧдас блокнотыс йылысь, а аски вермас мускыс висьмыны да и юрыс кольмӧм тӧрӧканлӧн кодь лоӧ, — ставсӧ тайӧс ӧдйӧ артыштіс Кувалдин да и пондіс дженьыдика ратшйӧдлыны асланыс делӧяс йылысь:

— Дас тӧлысся планнымӧс ми нин тыртім...

— Тыртінныд? — татшӧм самысь пырысь-пыр жӧ гызьмуніс газетчик. — Эм надея тыртны да та вӧсна, кӧнкӧ, шуанныд?

— Ме водзвыв, авансӧн, некор ог кӧсйысьлыв. Шуа тай: тыртім нин ми плансӧ.

— Но ӧд ӧні сӧмын на пуксьӧ октябрь тӧлысьыс?

— А ми вот муркнитім нин.

— Вӧр лэдзӧмын кольччӧм йылысь кӧ артыштны, то тіян мойдын быттьӧ артмӧ, — кӧрт пиньяса вом тырнас нюммуніс Георгий Георгиевич.

— Вай юам тайӧ мойдыс вӧсна, — лэптіс стӧкансӧ Кувалдин.

— Та вӧсна кӧ он ю, ен грек суас, — эз кут пыксьыны Мартынов. Найӧ точнитчисны. — Тіян успехъяс вӧсна, пыдди пуктана Николай Демьянович! — сьӧлӧмсяньыс шуис Мартынов. — Интереснӧй ті морт, Николай Демьянович, эскӧй меным, ме, кузятӧ олігӧн, ӧттор-мӧдтор аддзылі нин... Гӧгӧрвоа и... Став бурсӧ тіянлы, вӧрын и... мукӧдлаын.

Юисны ӧта-мӧд дінаныс ёна сибыдмӧм сьӧлӧмъясӧн.

— Либӧ, кыдзи нӧ сетчис тіянлы татшӧм кокньыдасӧ планыс? — юаліс Мартынов. — Гашкӧ, ичӧтджык сійӧ тіян вынъяс серти?

— Ха-ха! — серӧктіс Кувалдин. — Ог тӧд, коркӧ артмылӧ оз вӧрса планыд дзурттӧг-ружтытӧг...

— Но ӧд тіян со пӧшти тӧлысьӧн водз...

— Думайтны колӧ, — быттьӧкӧ и ылӧсас, но ыджыда шуис Кувалдин. — Юр вемтӧ оз ков жалитны, сьӧлӧм вужъястӧ ни... — Сэсся и судзӧдіс вилка йывнас быдса ичӧтик гоб, сюйис вомас да пондіс мурчкӧдны ён пиньяснас.

«Интереснӧй мужик! — донъяліс ас кежас Мартынов. — Буретш да ӧнія кадлы лӧсялана!»

— Тӧданныд мый, Георгий Георгиевич, висьтасьнытӧ ме абу зэв мастер, ме радейтаджык мыйкӧ да мыйкӧ вӧчны. Окота кӧ, вай ветлӧдлыштам овмӧснымӧд, ставсӧ петкӧдла ме тіянлы, сэки, чайта, ставыс гӧгӧрвоанаджык лоӧ.

— Ме радпырысь! — водзӧ на долыдмис Мартынов да мыйкӧ зэв тэрыба пасъялыштіс блокнотас. Торйӧн кӧ, со мый: «Ӧнія кад. дел. м. ». Ӧнія кадся делӧвӧй морт — тадзи пӧрысь газетчик дженьыдика тӧдчӧдіс ассьыс медшӧр сьӧлӧм кылӧмсӧ.

— Посёлокныд тіян сэтшӧм мича да лӧсьыд, — зілис водзӧ кыны сёрнисӧ Георгий Георгиевич. — Веськыда кӧ шуны, ме некыдз эг чайт аддзыны татшӧмсӧ.

— Аттьӧ бур кывсьыныд, — довкнитіс юрнас Кувалдин. — Но та дінӧ ті верманныд на и содтыны сійӧс, мый миянӧдз пӧшти абу некутшӧм туй. А туйтӧм олӧмыд кутшӧм сійӧ олӧм? Ломтас-мавтас кызмырдысьӧн лоӧ вайны техникалы, йӧзлы — сёян-юан. Со и лоӧ юр вемтӧ быд ногыс песны...

— И став тайӧ сьӧкыдлунъясыс вылӧ видзӧдтӧг, планныд тырӧма нин сэтшӧм водз! — кыпыда горӧдіс моз Мартынов.

— Да, тырис, Георгий Георгиевич. Но сӧмын ми асьным тані тӧдам, кутшӧм донӧн сійӧ тырис.

— Тіян кодь мортыд, Николай Демьянович, Урал мусюрсӧ мӧдар путкыль керас, — сьӧлӧмсяньыс шуис Мартынов. — Эскӧй меным, ме уна йӧзӧс нин аддзылі и донъявлі. Тіянлы оз лесопунктӧн, а, этша вылӧ, леспромхозӧн колӧ веськӧдлыны.

Мартыновлы пыр ёнджыка и ёнджыка воис сьӧлӧм вылас вына да изысь-вӧрысь Кувалдин, коді, нӧшта нин содтӧд вылӧ, бура гӧститӧдысь мортӧн вӧлӧма. Корреспондент велалӧм сюсь синмӧн видзӧдіс дзоньвидзалунӧн пушкысь зэлыд чужӧмӧ, зілис казявны и синъясыслысь рӧмсӧ, и сылысь быд вӧрзьӧм, кодъясӧс гижӧм бӧрын, дерт жӧ, бура ловзяс очеркыс, а тшӧтш и бара на тыдовтчас, мый сійӧ, пӧрысь газетчик Мартынов, эз на тамышмы, важ моз бура на казялӧ и олӧмсӧ, и йӧзсӧ. Сійӧ гоз-мӧдысь мыйкӧ бара на пасйыштіс блокнотас.

Кувалдинлы кутіс жӧ воны сьӧлӧм вылас газетысь воӧм тайӧ дядьӧыс, коді — он ӧд казявтӧг ов! — кужӧ гӧгӧрвоны йӧзсӧ, пыдісянь гӧгӧрвоны. Ӧні медъёнасӧ колӧ вӧлі не ышмыны вывтісӧ пызан сайын, а медводз вӧчны заводитӧм делӧсӧ.

— Вай ми ӧні ветлам улыс складӧдз, — вӧзйис Николай Демьянович, гӧсьтлӧн тэрыба котралысь перӧ вылӧ видзӧдлігмоз. — Неважӧн ми сэні вуж выйӧныс бергӧдім кызвын уджъяссӧ, гашкӧ, интереснӧ лоӧ тіянлы...

— Кыдзиджык нӧ эськӧ? — дзикӧдз шызис-ловзис Мартынов.

— А вай тӧвзьыштлам сэтчӧдз, — сувтіс пызан сайысь Кувалдин. — Шулӧны тай: ас синнад пӧ бурджык ӧтчыд аддзывны, сёысь кывзӧм дорысь... Абу ылын сэтчӧдз.

— А мый нӧ, мӧдім! — сувтіс жӧ Мартынов, кодлы вӧлі сэтшӧм нимкодь, мый очерк вылӧ материалыс татшӧм кокниа шедӧ киас.

Ывла вылын Кувалдин сувтӧдіс медводзын паныдасьысь мотоциклистӧс да мыйкӧ дыра кежлӧ корліс сылысь машинасӧ. Мӧдыс кыв ни джын шутӧг сетіс. Начальник пуксис руль сайӧ, быттьӧ век сэні и пукавлӧма.

— Ті нӧ асьныд и руль сайын пукаланныд? — юаліс корреспондент.

— Самолётысь кындзи, быд пӧлӧс транспортӧн верма журъявны, — велалӧм ногӧн нин шуис Кувалдин. Сійӧ, дерт, тӧдіс нин, мый тадзсӧ вочавидзӧм бӧрын век кутлісны шензьыны.

— Со тай, но тай! — шенмуніс и корреспондент. — Да ті тай, батенька, универсал! — горӧдісмоз Мартынов, мед венны моторлысь таргӧмсӧ.

— Сытӧгыс некыдз оз позь, Георгий Георгиевич, — воча кыпыда горзіс Кувалдин. — Техникалӧн нэмӧ! Ӧні оз позь лоны начальникӧн став пӧлӧс техникасӧ тӧдтӧг!

— Но ӧд унаӧн оз тӧдны, а век жӧ веськӧдлӧны!

— Сідзи тай ӧд и веськӧдлӧны! Татшӧм веськӧдлысьяс пондаыс весиг со и ті шензянныд: тӧлысьыс сӧмын на заводитчӧ, а планным миян, кыдз шуласны, зептын нин!

— Збыльысь сідзи и эм, — ӧти кывйӧ воис корреспондент, начальниклӧн зумыд голя-мышкӧн нимкодясиг.

Улыс складын, коді вӧлі нюжӧдчӧма Печоралӧн джуджыд кыръя тыкӧла весьтын, лэчыда швиньгисны электропилаяс. Кужӧмӧн бӧрйӧмаӧсь лӧсьыд места: орйӧдлӧм-чинталӧм вӧрсӧ тані жӧ гаровтӧны сутугаӧн, а сэсся торъя пучокъяссӧ чукӧртӧны пуръясӧ. Дзикӧдз бырӧдӧма зэв сьӧкыд и ковтӧм удж — вӧрсӧ штабельясӧ тэчӧм-лэпталӧм.

— Видзӧдлӧй со асьныд, — пӧся индаліс Кувалдин корреспондентлы, — быд эстакада помӧ миян лӧсьӧдӧма керсӧ чукӧртан зеп кодь, аслыспӧлӧс каличӧн. Орӧдӧм керйыс гӧгыльтчӧ сэтчӧ, мыйта колӧ чукӧрмас, да гаровтам сутугаӧн, сэсся восьтам каличсӧ, и дась кер чукӧр, пучок, ачыс бузгысьӧ кыр йывсянь ваӧ. Кольӧ сӧмын кылӧдыштны сійӧс пурйӧдз.

— А водзын кыдзи вӧлі? — юаліс корреспондент.

— Водзті ты вылын сулаліс пуръясян станок, тшӧтш и сортируйтчан сетка, кыдзи тай овлӧ пуръясян запаньясын. Сӧмын пуръясьӧм-керӧм вылас уджалісны кӧкъямысдас морт. Ӧні жӧ став пуръясян уджсӧ кызвыннас вӧчӧны найӧ, кодъяс и чинталӧны вӧрсӧ. Ӧні сэсся асьныд мӧвпыштлӧй, мый ставыс тайӧ сетӧ.

— Да тайӧ жӧ зэв бур! Здорово! — ызъяліс корреспондент, коді эз лёка тӧд вӧр лэдзан делӧсӧ. — И татшӧм буртор йывсьыс ті некытчӧ энӧ и гижлӧй?

— Вӧлі неыджыд пасйӧд райгазетын.

— Да мый нӧ ті, Николай Демьянович, тайӧ жӧ этша! — падмыліс весиг Мартынов. — Колӧ паськыдджыка сёрнитны та йылысь, мед унджыкӧн, быдлаын тӧдісны. Да ӧд тайӧ... сэтшӧм прӧстӧя и гениальнӧя вӧчӧма! Мый тэ кӧть эн шу, батенька, а та йылысь колӧ висьтавны ыджыда и паськыда!

Мартынов матыстчис том пилитчысь дінӧ, коді яндысигтыр йӧжгыльтчыштіс тӧдчана мыгӧра тӧдтӧм дядьӧ водзын.

— Пӧжалуйста, висьталӧй, том ёртӧй, кыдзиджык кажитчӧ тіянлы татшӧм уджаланногыс?

— Бура мӧвпыштӧма и вӧчӧма, — родӧмсӧ венны зілиг вочавидзис мӧдыс. — Уджнымӧс кокньӧдӧ и этшаджык йӧз колӧ...

Мартынов нӧшта мыйкӧ юасьыштіс зонлысь, гижис блокнотӧ сылысь нимсӧ, кӧні чужлӧма да важӧн-ӧ нин тані уджалӧ, эз вунӧд пасйыштны тшӧтш, кутшӧмджык балаа сылӧн нырыс, кутшӧмджык рӧмаӧсь синъясыс да ёнӧсь-ӧ пиньясыс.

А посёлоклань бӧрсӧ жургиг-мунігӧн Георгий Георгиевич, коді вӧлі ставсьыс чукйӧн тырӧма-нимкодьмӧма, юаліс Кувалдинлысь:

— Николай Демьянович, ті, дерт, асьныд ставсӧ тайӧс мӧвпыштінныд? Улыс складас?

Начальник виччысис тайӧ юалӧмсӧ. И кор петкӧдліс-висьтавліс корреспондентлы вӧчӧмаыс йылысь, тшӧтш и мӧвпаліс, кыдзиджык вочавидзны корреспондентлы татшӧм юалӧмыс вылӧ. Делӧыс сыын, мый медводз татшӧм вежӧмъясыс вылӧ мӧвпыс воис эз сылӧн ыджыд юрӧ, а технорук Надя Турубановалӧн кузь юрсиа ныв юрӧ. Но Николай Демьяновичлы сэтшӧма кажитчис тайӧ прӧстӧй, но сэтшӧм тӧдчана мӧвпыс, сэтшӧм топыда сибӧдчис сьӧлӧм дінӧдзыс, мый ӧні сылы кутіс нин чайтсьыны: ачыс сійӧ медводзсӧ мӧвпыштіс! Либӧ, сідзи кӧ нин колӧ, техноруккӧд ӧтвылысь найӧ воӧдчисны татшӧм колана мӧвпӧдзыс. Сёрнитісны ӧтлаын удж технология бурмӧдӧм йылысь, и виччысьтӧг воис тайӧ ыджыд идея-мӧвпыс. Вермас лоны, мый сылы, аслыс, неуна водзынджык на чунгис, ӧд лесопункт вӧсна кывкутӧмыс сылӧн, Николай Демьяновичлӧн, ыджыдджык. Райгазетса статейкаын вӧлі гижӧма со кыдзи: «Лесопунктса новаторъяс, техническӧя грамотнӧй да опытнӧй начальник Николай Демьянович Кувалдин веськӧдлӧм улын...» да сідз водзӧ. Кор тайӧ гижӧда газетыс воис посёлокӧ, Николай Демьянович корис ас ордас Надяӧс да пондіс сы дырйи пинясьны: тайӧ лёк сочинительясыс пӧ мыйкӧ да мыйкӧ век нин дзугасны, весиг пӧ со тэнсьыд нимтӧ абу казьтыштӧмаӧсь. А Надя сӧмын и серӧктыштіс вочасӧ: тшаква пӧ ставыс тайӧ, медтыкӧ делӧыс лои вӧчӧма да буртор сетіс. А кор леспромхоз сетіс премия новаторъяслы, Кувалдин тшӧктіс, мед медся ыджыд пайяссӧ урчитісны ӧтмындаӧн и аслыс сылы, и техноруклы. Та боксянь Надялӧн сы дінӧ дӧзмӧм, дерт, абу.

Ставыс тайӧ чардби этшӧн мӧвкнитіс ӧні сылӧн юрын, но корреспондентлы воча кывсӧ шуис быттьӧ немтор сэтшӧм-татшӧмыс абу и вӧвлӧма:

— Выльторсӧ мӧвпыштім ми техноруккӧд ӧтлаын. Том ныв уджалӧ ме дінын, институт помалӧм бӧрын, Надя Турубанова.

— Шудаа веськалӧма сійӧ тіян дінӧ, — шуис корреспондент интереснӧй начальник йылысь ассьыс ӧддзӧдӧм мӧвпъяссӧ водзӧ сӧвмӧдіг. — Велӧдчӧм бӧрын пыр жӧ веськавны татшӧм опытнӧй начальник дінӧ — мый вермас лоны таысь бурыс?

Мартынов шуис аслыс сёрнитыштны тайӧ Надяыскӧд бӧрынджык да, гашкӧ и, сӧвмӧдны тшӧтш очеркас том специалистъяслысь техническӧя быдмӧмсӧ. Опытнӧй начальникъяс веськӧдлӧм улын...

Но Георгий Георгиевичлӧн техноруккӧд сёрнитны кадыс эз вичмы. Сы вӧсна мый начальник ордын найӧс виччысис на помавтӧм пызан выв. Да и сёрниыс кык выль друглӧн эз на жӧ помась, ӧні, дерт, тайӧ сёрниыс вочасӧн ёна ульлунъяӧнджык пондіс лоны.

Рытнас, кор Георгий Георгиевич лои ёна нин гажа, найӧ, бара жӧ ӧтлаын, мӧдӧдчисны посёлок кузя. Начальник индалӧмӧн висьтавліс, кыдзи сылӧн синъяс водзын быдмис лесопункт, казьтыліс сьӧкыд и тешкодь вӧвлытӧмторъяс. Печорка йылысь очерк Георгий Георгиевичлӧн юрын вочасӧн ачыс сӧвмис-яйсяліс, сійӧ быттьӧкӧ и делӧвӧйӧн лоӧ, но тшӧтш и небыда лиричнӧйӧн.

Асывнас Мартыновлы висьталісны, мый технорук мунӧма кутшӧмкӧ бригадиркӧд ылі вӧръясӧ — видлавны водзӧ вылӧ пӧрӧдчанінъяс. «Но, нинӧм, — лӧньӧдіс асьсӧ Мартынов, — «пӧдвал» вылӧ материалыс сытӧг сёрниттӧг тырмас».

Начальник юӧртіс, мый мотора пыж, рулевӧй тшӧтш и, дасьӧсь нин лэччыны. Мед Георгий Георгиевич эз кынмы арся нин ю вылын, сійӧс пасьтӧдісны брезент кышӧда шоныд спецовкаӧ. Весиг кӧмӧдісны кучик пыдӧса гын сапӧгӧн.

— Кузятӧ лэччигӧн кӧрт пыдӧса пыжад изӧймитасны кокъясыд, — бур бать вӧсна моз тӧждысис Кувалдин.

Мартыновлӧн муртса синваыс эз пет тадзисӧ буралӧмысь.

19

Предцехкомлӧн ӧнӧдз вӧвлытӧм на лэчыд сёрнияс йылысь юӧр ӧдйӧ разаліс посёлок пасьтала. Да, кыдзи и век овлӧ татшӧмторъяс дырйи, мый эз вӧвлы да мый оз ковсӧ уна тшӧтш содталісны. Ыштӧ Кувалдин да Огнёв пӧ весиг кулакъяснас вензьытӧдз воӧмаӧсь. Лесопунктын уналӧн доймасис сьӧлӧмыс коллективлӧн тадзи юксьӧм-кӧдзалӧмыс вылӧ, а лёк бызгунъяслы да дыш руньӧяслы вӧлі на и любӧ татшӧмторсьыд. Век тай, быдлаын сюрӧны и тырмӧны бур йӧзлӧн дой вылӧ бокисянь пиньяссӧ жерйӧдлысьясыд...

Галя Горицвет вийсис жӧ сьӧлӧм тырнас. Сійӧ тӧждысьӧмӧн мӧвпаліс, мый тадзи, веськыда и лэчыда парсыштӧм начальник, кодӧс сы мында во чӧж нин некод эз лысьтлы весиг и гыж помнас вӧрзьӧдыштны, ӧні дзикӧдз скӧрмас налӧн бригадир вылӧ да нюмыль-нямыльӧ керас, а помкаыд та вылӧ век нин сюрӧ. Ӧні цехкомса пред Огнёвлы йӧзсянь торйӧн нин колӧ мыджӧд-пыкӧд, тайӧс том нывбаба зэв бура гӧгӧрвоис.

Уджалан лун помланьӧ, кор, мукӧддырйи моз жӧ, Сергей воис отсасьны увйысьысьяслы, Галиналы лов тырнас окота вӧлі матыстчыны сы дінӧ да шуны мыйкӧ меліа да доръянаа. Кӧть нин со тадзи: «Бур ногӧн вӧчӧм радиыд ме тшӧтш сувта тэ дор... Справедливосьт вӧснаыд ӧтвылысь колӧ помӧдз тышкасьны». Шуис кӧ эськӧ тадзисӧ, некутшӧм ышнясьӧм эськӧ тані эз вӧв. Сӧмын вот кыдзиджык да мыйӧнджык сійӧ вермас отсавны Огнёвыслы?

Тайӧс Галина ӧні эз на тӧд. Сы вӧсна сійӧ эз матыстчы бригадирыс дінӧ да эз на шу сьӧлӧмсяньыс мӧвпыштӧм ыджыд да вына кывъяссӧ.

Рытнас, кор найӧ Аристархкӧд вӧлі воӧны гортас кино вылысь, Галя юаліс:

— Аристарх, тэныд оз кажитчы, мый... гажтӧма ми олам?

— Тэныд МЕКӦД гажтӧм? — шмонь сорӧн тӧдчӧдіс Аристарх. — А ме тай нӧ, ас пайысь, райскӧй садйын ӧні быттьӧ кыла ачымӧс!

— Энлы, ме ог та понда... Лесопунктас олӧмыс, мися, гажтӧм! Быд лун ӧти и сійӧ жӧ тор дыгам-нокам: вӧрын лунтыр мырсям, сэсся сёям да водам... Но, киноыд нӧшта корсюрӧ... Быттьӧ роботъяс... Тадзтӧ олігӧн, он и казявлы, дзикӧдз лэдзчысян-бӧбман.

— Но ми жӧ и лыддьысям тшӧтш. Тэ со, ачыд, кыв велӧдан. Ӧти вотӧ кыдзкӧ-мыйкӧ нюшкам нин...

— Йӧзыс тшӧтш жальӧсь, Аристарх! Мыйта том морт рытъяснас зунясьӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ гажтӧмысла... Гашкӧ, кӧть нин кутшӧмкӧ рыт, войпук, гажаджыкӧс, чукӧртлыны ли мый ли?.. Тэ ӧд эськӧ вермин, босьтчин кӧ. А?.. А ме, дерт эськӧ, тшӧтш отсышті...

— Татшӧм делаад ёна ковмас ноксьыны, Галюшка, — кусыштӧм гӧлӧсӧн шуис Аристарх. — Йӧзыс дикӧсь, вӧр ошъяс кодьӧсь, оз и лыбны татшӧмторйыд вылӧ.

— А ме чайта, унаӧн эськӧ тшӧтш радпырысь босьтчисны, сӧмын вӧрзьӧдны колӧ найӧс.

— Ог тӧд, ог тӧд... Вот эськӧ начальник кӧ тшӧктас...

— Кывзы, Аристарх, а вай ми асьным вочасӧн сёрниталам йӧзыскӧд! Мыйла тані колӧ Кувалдиныс...

— Да ӧд, мать честная, та вылӧ миян эм клубса зав! — Шумовлы ньӧти эз вӧв окота босьтчыны Галяӧн вӧзъян ноксьӧмӧ. Сэсся и, мӧдарсянь кӧ видзӧдлыны, сылы ньӧти на эз дышӧд кузь рытъясӧ меліасьны мича том гӧтырыскӧд.

— Эм эськӧ да... — нораа ышловзис Галина, сылы пырысь-пыр жӧ усис тӧд вылас Римма Ефановакӧд сьӧкыд сёрниыс. — Дерт, сьывны кӧ мыйкӧ, сійӧ и ачыс бура сьылас... А сідзсӧ Риммаыд сэтшӧм жӧ клубса зав, кутшӧм...

Водзӧ шуӧм пыддиыс Галина сӧмын и ӧвтыштіс кинас.

— Да, восьтыны клубтӧ да сэсся бӧр пӧдлавны ыджыд колькъя томанӧн — та вылӧ, дерт, торъя сямлунъяс оз ковны, — тшӧтш серӧктіс Аристарх.

— Ме тай и шуа, — ышлолаліс Галина. — Быдӧн тайӧс гӧгӧрвоӧ.

Медбӧрын Аристарх ыджыда шуис:

— Галюшка, сӧмын тэ ради ме верма видлыны... — Но и кутшӧмакӧ ылӧдчыштіс нин сійӧ тадзсӧ кӧсйысигӧн. Сы вӧсна мый сылӧн виччысьтӧг югнитліс мӧвп, мый артмас кӧ бура татшӧм гажа рытыс, сылӧн йӧлӧгаыс ылӧдз вермас юрӧбтыны. Сӧмын колӧ ёнджыка шензьӧдны ставнысӧ!

Мӧд луннас, кор пажнайтігӧн бригада дзоньнас чукӧрмис би дорын, Майякӧд орччӧн пукалысь Галя быттьӧкӧ сідз-тадз шуис:

— Сэтшӧм вӧт ме тавой аддзылі!

— Мый нӧ, де-ерт! — Майя наяна лӧсьӧдліс мукӧдыслы синъяссӧ. — Сэтшӧм мужик дінад узьлігӧн ме эськӧ быд вой жӧ медся лӧсьыд вӧтъяссӧ видзӧді.

— Майка, мун сэтысь! — ыпнитіс том нывбаба. — Ме буретш да тэнӧ вӧтаси, Майка! Володяӧс тшӧтш и... Быттьӧ рытгорув, шондіа, а ті кӧнкӧ вылынінын сулаланныд орччӧн да мыйкӧ зэв гажаӧс сьыланныд, кывъяссӧ сӧмын вунӧді-а...

— Сідзкӧ тай, позьӧ на вӧльнӧй свет вылас овны, ӧтитор кӧ ми пондім тайӧ мадаыскӧд косявны-сьывны, — жергӧдіс пиньяссӧ Володя.

— Вчегха стагху пгхивезли! Ок, бур вина стагхаыд! — вом тырнас шыньявны кутіс тшӧтш Никӧн. — Либӧ юсям, либӧ сьывсям...

— Тэныд мед эськӧ век «стагха» кымлявны! — ырыштчис Майя шог тӧдтӧг шыннялысь боцман вылӧ. А сідзсӧ тельняшкаа тайӧ ош кодь вына зонмыс вылӧ некыдз он вӧлі вермы скӧрмынысӧ — сэтшӧм нин сійӧ вӧлі восьса сьӧлӧма да ас пытшкас гусяторъяс дзебтӧм. Муркӧдӧ-уджалӧ, век вашъялӧ-нюмъялӧ, асылын кӧть рытын, век кыпыд руа, быттьӧ олӧмыслӧн шогъясыс да могъясыс кӧчалӧмӧн ордйӧдалісны сійӧс да некутшӧма эз вӧрзьӧдлыны.

— Шумов тӧрыт казьтыштіс, мый колӧ пӧ эськӧ клуб нимсӧ кыдзкӧ гажаджыкӧн вӧчны, — шуис Галина Аристарх вылӧ нарошнӧ ыстысьӧмӧн. — А то быд воысьлы ошйысям мича короминанас, а паськыд сцена вылас регыд, кӧнкӧ, тшакъяс петаласны... А сэсся нӧшта и шензям, мый зонъяс ӧтарӧ «стагхала» котралӧны.

— Клубсаясыс шыч ни рач олӧны да, кивыль оз керны! — медводз шыасис Володя, морттӧ парсыштӧма татшӧм сёрниыд. — А ме эськӧ, ас пайысь, вӧзйисны кӧ быттьӧ, бурпӧт няръялі аккордеонӧн.

— Сійӧ жӧ агхтист, сэтшӧм лӧсьыда вогхсӧ! — вынсьӧдіс другыслысь шуӧмсӧ бара на кыпыда вашмунӧм Никӧн.

— А мый, ме эськӧ и ачым тшӧтш жӧ видлі мыйкӧ вӧчны! — тшӧтш ыззис Майя. — Ок вед ме ёна радейта петкӧдлыны миянлысь коми пӧчьясӧс... — Виччысьтӧг сійӧ сувтіс кок йылас да пыр жӧ кыдзкӧ быттьӧ нярмуніс, лябмис, гӧрбыльтчис, дзоньнас вир-яйыс легзьыштіс, весигтӧ и синъясыс быттьӧ чусмисны да тамышӧсь лоины. Вынтӧммӧм легзьысь кокъяснас сійӧ кыдзкӧ-мыйкӧ матыстчис Галина дінӧ, шылькнитіс сійӧс юрсиӧдыс дзӧрысь кинас да меліа и небыда шуис киргысь гӧлӧснас:

— Сёшайтӧй тэ менам да банйӧм оз тусьӧй! Ӧмидз вом дорӧй да сьӧд сэтӧр синмӧй. Тэнад вед, муса мортлӧн, яй пырыд лыыд тыдалӧ да лы пырыд вемыд тыдалӧ.

— Мый, мый?! — горӧдіс Галина, сійӧ кӧть и нинӧм эз гӧгӧрво, но вӧлі ёна шенмунӧма пӧдругаыслӧн тадзисӧ виччысьтӧг вежсьӧмысь. Сыысь не омӧльджыка вӧліны чуймӧмаӧсь и бригадаса мукӧд войтыр, весигтӧ пыр чӧв олысь Жбуль.

— Да мый нӧ сійӧ сёрнитіс? — пӧся юасис Галина. — Ок жӧ и Майка эськӧ да!

— Тайӧ сьӧкыда вуджӧдсьӧ, — шуис Сергей. — Йӧзкост шусьӧгъясӧн сійӧ сёрнитіс... Нывъяслысь мичлунсӧ сідзи ошкӧны-ыдждӧдлӧны миян... — Сійӧ, кыдзи сяммис, вуджӧдіс роч вылӧ, сэсся и яндысигтыр помаліс: — Оз артмы менам сэтшӧм мичаасӧ да лӧсьыдасӧ... Татшӧмторъясыд, буракӧ, оз вуджӧдсьыны ӧти кыв вылысь мӧд кыв вылад сэтшӧм жӧ стӧча да гораасӧ...

— Ме гӧгӧрвоа! — шуис нимкодьмӧм Галина. — Тэ тай нӧ, Майка, дзик артистка кодь вӧлӧмыд! Эн-ӧ тэ ворслы нин кӧнкӧ? Самодеятельносьтын?

— Ме, ныланӧй, олігчӧж пыр на ворса! — вильыша и наяна шуис Майя. — А мукӧдыс ӧмӧй, сідз кӧ нин шуны, оз ворсны? Олӧманыс? Ӧтияс унджык ворсӧны-кикимеритчӧны, мӧдъяс этшаджык...

Майялӧн татшӧм виччысьтӧм кывъясыс чуймӧдісны Сергейӧс. Сійӧ некор эз чайтлы, мый ӧтарӧ вильшасьысь ныв вермас шуны татшӧмтор. А мыйла эськӧ эз чайтлысӧ? Да, буракӧ, куш сӧмын сы вӧсна, мый ми омӧля на тӧдам ӧта-мӧднымӧс, — чукльӧдлытӧг дивитыштіс асьсӧ Сергей.

— Сідзкӧ, позьӧ шуны, кык артист миян эм нин! — водзӧ нуӧдіс ассьыс визьсӧ Галина. — А тэ мый шуан, цехкомса председатель?

— Месӧ эськӧ некор на эг ворслыв сцена вылад да... — нюмыртчыліс мӧдыс. — Но... Ковмас кӧ... Гӧгӧрвоысь режиссёр кӧ лоӧ... Рабочкомыдлы ӧд оз жӧ позь лоны бокын татшӧмторсьыд...

— Шумов коркӧ велӧдчывлӧма театральнӧй студияын. Сэсся пӧ и армияас самодеятельнӧй кружок нуӧдлӧма.

— Но, босьтчас кӧ Аристарх Иванович, сідзкӧ, бур койташ и спектак артмас! — эскӧдана тӧдчӧдіс Володя.

— А кыдзи видзӧдӧ миян боцманным татшӧмторйыс вылӧ? — юаліс Галина Никӧнлысь.

— Миннӧй тгхальщиквывса боцман некогх оз понды вогхсны сухопутнӧй кгхысаяскӧд, — воча вашмуніс сійӧ ӧти пельсяньыс мӧдӧдзыс. Шуӧмыс артмис сылӧн сэтшӧм тешкодя, сымда пыскыль кыв ӧтлаӧ веськаліс, мый ставӧн быглясьӧмӧн кутісны серавны. Весиг зумыш чужӧма Жбульлӧн пӧлыньтчыштліс увлань лэччӧм вомкӧтшыс — тайӧ вӧлі петкӧдлӧ-висьталӧ, мый мортыс семдытӧдзыс сералӧ.

— А тэныд кӧ вӧзъясны могхскӧй могхтлысь гхоль? — юаліс боцманлысь Сергей.

Ӧні нин ставсяыс ёнджыка сярӧбтіс-серӧктіс ачыс Никӧн.

— Сійӧстӧ вегхма, — серам сорыс ӧдва и вермис вочавидзны тельняшкаа боцман.

— А тэ мый немтор он шу, Остап Сидорович? — ышмӧмӧн юалісны Жбульлысь.

Но сійӧ вочавидзис эз зэв гӧгӧрвоанаа:

— Хы-ы! — да пӧлыньтліс мӧдар вомкӧтшсӧ.

— Жбуль вочавидзис, мый ставӧн кӧ лоӧны артистъясӧн, видзӧднысӧ миян вылӧ лоӧ некодлы, — олӧмаджык ёртыслысь шуӧмсӧ быдӧнлы гӧгӧрвоана кыв вылӧ вуджӧдіс Володя Белых.

20

Рытнас Шумовъяс ордӧ котӧрӧн воис контораысь курьер, сувтіс ӧдзӧс дорӧ да тырӧм ловсӧ вуджӧдігмоз тэрыб синъяснас кодзлалыштіс ӧтарӧ и мӧдарӧ, но, дерт, торъя шензьӧданасӧ немтор на эз аддзы: водз жырйын пызанысь, нёль улӧсысь, ӧткымын книгаяса джаджйысь да фотоувеличительысь кындзи, немтор на эз вӧв:

— Аристарх Иванэчӧс начальник ачыс корӧ!

— Ӧні жӧ али мый корӧ? — Шумовӧс тайӧ шензьӧдіс. — Ладнӧ, пырысь-пыр локта... Ме инӧ, котӧртла, Галюшка?

— Ветлан, дерт, — дасьпырысь шуис том ичмонь. — А ме тані картупель бура жарита.

Рытъя планёрка контораын помасьӧма нин. Кувалдин пукаліс ыджыд кабинетас ӧтнас да видзӧдаліс газет.

— Аристарх Иванович! — шоныда шуис сійӧ воча сувтігтыр. — Чолӧм, дружище! Мый нӧ некор он пырав? Некыдз он вермы чуктӧдчыны том гӧтырыд дінысь?

— Нинӧмла дӧзмӧдны тіянӧс быд пустякнас... А гырысь могъясыс быттьӧкӧ эз на суны.

— Но, кыдзи сэсся овсьӧ-вывсьӧ выль патераын?

— Аттьӧ, Николай Демьянович, бура овсьӧ. Позьӧ шуны, бура и зэв лӧсьыда овсьӧ.

— А том гӧтырыдлы кажитчӧ жӧ? Абу кӧдзыд?

— Шоныд и кыпыд... И сэтшӧм чӧскыд кӧрӧн ӧвтӧ выль керъяссяньыс... Чудеса, да и сӧмын!.. Галялы сэтшӧм жӧ нимкодь. Ыджыд аттьӧ тіянлы...

— Немтор! Бур йӧзыдлы ме немтор ог жалит, олӧй, уджалӧй. — Сэсся, здук-мӧд чӧв олыштӧм бӧрын, Кувалдин юаліс: — Менам пельясӧдз кывсис, Аристарх Иванович, мый быттьӧкӧ пӧ тэ кутшӧмкӧ гажа рыт кӧсъян лӧсьӧдны?

— Ог тӧд... — родӧмӧн нюмъёвтіс Шумов. — Эм эськӧ сэтшӧм думыс да... Галя тормошитӧ менӧ: гажтӧм пӧ овнысӧ...

— Но и мый сэсся? Мыйкӧ нӧ югдӧ али оз? Миянлысь йӧзнымӧс татшӧмтор вылад, кӧнкӧ, сьӧкыда лоӧ лэптыны, ас серти тӧда...

— Да мыйкӧ быттьӧкӧ и кӧсйӧ вӧрзьынысӧ, Николай Демьянович. Кӧсъям ми пуктыны неыджыд пьеска, коми мойд серти, буретш вӧр тема вылӧ, чайта, кутас видзӧдсьыны. Декорация вӧчам, бура рисуйтам...

— Тӧдӧмысь, татшӧмтор вылад тіянлы отсӧг ковмас, Аристарх Иванович? — сьӧлӧм тырнас ыззис начальник. — Гашкӧ, костюмъяс ковмасны... Ме тшӧкта цехкомлы, мед торйӧдӧны сьӧм. Да и ачым, мыйӧн колӧ, отсала, леспромхозӧ шыӧдча, ыджыда сувтӧда тайӧ вопроссӧ.

— Да, костюмъясыд ковмасны, — ловзьӧмӧн ловзис Шумов.

— Да ӧд и вурны на ковмас найӧс, костюмъяссӧ... Енмыс ни вӧрсаыс оз лок рисуйтчыны ни... Тэ вай, Аристарх Иванович, веськыда висьтав, мый ковмас. Эн пов ни эн яндысь, мыйта ковмас средствоыс, сымда и сетам... А пьескасьыс ӧтар нӧшта на мыйкӧ лоӧ?

— Ӧні буретш лӧсьӧдам репертуарсӧ. Буракӧ, кывбуръяс тшӧтш лыддям, частушкаяс сьылам, аккордеонӧн да гитараӧн ворсам... Кыдзкӧ ставсӧ тайӧс колӧ гажаджыка да топыдджыка сюркнявны...

— И кор кежлӧ ставсӧ тайӧс ті кӧсъянныд вӧчны?

— Да коліс эськӧ Октябр праздникӧдз эштӧдны да, Николай Демьянович. Босьтчыны кӧ нин, мед войтырсӧ бурджыка гажӧдны праздник дырйиыс. Столичнӧй артистъяс ӧд оз жӧ локны миянӧ-а...

— Зэв бур, Аристарх Иванович! — дзикӧдз долыдмис начальник. — Гашкӧ, либӧ тэнӧ мездывны колӧ тайӧ кад кежлас вӧр удж вывсьыд? Шӧркодь удждонтӧ кольӧмӧн?

Дерт, тайӧ эськӧ эз вӧв лёк! Веськыда кӧ шуны, Шумовлы ёнакодь нин дӧзмӧдіс ӧтарӧ сизьдыны лунысь-лун лёк увъяссӧ. Но век жӧ сійӧ, выныштчис да, ӧткажитчис начальниклӧн лышкыд вӧзйӧмысь.

— Зэв ыджыд аттьӧ, Николай Демьянович, но вай огӧ на керӧй тадзисӧ.

— Но, лады либӧ, лады...

Ывла вылӧ петісны ӧтлаын. Вӧлі пемыд, кӧдзыд да тӧла. Чашйысьысь чизыр тӧв лёк ногӧн песіс сюръяяс вылын ӧшалысь шочиник пӧнаръяссӧ, и налӧн вуджӧръясныс кыдзисюрӧ чепсасисны улич вылын. Посёлок гӧгӧр сьӧкыда увгис пемыд вӧр.

— Кывзы, Аристарх Иванович, мунам жӧ вай дзобӧдам ӧти доз, — виччысьтӧг вӧзйис начальник. — Пукалыштам, сёрнитыштам, рытыс кузь...

— Веськыда кӧ шуны, Николай Демьянович, абу окота юны водяратӧ. Юр вемыд быттьӧ дубалӧ сыысь.

— Сюрас на и бурджыктор! Гашкӧ, коньяк лӧсялас?

— Ті чайтад, миянын кыськӧ сюрас коньяк?

— Миян, Грецияын моз, быдтор сюрас, — нюмъёвтіс начальник.

И Аристарх эз мӧд пыксьыны. Сійӧ вӧлі кылӧ сьӧлӧмнас, мый начальник эз на висьтав сылы ставсӧ, мый кӧсйис. Вермас лоны, мый главнӧйсӧ сійӧ буретш да и заптіс на пызан сайын пукалігӧн сёрнитігкежлӧ.

Но Кувалдин эз гортас нуӧд Шумовӧс, а быт кузя аслас зам Касьянова ордӧ. Тайӧ вӧлі ыджыд да шыльыд мыгӧра нывбаба, ар ветымын гӧгӧра нин, но век ӧтарӧ томмӧдчысь.

— Мироновна, вай примит гӧсьтъясӧс! — аслас гортын моз кыпыда шуис Кувалдин, кор мӧдыс кок улӧдзыс мича сера халата да гӧрдӧдӧм чужӧма налы воча петіс кухняысь.

— Пырӧй, пырӧй, Николай Демьянович, Аристарх Иванович! — нимкодьпырысь пондіс котсьыны, сэтшӧм гӧлӧсӧн котсьыны, мый Шумовлы пырысь-пыр жӧ мӧвпыштсис: найӧс тані важӧн нин виччысьӧны. — Вайӧй татчӧ плащьяснытӧ. Пырӧй, пуксялӧй.

Ыджыд жырйын вӧлі югъявмӧн сӧстӧм, гӧгӧр тыдаліс быд пӧлӧс дзоридз, а пельӧсын лышкыда быдмис виж пирӧгъяс кодь кыз коръяса фикус. Ӧшиньяс вылын, ыджыд гырничьясын, джуджыда лэптысьӧмаӧсь уна вожа-увъя столетникъяс, желльӧн-емӧн дорӧсалӧм кузь коръясыс налӧн вӧліны зэлыда пӧльтчытӧдз тшӧгӧмаӧсь нюдзвеж сокӧн, и дзоньнас тайӧ код тӧдас кытысь лунвылысь вайӧм быдмӧгъясыс вӧліны асланыс кӧзяйкаыс кодь жӧ кызӧсь да тшӧгӧсь.

— А Сидоровичыд нӧ кӧні? — юаліс начальник, сыланьӧ пелька мыччӧм небыд улӧс вылӧ пуксигмоз.

— Ӧні жӧ локтас сійӧ, — меліа шуис кӧзяйка, и позис гӧгӧрвоны, мыйся ыджыд могӧн кытчӧкӧ мунӧма сійӧ.

Аристарх, дерт, тӧдіс, мый Касьяновалӧн верӧсыс, Остап Жбуль, уджалӧ Галякӧд ӧти бригадаын. «Найӧ со, мыйлакӧ, абу жӧ ӧткодь оваӧсь», — виччысьтӧг мӧвпыштсис ӧні Аристархлы, мича да шыльыд чужӧма кӧзяйка вылӧ видзӧдлӧмысь ли мый ли...

Сэк кості кӧзяйка ӧдйӧ чукӧртіс пызан вылӧ сёян-юан — ӧдва кыскис зэв ыджыд скӧвӧрӧда вылын чӧскыда дзижгысь-дзажгысь жаритӧм порсь яй, вундаліс чорыд ув кодьӧдз тшынӧдӧм-коптитӧм калбас, артмӧм тупӧсь кодь сыр да атлантикаса сельги. Шумовлӧн чӧскыдторсӧ бура гӧгӧрвоысь синъясыс пырысь-пыр жӧ казялісны ставсӧ тайӧс. Сэсся и пызан вылӧ сувтісны кык коньяк доз, кодъяс би югӧр улын шоныда югзисны пытшкӧс тырнас зарни рӧмӧн. Ставыс тайӧ, дерт, не этша шензьӧдіс и долыдмӧдіс Шумовӧс, сы вӧсна мый ни столӧвӧйын, ни лавкаын некутшӧм чӧскыд сёян эз вӧв, сідз-тадз вердісны уджалысь-мырсьысь войтырӧс, мед нин сӧмын мыйӧнкӧ тыртны кынӧмнысӧ.

«Збыльысь тай миян, Грецияын моз, ставыс эм!» — выльысь казьтыштсисны сылы начальниклӧн кывъясыс.

Пырис кӧзяиныс, Остап Жбуль. Нурбыльтіс-чолӧмасис да, киас ыджыд мискаа, кежис кухняӧ. Сійӧ, буракӧ, вӧлі мыйтакӧ томджык гӧтыр дорсьыс, кӧть эськӧ и торъялӧмыс пӧшти эз тӧдчы. Сійӧ вӧлі паськыд пельпомъяса, ёнакодь мышкыра, ляпкӧс кымӧса мугов чужӧмыс Аристархлы чайтсис бульдог понлӧн кодь жӧ вынаӧн. А нӧшта Шумов казяліс, мый Жбульлӧн зэв гырысьӧсь пельясыс, кодъясын помланьыс, нёньяс пыддиыс, вӧлі ӧшалӧны бур чунь пом кызта яй торъяс. Остап Жбуль, тыдалӧ, вӧлі зэв вына сӧнӧд мортӧн...

Кӧзяйка ачыс кисьталіс кока румкаясӧ коньяк да матыстіс гӧсьтъяс дінӧ чӧскыд сёян тыра тасьтіяс, сэк кості пӧт гулю моз кургис:

— Вай судзӧдчӧй, Николай Демьянович! Аристарх Иванович! Видлӧй менсьым пуӧма-пӧжалӧмасӧ! — тайӧ вӧлі бур сёян-юан гӧгӧрвоысь мортлӧн кужӧмӧн гӧститӧдчӧм.

Аристарх нимкодьпырысь босьтіс киас коньяк тыра ыджыдкодь румка, сійӧ вӧлі ыркыд, топӧдіс кыкнан ки пыдӧс костас. И тайӧ здукыс пырысь-пыр жӧ ыпнитӧдіс вежӧрас ылӧ кольӧм гортыс йылысь казьтылӧм, а тшӧтш и ёртъясыс тӧд вылас усьлісны, кодъяскӧд не этша вӧлі видлалӧма быд пӧлӧс бур винасӧ. Ӧти сайын казьтыштсис весиг воддза гӧтырыскӧд зыкӧн-пиньӧн олӧм-пурсьӧмыс, кодкӧд юксьӧм бӧрын Шумов вель дыр кыліс асьсӧ пыдзыртӧм важ ветьӧк кодьӧн...

Ыджыд тост висьталӧм вылӧ помкаыс эз сюр, и Николай Демьянович дженьыдика шуис: «Но мый нӧ, мед лоам на здоровӧсь!» — да и ӧтчыдысьӧн ӧдӧба кымыньтіс румкасӧ вомас. Мукӧдыс дыр нюжмасьтӧг вӧчисны сы моз жӧ.

Мӧд румкаысь Остап Жбуль кутіс пыксьыны, мый не этша шензьӧдіс Шумовӧс.

— Сійӧ век юӧ сӧмын ӧти румка, — тӧдысь морт моз шуис Кувалдин.

— Да ӧд коньяк! — зілис на эскӧдны Шумов. — Абу вологодскӧй «ув-сучок».

— Кӧть сэсся мый, сылӧн ӧткодь мераыс, — шуис кӧзяйка, сылы вӧлі зэв нимкодь, мый верӧсыс татшӧм ютӧм.

— Кыдзкӧ тай эг велавлы, — мед эз дивитны, коньӧртчыштӧм нога шуис Жбуль да азыма мӧдіс няжйыны мичаа банйӧмӧн пражитчӧм порсь яй. Веськыд кисьыс водз чуньыс сылӧн вӧлі кыдзкӧ лёк ногӧн косьмӧма-кӧрсьӧма, мый вӧсна ки пыдӧс вомӧныс кыза лыбӧма чорыд вуж кодь сӧн.

А гӧсьтъяслӧн — ен сыкӧд! — меркаыс вӧлі мӧдкодьджык, да найӧ тэрмасьтӧг, но вывтісӧ и не нюжмасьтӧг чурскисны-кыскисны дона да бур юансӧ, налӧн вочасӧн шоналіс пытшкӧсыс и ловныс тшӧтш, а шоналӧмвывсьыд тай и сёрниыд йитчӧ-клеитчӧджык.

— Ме, видзӧда да, ми, тэа-меа, Аристарх Иванович, бура артмӧдчам! — шуис начальник да весиг тапнитыштіс Шумовӧс пельпомӧдыс. — Кывлін-ӧ тэ, Мироновна, сійӧ кӧсйӧ спектакль петкӧдлыны! Ок и молодеч, а! А мый тэ чайтан, вӧчас ӧд! Кывзы, Мироновна, а гашкӧ, сійӧс завклубӧн колӧ пуктыны?

— Бур эськӧ вӧлі, — шуис Касьянова да шензьӧмӧн видзӧдліс начальник вылӧ. — Сӧмын ӧд завнас миян мӧд морт на...

— Римма Ефановаыд важӧн нин вӧзйысьӧ нормировщикъяслӧн курс вылӧ, — шуис начальник да зэв тӧдчанаа видзӧдліс быт кузя аслас зам вылӧ.

А мӧдыс, мудер руч кодь асланьыс сюсь баба, пырысь-пыр жӧ ставсӧ гӧгӧрвоис:

— Ах, курсъяс вылӧ вӧзйысьӧ... — пӧтӧм да шоналӧм гулю моз бара на кургыштіс сійӧ. — Но, сідзкӧ, дерт... Вӧзйысьӧ кӧ, мыйла кутны мортсӧ...

Жбуль синсӧ лэдзӧмӧн чӧла мутшкис порсь яй.

— Но, мый нӧ либӧ, Аристарх Иванович? — юаліс начальник шензьысь Аристархлысь. — Мый нӧ ачыд шуан та кузя?

— Ставыс тайӧ сэтшӧм виччысьтӧм... — падмӧмӧн нурбыльтіс Аристарх, кӧть эськӧ и гӧгӧрвотӧг эз ов, мый начальниклӧн сы дінӧ эм кутшӧмкӧ торъя сёрни. — Пырысь-пыртӧ ог и тӧд, мый шуны, мать честная...

— Дерт, удждоныд клубад абу ыджыд, — водзӧ каймӧдліс начальник, — но ӧд тэнад мастер киясӧн позяс на куим сы мында нажӧвитны. Шуам, гижан кутшӧмкӧ лозунг — мынта. Сэсся ӧд тэ и снимайтан.

— Кужа эськӧ да...

— Сідзкӧ и, вай действуйт! — ышӧдіс начальник. — Миян жӧ некутшӧм фотограф абу! Кӧть быдса художественнӧй мастерскӧй восьты!

— Мать честная, босьтчыны кӧ, позьӧ эськӧ да... — шуаліс Аристарх, думсьыс сійӧ зілис петкӧдлыны асьсӧ вывтіджык шензьӧмаӧн. — Но колӧ на, медводз, Галякӧд сёрнитлыны та кузя... Мый сійӧ шуас... А то кыдзкӧ абу и лӧсьыд: ме понда клубын, кокниджык удж вылын шлёнъявны, а сійӧ, вийӧриник нывбаба, вӧрын мырсьыны...

— Да ерунда тайӧ! — водзӧ ыззис-шоналіс начальник. — Та понда нинӧмла вийсьыны... Сэсся ӧд, кӧсъяс кӧ ачыс Галинаыд, ми тшӧтш и сійӧс бурджыка устроитам. Шуам, контораӧ либӧ садикӧ воспитательницаӧн, сійӧ жӧ грамотнӧй, велӧдчӧм морт да, буракӧ, и зэв сьӧлӧма ныв...

Татшӧм сёрнияс бӧрад Шумовлы весиг эз нин и кут пукавсьыны Касьянова ордын, окота лои ӧдйӧджык котӧртны гортас.

— Аски ме сета тіянлы воча кыв, Николай Демьянович, — веськыдасӧ эз на вочавидз видзчысьысь Шумов.

— Тэ висьтав том гӧтырыдлы, мый клубас ыджыдджык пӧльза сетан увйысьӧм дорсьыд. Уджалысь йӧзсӧ ӧд колӧ жӧ гажӧдыштны... Да и аслыд гажаджык лоӧ овнысӧ. А ме, ас пайысь, век на бура да лышкыда донъявлі мыйкӧ бура сяммысь да вермысь йӧзтӧ, способнӧй йӧзтӧ. Сы вӧсна, мый тӧда: абу быд мортлы сетӧма енмыс бур сямсӧ да тӧлксӧ! А увъястӧ котшкӧдны быд барахлоыс вермас, оз ков та вылӧ ыджыд сям.

— Но, кутшӧм нин менам сям, — мода вылас водзсасьыштіс Аристарх, сылӧн небзис лы и вем начальниклӧн тадзисӧ ошкӧмысь.

— Ме тӧда, Аристарх Иванович, мый сёрнита. И мый вӧча — тшӧтш жӧ тӧда. — Кувалдинлӧн гӧлӧсыс вӧлі чорыд и дзик садь.

— Тэ, Николай Демьянович, вывтіджык терпитан мукӧд суклясьысьясӧс, — аслас кургӧмӧн тшӧтш сюйсис сёрниӧ вина юыштӧмысь кыза банйӧм кӧзяйка, сывдӧм вый кодь синъясӧн начальниклы синмас видзӧдіг. — Мукӧд кӧ тэ местаын сэтшӧмъяссӧ эськӧ важӧн нин додь сюв ньӧр моз песовтіс... А тэ век терпитан...

Начальниклӧн гырысь чуньяса еджыд киясыс зэлалісны-топалісны гырысь кулакъясӧ, а руд синъясыс друг югнитісны сэтшӧм яра, мый Шумов весиг повзьыштіс. Но Николай Демьянович ӧлӧдіс-кутіс асьсӧ да гӧлӧссӧ вежтӧг шуис Аристархлы:

— А ковмас кӧ тэныд, Аристарх Иванович, ветлыны командировкаӧ... Кыдз нин сійӧ шусьӧ?.. Реквизитла ли мый ли, либӧ репертуарла, пӧжалуйста, кӧть кор лэдза. Кӧть районӧ, кӧть столицаӧдз! Командировочнӧйяс и мукӧдтор вылӧ сьӧм век мыйта колӧ сета.

— Ми мӧвпыштлам, Николай Демьянович! — шызьӧмӧн вочавидзис Аристарх Шумов ас пыддиыс и том гӧтырыс пыдди.

Чӧв олысь Жбуль тайӧ сёрни дырйиыс ниӧтчыдысь эз и восьтыв вомсӧ, сёйӧмысь ӧтар, дерт. Сійӧ пукаліс паськыд ки пыдӧсъяс вылас кушмыны пондӧм юрсӧ мыджӧмӧн да ӧтмоза видзӧдіс кытчӧкӧ керка пельӧслань. Рытывбыднас ӧтчыд сӧмын вочаасьліс сылӧн видзӧдласыс Аристархлӧн синъяскӧд. И тайӧ сьӧкыд видзӧдлассьыс Шумов удитіс казявны сы мында висьтавтӧм, пытшкӧсса дой, мый весигтӧ муткыртчыліс сьӧлӧмыс. Но сылы некор вӧлі мӧвпавны-вийсьыны кутшӧмкӧ сэн Жбульяс вӧсна.

Аристарх воис гортас гажа, чужӧмыс вашъялӧ мыжмыштӧм нюмысь.

— Галюшка, ме ылалыштлі неуна... Гӧсти вӧлі... Эн ёнасӧ дивит... — ручасис сійӧ том гӧтырыс водзын, коді водӧмӧн лыддьысис.

— Кысь нин тэнӧ убӧлитан видны, татшӧм мыжасӧ да мелісӧ... Сёяныс ставыс важӧн нин кӧдзаліс тэнӧ виччысигкості.

— А ме, душенькаӧй менам, ужнайті нин. Да сэтшӧм чӧскыда... Весигтӧ коньяк юӧмӧн.

— Но тай! Эз-ӧ нин начальник чӧсмӧд тэнсьыд вомтӧ коньякнас?

— Сійӧ и эм — Николай Демьянович! А закусоныс сэні вӧлі — э-эх, кывтӧ кылӧдан! — Аристарх бара на чупнитіс чӧскыдысла. — Дивӧ кӧть абу, но ме, Галюшка, тыдалӧ, мыйӧнкӧ кажитча миян стрӧг начальстволы. То вый чери сьӧмгаӧн менӧ чӧсмӧдӧ, то коньякӧн. Мыйла нӧ эськӧ тадзисӧ?.. А тӧдін кӧ эськӧ тэ, мый сійӧ меным вӧзйис!.. Нинӧмысь он тӧд!

— Вӧзйис? — дугдіс лыддьысьӧмысь Галина. — Мыйджык нӧ эськӧ сэтшӧмсӧ? Гашкӧ, ачыс кӧсйӧ петны отставкаӧ и тэнӧ кольны веськӧдлысьнас?

Аристарх серӧктіс керка тырнас:

— Но, шуан жӧ тэ! Регыдджык Печора йывса пармаыс куш пустыняӧ пӧрас, Печораыс мӧдарӧ визувтны пондас... Мед татшӧм морт ачыс петіс отставкаӧ! Сылы тані муссӧ оз зырт, Галюшка! Оз лёка сылы овсьы тані! Ой-ой!..

— Мый нӧ либӧ нӧшта вермис вӧзйыны? Немтор тай сэсся юрӧ оз во, — гажа юра верӧсыс вылӧ видзӧдіг нюмъяліс скӧравтӧг Галя.

— А он-ӧ пӧ тэ кӧсйы, дона Аристарх Иванович, — ыкшаасьӧмӧн моз шуис Шумов, — он-ӧ пӧ тэ желайт лоны миян клубса завӧн?!

— Да?! — горӧдісмоз шенмунӧм Галина. — А кытчӧ нӧ Риммасӧ кӧсйӧ воштыны?

— Сійӧ пӧ нормировщик курсъяс вылӧ вӧзйысьӧ.

— Риммаыс? — Галина ырсмуніс да лэдзис кокъяссӧ крӧвать вылысь. — Риммаыс ачыс вӧзйысьӧ?

— Да пӧ тай... А мыйла тайӧ тэнӧ шензьӧдӧ?

— Оз... Мыйла нӧ... — падмис Галина. — Но сылӧн ӧд семья... Верӧс... Зонкаыс ичӧт на.

— Пацаныстӧ эськӧ, шуам, абу нин сэтшӧм ичӧтик, бабыскӧд тӧвъяс...

— И мый тэ вочавидзин начальниклы?

— Кӧсйысянасӧ немтор на эг шу — ме ӧд ӧні абу ӧтка морт. Шуи, мися, медводз, тэкӧд сӧветуйтчам...

— Бура шуӧмыд, колана ногӧн, — выльысь нюмъёвтіс Галина.

Аристарх лэдзчысис крӧвать дорӧ пидзӧс вылас, быттьӧ медся донаторсӧ небыда босьтіс киясас Галялысь кисӧ да вӧсньыдик вом доръяснас кокньыдика пондіс чупйӧдлыны-окавны и сэк жӧ шуавны:

— Ме тӧдчӧді сылы... Мый джентльменъяслы оз лӧсяв... кор нэриник мича нывбаба... вынсӧ песӧ вӧрын... а вына мужичӧй... пондас тшӧкӧлдывайтны... клубын...

— О-о! Тайӧ и збыльысь джентльмен моз! — пӧся шусис Галиналӧн, сійӧ воча окыштіс верӧссӧ кымӧсас.

А сідзсӧ Галина мӧдліс нин сёрнитавны сы йылысь, мед эськӧ Аристархӧс вуджӧдісны налӧн бригадаӧ, чӧв олысь Жбулькӧд вежисны. Мукӧд войтырыс эз вӧвны паныд, торйӧн нин ӧні, кор сьыліг-ворсігкежлӧ кутісны лӧсьӧдчыны. Сӧмын нин колис та йылысь сёрнитны начальствокӧд. А ӧні, видзӧд, со мый вӧзйӧмаӧсь!

«Мыйджык эськӧ медъёнасӧ кӧсйӧ тані Кувалдиныс? — ас кежас шызьӧмӧн мӧвпаліс Галина. — Делӧыслы колӧ, да куш сӧмын сы понда? Мед лесопунктса войтырлы бурджык лои? Ӧд казявтӧг оз ов, мый Аристарх и збыльысь сяммас и вермас ловзьӧдны клубас уджсӧ... Сэсся ӧд и, бура кӧ кутас уджавны клубыс, ыджыд да гажа клубыс, — сэки начальник Кувалдин вылӧ усясны тшӧтш и тайӧ славаыслӧн югӧръясыс... Тайӧ, шуам, гӧгӧрвоана. И ставыс тані веськыд да правильнӧ. Не кӧ... Не кӧ Римма... Оз, Галина некыдз оз вермы эскыны, мед эськӧ Римма ачыс вӧзйысис мунны лесопунктысь курсъяс вылӧ! Да ӧд сійӧ, коньӧр, овнысӧ оз вермы Кувалдинтӧгыс!.. Эз кӧ вӧв сідзи, вермис ӧмӧй эськӧ сійӧ тӧндзи панны Галинакӧд сэтшӧм сьӧкыд сёрнисӧ? Эз кӧ вӧв дзикӧдз матӧ воӧма?.. Мый нӧ ӧні либӧ колӧ вӧчнысӧ? Мы-ый?»

А мӧдарсянь кӧ шуны: Аристархлы сьӧкыд, и дӧзмӧдӧ сійӧс вӧрас уджалӧмыс. Галя ӧд абу синтӧм, казялӧ. Этшыс сылӧн абу сэтшӧм, мед эськӧ лунысь-лун увъяс клёнӧдны. Пемыдысь пемыдӧдз вӧрын уявны.

Колӧ кӧсйысьны сылы клубас!..

— Аристарх, ме чайта, тэ... тэ верман... Пӧся кӧ босьтчан, тэ ловзьӧдан посёлокын став гажсӧ... Став бурсӧ...

— А мый, гашкӧ и, верма! — чатӧртліс юрсӧ Шумов: век жӧ ӧд гажа сійӧ вӧлі. — Сӧмын ӧд, Галюшка, оз ло лӧсьыд меным... Быд лун тэнӧ вӧрӧ колльӧдны, а аслым кольччыны шоныдінӧ да кокньыдінӧ... Но мортыс, начальникыд, шуис, мый тшӧтш и тэнӧ, кӧсъян кӧ, вермас жӧ вуджӧдны садикӧ либӧ контораӧ...

— Тайӧ нин дзик мӧд сёрни! — ӧвтыштчис Галина, сылӧн ас кежас важӧн нин чорыда шуӧма: бригадаысь сійӧ некытчӧ мӧдлаӧ оз мун!

— Сідзкӧ нӧ, мый? Шуам сылы — ДА?

— Шу, Аристарх, — эскӧдіс Галина, но сьӧлӧмыс аслас помӧдз сідзи и эз лӧнь. Оз-ӧ начальникыс тадзинас кӧсйы... ньӧбны Аристархӧс? Оз-ӧ авансӧн водзвыв ставсӧ тайӧс сетав?..

— А шуны кӧ нин, Кувалдиныд — абу пырыс тыдалана прӧстӧй тип, а бур типус, — тӧдчӧдіс Аристарх. — Мыйкӧ кӧ не сы ног лоӧ, бура вермас кусыньтны и песовтны. Коркӧя чорыд кадыслӧн став чорыдыс пыр кежлӧ кольӧма сылӧн...

— Со ме и кӧсъя, Аристарх, мед эськӧ тэ вывтісӧ эн мыйкӧкерт сыкӧд! — пӧся шуис Галина. — А то пондас сійӧ шырӧн-каньӧн ворсны тэкӧд, а шырнас, дерт, оз ачыс ло...

— Немтор, Галюшка, ме вӧсна эн пов! — збояліс гажа юра Аристарх. — Ставыс ладненькӧя лоас, тэнад Шумовыд абу жӧ дзик шыр кодь.

Аристархлы окота лои гажӧдыштны майышмунӧм гӧтырсӧ, сійӧ йӧйӧват улӧ вӧчсис чужӧмнас, чатӧртіс юрсӧ да тешкодя пондіс сьывны:

Эх, побывать бы тяперь дома,

Эх, поглядеть бы на котят.

Эх, уезжал, были сляпыя,

Эх, а тяперь, поди, глядят...

Тайӧ тешкодь сьыланыс и збыльысь бӧр гажмӧдіс Галинаӧс.

21

Рытъяснас Сергей Огнёв дырӧн пукавліс библиотекаын. Сергейлӧн шызьӧм лолыс, бура рокӧсалӧм нянь шомӧс моз ыдждысь-туысь лолыс уна юалӧмъяс вылӧ корис воча кыв. Сергей корсис тайӧ воча кывсӧ тшӧтш и книгаясысь, уна авторъяслӧн книгаясысь.

Ленин шулӧма — Сергей дыр корсис Владимир Ильичлысь тадзи шулӧмсӧ: революционерлӧн пӧ долг бура донъялӧмӧн критикуйтны олӧмсьыс став нелючкияссӧ...

Дерт, шуам, сійӧ, Сергей, абу революционер, но тайӧ кывъясыс ёна вӧрзьӧдісны морттӧ. Ӧд ӧні сійӧ не сӧмын вӧр лэдзысьяслӧн бригадир, но тшӧтш и профсоюзъяс цехкомса пред. А тшӧтш и странаса тыр правоа гражданин. И мыйла сылӧн абу право сувтны паныд лесопунктын вӧчсьысь нелючкиясыслы? Кор ӧтияс асьнысӧ код тӧдас мыйӧн чайтӧны, а мукӧдсӧ морт туйӧ оз пуктыны. Ӧд, буракӧ, татшӧмторъяссьыс и тшӧтш кӧсйис ӧлӧдны аслас ыджыда шуӧмӧн Владимир Ильич...

Тайӧтӧ эськӧ, шуам, сідз. Но сӧмын кольӧм лунъясӧ Сергейӧс не омӧльджыка шензьӧдісны парторг Порфирий Иванович Комлевлӧн прӧстӧй кывъясыс: «Йӧзыслӧн лёктор вылӧ усьласьтӧдз, Сергей, оз-ӧ, медводз, ас вылад ков видзӧдлыны. Ачымсӧ пӧ ме кутшӧмджык? Эм-ӧ менам моральнӧй право мукӧдсӧ критикуйтны?»

Ӧні Сергей казьтылӧ тайӧ кывъяссӧ и весигтӧ пондылӧ гудрасьны сьӧлӧмыс. Сы вӧсна мый, пыдіджыка кӧ гудйыштны, не этша быд пӧлӧс гректорыс жӧ сылӧн вермас сюрны. А мукӧдыс, буракӧ, и гудйышттӧгыс на сідз тыдалӧны.

— Серёжалӧн мыйкӧ талун ёна кымрасьӧ чужӧмыс, — матыстчис да шуис библиотекарша Надежда Васильевна, сійӧ важӧн нин видзӧдлывліс пызан сайын лыддьысьысь зон вылӧ.

— Мӧвпавсьӧ тай быдторсӧ, Надежда Васильевна... — шуис Сергей, сійӧ ӧні вӧлись казяліс, мый библиотекаын найӧ кольӧмаӧсь сӧмын нин кыкӧн.

— Мый йылысь нӧ эськӧ медъёнасӧ мӧвпавсьӧ, абу кӧ секрет?

— Да олӧм йывсьыс, Надежда Васильевна, век тай сы йылысь медыджыд думыс...

— Олӧм йывсьыд быд морт думайтӧ... — тшӧтш ышловзис нывбаба. — И кымын унджык пессян-мӧвпалан сы йылысь, сымын этшаджык гӧгӧрвоан... — виччысьтӧг шога ышловзис сійӧ.

— Збыль али мый этшаджык, Надежда Васильевна? — водзӧ сюйсис сёрниӧ Сергей. — Мукӧддырйиыс быттьӧкӧ и югдылӧ син водзыд...

— А менам бӧръя каднас ёнджыкасӧ кутіс пемдыны, — пызан вылысь лыддьысьысьясӧн эновтӧм журналъяс чукӧртігмоз шуис библиотекарша. — Тӧрыт на рытывбыд бӧрді... А бӧрдлӧны, дерт, оз гажа олӧмысь...

— Мый нӧ лоис? — падмис Сергей.

— Сэтшӧма ӧбидитісны менӧ, Серёжа!.. Нимтісны... Син пӧла камбалаӧн... Йӧз дырйиыс...

Сергейлы лои сэтшӧм нелӧсьыд татшӧм висьтасьӧмсьыс. Надежда Васильевналӧн шуйга син пӧлыс неуна вӧлі кӧсӧйтчыштӧма, и со кодкӧ весиг тайӧн дойдӧма морттӧ.

— Коді нӧ сідзсӧ лысьтіс эльтчынысӧ? — падмис и скӧрмис Сергей. — Кодкӧ код юра.

— Мед нин эськӧ код юра кӧ, — муртса оз бӧрд нывбаба. — Да ӧд начальникным миян сідзисӧ ыдждӧдліс, Николай Демьянович Кувалдин.

— Оз вермы лоны! — ыпнитіс Сергей. — Да ӧд и сэсся, меным чайтсьӧ вӧлі, ті сыкӧд бура оланныд... Верӧсыд, Игнат Иванович, омӧля и янсӧдчылӧ сыкӧд...

— Ме водзті и ачым сідзи жӧ чайтлі, Серёжа, — нывбабалӧн вынтӧг лётмунісны киясыс. — А тӧрыт ме, йӧй бабаыд, суседъясӧс, Соснинъясӧс, дорйыштны сюйси... Тӧв со локтӧ, а налӧн патераныс сэтшӧм кӧдзыд век, бара со сідзи и эз дзоньтавны. А налӧн, ачыд тӧдан, посни челядь. Со ме и тшӧтш шуи на дор кыв: мися, сідзтӧ и сідз, коліс эськӧ кыдзкӧ отсыштны йӧзыслы... Сійӧ, начальникным, быттьӧкӧ и кывзіс менӧ вежавидзӧмӧн. А сэсся юаліс: извинитӧ пӧ, Надежда Васильевна, но тэныдсӧ пӧ нӧ таӧдз кутшӧм делӧ? Ме пондылі висьтавны... кӧсйи эскӧдны, мый Соснинъяслӧн олӧмыс вермас дзикӧдз дзугсьыны та понда... Сійӧ быттьӧкӧ и водзӧ на сюся кывзӧ. Сэсся и зэлалыштіс гӧлӧсыс: ме пӧ ставсӧ тайӧс тэысь не омӧльджыка аддза. Тіянлы пӧ со ме сеті бур квартира, а мыйла? Сы вӧсна, мый бура донъяла тіянӧс верӧсыдкӧд, лесопунктлы колана йӧз ті. Абу ӧмӧй тайӧ гӧгӧрвоана? — юасьӧ. Мыйла нӧ, мися, абу гӧгӧрвоана, но ӧд... Сэсся бара на ставсӧ выльысь висьталі Соснинъяс йывсьыс. А сійӧ, буракӧ, эз нин и кывзы... Дерт, эз кывзы... А петігас сэсся и крапкис... Медлёк кывъяссӧ... Быд кривӧй камбала кӧ пондас велӧдны менӧ...

— Да-а, сійӧ вермас быдторсӧ шуны... Мый колӧ и оз ковсӧ керны и... — лӧньӧм пыдди Сергейлӧн сьӧлӧмыс ёнтымӧн ёнтыны кутіс, быттьӧ друг висьмӧм пинь.

— Ӧні ме вӧлись помӧдз гӧгӧрвои, — шуис сьӧлӧм тырнас доймӧм нывбаба. — Гӧгӧрвои, мый Кувалдин чайтӧ: сӧмын ачыс сійӧ, ӧтнасӧн, козьналӧ йӧзӧс квартираясӧн, премияясӧн да мукӧд бурторъясӧн. Сӧмын ӧтнассӧ сійӧс миянлы колӧ аттьӧавны ставсьыс, улӧдз копрасьны сылы. Век на тай эмӧсь миян сэтшӧм йӧзыд, Серёжа... Вӧлӧмаӧсь на тай...

— Надежда Васильевна, тӧданныд мый, — чорыдмис сьӧлӧмыс Сергейлӧн, — ковмас кӧ, верманныд-ӧ ті выльысь висьтавны ставсӧ, мый ӧні меным тані висьталінныд? Кӧть эськӧ кӧні эз ковмы висьтавнысӧ?

Нывбаба кузя видзӧдліс цехкомса пред вылӧ.

— Ме верма выльысь висьтавны ставсӧ, кӧть кӧні, — падъявтӧг шуис сійӧ. — Олӧмас, Серёжа, эмӧсь сэтшӧмторъяс, мыйысь оз позь прӧщайтны. Некодлы оз позь.

И кӧть Сергейлы сьӧкыд вӧлі водзӧ нуӧдны татшӧм сёрнисӧ, сійӧ нӧшта на юаліс:

— А верӧсыдлы, Игнат Ивановичлы, ті висьталінныд жӧ та йылысь?

— Висьталі, — нывбаба курыда ышловзис. — Сӧмын, тыдалӧ, пӧрысь юысьыдлы немтор нин оз мӧрччы... Сӧмын и жеръялӧ. Начальникыс пӧ сідз шмонитыштіс... Быд шуӧмысь пӧ ӧд он жӧ сэтшӧма лӧгав... Найӧ жӧ другъяс, век ӧтлаын сысъялӧны-юӧны...

— Нинӧм шуны, лӧсьыд шуткаяс!.. — пузис Сергей. — Да мый нӧ тайӧ кутіс керсьыны олӧмас! Сылӧн гӧтырлы, позьӧ шуны, чужӧмас сьӧлалӧны, а сылы жӧ веськодь! Сійӧ жӧ нюмъялӧ... Фронтӧвик шусьӧ!..

— Серёжа, вай тэ кыдзкӧ-мыйкӧ сёрнитлы Игнат Ивановичыскӧд! — виччысьтӧг кевмысьӧмӧн моз шуис нывбаба. — Сійӧ тэнӧ зэв пыдди пуктӧ, гашкӧ, и кывзысяс... Жаль ӧд мортыс... Дзикӧдз юсяс... Начальниклы мый, сылы немтор оз мӧрччы, со кутшӧм сійӧ ён и том... А менамыс?.. Сійӧс ӧд кутшӧма бонзьӧдӧма войнаыд... И челядь со эз лоны миян... Вай сёрнитлы, Серёжа!.. Гашкӧ, вӧралӧмӧн каймӧдыштлыны, водзті ӧд сійӧ ёна жӧ гежмавліс вӧрад... А ӧні со дзикӧдз усьны-лэдзчысьны пондіс мортыс. Олӧмсӧ ӧні оз нин лунъясӧн, бура кольӧм лунъясӧн муртав сійӧ, а куш ӧти вина дозъясӧн. Ӧти дозсянь мӧдӧдз... Сёрнитлы, Серёжа!

Сергей кӧсйысис нывбабалы.

Гортас восьлалігӧн Сергейлысь вежӧрсӧ дыр сизьдіс ӧти и сійӧ жӧ мӧвп: мыйла нӧ эськӧ рабочӧйлӧн семья вӧсна тӧждысьӧ библиотекарша Надежда Васильевна, а оз ачыс сійӧ — уджалысь войтырӧн бӧрйӧм цехкомса пред Сергей Огнёв? А гашкӧ, шопер Сосниныс оз лыддьы коланаӧн шыӧдчыны та кузя сы дінӧ, цехкомса выль пред дінӧ? А тайӧ кӧ збыльысь тадзи, сэки мый нӧ либӧ артмӧ? Кутшӧм нӧ либӧ сійӧ деятель? Мыйла йӧзыс сетісны сылы сы ыджда дӧвериесӧ? Налӧн интересъяс вӧсна тӧждысьтӧмыслы?

Мыйла?!

22

Вӧрын уджавны лои сьӧкыд: ӧтарӧ пондіс шлякышавны, ва лым шлявгӧ, ставыс кӧтасис — быд турун сі, быд куст, не нин сёрнитны пашкыр увъя пуяс йылысь: кытчӧ кӧть он инмӧдчы, быдласянь кӧдзыд душӧн пызйыштӧ. Весиг яг вылын нильӧг да вильыд лои: ёна кӧтасьӧм яла нитшкыс вильдаліс-чукталіс кок улад, быттьӧ майтӧгалӧма. Налим кодь нильӧгӧсь лоины тшӧтш и пӧрӧдӧм пуяс. Черыд вильсъяліс-мынласис дзикӧдз нильзьӧм кепысьяссьыд. А кӧтасьӧм паськӧм зывӧка ляскысис-сибдіс яйыд дінӧ.

Ӧні лӧсьыдджык лои трактористъяслы: ӧд кабинаад, мед кӧть и дука, — кос и шоныд. Но сы пыдди гожӧмнас сэні налы ад пӧртйын кодь вӧлі — ывлаын сідз нин жар, а тэ, содтӧд вылӧ, пукалан доналӧм кӧрт пытшкын, и сотчӧм ломтас дук гудыртӧ пытшкӧстӧ. Сэсся, дивӧнад он тырмы! — татшӧм дукаинас да жараинас вувзьысьӧны лӧдзьяс. Сымда лӧдз!..

Шоперъяслӧн кабинааныс кос да шоныд жӧ, но таысь он на жӧ зэв нимкодясь, сы вӧсна мый вильыдсьыс вильыдӧн лои керъясысь тувъялӧм лежнёвка туйыс. Синтӧ он лысьт вештыны татшӧм туй вывсьыд, руль-баранкатӧ он и мынтӧдлы зэлыда дзабыртӧм кисьыд, быд сӧнӧн и нервӧн кылан машинатӧ и прицептӧ, он ӧд тыртӧг мун, мыш саяд, кабина весьтад ӧшалӧ уна дас тоннаа груз, коді вермас и путкыльтчыны либӧ жамкнитны-дзобӧдны тэнӧ вильыд туй чукыльясын либӧ крут чой горувъясын.

Шлякыша лунъясӧ и йӧзыс кыдзкӧ тшӧтш чусмылісны, этша сёрниаӧсь лоліны, и некӧн эз кыв серам. А вӧр делянкаясын уджыс татшӧм лунъясас кажитчыліс кыдзкӧ вывті нин ӧтсямаӧн да гажтӧмӧн.

Шуӧны, мый мортлӧн сьӧлӧм кылӧм вылӧ тӧдчӧны весигтӧ ылі шонді вылын друг пузьылӧм-ыпнитлӧмъяс. Гашкӧ и, сідзи, тайӧс абу кокни тӧдмавны. Но, а мый му вылын лёк поводдя дӧзмӧдӧ и скӧрмӧдӧ миянӧс — тайӧс быдӧн тӧдӧ.

Родион Соснинлысь вӧр тыра машинасӧ ректігӧн шковмуніс-потіс ӧти баллон. Кор Кувалдин тӧдмаліс та йылысь, сетіс приказ бергӧдны Соснинлӧн тӧлысся удждонысь коймӧд пайсӧ. Сы вӧсна, мый сідз нин эз тырмыны баллонъясыс лесопунктын, и некысь вӧлі судзӧдны найӧс, да начальник пузьымӧныс скӧрмис.

А гашкӧ, и сійӧ эськӧ эз вӧч тадзисӧ, ывла вылын кӧ дзирдаліс гажа шондіа лун?

Али сідз и тадз эськӧ штрапуйтіс тайӧ водительсӧ?

Быдӧн тӧдісны, мый Кувалдин важӧн нин кеслӧ пиньсӧ Родион вылӧ. Но быдӧн жӧ тӧдісны и сійӧс, кутшӧм сьӧкыд лесопунктын резинаӧн — баллоныд кӧ абу, кыдзи кыскан кӧть и пӧрӧдӧм вӧртӧ?.. Но век жӧ... Быдса тӧлысся удждонысь кульыштны коймӧд пайсӧ... Уна челядя батьлысь... Абу-ӧ вывтіджык нин тайӧ?.. Абу-ӧ нин пель вужъяд сетыштӧм кодь тайӧ?.. Сьӧкыд кыз кер дін не сідзи вильснитіс прицеп вылысь, клёнӧбтіс кӧлеса вылӧ, мыйысь сэсся сійӧ шлопмуніс-потіс...

Родион, тӧдӧмысь, пондіс лэптавны сорссӧ, ӧд сылы жаль вӧлі, кыдз ачыс шуис, нинӧм абусьыс шыбитны быдса сё шайт чипанлы бӧж улӧ... Сійӧ ёна скӧралігтыр шуис Сергей Огнёвлы, цехкомса предлы, мый гижас норасьӧм.

«Бара на тайӧ Родионыс жӧ и веськалӧма», — нюмыртчыліс сэки Сергей.

Пажнайтан бипур дорын, кор бригадаын пансис та йылысь сёрни, Сергей шуис:

— Сӧмын на ми цехком вылын воим ӧти кывйӧ, мед эськӧ корны Соснинъясыслы выль патера, а тані со лёк баллоныд бара иссӧ лэдзӧма! Тьпу!

— А мый, найӧ олӧны лёк квартираын? — чошкӧдіс пельяссӧ Галя Горицвет.

— Омӧлик щитӧвӧй керкаын кык жыртор налӧн, — шуис Сергей. — И бара эз удитны дзоньтавны тӧв кежлас, кӧдзыд лоӧ челядьпияныслы. Лыс чомйын кодь кӧдзыд...

— Ачыс, йӧй лешак, мыжа! — керыштіс Майя-«вӧр комбайн». — Кор Родионыс вӧлі рабочкомӧн, сэки позис любӧй патера чуктӧдны!

— Сідзкӧ, тайӧ «йӧй лешакыс» абу на дзикӧдз воштӧма сӧвесьтсӧ, — нурбыльтіс Володя Белых.

А Галя Горицвет вылӧ виччысьтӧг быттьӧ пӧсь жар ыпнитіс, быттьӧкӧ эз кӧдзыд шлякыш пытшкын сайлась кӧтасьӧм вӧрыс, а жар пывсянса дзужалысь ру пӧвстын. Мый думайтӧны йӧзыс на йылысь, Галина да Аристарх йылысь, кор найӧ сэтшӧм ӧдйӧ овмӧдчисны посёлокын медся бур квартираясысь ӧтиӧ?

— А кымынӧн нӧ челядьыс Соснинъясыслӧн? — асьсӧ кыдзкӧ-мыйкӧ кутігтыр юаліс Галина.

— Куимӧн! — ӧвтыштіс кинас Сергей. — Куим юр вундысь, ставныс на шег кодь посньыдикӧсь...

— А мыйла нӧ либӧ... сідзи... вӧчисны... — Галиналӧн курзис-пӧсяліс пытшкӧсыс. — Ыджыд семья кӧдзыд пельӧсын кынмӧ, а миянлы, кыкӧнлы со кутшӧм патера мыччисны...

— Правильнӧя сетісны! — ставлы вылӧ моз горӧдіс Майя. — Тіян асланыд регыд, гашкӧ, и наысь на ыджыдджык семьяыд лоӧ! Нинӧмла асьтӧ пазӧдны та понда, Галинка!.. Лешак Родионыс кӧ этшаджык летйӧдліс кузь кывнас, важӧн нин эськӧ медбур оланінас жыкруйтіс! Ачыс ставсьыс мыжа!

Зонъяс — Сергей, Володя да Никӧн — нинӧм сэсся водзӧсӧ эз шуны та кузя, сӧмын чӧла видзӧдісны вильыш кывъясӧн ворсӧдчысь би вылӧ. А сёрнитны кӧ Жбуль йылысь, то сійӧ и не татшӧм вензигъясӧ вермис не восьтывны топыда пӧдлалӧм вомсӧ.

Пажын бӧрын чӧла жӧ выльысь кутчысисны уджӧ. А кор рытъявылыс нин Галиналӧн мудзӧм киясысь, нильзьӧм кепысьяса кияссьыс, вильснитіс-мыніс черыс да ылӧ бокӧ лэбовтіс, сійӧ, дзик нин виччысьтӧг, лёк ногӧн матькыштіс, мыйӧн не этша шензьӧдіс Майя-«вӧр комбайнӧс»...

Со сэсся та бӧрын и эн шу, мый лёк поводдяыд личкӧмӧн личкӧ мортлӧн лов вылӧ!

Сӧмын рытнас, удж бӧрын, кор Галина мӧдӧдчис Аристархкӧд ӧтлаын клубӧ, репетиция вылӧ, сӧмын сэки кутшӧмакӧ кокньӧдыштіс сійӧс.

Сійӧ рытнас Аристарх Шумов выльӧн чужӧм став артистъяс дырйи, быд роль ворсыштӧмӧн моз, лыддис дзоньнас сійӧ пьесасӧ, кодӧс шуисны пуктыны сцена вылын воан праздник рытӧ.

— А ӧні сэсся, господа Щепкинъяс да Комиссаржевскаяяс, асьныд вӧрӧшитыштӧй юр вемнаныд, кодлы кыдзи колӧ ворснысӧ. Вунӧдлӧй трелёвка-чокеровкаяс йывсьыныд, быдӧнлы сетӧм рольяс пытшкӧ вемӧдзыс йиджтысьӧй, рольыслысь быд вӧрзьӧм и несйӧм велӧдӧй, сэки, гашкӧ и, мать честная, код тӧдас, кутшӧм великӧй актёръяс петасны тіянысь, — ышӧдіс выльӧн жӧ пӧжасьӧм режиссёр. — А кутам кӧ ми недӧкуньяс моз мӧмъявны йӧз водзын, миянӧс серам выв лэптасны да сэсся кувтӧдзным кутасны тешитчыны... Дерт, ми мойд кутам ворсны, но ӧд и мойдын действуйтӧны йӧз жӧ, сідзкӧ, мед мортъяс моз жӧ и вӧчӧны-керӧны найӧ, шогсьӧны и радлӧны, скӧралӧны и нимкодясьӧны...

Со кыдзи ӧлӧдіс Аристарх Шумов — главнӧй режиссёр. И урчитіс кад — куим лун чӧжӧн, кыдз шуласны, йиджтысьны-пырны геройяслӧн ку пытшкӧ, а сэсся вӧлись нин видлыны нуӧдны медводдза репетиция.

Гортъясаныс разӧдчисны сӧмын нин дас ӧтикӧд часын.

Ывла вылын тӧдчымӧн кӧдздӧдӧма. Йи гӧптъяс кенясьӧмаӧсь вӧсньыдик йиӧн да кок улын каджӧдчисны-тронякылісны.

— Вай ветлӧдлыштам на, Аристарх? — вӧзйис Галина.

— Вай и эм, гортӧ тай оз на жӧ пырсьы талун! — долыдмис ыззьӧм режиссёр.

Войвывсянь ыджыд вынӧн ыргис лэчыд чизыр тӧв. Вӧрын, кӧні пуясыс сулалӧны ӧта-мӧд берданыс топыда, сійӧ озджык вермы немтор вӧчны, но сы пыдди тані, кушинын, лёксӧ песӧ ӧтка пуяс вылын — быд ногыс кусньӧдлӧ да чашйӧ-сыналӧ найӧс.

— Аристарх... Кылан?.. Пожӧмыслӧн лысъясыс зильгыны кутӧмаӧсь... Тиньгӧны ли...

— Кӧдздӧдӧма... Кӧтасьӧм лысъясыс йизьӧмаӧсь, со и зильгӧны. — Аристарх сывйыштӧ ыззьӧм Галинаӧс пельпомӧдыс, да ӧта-мӧд дінас тадзи топӧдчӧмӧн найӧ ньӧжйӧникӧн восьлалӧны водзӧ. Тадзинас шоныдджык и нимкодьджык.

— Шумов, видзӧдлы жӧ! Пӧнар гӧгӧрыс лым чиръяс лэбалӧны! Абу нин ва шлякыш, а кокньыдик кос лым чиръяс! Еджыд бобувъяс!

— Мед оласны еджыд бобувъяс! — копыртчыліс сылань Шумов.

Тӧв ыргӧ паныд, лэчыда зудъялӧ чужӧмъяснысӧ, а налы, кык шудалы, долыд и лӧсьыд.

Сэтшӧм лӧсьыд!

И сьӧлӧм выланыс кыпыд.

Налӧн патераын век на чорыда кылӧ выль сирӧд керъясысь пычкысьӧм-йиджтысьӧм сир кӧр. Джоджын паськыда вольсалӧма локтан рыт йылысь ыджыд плакат. Шумов кӧсйысис шызьӧдны посёлокса став йӧзсӧ да ӧні пӧсь петмӧныс зільӧ. Ӧтиторсӧ витӧдысь нин рисуйтӧ-гижӧ!

— А тӧдан мый, Аристарх... А ӧд талун меным яндзим лоліс... Миян мусаник патераным вӧсна, — шуис Галина.

— Яндзим? — Аристархлӧн лыбавлісны сьӧд синкымъясыс.

— Вӧлӧмкӧ, ӧткымын семьяяс, посни челядьӧн, чипан поз кодь щитӧвӧй керкаясын шуксьӧны... Лыс чом кодь кӧдзыдын... Шуам, сійӧ жӧ Соснинъясыс. Талун меным висьталісны та йылысь, и сэтшӧм эз ло лӧсьыд...

— Хым... Тэ, Галюшка, бур сьӧлӧма чудачка менам... Ми ӧд некодлысь эгӧ мырддьӧй патеранымӧс. Миянлы став йӧз дырйи законнӧя сетісны сійӧс. Мыйла нӧ либӧ миянлы яндысьнысӧ, Галюшка?

Но и татшӧм справедливӧй эскӧдӧмыс эз лӧньӧд Галинаӧс.

— Сідзтӧ эськӧ и сідз, Аристарх, но век жӧ кыдзкӧ абу лӧсьыд. Яндзим...

— Гашкӧ, либӧ, сэтшӧм нин кӧ яндзим, колӧ вежсьыны накӧд патеранас? Аслыным овмӧдчыны лыс чомъяс? — гудйыштіс моз Аристарх, но кор казяліс, кыдзи пырысь-пыр жӧ ыпнитліс том гӧтырыслӧн чужӧмыс, гӧгӧрвоис, мый дзик нинӧмла вӧлі тадзисӧ шуны.

— А мый? Гашкӧ, колӧ и вежсьыны... — шуис Галина, верӧс вылас пӧся дзоргигтыр.

Шумов курыдакодь серӧктіс:

— Ок, томлун, томлун... Немтор вӧсна шогсьытӧм, тӧждысьтӧм кад... Ыпнитас да ӧтчыд керыштӧмӧн ставсӧ орӧдӧ...

— А, гашкӧ и, сьӧлӧмыслӧн тадзи ыпнитлӧмыс медся збыльыс и эм, медся веськыдыс, Аристарх?

— Абу век, Галюшка. Олӧмыд сложнӧй, абу ӧтар бана... Сӧмын тайӧс ми сёрӧнджык тай велалам гӧгӧрвонысӧ... Колӧ эськӧ олӧмад мыйыськӧ чажниттӧдзыд да сьӧлӧмтӧ та понда пазӧдтӧдзыд, юавны ассьыд: «А колӧ-ӧ меным та понда сэтшӧма волнуйтчынысӧ? Сэтшӧма доймасьнысӧ?»

— Ме, Аристарх, буракӧ, некор ог велав сідзисӧ...

Аристарх кузя видзӧдліс том гӧтырыс вылӧ да водзӧ кутіс сёрнитны быд кыв бура мӧвпыштӧмӧн:

— Вежсьыштнытӧ тэныд абу на сёр, Галюшка... Босьтам, шуам, сійӧ жӧ квартиратӧ. Ӧд миянлы, тэкӧд, татшӧм оланіныс ёнджыка на колӧ мукӧдыслы дорысь. Тэ ачыд кӧсйин, мед ме лои завклубӧн. Праздникъяс бӧрын Римма Ефанова кӧсйӧ мунны велӧдчыны... Меным ковмас рисуйтчыны, плакатъяс гижны, фотографияяс вӧчавны. Клубын кӧдзыд, ковмас ёнджыкасӧ гортын ноксьыны. Быдсяма кӧлуйыс мыйта чукӧрмас... И тэныд аслыд колӧ лыддьысьны-занимайтчыны, институт йывсьыд кӧ эн на вунӧд. Мед эськӧ колана книга и конспект век ки улад вӧлі. Сідзкӧ, колӧ жӧ тэныд аслыд жыр...

— А сэні посни челядь, Аристарх... Кӧдзыд да дзескыд...

— Чайтан, ме тайӧс ньӧти ог гӧгӧрво?.. Сідз на, миянтӧг, сетасны Сосниныслы квартиратӧ. Кувалдиныд кӧть и чорыдӧн овлӧ, абу жӧ гӧгӧрвотӧм морт... Со тай, водзвыв ылӧдз видзӧдӧма, мый колӧ ловзьӧдны клубын удж, и менӧ нин кӧвъялӧ сэтчӧ, квартиратӧ сетӧ и... Тэ ӧд, ачыд, он жӧ понды таысь мортсӧ дивитны?

Аристарх шоныда нюмъяліс.

Галина немтор сэсся эз и куж шуны вочасӧ тадзитӧ эскӧдӧм вылӧ.

23

Шопер Родион Соснинлы век жӧ мыччисны праздник водзвывса козинсӧ — потӧм баллон вӧсна бергӧдісны удждонсьыс коймӧд пайсӧ. Татшӧм козиныд, мыйлакӧ, эз нимкодьмӧд Родионӧс да сійӧ, кольӧм этшаник сьӧмторсӧ чорыд кабырас дзабыртӧмӧн, тӧв ныр моз вувзьысис начальниклӧн кабинетӧ.

— Мый нӧ тэ вӧчан, Николай Демьянович! — водзвыв дасьтысьтӧг горӧдіс Родион. — Да абу, мися, мыжа ме, мый потіс баллоныс! Кад воис и потіс... Немтор тай абу помтӧмыс!

— Мӧдысь этшаджык пондан кодавны руль сайын, — кӧдзыда шуис Кувалдин да видзӧдліс веськыда синмас ичӧтик, пашкыр юрсиа юра Родион вылӧ, коді ёна ыззьӧмысла да скӧрмӧмысла сідзи и легзис-дзӧрис места вылас.

— Да садь, мися, ме вӧлі сэки! Мед морыс лыйӧ, ылӧдча кӧ! — водзӧ на ярмӧ Родион. — Кӧть кодлысь юав!.. Игнат Иванович! — бергӧдчис сійӧ ӧшинь дорын пукалысь старшӧй механиклань. — Тэ кӧть висьтав, код ӧмӧй ме вӧлі сэки? Кыліс али мый ме дінысь вина дук?

— Ме ог тӧд, — ылӧсас шуис мӧдыс гӧгрӧс юрсӧ лэптывтӧг. — Ме эг исась ни...

Соснин кыдзкӧ дзоньнас дёрнитчис татшӧм, ӧтарас ни мӧдарас, воча кывсьыд, сійӧ виччысьыштіс на, мый механик, гашкӧ и, мыйкӧ содтыштас на, сійӧс доръянаӧс, но мӧдыс юрсӧ лэдзӧмӧн чӧла пукаліс да бергӧдліс-гартіс кабала лист. Таысь Родионлӧн сьӧлӧмыс дзикӧдз нин гымвартіс, сійӧ ньӧти нин эз понды вермыны кутны асьсӧ, став кывъясыс сылӧн ӧтпырысьӧн кытчӧкӧ вошины, да мортыд сӧмын нин ыджыда сьӧвзьыны вермис:

— Тьпу!

— Но — тэ! — улӧс вылысь сувтігмоз гымыштіс Николай Демьянович. — Эн вай пет додь вож костсьыд! А то ме не тадзи на велӧда тэнӧ дорын узьлыны!

— Ок и йӧз! — йирыштіс пиньсӧ Родион. — Но энлӧй на! Абу на ме тіянлы кывтӧм пемӧс!

Сійӧ сотчан керкаысь моз чепӧсйис контораысь да неуна югдӧдыштӧм уличӧд гортланьыс тӧвзигмоз яра лӧсьӧдліс ӧти бӧрся мӧд план, кыдзи эськӧ лёкысь песовтны Кувалдинӧс, а ӧти сайын тшӧтш и сылысь став «нювсьысьяссӧ». Но этшсьыс петӧм вежӧрас нинӧм лючкиыс сідзи и эз во, сӧмын и пыртіс чипан поз кодь патераас помтӧм ярмӧмсӧ. Дзоляник куим наследник-пиыс сылӧн (медыджыдыслы квайт арӧс, а медічӧтыслы — куим) лэптӧмаӧсь воддза жыръяс баррикада: кыскалӧмаӧсь да сӧвтӧмаӧсь ӧта-мӧд вылас ставсӧ, мый шедӧма налӧн кияслы, да мый вермӧмаӧсь лэптыны — чачаяс, улӧсъяс, важ кӧрзинаяс да весигтӧ вурсян машина. Ӧдзӧс порог воськовтӧм бӧрын налӧн скӧр батьныс пырысь-пыр жӧ сконъёвтчис мыйӧкӧ, муртса эз нюжгысь-усь, лёкысь матькыштіс медмисьтӧм кывнас да мый вынсьыс чужйис зонкаяслысь баррикадасӧ. Керка пасьтала грыммуніс, зиль-зёльмуніс, но став тайӧ шумсӧ пырысь-пыр жӧ вевттис куим ичӧтик мортлӧн чилзӧм-равзӧмыс — ӧд налысь став уджсӧ ӧти здукӧн пасьвартіс лёк батьныс.

— Ла-аньтӧй! — голя тырнас равӧстіс ыджыдджык Соснин да мый вынсьыс зымкнитіс важиник кирза сапӧга кокнас. И сэки, лёкысь горӧдӧмсьыс-ӧ, кыз синваӧн лювзысь-бӧрдысь ичӧтик пияныс дінӧ жальлунысь-ӧ, — сэки сылӧн скӧрлуныс виччысьтӧг ямис-вошис. Дзикӧдз пакталіс.

И буретш сійӧ здукас керкаӧ пырис ыджыд сумкаа гӧтырыс — лавкаӧ ветлӧма. Мыйӧн сӧмын казяліс ректытӧм тыла кодь керка пытшкӧссӧ, а торйӧн нин лёк гӧлӧсӧн бӧрдысь пиянсӧ, пырысь-пыр и вувзьысис верӧсыс вылӧ:

— Тэ нӧ мый тан керан, урӧдина омӧлик?! Код али мый бара?..

— Ачыд тэ код... — лӧня, мыжа морт моз шуис Родион. — Лэптӧмаӧсь сэтчӧ бурелом, ӧдва сьылідзирйӧс эг песовт... Эй ті, рӧдпомъяс-наследникъяс, тырмас сэсся лювзьынытӧ! Мужикъяс ӧд ті!.. Да, сэтшӧма кӧ нин колӧ, ми выль баррикада на лэптам! Сэтшӧмӧс тэчам, мый ни ӧти прӧтивник оз вермы босьтны! — Родион шылькнитіс юрсиӧдыс ыджыдджыкъяссӧ, а медічӧтсӧ, гӧрд юрсиа Андрюшаӧс, босьтіс да пуксьӧдіс пидзӧс вылас, меліа сійӧс ӧлӧдіг, чышкыштіс дулльӧсь-зырымӧсь чужӧмсӧ аслас бензин дука киӧн.

Лӧньыштӧм ватага мыйкӧ дыра кежлӧ вунӧдліс ӧбидитӧмсӧ да уськӧдчис мамыс вылӧ, коді, дерт, абу вунӧдӧма вайыштны лавкаысь мыйкӧ кулёкын. Сэні и пансис выль юксьӧм-пурсьӧм!

— Мый нӧ лоис, Родион? — юаліс Маша, кор гозъя сайӧдчисны челядь дінысь кухняӧ. Сійӧ важӧн нин велаліс казявны аслас ӧдйӧ чажнитчысь верӧслӧн чужӧм вылысь лолыслӧн ыръянитӧмсӧ. А талун ӧд торйӧн нин ставыс бура тӧдчис.

Родион нетшыштӧмӧн моз перйис зепсьыс кыдзисюрӧ нямыльтӧм сьӧм, шыбитіс пызан вылӧ.

— Со тані дзоньнас пӧлучкаыс! — шуис зумыша. — Коймӧд пайсӧ бергӧдісны этійӧ лёк баллоныс вӧсна, морыс мед лыйӧ сійӧс!

— Вот пеж чукӧрыд! — ырсмуніс Маша. — Да мый нӧ тайӧ Кувалдиныс пондіс керны? Тэ жӧ, шуан, абу мыжа, Родион! Ӧд быдӧнкӧд татшӧмторыс вермис лоны?

— Чайтан, ме эг шу тадзисӧ?.. Но кывзас ӧмӧй сійӧ? — Родион выльысь бара на ярмис: — Гадлы зваркнитны эськӧ колӧ заводнӧй ручкаӧн кыз юрас да!

— О, о, воякыс! — ырыштчис таысь Маша. — Сорстӧм петук омӧлик!.. Борд пӧла рака... Сідз нин чеччавсис тэнад!.. А видзӧдлы, кыдзи Сергей пондіс делӧсӧ нуӧдны, кӧть и том да опыттӧм... Али тэнад лӧгыд тшӧтш и сы вылӧ век на пуӧ?.. Мортыс нинӧмӧн абу мыжа тэ водзын!

— Ладнӧ, мый сэн нинӧм абусӧ! Колантор тай, месткомыд тэнад... — пинь висьӧмысь моз чукыртчыліс Родион.

Но век жӧ кывзысис гӧтырыслысь. Муніс Сергей Огнёв ордӧ да выльысь ызӧбтіс сы вылӧ став лӧгсӧ и дойсӧ.

А мӧдыс, ӧддзӧмвывсьыс да пӧсьвывсьыс, пырысь-пыр жӧ веськӧдчис начальник ордӧ.

— Николай Демьянович, — кыдзи вермис небыдджыка на шыасис Сергей. — Весьшӧрӧ ӧд, дзик ковтӧг дойдінныд Соснинсӧ. Абу мыжа сійӧ...

— Но, тайӧс колӧ на докажитны, — ладаа на жӧ вочавидзис мӧдыс.

— Да мый нӧ доказывайтнысӧ, Николай Демьянович, кодлы? Делӧыс ӧд вийсьӧм-ноксьӧм доныс оз сулав! — Сергей сьӧлӧмсяньыс кӧсйис бурӧн эскӧдны начальникӧс. — Тэ, Николай Демьянович, вай, бурджык, видзӧдлы лоӧмтор вылас мӧдар бансяньыс: ӧд йӧзыс, унаӧн, чайтӧны, мый тэ водзӧс косӧдан Родионыслы. Тайӧ ӧмӧй оз вӧрзьӧд тэнӧ?

— А коді тадзисӧ чайтӧ да думайтӧсӧ? — тшӧтясьыштіс начальник. — Ни ӧти честнӧя уджалысь морт тадзисӧ оз чайт ни думайт, тӧда ме. И тэныд, Сергей, кыдзи цехкомса председательлы, нинӧмла кывзысьны быд пьянникыслысь да восьса вома бызгуныслысь. Удж дисциплина дзугысьыслысь. Соснинсӧ ме приказалі правильнӧя! Мый нӧ тэ кӧсъян? Найӧ код юрӧн пондасны ставсӧ кисьтны-пазӧдны, а ме, руководитель, найӧс жӧ и кута юрси ньылыдыс шыльӧдны? Да тэ кӧть тӧдан-ӧ, кыдзи ми кызмырдысьӧн пычкам-судзӧдалам тайӧ баллонъяссӧ?

— И век жӧ, Николай Демьянович, вай бӧр косявлы ассьыд приказтӧ. Висьтав Родионыслы, и мукӧдлы тшӧтш, мый неладнӧ артмис, ылалӧма лоис. Сэки йӧзыс бур ногӧн небзясны, тэланьӧ вӧрзясны...

Сергейлӧн сьӧлӧмсяньыс шуӧм татшӧм кывъясысь, бур ёрт дінӧ да бать дінӧ моз тадзи шыӧдчӧмысь Кувалдин кыдзкӧ-мыйкӧ быттьӧ и падмыштліс, весиг кутшӧмакӧ небзьыштліс руд синъясыслӧн зэлыд видзӧдласыс.

А Сергей водзӧ кайтіс:

— Ме чайта, мый тані и кагалы гӧгӧрвоана: Сосниныс абу мыжа. Баллоныс ассьыс пайсӧ и кадсӧ уджаліс-гӧглясис нин. А керъясыд... Йӧй керъясыд тай и йӧзлӧн юръяс вылӧ на жнёпкысьлӧны, не сӧмын машина кӧлесаяс вылӧ...

— Ме да медым косявлі ассьым жӧ приказ?! — дзикӧдз тшӧтясис Кувалдин. — Ӧдйӧджык Печораыс бергӧдчас да бӧр пондас визувтны Урал из вылӧ!

Код тӧдас, гашкӧ, и Сергейлӧн вывтіджык жӧ лои шуӧма: «кагалы гӧгӧрвоана»... Гашкӧ, и тадзисӧ вывтіасьӧмыс помӧдз нин чорзьӧдіс начальникӧс...

— Сідзкӧ, либӧ и ме ог жӧ лэдзчысь тайӧ делӧсьыс, — шуис Сергей, кӧть и эз зэв гажапырысь. — Менам абу правоыс, медым лэдзчысьны.

Та бӧрын Огнёв бӧр муніс.

Сійӧ тшӧктіс Родионлы гижны цехком ним вылӧ шыӧдчӧм, сэні ставсӧ лючки да бура висьтавны. Сэсся тайӧ шыӧдчӧмнас Сергей муніс слесар Антон Венцель дінӧ, коді цехкомын юрнуӧдіс уджын вензьӧмъяс кузя комиссияӧн, но ӧнӧдз ньӧтчыд на эз пырлы татшӧм «венас»...

Антонлӧн вӧлі аслас керка — неыджыд, но чача кодь мичаник да лӧсьыдіник, джуджыд сигӧра да крута усьысь-лэччысь вевта. Зэлыд пружинаяса калитка ӧдзӧссяньыс Антонлӧн йӧр пытшкӧсыс, кыті колӧ, вӧлі бура посйӧма стружитӧм да бура топӧдӧм пӧвъясӧн, да кӧть кор он пыр, тулысын кӧть арын, кокыд некор оз няйтӧссьы. «Миян общежитиеясын джоджыс ёна лёкджык та серти», — шоныда мӧвпыштіс бур киподтуя Антон йылысь Сергей. Тані жӧ, ыджыд йӧр пытшкас, сулаліс бура тшупӧм ыджыд пывсян, гырысь да югыд ӧшиньяса, кодлӧн ӧтар джынъяс, Сергей тӧдіс, вӧлі гожся кухня. А неуна горувланьынджык, дзик нин матын шор бокын, вӧлі тшупӧм жӧ мӧс карта да турун лэбув. И быдлаӧ туйсӧ шыльыда посйӧма, быдлаӧ нюжӧдӧма электричество. Гӧгӧр вӧлі сӧстӧм, некӧн эз туплясь чаг ни ёг, турун ни куйӧд, кӧть эськӧ и, Сергей тӧдіс жӧ, мый Антон видзӧ не сӧмын мӧс, но тшӧтш и порсь да ыжъясӧс. Йӧрыс Антонлӧн вӧлі бура вынсьӧдӧма, небыд сьӧд муа, войвывладорсянь кузякодь видзис сійӧс стеклӧалӧм теплица. Картаяс дінын Антонлӧн вӧлі лӧсьыда тшупӧм, джуджыдкодь сруба юкмӧс. Важ генераторысь да электромоторысь Антон лӧсьӧдіс-чукӧртіс насос да сійӧн дзужгӧ-качайтӧ юкмӧссьыс васӧ — оз ков ни гӧтырыслы, Фридалы, ни кык сӧстӧминик нывкаыслы тішкысьны-овлысьны ведраясӧн киськасигӧн да скӧтӧс юкталігӧн. Весиг пывсян пытшкын Антонлӧн муас сюйӧма труба, кытысь, мыйта колӧ и кор колӧ, позьӧ качнитны сӧстӧм югыд ва.

Антон Венцельлӧн, позьӧ шуны, чунь помъяссьыс вӧлі зарни киссьӧ. Ас кадӧ сӧмын на Надя Турубанова сетіс мӧвп улыс складын выль ногӧн уджалӧм йылысь, кыдзи Антон пырысь-пыр жӧ лӧсьӧдіс-дорис накопитель-зепъясын каличьяссӧ да тшӧтш и кутӧд-стойкаяссӧ. А нӧшта водзынджык сійӧ жӧ вӧчис-тшукӧдіс токарнӧй станокӧ сверлӧяс, йитліс сӧвтчан трос помъясӧ сэтшӧм крукъяс, кодъяс, керъяссӧ шыбитігӧн, асьныс бӧр воссьӧны. Кӧрта уджыскӧд сорӧн Антон тшӧтш и черӧн бура вӧдитчис. Ӧгуреч да помидор, оз да сэтӧр быдтіс йӧрас. Антон сяммис вӧчны буртор. Сійӧ эз куж вӧчны сӧмын ӧтитор — эз вермы весь овны, кыккирудз пукавны.

Сергей кыпӧдчис джуджыд кильчӧ вылӧ, личкыштіс электрическӧй тиньгунӧ — лесопунктын татшӧмыс некодлӧн сэсся эз вӧв, — и пырысь-пыр жӧ воча петіс ачыс кӧзяиныс — ыджыд да вына тушаа нюмъялысь мужичӧй, банйӧм чужӧма, ар нелямына (кӧть эськӧ татшӧмыд и томджыкӧн на чайтсис), еджыд сӧстӧм дӧрӧма, сос помъяссӧ гырддзаӧдзыс пуджӧма да бура тӧдчӧ сӧнӧд да вына ки-сойыс.

— О-о, со тай коді льоктӧма миянӧ! — Антон сідзсӧ бура сёрнитіс рочӧн, сӧмын сылӧн кыдзкӧ небыдджыка артмӧ вӧлі «л». — Пыр вай, пыр! — меліа корис сійӧ, зэлыд пружина вылын восьтӧм ӧдзӧссӧ кутышталігтыр.

Керка пытшкӧсын, а сэні кухняысь кындзи, куим жыр, вӧлі, кыдз шуласны, вольк-сӧстӧм, и общежитиеясса дурк да няйт дінӧ велалӧм Сергейлы весиг нелӧсьыд вӧлі.

— Мый нӧ сультін, мунам вай водзӧ, — ышӧдіс сійӧс Антон.

— Часлы, вай кӧть ме сапӧгъясӧс куля...

— Мун сэтысь, мый тэ!

Но Сергейлы вӧлі юр яндзим шлёпӧдны сапӧга кокнас ас кыӧм мича вольӧсъяс вывті да, кӧзяинлӧн ӧлӧдӧм вылӧ видзӧдтӧг, пӧрччысис носки кежӧдзыс.

— Фрида, кӧні тэ? Видзӧдльы жӧ, коді воис миянӧ! — чукӧстіс сэк кості Антон. И пырысь-пыр жӧ сай жырйысь мыччысис ыджыд мыгӧра том на нывбаба, еджыд да шыльыд чига яя, гӧгрӧс мелі синъяса. — Вай жӧ шонтышт миянльы чайтӧ...

— Пырысь-пыр лоӧ дась! — тэрмыштчис сійӧ, быттьӧ важӧн нин виччысьӧма гӧсьтӧс.

Фрида уджаліс челядьлӧн садикын воспитательницаӧн, и ошкӧны вӧлі, мый бура сибалӧ челядьыс дінӧ. Сы вылӧ видзӧдлігӧн Сергейлы мӧвпыштсис ӧні тайӧ. А сэсся нин, кор сійӧ, Сергей, кӧсйис кӧть эз, но бара видзӧдлывліс, кыдзи еджыд гӧгрӧс сойяса Фрида судзӧдаліс буфетысь блюдъяс да чашкаяс, кампет-булкияс да меліа мыччаліс налы, мужичӧйяслы, и сэк жӧ ачыс еджыд лӧсьыд чужӧм тырнас нюмъяліс, — Сергей ачыс аслыс, мыйлакӧ, друг пондыліс кажитчыны сэтшӧм ӧткаӧн, позтӧм кӧк кодь ӧткаӧн. Сэсся и бур нога завидьпырысь мӧвпыштіс: «Со кӧні ладыс да шаньыс!..»

— Ме ӧні юрӧс жугла гаражӧ шоныд пыртӧм выльын, — пальӧдіс Сергейӧс татшӧм ылавлӧмсьыс Антон да мыччис чертёжъяса кабала лист. — Зэ-эв правильнӧя тэ сувтӧдін тайӧ вопроссӧ местком выльын...

— Мыйкӧ нӧ артмӧ либӧ? — юаліс Сергей.

— Можно сдельать. Ме чайта, пачьяс оз ковмыны, а котёль пыдди пуктам сольяр ульысь ыджыд цистерна. Тайӧ, дерт, абу бур ольӧмысь, но пӧсь ва льоӧ и машинаяс заправитны да тшӧтш и йӧзльы мыссьыны-пывсьыны. Тырмымӧн льоӧ.

— Антон, дона мортӧй, вӧч вай!

— Сӧмын кольӧ висьтавны начальникльы, медым сійӧ доставаль трубаяс. Леспромхозысь, дерт, найӧс он аддзы. Мед корсьӧ карысь, бурӧвикъяслысь — сылӧн быдлаын бур йитӧдъяс. Кӧсъяс кӧ, сійӧ быдтор вермас судзӧдны.

Фрида вайис чай, варенньӧ да ас пӧжалӧм печенньӧ. Антон судзӧдіс буфетысь джынъялӧм доз марочнӧй вина.

— А, гашкӧ, водка юан? — юаліс Сергейлысь.

— Немтор оз ков, Антон, — ӧвтыштіс кинас Сергей. Сэки жӧ сійӧ мӧвпыштіс, мый налӧн эськӧ, Володякӧд, нинӧм вылӧ эз кут сулавны дыртӧ джынъялӧм вина дозйыд. Да, буракӧ, и лесопункт пасьталаын ӧдвакӧ сюрис Антон кодь мӧд татшӧм мужикыс, коді мед эськӧ вермис майшасьтӧг-дзуглясьтӧг овны шкапын сулалысь джынъялӧм доз дырйи.

Фрида пуксис жӧ пызан сайӧ. Мӧд жырйысь кык нывныс мыччысьлісны жӧ, видзаасисны да и бӧр пырисны велӧдны урокъяс. Фрида, быдтор пелька мыччалӧмӧн, нимкодьпырысь вердіс-юкталіс гӧсьтӧс, ачыс вӧлі быттьӧ пырыс югзьӧ сӧстӧмлунӧн да кутшӧмкӧ, Сергейӧн аддзывлытӧм на, гортса лӧньлунӧн. И друг Сергейлы эз ло окота висьтавны Антонлы сійӧ могыс йылысь, мыйӧн локтіс тайӧ лӧнь да сӧстӧм керкаас. Виччысьтӧг сылы жаль лои тшӧтш дзугны тайӧ шань йӧзсӧ, кодъяс сэтшӧм радейтӧмӧн да нимкодясьӧмӧн олӧны ӧта-мӧдныскӧд, челядьыскӧд и, — Сергейлы зэв жаль лои тшӧтш дзугны-везъявны найӧс мукӧд йӧзлӧн пурсьӧмӧ да суклясьӧмӧ... Но сійӧ кыдзкӧ-мыйкӧ веніс татшӧм жальлунсӧ ассьыс, кӧть эськӧ и эз кокниа сетчы тайӧ венӧмыс.

— Антон, а ӧд менам тэ дінӧ ыджыд мог суис, — шуис Сергей сы бӧрын, кор найӧ век жӧ юыштісны небыд да чӧскыд винасӧ кока румкаясысь.

Сэсся Сергей дженьыдика висьталіс, мыйын делӧыс, Кувалдинкӧд сёрни йылысь тшӧтш юӧртіс и.

Антон гажтӧмпырысь довкйӧдлыштіс юрнас:

— Тайӧ лёк дельӧ, Сергей... Жугъя нянь сёйӧм кодь жӧ дзик... Ме эськӧ тайӧ деньгасӧ асльам зарпльатаысь бурджык сеті... — Матӧ воӧмӧн шуис сійӧ Огнёв вылӧ бур синъясӧн видзӧдіг.

— Ме эськӧ и ачым верми жӧ сетны, — вочавидзис мӧдыс. — Но тадзинад ӧмӧй вынсьӧдан веськыдлунсӧ? Справедливосьтсӧ? Тані колӧ асьсӧ принципсӧ дорйыны, Антон. Мыжа кӧ — гугӧд зептӧ, мынты. Абу кӧ мыжа — стоп! — эн вӧрӧд, оз позь мыжавны мыжтӧм мортӧс.

— Родионыс абу мыжа, — шуис Антон. — И менам вермис льӧпнитны балльонъясыс.

— Видзӧд со... А ӧд тэ, Антон, месткомын буретш да и кывкутан удж кузя вензьӧмъяс вӧсна. Ковмас, буракӧ, гӧгӧрбок тӧдмавны тайӧ «шома да дука» делӧсӧ да гижны справка...

— Ок, Сергей! — горӧдіс Фрида, сійӧ весиг вежсис чужӧм вылас. — Гашкӧ, кыдзкӧ-мыйкӧ Антонтӧг нин вӧчанныд?.. Сійӧ жӧ немтор оз гӧгӧрво татшӧм делӧясад...

Сергейӧс эз шензьӧд нывбабалӧн тадзисӧ шуӧмыс, мыйкӧ татшӧм сямасӧ виччысьтӧг эз ов сійӧ. Сійӧ бура гӧгӧрвоис Антонӧс и Фридаӧс. Ӧд Антоныс кӧ вӧчас прӧверкасӧ да кырымалас докладнӧй, то тайӧ лоӧ, мый сійӧ мунӧ Кувалдинлы паныд. Сідзкӧ?.. Сідзкӧ, лӧня кургӧм-олӧмыдлы воас пом! И весиг ыджыд да бур овмӧс вылад зорйыслӧн мӧдар помыс вермас кучкыны: мӧдысь начальник вермас и не сетны трактор либӧ машина турун да пес вайны... Да быдторйӧн вермас йӧртны начальник мортыд, код вылӧ кутас лӧгыс петны!

— Мыйльа сӧмын менӧ зургисны сійӧ комиссияас?! — сьӧлӧм дойӧн шуис Антон. — Ме уджальны льюбита! Гӧгӧрвоан? Со этайӧ кияснас... А не кывйӧн пустӧя больгыны... Не бумажкаяс гижавльыны...

— Ме рытъяснас радейта жӧ книгаяс лыддьыны, — ышловзис Сергей. — А шойччан лунъясӧ сьӧлӧм бурмытӧдз радейта вӧрӧд гежмавны... Пищальӧн, понкӧд... Меным абу жӧ окота лукйысьны... сіт выв гаг моз куйӧд чукӧрын. Но ӧд, Антон, мортыдлӧн эм нӧшта и сӧвесьт.

— Эн дӧзмы, Сергей... И эн тэрмась ме йыльысь лёк ногӧн думайтны... Ме абу жӧ подльӧй морт... Абу... Ставыс тайӧ сльожнӧй... Меным сьӧкыдджык тэ дорысь... Гӧгӧрво тэ менӧ... Ме немец... Вермасны не сідзи гӧгӧрвоны... Не сідзи шуны... Менам сӧмын на неважӧн сьӧльӧмӧй льӧнис-бурмис... Ме кӧсъя лючки да бура уджавны, мыйкӧ бурджыка думайтны-керны... Отопление... Со тайӧ кияснас...

— Ме гӧгӧрвоа тэнӧ, Антон... — Сергейӧс ёна жӧ вӧрзьӧдіс Венцельлӧн матӧ воӧм пӧсь сёрниыс. — И ньӧти ог дӧзмы ме тэ вылӧ. Ставсӧ гӧгӧрвоа ме... Но и тэ помӧдз жӧ гӧгӧрво, Антон... Медся главнӧйсӧ... Ми кӧ ставӧн личлэдзам... Ми кӧ немысь-немтор ог шуӧй ни вӧчӧй... Кор миянлы пондасны веськыда сьӧлавны чужӧманым... Кутшӧм нӧ ми сэки рабочӧй класс? Мый дон нӧ ми сэки сулалам тэкӧд, Антон? Висьтав меным, кутшӧм сэки миянлы, сьӧлалӧм чужӧмаясыслы, доныс?

— Тэ вай нӧшта юышт на винасӧ, Сергей! — повзьӧм дозмӧр моз котсиг, выльысь мӧдіс тыртавны румкаясӧ Фрида.

— Энльыв на тэ асльад винаӧн! — виччысьтӧг кыпӧдіс гӧлӧссӧ Антон. А сэсся, лов вылас мыйкӧ ыджыда венӧмӧн, шуис: — Ме гижа докльаднӧйсӧ, Сергей. Ме ог кӧсйы, мед эськӧ менам уджальысь ёртъяс меным... Но тэ ачыд гӧгӧрвоан...

Гажа керкаысь бӧрсӧ петігӧн Сергей топыда кутліс Антонлысь ыджыд ён кисӧ.

А Фридалӧн гӧгрӧс синъясын лысва войтъяс моз югъяліс синва, еджыд чужӧмыс сылӧн вӧлі шӧйӧвошӧма, но Сергей эськӧ эз шу тайӧ чужӧмсӧ сэтшӧма нин повзьӧмаӧн да шудтӧмӧн.

24

Ӧти бур асылӧ Печоркаса войтыр паськӧдісны областнӧй газет да сідзи и сатшкысисны сэтчӧ нырнаныс: быд морт лои лыддьысьӧн! Газетын, быдса «пӧдвал» мында, вӧлі йӧзӧдӧма очерк налӧн лесопунктса начальник Николай Демьянович Кувалдин йылысь. Нимыс очеркыслӧн вӧлі «Выль нога кӧзяин».

Тайӧ вӧлі бур сямӧн гижӧм-кыӧм очерк, да лыддигад син водзад ясыда сувтіс ыджыд да вына морт, техническӧя быдтор тӧдысь-веськӧдлысь, том специалистъясӧс сьӧлӧмсяньыс велӧдысь да став вӧр лэдзысьяс понда бур бать моз тӧждысьысь.

Вӧлі очеркын бура серпасалӧма и посёлоксӧ, кодӧс лэптӧм-вӧчӧмӧ да гажӧдӧмӧ «лышкыда сетіс ассьыс ыджыд душасӧ начальник», и бура петкӧдлӧма выльмӧдӧм улыс склад, «кытчӧ эськӧ колӧ волыны велӧдчыны и мукӧд вӧр лэдзысьяслы». Ставсӧ улыс складын вӧлі вӧчӧма, сӧмын бурланьӧ путкыльтӧма начальниклӧн водзмӧстчӧм серти, «но сійӧ, том специалистъясӧс сьӧлӧм тырнас кылысь, сибӧдіс-матыстіс техническӧй выльторъяс корсьӧм дінӧ и ассьыс подчинённӧйяссӧ, шуам, технорукӧс — мед тшӧтш велалӧ техническӧя паськыдджыка мӧвпавны и вӧчны». Пӧся да мӧрччана гижис Мартынов и сы йылысь, «кутшӧм бура тӧдӧ Николай Демьянович быд пӧлӧс техникасӧ, кыдзи ачыс дзужъялӧ-ветлӧ любӧй машина вылын (самолётысь кындзи), кутшӧм «зумыда кутӧны сылӧн гырысь еджыд киясыс баранкалысь сьӧд гӧгыльсӧ». Эз вунӧд юӧртны корреспондент и начальниклӧн вежавидзана олӧм йылысь — «аслас семьяыскӧд сійӧ дзескӧдчӧ кык жыръя неыджыд квартираын».

И став тайӧ лӧсьыда тшупӧм-тэчӧм стрӧйбаыс, позьӧ кӧ сідз шуны очерксӧ, зумыда мыджсис лыдпасъяс вылӧ: найӧ петкӧдлісны, кыдзи лесопунктын век тыртсьӧ да вевтыртсьӧ государственнӧй план вӧр лэдзӧм да кыскӧм кузя, а сідзжӧ быд мортлӧн комплекснӧй выработка кузя.

Очеркын ставсӧ вӧлі кыӧма топыда и зэлыда, ӧти гӧрӧд оз легнит ни разьсьы, сэтысь, сьыланысь моз, ӧти кыв он нетшышт. И лыддьысьысьлӧн син водзын ясыда сувтӧ вӧлі водзын мунысь образцовӧй вӧр предприятие йылысь серпас, кодлысь рульсӧ зумыда кутӧ аслас киясын ыджыд сьӧлӧма да вежӧра капитан.

Удж вылысь воӧм бӧрын — весигтӧ пӧрччысьӧм-вежсьӧм йывсьыс вунӧдліс, — Сергей Огнёв ӧтчыдысьӧн лолыштӧм моз ньылыштіс очерксӧ. И долыд сылы лои, мый налӧн Печорка йылысь тадзи гижӧны, но сэк жӧ и доймис сьӧлӧмыс начальникӧс тадзи лэптӧм-ошкӧмысь...

Ӧд татшӧм ошкӧм саяс, бурджыка кӧ видзӧдлыны, сылӧн и мукӧдтор на мыйта эм: «Син пӧла камбала»... Баллон вӧсна мыжтӧм мортӧс штрапуйтӧм... Квартираяс некодлысь кывзысьтӧг юклӧм...

Али сідзи и колӧ? Сідзи и вӧчсьӧ быдлаын олӧмас? А сійӧ, вӧр пӧрӧдысь морт Сергей Огнёв, збыльысь оз гӧгӧрво, кыдзи колӧ лючки овнысӧ? Гашкӧ, и збыльысь ставыс сійӧ, мый дойдалӧ асьсӧ сійӧс, да мый со абу веськалӧма очеркас, — гашкӧ, ставыс тайӧ тшаква, да сы йылысь немторла и казьтывны-больгынысӧ? Не нин шуны ловтӧ дойдалӧм-песӧм йылысь... Керасигад пӧ тай чагйыд быдлаӧ резӧ... Медтыкӧ сэтшӧм колана пуыс пӧрис-а...

Ӧд медся главнӧяс, кодӧс тай век быдлаын тӧдчӧдӧны, газетас гижысьыс прав: вӧр лэдзан планыс налӧн и збыльысь вевтыртсьӧ...

Пырис Володя, ӧдзӧс тагӧс дорсянь кыпыда юаліс:

— Лыддин?

— Да-а... — эз зэв кыпыда вочавидз Сергей.

— Меным торйӧн нин ёна кажитчис помыс! — он гӧгӧрво, нимкодясис али тешитчис Володя. Босьтіс газетсӧ да кыпыда пондіс лыддьыны: «Кокни восьласӧн мунӧ посёлокӧд том, вына да мича мужичӧй. Ставыс сылы тӧдса тані да дона сьӧлӧмыслы. Сы вӧсна, мый сымда вын и сям сетіс сійӧ тайӧ керкаясыслы, посёлокыслы, лесопунктлы дзоньнас да сэні олысь-уджалысь йӧзлы. А ме видзӧда сы вылӧ, татшӧмыс вылӧ, да лолӧй менам тырӧ югыд радлунӧн. Ме нимкодьпырысь мӧвпала сы йылысь, мый миян вӧръясын быдмис-сувтіс выль нога веськӧдлысь, руководительлӧн выль тип — повтӧм, техническӧя грамотнӧй да югыд синма варыш моз ылысь водзысь аддзысь!» Ок и пызйӧ, а!

— Ме ог и куж, мый думайтны... — кытшлавтӧг шуис бригадир... — Быттьӧкӧ сідзи и колӧ... Сідзи и эм... План тыртам... Сьӧм локтӧ оз этша... Мый нӧшта колӧ?.. А тэ мый шуан?

— Со на кор гажа олӧмыс заводитчӧ! — ылӧсас жӧ жермунліс мӧдыс.

— Да-а... Ме ногӧн кӧ, бензин быттьӧ койыштіс этійӧ Мартыновыс лэптысьӧм нин би вылӧ...

А Николай Демьянович Кувалдинлы зэв любӧ вӧлі тӧдмавны, кыдз шуласны, ассьыс художественнӧй образсӧ газет лист бок вылысь. Кымын водзӧ лыддис сійӧ, сымын ёна нимкодьмис, сьӧлӧмыс быттьӧ пондыліс сывны, медъёна кажитчанінъяссӧ ӧтчыд, дай мӧдысь, дай коймӧдысь на лыддяліс.

Сэсся сійӧ шензьӧмӧн да аттьӧалӧмӧн мӧвпыштіс: «Со ӧд кутшӧм братяша вӧлӧма Ге. Ге. Мартыновыс!.. И ӧд гижӧмасӧ абу урӧсіник райгазетлӧн лист бокын, кӧні став заметкаыс пӧжавсьӧ ӧткодь бала вылӧ ныжа да дуба: «Пыр ёнджыка паськалӧ... Трудӧвӧй вахта вылӧ сувтӧмӧн...» А сэсся помтӧм лыдпасъяс да ним-овъяс, быттьӧ телефоннӧй книжкаын... А тані мортыс пыдіа босьтӧма-гӧрыштӧма! — Николай Демьянович важӧн нин тадзисӧ эз долыдасьлыв.

Но, старик, молодеч!

Кувалдин мышвыв нёровмуніс-лэдзчысис креслӧ-улӧс вылас. Мыйта йӧз ӧні лыддьӧны сы йылысь — тӧдсаяс и тӧдтӧмъяс. Дерт, кӧнкӧ, тшӧтш лыддьӧ и Ефим Ефимович, комбинатса управляющӧй. И, гашкӧ, кӧть ӧні кучкас сылы юрас, мый важӧн нин кад бурджыка донъявны Н. Д. Кувалдинӧс, вылӧджык лэптыны сійӧс, шуам, этша вылӧ, леспромхозса директорӧдз. Этійӧ ропмунӧм сісь мырыс пыдди...

«Выль нога кӧзяин»... А мый, старик, бура шуӧмыд, сідзи и эм! Оз ӧд лябмунӧм нюньӧяс вылын кутчысь да мыджсьы вӧр промышленносьтыс! Кодъяс, вӧв бӧж улысь кындзи, немтор оз аддзыны ни оз гӧгӧрвоны...

Сӧмын тай улыс склад выль ногӧн лӧсьӧдӧм кузя неуна вывтіасьӧмаджык Мартыновыс. Весиг техноруклысь ним-овсӧ абу казьтыштӧма. А ӧд вӧлі шуӧма-висьталӧма сылы. Бура помнитӧ: лючки-ладнӧ висьталіс! И мӧдыс быттьӧкӧ и чиркнитіс блокнотас. А гашкӧ, старикыс сэки ёна нин гажмӧма вӧлі да лёкиника пасйыштіс, а бӧртинас сэсся ачыс эз вермы лыддьынысӧ?.. Бара на нелӧсьыда лоис тайӧ Надяыскӧд... А, гашкӧ и, Ыджыд Делӧ радиыс буретш тадзи и колӧ вӧлі гижнысӧ? Мед татшӧм примернас вӧрзьӧдны-ыззьӧдны уна сюрс мукӧд веськӧдлысьясӧс? Старикыс — абу йӧй... Ёна тай колантор, кӧть и неуна дӧзмыштлас нывка-технорук Надя Турубанова! Сы пыдди уна сюрс руководительлӧн ыджыдджыкторъяс вылӧ ырыштчас сьӧлӧмыс и вежӧрыс. А сэсся, видзӧдан да, страналы лоӧ сетӧма уна сё сюрс кубометр содтӧд вӧр. А ӧд вӧрыс быдлаӧ колӧ, вӧр вылас валюта локтӧ, зарни дон сійӧ сулалӧ! Чёрт возьми!

Ӧдзӧсӧ игӧдчисны, а сэсся и кабинетӧ чӧскыд дуки дука тӧв ныр моз лэбыштіс быт кузя зам Леокадия Мироновна Касьянова.

— Николай Демьянович, поздравляйта! — кияссӧ водзлань шевкнитӧмӧн горӧдіс сійӧ, а тыр вира лӧсьыдик на чужӧмыс пасьталаыс ойдӧма нюмӧн да нимкодьӧн. — Медбӧрын тай аддзысьӧма жӧ тӧлка да гӧгӧрвоысь морт, гижӧма кыдзи колӧ, ставсӧ, мый эм!

— Эз-ӧ вывтіджык ошкы старикыс? — быттьӧкӧ неуна яндысьыштіс Николай Демьянович аслас зам водзын.

— Мый тэ?! — быдсӧн шатовмунліс мӧдыс. — Ставыс правильнӧ! Ме ӧд, бокисяньыд, тэысь бурджыка ставсӧ аддза и тӧда! Ставыс сідзи и эм!..

Шумовъяслӧн том гозъя ордын газетсӧ лыддисны гораа: артиставны радейтысь Аристарх мукӧдлатіыс весиг ворсышталіс лыддигас, гӧлӧссӧ вежлаліс и чужӧмсӧ вежньӧдліс-лӧсьӧдліс. Галина вӧлі лов тырнас чуймӧма и шенмунӧма: кӧть и неважӧн на олӧ да уджалӧ сійӧ лесопунктын, но мыйтакӧ гӧгӧрвоӧ нин делӧяссӧ да начальникӧс некор эз чайтлы сійӧс газетын петкӧдлӧма кодьӧн.

А йӧз лыддьӧны кӧнъясынкӧ да, дерт, ставсӧ пыдди пуктӧны. Ӧд сымда выныс бур гижӧдыдлӧн. Сы ыджда вын сылӧн!

Галиналӧн кыдзкӧ друг сьӧлӧмыс вӧрзис тревожнӧя. Сійӧ эськӧ ачыс, гашкӧ и, помӧдз эз на гӧгӧрво, мыйладжык тадзисӧ вӧрзис, но мыйкӧ лои... Сы вежӧрын, сьӧлӧмас и, друг быттьӧ доя ранаяс моз воссисны лесопунктса йӧз костын став йитӧдъясыс, став зыртчӧм-вензьӧмыс, а тшӧтш и казьтыштсис, мый ачыс аддзыліс да не этша жӧ нин думайтіс... Том ичмоньлӧн вежӧрас ясыда югдыліс быттьӧ ставыс, пемыд войӧ востымасигӧн моз югдыліс, да сійӧ бура гӧгӧрвоис, мый ӧнісянь тӧдчымӧн ёна содӧ выныс налӧн, кодъяслань сылӧн озджык кыссьы сьӧлӧмыс, кодъяслысь ачыс сійӧ олан-вӧчан этшсӧ оз ошкы.

— А тӧдан мый, Галюшка? Ӧд тайӧ ошкана дефирамбыс эз сідз-тадз веськав газет лист бок вылас. Кувалдинӧс, тӧдӧмысь, вылӧджык лэптыны кӧсйӧны. Не кӧ депутатӧ бӧръясны, то ыджыдджык начальникӧ пуктасны. Сы вӧсна и водзвыв шумсӧ керӧны.

— Но и мед лэптӧны! Мед сӧмын кытчӧкӧ ӧдйӧджык весалӧны татысь! — виччысьтӧг ярскӧбтіс Галина.

Том гӧтырыслӧн тадзсӧ шуӧмыс дойдыштанаа шензьӧдіс Аристархӧс:

— Мыйла нӧ тэ сідзисӧ, Галюшка! Сійӧ миянлы нинӧм лёксӧ эз кер...

— Но меным и... бурыс оз жӧ ков сысянь!..

— Галюшка, дорогая, мыйла нӧ тэ сэтшӧми... Мать честная... Тэа-меатӧг, мый колӧ, вӧчасны Кувалдиныскӧд... Миянлысь оз юавны... Сӧмын ме кора тэнӧ: тэ вай этшаджык усьлась сы вылӧ... Эн босьт примерсӧ кодлысь оз ков. Тэ некор эн вунӧд главнӧйсӧ: Кувалдин зумыда сулалӧ тайӧ му вылас. Сылӧн эмӧсь ёнысь-ён йитӧдъяс эстчаньын. — Аристарх тӧдчӧданаа тувкнитіс чургӧдӧм водз чуньнас йирклань. — А сэні, выліас, ворсӧмпырысь оз пондыны шегъясьны сэтшӧм величинаӧн, кыдзи Кувалдин. Сы вӧсна, мый сійӧ сетӧ пла-ан! Вӧр сетӧ! А ӧта-мӧд вылад лӧгасьлӧмыд... Сійӧ, дорогая, ыпнитлас да и бӧр кусас... Быть ковмас кусӧдны...

— Тэныд, тыдалӧ, ставыс тайӧ кажитчӧ тешкодьӧн, Аристарх, — усьӧм сьӧлӧмӧн шуис том ичмонь.

— Мӧдарӧ, душаӧй менам, меным тайӧ чайтсьӧ вывті серьёзнӧйӧн! Та понда ме и шуа: нинӧмла тэа-меалы та понда асьнымӧс пазӧдлынысӧ.

— Сідзкӧ, тэ и тані нин удитін донйыштны: «сулалӧ-ӧ волнуйтчынысӧ?»

— Дерт жӧ! — тувсов дзоридз моз воссис-нюммуніс Аристарх. — Кӧть мый эз ло, ме век кута ачымӧс тайӧ правилӧнас.

— Но абу-ӧ кӧдзыдджык татшӧм... правилӧыд? — ышловзис Галина.

— Мыйла нӧ? Ньӧти абу... Ситуациясӧ кӧ лючки гӧгӧрвоан — и асьтӧ бурджыка видзан, ӧтчыд ӧд олам тайӧ свет вылас... Со, шуам, ме тӧда, мый аслад плешнад чер тышкӧс он жугӧд. Сідзкӧ, ковтӧгыс нинӧмла и вийсьыны. Да и мый миянлы мукӧдыс вӧснасӧ вийсьыны, Галюшка! Дыр-ӧ ми накӧд пондам юны васӧ Печораысь? Ӧти вотӧ кыдзкӧ-мыйкӧ уджалам, а сэсся, кыдзи тӧлкуйтӧ тэнад немецкӧйыд — абфарен нах хаус! Миян тэкӧд асланым тӧждысьӧмъяс, асланым олӧм да судьба!..

Видзӧднысӧ, быттьӧкӧ, ыджыд-ӧ кабалатор — газетыд? Шӧри кусыньтӧм кык лист сӧмын и эм. Ӧти лун кежлӧ лэбовтлысь бобув... А со тай кыдзи шызьӧдӧ йӧзсӧ!

25

Николай Демьянович воис карысь, комбинатлӧн управлениеысь зэв долыд: мырдысьӧн сорӧн судзӧдіс-пычкис вӧр кыскысь машинаяслы кӧлеса-баллонъяс; бур, мый босьтліс сьӧрсьыс выльӧникӧн на солалӧм гырысь комъяс, гӧститӧдіс наӧн газӧвикъясӧс да кодӧс да. Ӧні во помӧдз кыдзкӧ-мыйкӧ позяс и тырмӧдчыны, машинаяс оз кутны сулавны резинатӧм вӧсна кӧмтӧг.

Татшӧм долыд рунас и паніс Кувалдин сёрнисӧ техноруккӧд, Надя Турубановакӧд, кор найӧ рытъя планёрка бӧрын колисны кабинетын кыкӧн.

— Надя, ме век кӧсъя шуны тэныд... Меным сэтшӧм абу лӧсьыд тэ водзын этійӧ статьяыс вӧсна...

— Мый ті, Николай Демьянович, мыйысь абу лӧсьыдыс? — шензьыштіс ныв.

— Кыдзи нӧ... Старикыс ставсӧ дзугӧма улыс складыд кузя... А ме ӧд лючки тӧлкуйті сылы: мися, тайӧ тэнад, техноруклӧн, шӧр идеяыс. Лёк писакаясыд век нин мыйкӧ да мыйкӧ дзугасны. Тайӧ налӧн, буракӧ, шусьӧ тӧдчанаджыксӧ тӧдчӧдӧмӧн... Ме бурӧн да лючки кори сылысь: мися, гижан кӧ статьясӧ, мӧдӧдлы меным лыддьыны водзвыв да кырымавны. А сійӧ, видзӧдтӧ, ӧдйӧджык зутшкӧма газетас.

— Да, тайӧ немтор, Николай Демьянович! — лӧг дзебтӧг шуис Надя. — Бур нин сійӧ, мый мортыс бура гижӧма миян удж йылысь и став йывсьыс, гашкӧ и, кодлыкӧ пӧльза вылӧ лоӧ.

Дерт, оз позь шуны, мый Надяӧс ньӧти эз дойдышт очеркыс, кӧні весиг абу казьтыштӧмаӧсь сылысь овсӧ, — гортас сійӧ, ас кежас, неуна весиг и бӧрдыштіс на, торйӧн нин сы вӧсна, мый со мӧд газет нин, мыйлакӧ, оз лючки донъяв сійӧс... Но Надялӧн вӧлі небыд бур сьӧлӧм, и сійӧ дырӧн некод вылӧ эз куж лӧгавны.

«Начальник кӧ тшӧтш кутшӧмакӧ мыжа таын, мед сійӧс асьсӧ и сӧвесьтыс йирӧ», — кывкӧрталіс сійӧ ассьыс дӧзмылӧмсӧ.

А ӧні Надяӧс торйӧн нин вӧрзьӧдісны Николай Демьяновичлӧн каитчана кывъясыс. «Вӧлӧмкӧ, мортыс ньӧти и абу мыжа!» — кокни сьӧлӧмӧн эскис сійӧ начальниклы да бурмӧмвывсьыс шуис:

— Ме ньӧти ог норась ни ӧбижайтчы, Николай Демьянович!

Сэки начальниклӧн ыджыд кабинетӧ пырис вӧр посёлокса нӧшта ӧти руководитель — цехкомса председатель Сергей Огнёв. Сійӧ матыстчис начальниклӧн пызан дорӧ да пуктіс веж нойыс вылӧ лӧсьыдика кусыньтӧм тетрадь листъяс.

— Со, вайи!.. — шуис сійӧ казялана шызьӧм гӧлӧсӧн.

— Мый тайӧ? Кутшӧм нин бара петиция? — лэптыліс синкымъяссӧ Кувалдин.

— Да век на этійӧ баллон йывсьыд, Николай Демьянович, — шуис да весигтӧ нюммуныштіс цехкомса пред.

Кувалдинлӧн пырысь-пыр жӧ мыйкӧ зэлаліс пытшкӧсас, но сійӧ кутіс на асьсӧ, ньӧжйӧникӧн паськӧдіс тетрадь листъяссӧ. Тайӧ вӧлі колана форма серти гижӧм акт, кодӧс кырымалӧмаӧсь ачыс Огнёв да уджын вензьӧмъяс кузя цехкомын кывкутысь Антон Венцель.

— Но и кутшӧмджык выводӧ ті воинныд? — Николай Демьянович читкыртыштіс лэчыд синъяссӧ. — А то дыр ковмас лыддьынысӧ, кузя гижӧмыдӧсь да.

— Соснин абу мыжа... Колӧ бӧр мынтыны сылы удждонсьыс бергӧдлӧм юкӧнсӧ... Татшӧм и эм выводыс.

Николай Демьяновичлӧн вом доръясыс зэлыда топалісны, быттьӧ ниа сирӧн клеитчисны-вурыштчисны. Ковмис мыйтакӧ кад, мед сэсся бӧр найӧс чуктӧдны-восьтыны.

— Зэв тай ладаа ставыс артмис миян, — быттьӧкӧ и лӧниника шуис Николай Демьянович, но сылӧн гӧлӧсын кыліс нин матыстчысь бушковлӧн гым-чардыс. — Лесопунктса начальник котралӧ комбинатъясӧд да мукӧд инстанцияясӧд, газӧвикъяслысь кевмысьӧ... Аслас зептысь магарыч вылӧ перъялӧ сьӧм, мед нин сӧмын судзӧдны сэтшӧм колан баллонъяссӧ. А тані, гортын, пьянникъяс ӧтарӧ чашйӧны найӧс кыдзисюрӧ, и тэ немтор эн лысьт шуны налы?!

— Ме ставсӧ тайӧс гӧгӧрвотӧг ог ов, Николай Демьянович, но, век жӧ, Соснинӧс дзик весьшӧрӧсьыс мыждӧма, — шуис Сергей да пуксис, сійӧ гӧгӧрвоис, мый дженьыдик сёрнинад тані бара на немтор оз гынмы. А нӧшта сійӧ нимкодьпырысь мӧвпыштіс: «Пӧжалуй, бур, мый Надяыс тшӧтш тані веськаліс!»

— Тэ кылан, Надя, гӧгӧрвоӧ сійӧ! — наянитӧмӧн дӧжныштіс Николай Демьянович. — Сідзкӧ нӧ, мый чӧрт вылас сюйсян, кытчӧ оз колыс! Тэныд колӧ отсавны меным план тыртны, а тэ, сы пыдди, няргунъясӧс да пьянникъясӧс доръян. Да нӧшта и бур йӧзсӧ со тшӧтш усьӧдан меным паныд... Венцельсӧ нин мыйла колӧ вӧлі бӧбйӧдлынысӧ?

— Ме некодӧс тэ вылӧ ог усьӧд, Николай Демьянович, — небыда, весиг гажа руӧн моз, шуис профсоюзса юрнуӧдысь. — Мыйла нӧ ковтӧгыс тадзи ёсьтан-кеслан асьтӧ? Тэ кӧть и начальник, но ӧд тшӧтш жӧ верман ылавны да сорасьны. Ловъя мортыд, торйӧн нин лӧгалігад... Со тай и шуа, мися, цехкомын ми тайӧс гӧгӧрвоам жӧ... Ӧд оз ӧшыбитчывлы сӧмын сійӧ, коді немтор оз вӧч, тайӧс важӧн нин шуӧма... Но ӧд мыжтӧм йӧзӧс мыжалӧмыд оз жӧ бурӧдз вайӧд... Тайӧс тэныд колӧ жӧ гӧгӧрвоны...

Лесопунктса начальник ёнакодь чуймис Сергейлӧн татшӧм сёрниысь:

— Мый сӧ-ӧран? Ок, велӧдысь петӧма!.. — тані начальник крапнитіс вывтіджык чорыд да мисьтӧм кывъяс да шуӧм бӧрас нин вӧлись казяліс, мый найӧ озджык лӧсявны орччӧн пукалысь нывлӧн пельяслы. — Тьпу, эн дивит, Надя, дзикӧдз пузьӧдіс менӧ этайӧ лешак мортыс...

Надя вом доръяссӧ курччалігтыр, некоднанныс вылӧ видзӧдтӧг, листаліс-видлаліс акт.

А профсоюзса лидерлы, виччысьтӧг, мыйлакӧ, нӧшта на гажаджык лои да сійӧ весиг нюмъявны пондіс. Начальник казяліс тайӧс да шензьытӧг эз ов:

— Тэ тай бур шутник вӧлӧмыд, Сергей? Водзтісӧ ме мыйкӧ эг и казявлы тайӧс.

— А мый, ёна ӧмӧй шутка кодь сійӧ, мый йылысь ме тэныд висьталі? — кусӧдіс нюмсӧ Огнёв.

— Кывзы менӧ, Сергей! — пыр водзӧ доналіс начальник. — Нӧшта ӧтчыд бурӧн кора ме тэнӧ — кеж вай, ӧтдортчы лёк шантрапа дорсьыс. Вай тэа-меа ӧтвылысь пондам. Да ӧд ми тэкӧд, да нӧшта нин Надякӧд... Урал изсӧ мыйкӧкертам!.. Ӧта-мӧднымлысь уджнымӧс бурторъясӧн да выльторъясӧн содталӧмӧн... Ӧні нӧ тэ збыль али мый он гӧгӧрво, мый тадзинад джӧмдӧдалан менӧ, менам кӧлесаӧ зор пом сюян? Ӧд тадзинад ми лесопунктсӧ бардакӧдз вермам вайӧдны!

— Ме, Николай Демьянович, ёна жӧ кӧсъя, мед эськӧ лесопунктын, миян гажа Печоркаын, ставыс вӧлі лючки да бур. Но лючкисӧ да бурсӧ, пӧрадоксӧ колӧ кутны сӧстӧм да веськыд киӧн, правда ногӧн. Но кор мӧдан ассьыд лӧглунтӧ да лёклунтӧ йӧз вылын песны, тайӧ оз жӧ бурӧдз вайӧд. Сэки пыр унджык йӧз кутасны воча тэныд тшӧтясьны.

— Ок, деятель лоӧма! — Кувалдин бара на кӧсйис татчӧ пескыльтны чорыдджык кыв, но ас кадӧ доровтліс юрсӧ Надя Турубановалань. — Татшӧм деятельыд вермас на и дӧжныштны, мый ме тані, Печоркаас, весигтӧ Сӧвет власьтлы паныд муна...

— Хы, мыйла нӧ колӧ сідзи нетшкысьнысӧ, Николай Демьянович... — шыньмуніс Сергей. — Ме жӧ тӧда: тэ — патриот ас ногӧныд... Унджык вӧр кӧсъян пычкыны... Но ме и мӧдтор веськыда шуа: асьтӧ вывтіджык лэптыны да радейтны пондін тэ. Вывтіджык! А кор начальник мортыд татшӧмӧдзыс вежсьӧ-кисьмӧ, сэки нин лёк лоӧ... И йӧзлы лёк, и делӧыслы лёк... Энлыв, энлыв, эн торкав менӧ, мӧдӧдчи да, ӧні ме ратшйӧдла нин. Со тэ ӧні, ачыд, Николай Демьянович, казьтыштін Сӧвет власьт йылысь... Ӧд кутшӧм кывйыс! — Сӧвет, сідзкӧ, колӧ сӧветуйтчыны ӧта-мӧдкӧд, мед ковтӧг не ылавны-ӧшыбитчыны да збыльысь сӧветскӧй ногӧн и веськӧдлыны, делӧсӧ бура нуӧдны. Владимир Ильичным бура тӧдіс, кыдзи колӧ шуны да вӧчны... Сӧвет йывсьыс медводзӧн шуигӧн... Ӧти мортлӧн вежӧр, гашкӧ, и бур, но кор делӧас бур ногӧн пӧся пырӧдчӧны тшӧтш и мукӧд вежӧръяс, сэки нӧшта на бур лоӧ... А мӧд ногӧныс мыйла либӧ колӧ вӧлі месткомыс? Да тшӧтш и парткомыс?

Надя Турубанова гӧгрӧсмӧм синъясӧн баргис-видзӧдіс профсоюзса лидер вылӧ — сійӧ некутшӧма эз виччысь Сергейсянь татшӧм сёрнисӧ.

Весиг Николай Демьяновичӧс кутшӧмакӧ вӧрзьӧдіс и шензьӧдіс вӧр лэдзысь бригадирлӧн татшӧм ыджыдторъяс тадзи гӧгӧрвоӧмыс да вежӧртӧмыс...

— Но, шуам, лады, — личмунӧмӧн вочавидзис сійӧ. — Шуам, ме бӧр косявла ассьым приказсӧ. Мед нин сӧмын месткомлысь авторитетсӧ кыпӧдны. Но та бӧрын, оз-ӧ ло сідзи, мый ті, менсьым небыдлунӧс казялӧм бӧрын, он-ӧ ті сэки кутӧй желлясьны-вугырасьны менам быд приказ дінӧ?

— Справедливӧя кӧ тшӧктӧма либӧ мыждӧма, мыйла нӧ сэки крукасьнысӧ?

— Вот пондіс кӧкны: справедливӧй да несправедливӧй! Керкаысь петавлытӧм ныв моз! Да верман ӧмӧй став йӧзыслы бурӧн лоны, чудакӧ-мортӧ?! Тӧдышта нин ме йӧзтӧ, омӧлик пӧрӧдасӧ налысь... Видлы накӧд небыдасьны да лышкыдасьны, пырысь-пыр и нямасны асьтӧ, лынад и кучикнад... А сэсся нӧшта кыдзи на ӧд видзӧдлыны, мый справедливӧй да мый абу... Кыдзи олӧмыс корӧ да тшӧктӧ!

Надя Турубанова, ломалысь бандзибъяса, кыв ни джын шутӧг, чеччис да петіс кабинетысь.

Сергейлы эз жӧ ло окота водзӧ вензьыны, сійӧ босьтіс пызан вылысь ыджыд сёрнияс кыпӧдысь актсӧ да чӧла пондіс гаровтны. Чуньясыс сылӧн, казяліс ачыс, тірзьыштісны.

— Ог и куж шуны, кутшӧм-сэтшӧм морт тэ! — шуис сэк кості начальник, ӧні сійӧ весиг сьӧлӧмсяньыс жалитіскодь Сергейӧс сылӧн гӧгӧрвотӧмлунысь. — Эг чайтлы ме, мый тэ сэтшӧм вӧлӧмыд... Но, песовтышті ме бӧжсӧ сійӧ жӧ Сосниныслысь. Мед водзӧ вылӧ тӧлксялӧджык. Мед и мукӧдъясыс видзчысьӧмӧнджык кутасны уджавны, ачыд ӧд тӧдан, кутшӧм сьӧкыд миян резинасьыд. Да и не сӧмын миян, быдлаын оз тырмы... А тэ доръян найӧс... Ме ӧд тэсянь збыльысь ыджыд отсӧг виччыся... И окота весиг, мед эськӧ ыджыд мортӧн тэ лоин. Верма мастеръяслӧн курсъяс вылӧ мӧдӧдны, а сэсся, видзӧдан да, и ачыд начальникӧн лоан. А мый нӧ, тэ — верман, юрад тэныд абу нитш сюйлӧмаӧсь.

— Ыджыд аттьӧ татшӧм бур кӧсйӧмсьыд, — ылӧсас нурбыльтіс Сергей.

— А верма на и Уджвывса Геройӧн вӧчны! — ышмӧмвывсьыс крапкӧбтіс начальник.

— Кыдзи... тэ... верман вӧчны? — дзикӧдз чуймис бригадир да выльысь на сувтовкерліс ӧдзӧслань воськовтігӧн.

— Оз тӧд сійӧ... Кыдзи быдлаын вӧчлӧны, сідзи жӧ и ме вӧча. Уджалан-мырсян тэ бура — ӧні нин ставсяыс уна пӧрӧдан вӧрсӧ. А водзӧ вылӧ кӧ тэнсьыд бригадатӧ сувтӧдавны мичаджык вӧрӧ, частӧджык сетавны выль трактор да пилаяс, сэки некод нин оз вермы тіянӧс вӧтӧдны! А сэсся и гораджык шум кыпӧдны тэнад ним гӧгӧр — корреспондентъясӧс чукӧстны... Ковмас кӧ, и партияӧ примитны. А сэсся и мӧдӧдчас ставыс шыльыда и гылыда, главнӧйыс — бурджыка да кужӧмӧн мыччыны-представитны.

— Нӧшта ӧтчыд аттьӧ тэныд, — шыньмуніс Сергей, — но оз ков меным татшӧмыд. Ме кыдзкӧ-мыйкӧ сідз нин ола, кыдзи аслам сьӧлӧмӧй тшӧктӧ... — Сэсся и восьтіс ӧдзӧс.

— Но и йӧй-дурак! — эз вермы кутчысьнысӧ Кувалдин.

— И таысь тшӧтш аттьӧ, Николай Демьянович, — шуис Сергей да ӧдйӧ петіс кабинетысь.

26

Быд морт ас ногӧныс пырӧ тайӧ ыджыд мирас, сложнӧй мирас, ас ногӧныс тӧдмасьӧ сыкӧд, ас ногӧныс йиджтӧ лолыс пытшкӧ сылысь туӧм-пессьӧмсӧ. Кутшӧмкӧ серпасъяс да сьӧлӧмас босьтӧмторъяс ӧдйӧ бӧр вушйӧны да кусӧны, кыдзи ю дор шыльыд лыа вылын гыяс, а мӧдъяс стенӧ тувъялӧм кӧрт тув моз кольӧны нэмыд кежлӧ.

Татшӧм жӧ зэлыда пырӧм кӧрт тувйыс кодьӧн Сергейлӧн паметьын вӧлі Ыджыд Октябр праздник. Тайӧ лунӧ батьыс налӧн век ӧшӧдліс ыджыд керка пельӧсас гӧрд флаг, коді кыпыда да гажаа шпорӧдчис тӧв йылын, да кутшӧмкӧ ногӧн быттьӧ вежліс-гажӧдліс ылі пӧчиноклысь олӧмсӧ.

Дерт, и пызан вылын вежсьыліс сёян-юан. Ӧд аръяснад сэтшӧм озырӧн овлӧ вӧрыд: звер-пӧтка кыйӧма-виӧма, тшак-вотӧс заптӧма-вотӧма... Огнёвъяслӧн ыджыд семьяыс некор эз весь ов кыккирудз — быдӧн, гырысь и посни, дасьтысьӧ вӧлі тӧв кежлӧ, и быдӧнлы уджыд тырмӧ: кодлы вӧравны, кодлы пес керавны, кодлы вотчыны, кодлы кысьыны...

Чукӧрмывлісны керкаӧ пӧчинокса вына да повтӧм вӧралысьяс, юисны кода сур да висьтавлісны ӧта-мӧдныслы быдсяма вӧвлӧмторъяссӧ и мӧвпъяссӧ. Кутшӧма радейтліс кывзыны Серёжа тайӧ висьтасьӧмъяссӧ! Батьыс казьтывліс, кыдзи налӧн полкныс, кодӧс чукӧстіс фронт вылысь Временнӧй Правительство, дзоньнас вуджис большевикъяслӧн революция дор. А сэсся и пондіс воюйтны Юденичлы паныд. Сэні и дзужнитӧма батьыслысь сойсӧ, пельпом увланьтіыс, белӧйяслӧн пуля. Тайӧ нин сылӧн сойын мӧд рана вӧлӧма — воддзаысьсӧ пуля дзенгылӧма на дас витӧд воын Германскӧй фронт вылын.

А сэсся гымӧбтіс немецкӧй фашистъяскӧд война, и пӧчинокса пӧшти став мужичӧйяс пуктісны сэні юрнысӧ. Олӧма мортӧн нин, нелямын сайӧ арӧсаӧн, муніс фронт вылӧ и батьныс налӧн, коймӧдысь аслас олӧмын муніс воюйтны. И бара на сійӧс ранитӧмаӧсь Восточнӧй Пруссияын, бара на сійӧ жӧ сояс, гырддза горулас швичнитас пуля, да сойыс сэті сэсся чукля кодьӧн бӧрсӧ бурдӧма. Но кувтӧдзыс век уджаліс мортыс, черӧн кӧть пилаӧн, пищальӧн кӧть кулӧмӧн пелька вӧдитчис.

Вӧлі кӧ эськӧ ловъя батьыс, гортас бара на эськӧ ӧшӧдіс гӧрд флаг праздник лунад. А сэсся, неуна гажмыштӧм бӧрын, гашкӧ и, бара на лэптыліс-кушӧдліс куим ранаа сойсӧ... Коркӧ ӧмӧй вунласны Сергейлӧн сьӧлӧмысь и вежӧрысь тайӧ ранаясыс! Кызьӧд нэмлӧн доя пасъясыс! Кодъясӧс со ӧти сойӧ, сылӧн батьлӧн сойӧ, повтӧм коми вӧралысьлӧн сойӧ гижтӧмаӧсь! Ыджыда кӧ мӧвпыштны, мыйта вичмис батьыслы тадзисӧ пасъясигӧн? Да тшӧтш и мукӧд сы коддьӧмыслы!..

Мыйкӧ тай ёна талун мӧвпавсьӧ Сергейлы? Праздник йылысь и быдтор йылысь. Дерт, тшӧтш и сы понда быдтор йывсьыс мӧвпавсьӧ, мый кыпыда шызьӧма лолыс. Вывтіджык шызьӧма...

Ӧд талун сылы колӧ сцена вылӧ петны, уна йӧз водзӧ... Дерт, шуам, Печоркаыд абу кар, ас йӧз залын лоӧны... Но ас йӧз водзад, гашкӧ, и медся на сьӧкыд петнысӧ... Да и не куш сӧмын мойдӧн найӧ кӧсйӧны петны талун!

Да, Сергей вывтіджык шызьӧма, весиг нервничайтыштӧ. Да весиг и падъялӧм шымыртлӧ сійӧс... Мортыдлы тай век оз овлы кокни мыйкӧ ыджыдтор вылӧ мунігӧн вӧчны медбӧръя воськовсӧ! Гашкӧ, оз на ков вывтіасьнысӧ меным? — шӧриасьӧ сэки лолыд. — Гашкӧ, нӧрӧвитлыны на колӧ?.. Шуам, ӧні сылы, Сергейлы, Кувалдинлы паныд тадзисӧ сувтігӧн?.. Ӧд сійӧ, Николай Демьянович Кувалдиныс, сэтшӧм зумыда пукалӧ аслас ыджыд кабинетын, веж ноя пызан сайын... Быттьӧ пуляӧн мӧрччытӧм ДОТ-ын сійӧ пукалӧ сэні!..

Клублӧн залын весигтӧ пожӧм кольлы некытчӧ усьны — сымда йӧз локтӧма, не сӧмын став улӧсъяс вылӧ пуксялӧмаӧсь, но весиг и рад костъяссӧ и сцена водзвывсӧ дзоньнас тыртӧмаӧсь. А мукӧд сюсьджыкъясыс весигтӧ асланыс улӧсъясӧн воӧмаӧсь. Кодсюрӧ удитӧмаӧсь нин пытшкӧссяньыс шонтысьыштны праздникаддза, гӧрдӧдӧм чужӧмаӧсь пукалӧны да жервидзӧны, гажыслысь воссьӧм виччысигмоз гораа тшӧкӧлдывайтӧны ӧта-мӧдныскӧд.

— Пиля, да тэныд жӧ докторыд эз нин тшӧкты юнысӧ, а тэ бара нин гӧрд ныра ветлӧдлан?

— Не кӧ ӧні, кор нӧ меным юнысӧ? Кор водзланьӧ кокӧн пондасны петкӧдны али мый?

— А тэ, Изьватас, мый кузь ныртӧ нюжӧдӧмыд, мада мамыд эз али мый мӧдӧд кын айбарчтӧ?

— Праздникыслӧн ёрӧм морт сійӧ, да сы понда. Невӧльник!

— Ог гӧгӧрво?

— А быд праздниклӧн пӧ тай век эмӧсь кык пӧлӧс ёрӧмаяс, невольникъяс: ӧтилӧн эськӧ и ёна тачкӧ горшыс, но винасӧ немтор вылӧ ньӧбны, а мӧдӧс бара эськӧ и мырдысьӧн юкталӧны, да юнысӧ оз вермы...

— Ха-ха-ха! Го-го-го!

Сьӧкыд уджысь мудзӧм йӧз радӧсь татшӧм шойччан рытыслы, югыдыслы да шоныдыслы, а тшӧтш и нимкодь налы, мый со тадзи ӧтлаӧ чукӧртчисны.

Сцена вылӧ, гӧрд нойӧн эжӧм пызан сайӧ петісны лесопунктса веськӧдлысьяс — Николай Демьянович Кувалдин, парторг Порфирий Иванович Комлев да технорук Надя Турубанова.

Николай Демьянович — шнич выль костюма, кыдзкӧ дзоньнас югзьысь да кыпыд — кузя больгытӧг сетіс кыв технорук Надежда Ивановна Турубановалы.

Надя, волнуйтчӧмысла неуна мыкталыштӧмӧн, пӧся сёрнитіс быдӧнлы тӧдса кывъяс революция йылысь, сы йылысь, кыдзи сійӧ вежӧ страналысь чужӧмбансӧ да мӧрччис став мирыслӧн водзӧ сӧвмӧм вылӧ. Докладсьыс Сергейлы ёнджыка йиджис сійӧ юкӧныс, кор Надя мирӧвӧй проблемаяссянь вуджис вӧр делӧясӧ:

— Мукӧддырйиыс кажитчӧ, — лабутнӧя шуис тані технорук, — мый ӧти мортлӧн уджыс быттьӧкӧ и оз тӧдчы. Ӧд быттьӧкӧ мый нӧ сійӧ ӧти мортыд уна сё миллион йӧз пӧвстад? Но видзӧдлӧй, кыдзи посньыдик ёльяс да шоръяс дзольгӧны-визувтӧны Урал из пӧлӧнӧд, ӧтлаасьӧны вочасӧн ӧта-мӧдныскӧд и — ӧкмӧ-артмӧ паськыд да вына Печора-матушканым! Тадзи жӧ и быд мортлӧн уджысь, став народлӧн уджӧ ӧтлаасьӧмӧн, лыбӧны дона вӧр тыра штабельяс, сувтӧны домнаяс да электростанцияяс, лэбӧны космосӧ спутникъяс...»

Вӧр лэдзысьяслы бура пуксис сьӧлӧм выланыс Надялӧн дженьыдик да гӧгӧрвоанаторъяс йылысь висьталӧм речыс. Сылы пӧся клопӧдісны чорыд ки пыдӧсъяснаныс, мукӧдыслӧн сэтшӧм гораа тайӧ артмис, мый весиг чайтсис: оз ки пыдӧсъясӧн тадзсӧ клопкыны, а нарошнӧ вайӧм кос пӧвъясӧн...

Но со занавес сайысь мыччысис-петіс Аристарх Шумов. Сьӧд ной костюма да лым еджыд дӧрӧм вылас чим сьӧд бобула, шыльыда бритчӧма, вылын юра да нюмъялысь, — сійӧ вӧлі кыськӧ ыджыд столицаысь воӧм артист кодь, коді — код тӧдас кыдзи! — веськалӧма татчӧ, енмӧн вунӧдӧм ылі вӧр посёлокӧ. Со сійӧ лэптіс-кыпӧдіс змей кодь пельк кисӧ, и пырысь-пыр жӧ ыджыд зал пондіс лӧньны, быттьӧ сійӧ кутшӧмкӧ да кутшӧмкӧ ногӧн вӧлі йитчӧма тайӧ лӧсьыда ӧвтыштчысь киыскӧд.

— Ёртъяс! — юрӧб гӧлӧсӧн шыасис Шумов. — Ме чайта, воис нин кад и гажӧдчыштны?!

Зал воча нимкодясьӧмӧн кӧсйысис.

— Медводдза кыв сетсьӧ?! — горӧдіс Аристарх, а сэсся виччысьыштіс, кор дзикӧдз лӧнясны, да тешкодя содтіс: — Меным...

Кыдзи и чайтіс Аристарх, зал вочавидзис та вылӧ бур серамӧн-гажӧн. Кор татшӧм каймӧдлӧмӧн ыззьӧдӧм йӧз бара на лӧнисны, Аристарх гораа лыддис:

Октябрь — абу сӧмын руд кымӧра енэж,

Октябрь — сійӧ вунлытӧм кад,

Октябрь — сійӧ Смольнӧйсянь веськӧдлысь

Ленин,

Да гордӧй Авроралӧн залп...

Аристархлӧн, кыдз тай шулӧны, бура пуктӧм-дорӧм гӧлӧсыс гожся гым моз юргис гора залын. Занавес сайын кывзысьысь Галиналӧн топавліс и ыдждыліс сьӧлӧмыс, сійӧ лов тырнас нимкодясис Аристархӧн, и дзикӧдз вӧлі шызьӧма дыр виччысяна рытыслӧн тадзисӧ заводитчӧмӧн. Мусюр вывсянь усьысь ва моз ызмунісны клопӧдӧмъяс — нимкодьмӧм вӧр лэдзысьяс эз жалитны та вылӧ ки пыдӧсъяссӧ.

Шумов кинас водзлань небыда ӧвтыштӧмӧн улӧдз копыртчыліс да сетіс кыв «став мир пасьталаын тӧдса куплетистъяслы!» Сцена вылӧ петісны Майя-«вӧр комбайн», Сергей Огнёв да аккордеона Володя Белых.

Выльӧн чужӧм артистъяслӧн олӧманыс тайӧ вӧлі ловнысӧ пыркнитӧдана здук. Ёртъясныс вылӧ тэрыба кыйкнитлігӧн Сергей казяліс, мый сійӧ, ачыс, буракӧ, шызьӧма медъёна.

И воддза куплетъяссӧ сьылігӧн Сергей мукӧдлатіыс пановтліс ворсан музыка ладсӧ. Но регыд сэсся и лӧньыштіс сьӧлӧмыс, сы бӧрын вежӧрыс пырысь-пыр жӧ ясыдмис, шызьӧм-гызьӧмыс кытчӧкӧ вошис да гӧлӧсыс пондіс юргыны сӧстӧма да гораа.

Сьылісны план йылысь, шань библиотекарша йылысь, быдтор сяммысь Антон йылысь, коді праздник кежлӧ пыртіс гаражӧ сэтшӧм колана шоныд.

А сэсся Володя пыркнитіс биа гӧрд юрсинас да пондіс ливкйӧдлыны-няръявны-ворсны мыйкӧ сэтшӧм вильышӧс да удалӧс... И тайӧ воддза дорсьыс ёна торъялана ворсӧмнас сійӧ быттьӧ ӧлӧдіс видзӧдысьясӧс-кывзысьясӧс — энлӧй на пӧ вывтісӧ гӧрдлӧй-радлӧй, не сӧмын небыд выя бордйӧн сьӧлӧм мавтанаясӧс ті талун тані кывланныд... Сэсся и ӧвтыштіс юрнас Сергейлы, а мӧдыс горӧдіс сьывны дзик нин мӧд кодь гӧлӧсӧн:

Миян гажа лесопунктын

Важӧн пуксис му выв рай:

Сьӧвзясны тэд паныд кывйысь,

Зепталасны, он тӧд мыйысь —

Татшӧм уджалысьлӧн пай!

Бӧръя строчкасӧ Сергей да Володя сьылісны ӧтвылысь, бӧрдӧдчан ногсӧн моз.

Шензьӧмысла зал здук кежлӧ весьӧпӧрліс, кутш ни котш оз кыв, сэтшӧм лӧнь лоліс, а сэсся друг кодкӧ вӧсни гӧлӧсӧн чилӧка горӧдіс:

— Сідзи и эм!..

Сэсся и мыніс кутӧдыс! Уна кыз кос пӧв мӧдіс клопкыны. Омӧльджыка клопкисны найӧ, кодъяс пукалісны матынджык Кувалдин дінын, а дзик орччӧнсаясыс эз весиг вӧрзьӧдлыны кинаныс. Син бӧжнас Сергей удитіс казявны, кыдзи мыйкӧ кымӧр сяма вуджӧртіс Николай Демьяновичлӧн чужӧмӧд — тыдалӧ ӧд, воддза радын пукалӧ мортыс. Но торъясӧ кыйкъявны некор вӧлі, Володялӧн аккордеоныс чуксасис водзӧ, и горӧктіс нин сьывны лэчыд гӧлӧса Майя:

Столӧвӧйкӧд миян, войтыр,

Некыдз оз жӧ ладмы мир:

Кучикнымӧс ульӧн кульӧ!

Петан сэтысь тыртӧм чулльӧн...

Сэсся пожӧм йыв кӧть йир!

Ӧні зал ызӧбтіс дзоньнас, ӧтвылысьӧн! «Пожӧм йыв йирысьясыд» тай, вӧлӧмкӧ, кужӧны на гажъявны и скӧравны...

Дыркодь ковмис виччысьны сьӧлӧмӧдзыс гызьӧм йӧзлысь усьпаньвыв пуксьӧмсӧ. Водзӧ Сергей сьыліс:

Старш. механик Лихачёвлӧн

Лӧсьыд жӧ нин оланног:

Юас чарка —

Меным жар пӧ!

Гаражӧдз мен ичӧт мог!

Залын код тӧдас, мый кутіс вӧчсьыны — сералісны, клопайтісны, горзісны, чорыда вензисны — татшӧмыс Печоркаын некор на эз вӧвлы...

Артистъяс копыртчылісны да бергӧдчисны занавеслань, мед сайӧдчывны сы сайӧ. Кор водзын мунысь Майя сайӧдчис, Сергей да Володя бӧр на бергӧдчисны сцена вылӧ...

— Главнӧйсӧ ӧдва эгӧ вунӧдӧй! — горӧдіс Володя. — Баллон йылысь баллада! — содтіс сійӧ уна «л»-яс вылӧ ёнджыка личкӧмӧн.

Сэсся сійӧ кутіс ворсны ӧні нин выль лад вылӧ, а Сергей горӧдіс сьывны. Тайӧ сьыланыс, кӧть эськӧ и сійӧс некод на эз кывлы, вӧлі быдӧнлы гӧгӧрвоана да быттьӧкӧ и тӧдса. Кыдзи оліс-выліс да МАЗ-лӧн кӧлесаын гӧглясис-служитіс резина баллон. Кыдзи сійӧ вочасӧн пӧрысьмис да ёна шогавтӧг виччысис, кӧні эськӧ да кор бурджыка потны, иснитны-лэдзны лябмӧм ловсӧ. Сэсся и потіс... «И кӧть доныс сылы вӧлі — НОЛЬ», баллоныслӧн потӧм бӧрын лыбис ыджыд зык да вен. Сэтшӧм зык да вен!..

Быттьӧ бырис не гӧгрӧс Ноль,

А Печора мувывса Король!..

Помалісны кык друг, помланьыс Володялӧн аккордеоныс пондіс ловъя морт моз ваксьыны-серавны, а сыкӧд тшӧтш и залыс дзоньнас ыззьӧдчис гӧрдлыны-куснясьны-серавны.

Сцена вылӧ петіс Аристарх Шумов, но ӧні сійӧ эз нин и думайт быттьӧ бушколӧн ыззьӧдӧм юсӧ лӧньӧдӧм йылысь, сійӧ мый вермӧмсьыс горӧдіс сӧмын:

— Антракт!!!

Занавес сайын сійӧ, шызьӧма и повзьӧма, уськӧдчис цехкомса председатель вылӧ:

— Мать честная, Серёга, мый нӧ тэ керан? Тэ жӧ немтор эн висьтавлы меным этійӧ лёк баллоныс йылысь! Мыйла нӧ сідзи аснырасьны, шуинныд кӧ нин менӧ режиссёрӧн!

— А ми сійӧс тарыт на сӧмын и лӧсьӧдім, — гажаа нюмъялігтыр, быттьӧ нинӧм абу и вӧвлӧма, ылӧдчыштіс мӧдыс.

— Ен могысьӧн, абу и эм лӧсьыд тадзитӧ, некорошо! — дорйис Шумовӧс тшӧтш и Майя, коді немтор жӧ эз тӧд тайӧ куплетъясыс йылысь.

— Ладнӧ, мый нин ӧні бӧрас! — ӧвтыштчис Сергей.

— Ӧд и нимыс миян сэтшӧм — самодеятельнӧй артистъяс... — миритчӧдана жермунліс Володя. — Дон босьттӧг ми сьылам и лӧсьӧдлам!

— И йӧзыслы со кажитчис! — водзӧ кыпъяліс Сергей.

— Ок, Серёга, песовтасны ӧд тадзинад сьылідзиртӧ! — довкйӧдлыштіс юрнас Шумов.

— Менам эськӧ сэті ён да... — читкыртліс син пӧвсӧ Сергей, шуйга кинас голясӧ ниркнитіг.

Галина, Шумовлӧн том гӧтырыс, мукӧд дорсьыс на ёнджыка вӧлі ыззьӧма-гызьӧма кывлӧмторсьыс да оз на весиг и куж, кодарас мый шуны. Ӧні сылӧн, мыйлакӧ, сӧмын на сизьдысис-мӧвпавсис дзик ӧтитор: «Асьныс али мый нӧ тайӧс лӧсьӧдісны? Асьныс али мый лӧсьӧдісны? Асьныс али мый?..»

Кодъяскӧ, кылӧ, горзӧны: «Да кытӧнӧсь нӧ найӧ? Кӧнӧсь найӧ?» Сэсся и некымынӧн вувзьысисны занавес сайӧ, на лыдын тшӧтш и ӧзйысь синъяса Родион Соснин. Мый вермӧмсьыс ошкиг-сералігтыр уськӧдчисны кутлыны да окасьны.

— Ёртъяс! Граждана!!! Ті нӧ мый, йӧйминныд али мый? Оз позь татчӧ на пырнысӧ! — тодмышкаліс ярмӧм видзӧдысьясӧс Аристарх Шумов. — Эн торкасьӧй! Миянлы колӧ на водзӧ уджавны, гримируйтчыны колӧ... Спектакль на миян ещӧ... Ёртъяс, граждана-братцы, мать честная! Весасьӧй, будичи, бур кӧ колӧ!

Кыдзкӧ-мыйкӧ весалісны-прӧстмӧдісны жӧ сценасӧ. Декорацияяс лӧсьӧдісны-сувтӧдалісны. Тані Аристарх петкӧдліс став сямсӧ ассьыс. Медъёнасӧ видзӧдысьяс сы понда, гашкӧ, и лӧнисны, мый син водзаныс петкӧдчис зэв мича да гажа вӧр пельӧс. Водзвылас вӧліны сутшйӧдлӧмаӧсь томиник пожӧмъяс да кыдзьяс, а пыді стеныс нинӧмӧн эз торъяв ыліын лӧзалысь пармаысь, мый вылӧ видзӧдігӧн тай сэтшӧма бурмылӧ лолыд. А том понӧльяс саяс быттьӧкӧ пӧртмасис дзоридзьясӧн гажа кушин, код сайті визувтіс сӧстӧм ваа чукльӧдлысь-мукльӧдлысь ёль. Весиг быттьӧкӧ сылӧн сӧдз ыркыдыс сьӧлӧмтӧ бурмӧданаа ӧвтыштіс залӧ.

Вермас лоны, мый вӧр лэдзысьяс пӧвстысь кодъяскӧ асланыс олӧмын ӧні вӧлись медводдзаысь гӧгӧрвоисны, мый вӧрыс, буретш сійӧ сьӧд вӧрыс, кодӧс найӧ быд лун кысныс нюжавтӧдз кералӧны-пӧрӧдӧны, трактор гусеницаясӧн нюшкӧны-пазӧдӧны, — мый тайӧ вӧрыс вермас лоны татшӧмӧн... Медмича серпас-картинаыс моз вермас нимкодьмӧдны да бурмӧдны ловтӧ.

Кутісны ворсны спектакль-мойд.

Сьӧлӧмтӧ медся вӧрзьӧданаӧн артмис сцена, кор вына да быдӧнӧс повзьӧдлысь Яг-Морт, коді аслас дявӧл пӧсьлунӧн радейтӧ мича нылӧс, сьылӧ-висьтавлӧ сылы аслас радейтӧм йылысь, кутшӧм мича да гажа олӧм виччысьӧ красавицаӧс, мунас кӧ сійӧ став вӧр-ваӧн веськӧдлысь Яг-Мортыс сайӧ, а кор жӧ нылыс ӧтарӧ водзсасьӧ сылы, кӧсйӧ мырдысьӧн пышйӧдны аслас вӧр замокъясӧ...

Лёк Яг-Мортлысь сьӧкыд рольсӧ сетісны Сергей Огнёвлы. Первойсӧ сійӧ эськӧ и водзсасьыштіс, но бурджыка мӧвпыштӧм бӧрын кӧсйысис. Быд коми мортлы тӧдса тайӧ. Вӧрсасӧ ворсігкежлӧ лӧсьӧдчигӧн Сергей зілис гӧгӧрвоны сійӧс ловъя морт ногаӧн-сьӧлӧмаӧн, асьсӧ видліс сувтӧдны сы местаӧ. Сылы виччысьтӧг юрас воис мӧвп, мый колӧ неуна небзьӧдыштны гримсьыс сійӧ краскаяссӧ, кодъяс торйӧн нин тӧдчӧдӧны Яг-Мортлысь кӧин сяма лёклунсӧ. А тшӧтш и паськӧмсӧ мыйтакӧ вежыштны. Ёна мӧвпаліс-уджалыштіс сійӧ и Яг-Мортлӧн сьылӧм-монолог вылын, мед ёсьмӧдны да вынсьӧдны нылӧн радейттӧм мортлысь муртавны позьтӧм шогсӧ да дойсӧ...

...Аслас мичлунӧн синтӧ пӧртысь вӧрса кушинын кусӧ лун. Лэччысь шонділӧн зарни югӧръясысь гӧрдӧдыштӧ вӧр йыв. Шор дорын пукалӧ мичасьыс-мича ныв, Шӧвк Туг, сӧдз шабді юрсиыс кыза павкнитчӧма пельпомъяс вылас. Сійӧ шоныда видзӧдӧ визув ёль вылӧ да сылӧн дзольгӧм шы улын пӧся сьылӧ радейтчӧм йылысь сьылан, кодӧс, дерт жӧ, дзоньнас сиӧма Коми мулӧн медъён багатыр Пералы. Регыд сійӧ, Пераыс, локтас татчӧ, дерт жӧ, бара локтас налӧн гуся аддзысьланінъясӧ, кутлас да пӧся окалас, а мый вермас лоны таысь шудаджыкыс?

Но со, гажа кушин весьтӧд сьӧд кымӧр этшӧн мыйкӧ ӧдйӧ вуджӧртіс, и повзьӧм Шӧвк Туг водзӧ, ыджыд сьӧд бордъяссӧ паськыда шевкнитӧмӧн, пуксис ачыс Вӧрсаыс — Яг-Морт. Вына вир-яйсӧ сылысь зэвтӧмӧн зэвтӧма сьӧд паськӧм (сьӧд краскаӧн мичмӧдӧм лӧз комбинезон). Сьӧд шапка увсяньыс сідзи и дзиркъялӧны бриллиантъяс (важ рӧмпӧштан торпыриг). Лёзьмӧм пашкыр юрсиыс увсянь биа ӧгыръяс моз ыпъялӧны лӧз синъяс (цехкомса пред эз вермы вежны аслас синъясыслысь рӧмсӧ). Мича Шӧвк Туг весьтӧ ӧти пидзӧс вылас лэдзчысьӧмӧн Вӧрса, Яг-Морт, мӧдіс пӧся лыддьӧдлыны-сьывны сылы:

ЯГ-МОРТ.

О, видза олан, муса нылӧй тэ, Шӧвк Тугӧй!

ШӦВК ТУГ (повзьӧ).

Тэ бара тані, мустӧм Вӧрса?

Кеж син водзысь! Ог вермы видзӧдны тэ вылӧ!

ЯГ-МОРТ.

Тэ ассьыд шудтӧ вӧтлан, нэмӧвӧйся шудтӧ!

Тэ мекӧд лоан райлӧн садйын!

ШӦВК ТУГ.

Перакӧд ме лола райлӧн садас!

Ок, кутшӧм муса сійӧ меным! Помтӧм муса!

Но Вӧрса некыдзи эз вермы гӧгӧрвоны, кыдзи позьӧ сэтшӧма радейтны сэтшӧм гӧль, мед кӧть и вына да мича мортӧс, ӧд сылӧн весигтӧ и лючки керкаыс абу, ёнджыкасӧ ноддя дорын и узьлӧ.

И сійӧ, кыдзи сӧмын кужӧ, заводитӧ каймӧдлыны нылӧс быдсяма озырлуннас, но мӧдыслӧн и таысь оз шонав сы дінӧ сьӧлӧмыс.

ЯГ-МОРТ.

Ме сэтшӧм паськӧм тэныд сета,

Кутшӧмӧс эн аддзыв тэ и вӧтнад!..

— Оз ков меным немтор тэнад, — вочавидзӧ Шӧвк Туг да сӧмын и бергӧдлӧ юрнас.

Яг-Морт водзӧ вӧзйӧ:

— Еджыд руысь кыасны тэд чышъян,

Код асывъясӧ гӧвкъялӧ ю весьтын!..

И сэтшӧм пӧся шуӧ тайӧс Вӧрса, мый позьӧ эскыны сылы, оз ылӧдчы сійӧ, збыльысь кыасны татшӧм, некор аддзывлытӧм на чышъянсӧ... Еджыд руысь.

ЯГ-МОРТ.

А платтьӧяссьыд весьӧпӧрас мирыс!

Сунис сэні лоӧ ниа сирысь —

Да ыпнитасны асъя кыа рӧмӧн!

Дерт эськӧ, ӧнія унджык красавицаыс ыштіс татшӧмторъяс вылад — ӧд садьсӧ воштӧмӧн усьласьӧны тай найӧ мича да дона паськӧмыд вылӧ... А лавкаясысь ӧмӧй аддзан сэтшӧм чышъянъяссӧ да платтьӧяссӧ, кутшӧмъясӧс вӧзйӧ Яг-Морт?.. Шуам, ю весьтӧд руысь гӧвкъялысь чышъянсӧ?..

Но Шӧвк Туг оз кӧсйы вежны шуӧм кывсӧ!

Сэки мудер да тӧлка Вӧрса заводитлӧ сибӧдчыны сы дорӧ дзик мӧдарладорсянь:

— Ме сета тэныд вын и власьт!

Быд ловъя пондас кысъясьны тэ водзын!

Но Шӧвк Туг некыдзи оз шед и татшӧм сатӧк вугыр вылас. А ӧд унаӧн та понда садьнысӧ и юрнысӧ воштӧны, сэтшӧм окота налы мукӧд вылын командуйтны, ставсяыс вылӧджык асьнысӧ пуктыны...

Вӧрсалы эськӧ колӧ гӧгӧрвоны, мый сӧстӧм нывлысь сьӧлӧмсӧ, сӧмын ассьыс муса мортӧс радейтысь сьӧлӧмсӧ, нинӧмӧн он вермы каймӧдлыны ни ылӧдлыны, — но лёк Вӧрсаыд некыдзи оз эскы, мый ныв сьӧлӧмын вермӧ лоны татшӧм радейтӧмыс да кыв вежтӧмыс. Шӧвк Туглӧн тадзисӧ водзсасьӧмысь сійӧ ӧтарӧ сӧмын водзӧ ярмӧ да ышмӧ, сэсся и вӧзйӧ сэтшӧмтор, кодӧс коркӧ зэв нин важӧн вермылісны вӧчны сӧмын Древньӧй мирса енъяс:

— Му вылын помтӧм олӧм верма сетны тэныд!

И век тэ лоан том да ӧнія кодь мича!

Оз быдӧнлы вӧзйывны татшӧмторсӧ. А кодлы абу окота век овны му вылас, некор не кувлытӧг... Тані эськӧ Шӧвк Туглы коліс мӧвпыштчыны, либӧ кӧть нин аслас бригадаса войтыркӧд сӧветуйтчыны... Но сійӧ, юрси йылӧдзыс радейтчӧмаыд, воддза моз жӧ пондіс пыркӧдны юрнас.

Дерт, мӧдарсянь кӧ видзӧдлыны, Шӧвк Тугӧс позьӧ и гӧгӧрвоны: ӧд сійӧ сэтшӧм на томиник, ньӧти на эз мудз олӧмсьыс, сылы ӧні чайтсьӧ на, мый век лоӧ татшӧм жӧ томӧн, мичаӧн да пелькӧн, век кутасны пӧся радейтны сійӧс, да и аслас сьӧлӧмыс сылӧн некор оз куслы пӧсь радейтӧмысь... Мый некор — дзик некор! — сійӧ оз пӧрысьмыв...

Яг-Морт мыйкӧ дыра чӧв сулалӧ, оз тӧд, мый вӧчны, сэсся сылы тӧд вылас воӧ, мый ӧд сійӧ абу МОРТ, а ВӦРСА, сылы быдтор позьӧ керны-вӧчны — сійӧ мый вынсьыс шамыртӧ-босьтӧ сывъяс матӧ воӧмӧн горзысь Шӧвк Тугсӧ (Сергейлӧн и збыльысь вывтіджык сывъявсис-топӧдсис Галяӧс, мыйысь мӧдыс збыль вылӧ повзис), сэсся и лэптӧ сьӧд бордъяс-кырымъяс вылас да гордӧя, быдтор вермысь моз видзӧдӧ залӧ: некод пӧ меным, Вӧрсалы, оз вермы, оз лысьт паныд сувтны! Сэсся сійӧ тшапа бергӧдчӧ вӧрланьӧ чужӧмнас, паськыд бордъяснас да паськыд мышнас вевттьӧ Шӧвк Тугӧс видзӧдысь йӧзысь, нӧшта на ёнджыка топӧдӧ сійӧс вына морӧс бердас да и лэдзӧ ассьыс медбӧръя дявӧл-шева вынсӧ — пӧся окыштӧ красавицаӧс веськыда вом доръясас!

Но сэки пырысь-пыр жӧ кылӧ шӧйӧвошӧм Шӧвк Туглысь скӧрысь шӧпкӧмсӧ: «Мый нӧ тэ вӧчан, йӧймин али мый?»

Сценарияс эзджык вӧв тадзи индӧма окыштчынысӧ.

Но отсӧг вылӧ вӧрладорсянь тэрмасьӧ нин нывлӧн мусукыс, вына багатыр Пера, сійӧ жӧ — Аристарх Шумов. Сійӧ яра шенасьӧ кузь шыӧн да лэчыд черӧн (ӧти шайт да сизимдас ура). Сійӧ голя тырнас горӧдӧ лёк Вӧрсалы, пансьӧ чорыд кось, а регыд сэсся и чегӧм борд пӧла Яг-Морт коньӧр моз уньыртӧ-кыссьӧ вӧрлань.

Шуда радейтчысьяс топыда сывйыштчӧны Володялӧн ворсӧм-няръялӧм шыяс улӧ.

Спектакль помасьӧм бӧрын залысь джын йӧзыс, ӧні нин некодӧн куттӧг, уськӧдчисны сцена вылӧ, топӧдлӧны и качайтӧны мудзӧм, но шуда артистъясӧс, быд ногыс ошкӧны, гӧститны гортас корӧны.

А гажа рытсӧ котыртысь да сійӧн веськӧдлысь режиссёр Аристарх Иванович Шумов вунӧдіс жӧ тупйыны занавессӧ, аслас кузь воропа шы вылӧ лэдзчысьӧмӧн-мыджсьӧмӧн сійӧ сулаліс сцена вылын да нюмъяліс.

27

Но Аристархлӧн тшӧтш и нориника дільквидзис сьӧлӧмыс. Сійӧ гусьӧникӧн кыйкнитлывліс лесопунктса начальник вылӧ (коді быттьӧкӧ и нюмъяліс жӧ) да ас кежас, думсьыс, зілис гӧгӧрвоны, кыдзиджык нюмъялӧ Кувалдиныс: гажмӧм лов тырнас али мыйкӧ наянаӧс дзеблалігтыр. Кор видзӧдысьяс кызвыннас петалісны нин залысь, Аристарх матыстчис начальник дінӧ, коді вочааліс сійӧс ӧтпырйӧ и мелі, но тшӧтш и мыйкӧ тӧдмавны на кӧсйысь синъясӧн.

— Но, кыдз-мый, Николай Демьянович?

— Мый татчӧ шуан, Аристарх Иванович, молодцом! — воча шуис начальник да кутіс Шумовӧс сой пӧлӧдыс. — Ме и сідз нин чайтлі, мый тэ быдтор сямман, но талун... Молодеч! Мен чайтсьӧ, газетӧ колӧ гижны талунъя рытным йылысь. Гашкӧ, сійӧ жӧ Георгий Георгиевичыслы и юӧртны? Отсалас старикыс... Гашкӧ, ачыд и сяркнитан-гижан?

— Гм, меным, гашкӧ, абуджык лӧсьыд, Николай Демьянович...

— Скромничайтан? Но, лады, аддзам кодӧскӧ... — начальник чӧв усьліс, а сэсся быттьӧ сідз-тадз, пырмунігмоз, юаліс: — Аристарх Иванович, сідзкӧ, тэ либӧ и стишокъяс лӧсьӧдлыны кужан?

— Мый ті, Николай Демьянович, о-ог! — вывтіджык тэрыба вочавидзис Шумов. — Менам оз артмыны стишокъясыд, письмӧ гижны весигтӧ дыш... Ме ёнджыка радейта дасьсӧ ворсыштавны да лыддьыштны... Но, дерт, тшӧтш и рисуйтчыштны...

— А ме чайті, тэнадӧсь жӧ куплетъясыс! — Николай Демьянович вӧлі збыль вылӧ шенмуныштӧма да ӧні весиг эз и тӧд, нимкодясьны али мый керны аслас тадзи ылавлӧмысь. — Хы! Кодкӧ нӧ вӧрын мырсьысьяс пӧвстысь али мый сяммӧ лӧсьӧдавны татшӧм куплетъяссӧ? Водзті мыйкӧ ме эг казявлы...

— Сяммӧны тай, мать честная! — кыпыда, но асьсӧ ни мукӧдӧс восьтытӧг на шуис Аристарх.

Сылы ӧтарсяньыс и мӧдарсяньыс немкӧ вӧлі, эз вӧв лӧсьыд.

— Сідзкӧ, либӧ Огнёв? — век на быттьӧ шензьӧм сорӧн да шань сьӧлӧмӧн юаліс Николай Демьянович. Но Шумов казяліс нин, кодарланьӧ да мыйла синӧ Кувалдин, да кыдзиджык сетчӧ сылы бур ногӧныс юасьӧмыс.

— А мый, Серёгаыс — тӧлка зон, велӧдчӧма и, — бригадирлысь ыдждасӧ нарошнӧ тӧдчӧдны зілиг шуис Аристарх. — И ме чайта весиг, татшӧмторыс вылӧ Енмыс сы пытшкӧ битор ӧзтылӧма. Лыддьысьӧ уна... Вӧр-ваысь быд дивӧсӧ казялӧ... Эм сылӧн мыйкӧ, эм!..

— Но-о, со тай... — мӧвпалана нюжӧдіс Николай Демьянович.

Сӧмын Аристархлы, век жӧ, сьӧкыдкодьӧн вӧлі тайӧ сёрниыс. Ӧд некор оз овлы кокни, кор кывтӧ шуигӧн мыйкӧ дзебыштны колӧ, но сэк жӧ мед и юасьысьыс эз дӧзмы ни скӧрмы тэ вылӧ, нӧшта нин, кор сійӧ тэнад начальник да быдтор вермысь морт...

Аристархлы ньӧти эз вӧв окота, мед эськӧ начальник пондіс лӧгавны сы вылӧ, торйӧн нин ӧні, кор сэтшӧм небыда пуксис клубса завлӧн креслӧӧ.

А сэк кості шызьӧм йӧз петалісны клубысь, разӧдчалісны посёлокса уличаясӧд, но и ыркыд ывла вылын некыдзи на эз вермыны лӧньны:

— Ок ӧд кыдзи косьӧбтісны! Баллон йывсьыд... Ноль пӧ лоис корольӧн!

— Энлы на жерйӧдлы чорпа пиньястӧ! Кодсюрӧ асьныс на регыд лоӧны нольӧн тадзитӧ королялӧм бӧрад!

— А ме шуа: оз позь тадзи пазӧдны руководстволысь авторитетсӧ! Областнӧй газет ошкӧ, а тані усьласьӧны кутшӧмкӧ... зырымбедьяс...

— «Газет ошкӧ»! А тэнад нӧ, аслад, синмыд тамыш али мый?! Вежӧр пыддиыд нитш?

Ӧтияс вензисны, а найӧ, кодъяс велалӧмаӧсь шыньгыны-овны нятшаассьӧм ты моз лӧня, ӧдйӧджык тэрмасисны гортъясаныс, сёян-юанӧн тыр пызанъяс сайӧ, тэрмасисны, мед бӧр сайӧдчыны лӧньтасӧ, ӧд тарытъя бӧрын, тшӧтш и найӧ кылісны сьӧлӧмнаныс, мыйкӧ да мыйкӧ лоӧ на Печоркаын, яр бушков вермас вувзьысьны. А татшӧмъясыдлы бушковтӧ любӧджык видзӧдны кысянькӧ бокысяньджык...

А Галина Горицветлӧн сьӧлӧмын ӧнісянь нин нӧйтчис-пессис тайӧ бушколыс: сійӧ вӧлі и зэв шуда, мый сэтшӧм гажа рыт налӧн артмис, и кузь рытывбыдъясӧн гажтӧмтчысь войтыр кыпыда ловзьыліс-воссьыліс; и нимкодь вӧлі сылы тӧдны, мый тайӧ бурторас кутшӧмкӧ да кутшӧмкӧ пай пуктіс тшӧтш и ачыс сійӧ, Галя Горицвет; и удж кузя дона ёртъясыс вӧсна вӧлі нимкодь, и шензьӧмӧн вӧлі тыр сьӧлӧмыс, и мукӧдторӧн, но тшӧтш быттьӧ и вочасӧн лыбысь тӧждысьӧм-майшасьӧмӧн... Видлы пӧ со помӧдз тӧдмавны, мый ыпъявлӧ-вӧчсьылӧ том ичмоньлӧн пӧсь сьӧлӧмын!

Но, буракӧ, медъёнасӧ сійӧ вӧлі чуймӧма да, шуны кӧ нин сідз, бушковтчӧма Вӧрсалӧн, Яг-Мортлӧн сьыланысь. Репетицияяс вылын татшӧмыс весигтӧ и ылӧсас эз вӧвлы. Уна кывъяс да строкаяс эз вӧвны ни. Шуам, кысь мый друг лоисны со этайӧ сэтшӧм лӧсьыд да мича кывъясыс:

«Еджыд руысь кыасны тэд чышъян,

Код асывъясӧ гӧвкъялӧ ю весьтын...»?

Да и ниа сирысь сунисыс, буракӧ, эз вӧв... А сэсся этадзи окыштӧмыс?.. Асьсӧ вунӧдтӧдз али мый Сергейыс йиджтысис рольнас?

А кӧні нӧ Аристархыс? А, со тай нӧ Кувалдинкӧд мыйкӧ сёрнитӧны, дерт, кӧнкӧ, ёнджыкасӧ куплетъяс йылысь. Но, Шумов, кутчысь ӧні!

Галиналӧн лолыс чукйӧн тырӧ сэсся вильыш гажлунӧн. А мый нӧ? Мый понда нӧ эськӧ сылы, Галиналы, майшасьнысӧ тарыт? Ӧд со и Аристарх сідзи жӧ и велӧдӧ: шогӧ усьтӧдзыд, медводз, думыштлы — сулалӧ-ӧ? Ыджыд тай шог — не сідзиджык окыштіс сцена вылын Вӧрса!

Галина матыстчис сёрнитысьяс дінӧ.

Николай Демьянович вӧвлытӧм меліа да шоныда шуис:

— Поздравляйта тэнӧ, Галина Григорьевна!

— Менӧ? Мыйысь нӧ нин менӧсӧ? — мода вылас яндысьыштіс кыпъялысь ичмонь.

— Сэтшӧм лӧсьыда ворсӧмнад. Тэ збыльысь вӧрса фея кодь вӧлін... Синтӧ кӧть эн вештыв...

— Ме ӧд дзикӧдз гӧрдӧда татшӧм комплиментъяссьыд, Николай Демьянович... — Галиналӧн чужӧмыс ломзис сӧстӧм жарӧн.

— Ме видзӧді тэ вылӧ да сьӧлӧм тырӧн жалиті, мыйла ачым ме эг ворс Яг-Мортсӧ. Ме эськӧ татшӧм феясӧ, буракӧ, некодлы эг сет... Ме эськӧ сэтшӧма... сэтшӧма ворсі!

Галина здук кежлӧ падмыліс начальниклӧн татшӧм виччысьтӧм сёрниысь, а сэсся гылыда серӧктіс да шуис:

— Кыдзи нӧ энӧ сетӧй, Николай Демьянович? Сэки ӧд эськӧ эз ло пьесаыс серти... И мый эськӧ шуис на сэки режиссёрным?

— Режиссёр? — вом тырнас нюммуніс Шумов. — Режиссёр желайтӧ бурджыка пасйыны премьерасӧ! Николай Демьянович, кежалам миянӧдз. Милости просим!

Кувалдин здук кежлӧ быттьӧ туравмунліс, сэсся вуджӧдіс юасяна синъяссӧ Галина вылӧ.

— Пызан миян водзвыв нин дасьтӧма, Николай Демьянович, — стӧчмӧдіс мӧдыс сэтшӧм жӧ шоныда да шаня.

— Но, лады либӧ, сідзкӧ. Кыдзи нӧ он сетчы татшӧмъясыдлы, верминныд! Ӧти сайын и видзӧдлам, кыдзи выль патерааныд овмӧдчинныд.

А том гозъялӧн эз нин дзик тыртӧм да куш вӧв выль оланінас. Водз ыджыд жырйын сулаліс гӧгрӧс пызан, кодӧс вӧлі клубӧ мунтӧдз на лӧсьӧдӧма-вевттьӧма чӧскыд сёян-юанӧн да винаясӧн, кодъяс вылӧ видзӧдлӧмысь Николай Демьянович, дерт, эз вермы не долыдмыштны:

— Ого, ме видзӧда да, мойдыс эз на помась!

Пельӧсын сулаліс уна джаджъя этажерка, сьӧкыдакодь нин личкӧма книгаясӧн, а медся выліас став аслас мичлунӧн еджвидзис орӧм кияса Венера, коді дзик нин виччысьтӧмӧн кажитчис тані, ылі вӧр посёлокын.

— Ме век кыскала сійӧс сьӧрысь, кытчӧ кӧть ог мун, — шуис начальниклысь чуймыштӧмсӧ казялысь Аристарх. — Шуда талисманӧс моз...

Николай Демьянович мӧвпыштіс, мый Шумовлӧн талисманыс збыльысь шуда и эм — тырмымӧн видзӧдлыны том кӧзяйка вылӧ.

Ӧшиньяс вылын нюмъялісны шоныд радейтысь дзоридзьяс, сӧстӧм джодж дзим-дзурк вольк, выль керлӧн сир кӧрыс гильӧдыштӧ ловтӧ... Мӧд пельӧсын, улӧс вылын, сулалӧ рамаӧ зэвтӧм дӧра. Сэтысянь Николай Демьянович вылӧ кыпыда и вильыша видзӧдісны том кӧзяйкалӧн гырысь, неуна кузьмӧс пемыдгӧрд синъясыс. Сӧмын на синъясыс, но — кутшӧм синъяс! «Тайӧ гоголь-могольыс и збыльысь, тыдалӧ, быдтор вӧчны мастак!» — мӧвпыштіс Кувалдин, и сылӧн тадзисӧ мӧвпыштӧмын вӧлі тшӧтш и завидьтӧм. А нӧшта Николай Демьянович казяліс ас лов кылӧмысь, мый сылы лӧсьыд тані, тайӧ сӧстӧм да кыпыд жыръяс, кодӧс быттьӧ асъя шондіӧн дзоньнас югзьӧдӧма Галя Горицветлӧн том вир-яя мичлунӧн. Тайӧс казялігӧн Николай Демьяновичлы воис сэсся юрас дзик нин виччысьтӧм мӧвп: а ӧд, мыйлакӧ, сійӧ, Н. Д. Кувалдин, радкодь сыысь, мый том гозъялӧн абу ӧткодьӧсь овъясыс. Кӧть эськӧ и, шуам, сылысӧ мый нин таысь нимкодясьны?

Выль керкаын шуд вӧсна юисны коньяк.

— Вот тэ, Галюшка, шуан: «режиссёр да режиссёр...» — шуис Аристарх, коді век на нелӧсьыда кыліс асьсӧ начальник водзын. — А этійӧ, Вӧрсаясыс, аддзылін, кыдзи кӧчалісны менӧ, син пӧла кӧбыла вылын моз. Весиг эз и мыччӧдлыны ассьыныс куплетъяссӧ. Сэтшӧм сюрприз петкӧдлісны, муртса дзикӧдз эз тшыкӧдны рытсӧ...

— Ерунда, Аристарх Иванович, эн жугӧдчы таысь, — шуис начальник, сійӧ чӧскыдпырысь закусывайтіс еджыд курӧг яйӧн, кодӧс том гозъя судзӧдісны суседыслысь да бура жаритісны ӧтвылысь. Шунысӧ и быттьӧкӧ веськодьпырысь шуис тадзисӧ Николай Демьянович, но лов тырнас бара на ёнакодь тшӧтясис... Ӧд татшӧмыс некор на эз вӧвлы лесопунктын! Мед эськӧ яви, сы мында йӧз дырйи... И сылы, Н. Д. Кувалдинлы, паныд... Но гораасӧ шуис бура шыльӧдӧм гӧлӧсӧн: — Ӧд режиссёрлы оз ков дзескӧдны да топӧдны артистъяслысь творческӧй водзмӧстчӧмсӧ.

— Сӧмын кӧ эськӧ творческӧй... — нурбыльтіс на Аристарх, ӧні сӧмын вӧлись личмуніс сылӧн сьӧлӧмыс.

Сэсся тайӧтор дінас найӧ эз нин бергӧдчывны. Шумовлы лои сэтшӧм кокни, сэтшӧм нимкодь да лӧсьыд: ставсӧ, мый колӧ, дипломатическӧя шуӧма, а мӧд сторонанас ставсӧ жӧ, кыдзи колӧ, гӧгӧрвоӧма. Сідзкӧ, оз ло весьшӧрӧ пукалӧм-гӧститӧдчӧмыс.

Уна лыда стопкаяс бӧрын, кодъясӧс кокнипырысь кымыньталісны вына том мужичӧйяс, Галя виччысьтӧг казяліс Кувалдинлысь гажтӧмтчӧмӧн йиджтысьӧм видзӧдлассӧ. И быдсӧн йӧжгыльтчыліс тайӧ видзӧдлассьыс, эз тӧд, кытчӧ воштысьны.

— Интереснӧ, — шуис Кувалдин, сійӧ и ачыс тшӧтш вӧлі пыркмуныштӧма. — Мися, интереснӧ, кыдзи йӧз аддзысьӧны да сибӧдчӧны ӧта-мӧдныс дінӧ, ме сёрнита нывбаба да мужичӧй йылысь... Тӧрыт на некоднанныс дзик немтор эз тӧдлыны ӧта-мӧдныс йылысь... Сэсся виччысьтӧг паныдасисны... Овмӧдчисны ӧтлаын... И весиг вермӧны лоны шудаӧн... Дерт, кодлы кыдзи мойвиас-везитас...

— Сёрнитны кӧ ме йылысь, Николай Демьянович, — шонді водзын кургысь кань моз дӧвӧля шыасис Аристарх, — то ме аддзи буретш сійӧс, кодӧс аслам олігчӧж век на корси. — Шумов сувтіс да весиг копыртчыліс Галиналы. Сэсся Кувалдин вылӧ гажмӧм синъяснас сюся видзӧдіг юаліс:

— А ті... Мыйла эськӧ сідзисӧ думайтанныд?

— Ачым ог тӧд, мыйла друг юрӧ воис! — серӧктіс мӧдыс. — Думъястӧ тай он кут...

Торйӧдчисны-янсӧдчисны бур ёртъяс моз шоныда.

Галина кӧсйис на эськӧ шуны верӧсыслы, мый оз-ӧ сійӧ вывтіась Кувалдин водзын этійӧ куплетъясыс дінысь сэтшӧма нин ӧтдортчӧмӧн, наысь кывкутӧмсӧ мукӧдъяс вылӧ тӧдчӧданаа кӧвъялӧмӧн. Том ичмоньӧс ёнакодь парсыштіс Аристархлӧн татшӧм зільӧмыс...

Но Галиналы эз вӧв окота ковтӧг тшыкӧдны татшӧм бур да лӧсьыд рытсӧ сьӧлӧм вӧрзьӧдана да, гашкӧ, и дойдалана юасьӧмъяснас.

Та вӧсна сідзи ставыс и помасис.

28

Печора горувладорсянь мый вынсьыс упнитіс-пӧльыштіс Войпель, и пырысь-пыр жӧ камгисны кӧдзыдъяс. Регыд сэсся и Печора-Матушка ёнджыка горавны пондіс, дзуртны да третшкӧдчыны: сьӧкыд йи палакъяс нӧбӧдӧ, найӧ ӧтарӧ кызӧны и ыдждӧны, чорзьӧны, быттьӧ Урал мусюрысь изйыс, кӧнкӧ ю йывланьын, чездасьӧ-чуктасьӧ да бузгысялӧ визув ваӧ. А Войпель ӧтарӧ пыр ярмис да скӧрмис, сэсся и вӧрзьывтӧм вылӧдз дорис Печорасӧ биа из кодь йи броньӧ. Став ёльяс и нюръяс сэтшӧм жӧ чорыда дорис. А сэсся и вӧрзис-письтіс шлапкыны-усьны лым...

Лӧсьыд да кивыв лои писькӧдны вӧр кыскан тӧвся туйяс — быттьӧ железобетон вольсыштіс енмыс кӧлесаяс да гусеницаяс улӧ. Но Войпель нем жалиттӧг и зуыштіс йӧзӧс налӧн гожся нюжмасьӧмъясысь, локтан тӧв йылысь вунӧдчӧмысь: лючки дзоньтавтӧм керка трубаясысь лун да весиг и вой мӧдіс пуритны сук тшын — сымда пес мӧдіс кайны тшынйыв, но лёкиник щитӧвӧй керкаын, лыс чомйын моз и эм, ӧдва шоналӧ, и сибдӧм гӧлӧсӧн пондісны кызны-кашляйтны уна челядь. А гаражын да мастерскӧйясын, кӧні, кӧть эськӧ кутшӧма эз зіль Антон Венцель, эз на жӧ удитны помӧдз пыртны шоныдсӧ да помавны ремонтсӧ, тшӧкыда позьӧ вӧлі кывны уна пӧвста матькӧм: ремонтникъяс и кӧдзыдсӧ ёрисны, и йизьӧм кӧрт пиын ноксяна уджнысӧ ассьыныс, и на понда лёка тӧждысьысь начальствоӧс, кодъяслы лӧсьыда пукавсьӧ шоныд кабинетъясын.

Начальство, асладорсяньыс, эз жӧ коль водзӧсаӧн. Контора водзын, «сьӧд пӧв» вылын, ӧти асылӧ тыдовтчис синтӧ пӧртана, чорыда «солалӧм и перечалӧм» карикатура — ыджыд сьӧд кӧлеса дорын, коді вӧлі коньӧра нямыльтчӧма ловсӧ лэдзӧм бӧрын, сулалісны кутшӧмкӧ йӧз да, вомнысӧ тшыг кай пиян моз паськӧдлӧмӧн, мый вынсьыныс мыйкӧ горзісны. Быдӧнлӧн вомыс баллон пасьта кымын жӧ и вӧлі. Уліас гижӧд стӧчмӧдіс: «Удж торкалысь гӧрлӧпанъяс!» Дерт, татшӧм серпас дорад чукӧрмыліс уна йӧз, гажа серам и скӧрысь пинясьӧм кыліс, пӧшти став паськыд вомасӧ позьӧ вӧлі тӧдмавны ловъя йӧз пӧвстысь, но век жӧ ас вылас медъёна муніс пашкыр юрсиа да векыштчӧм ныр-вома Родион Соснин. Вӧлі сэні тшӧтш и Сергей Огнёвлань муныштысь чужӧма, кӧть эськӧ веськыдасӧ оз позь вӧлі шуны, мый тайӧ горзысьыс буретш да сійӧ и эм. Сідз ли тадз ли, но цехкомса председательӧс татшӧм рисунокыс ёнакодь парсыштіс. Ӧтар и мӧдар гӧгӧрбок нӧшта на мӧвпалыштӧм бӧрын сійӧ гижис эскӧдана письмӧ вӧр промышленносьтса уджалысьяслӧн профсоюз обкомӧ. Сэтчӧ жӧ пуктіс сэтшӧм сьӧкыда шедӧм ассьыныс актнысӧ. «Тыдалӧ, куш сӧмын миян сёрниясным, — мӧвпаліс Сергей, — Кувалдин ёртлы некутшӧма оз мӧрччыны, пӧсь ни кӧдзыд сылы наысь, весиг, видзӧдтӧ, став йӧзсӧ кӧсйӧ кыпӧдны да лӧгӧдны миянлы паныд».

Галина видзӧдліс карикатурасӧ вӧр делянкаысь локтӧм бӧрын нин сӧмын. Машина кузовын воигӧн сійӧ ёнакодь кынмис, а мыйӧн сӧмын видзӧдліс рисуйтӧмаыс вылӧ — пӧсьӧ шыбитіс: сійӧ, дерт, казявтӧг эз ов, код киясӧн ставсӧ тайӧс вӧчӧма... «Кор нӧ сійӧ удитіс тайӧс мазитны?» — мӧвпаліс сійӧ гортланьыс котӧрӧн сорӧн восьлалігмоз, а сьӧлӧмас вочасӧн пузис лӧглун. Видзӧд, сыысь, Галинаысь, гусьӧникӧн рисуйтчӧма, дерт, кӧнкӧ, клубын зілис... Эз кӧ начальниккӧд ӧтвылысь контораын... Асланыс шоныд да сӧстӧм гортӧ Галина вувзьысис швычӧк вой тӧв ныр моз, йизьӧм гынкӧмнас гымӧдчигтыр, сыкӧд тшӧтш шоныдінӧ пырис кӧдзыд ру кымӧр. И веськыда ӧдзӧс тагӧс дорсяньыс сійӧ, лэчыд шыӧн моз, бытшнитіс воча воськовтысь мелі Шумовӧс:

— Юр яндзим, Аристарх! Позор! Кыдзи нӧ тэнад киыд лыбис... — Том ичмоньлӧн гӧлӧсыс йиджтысис синваӧн. Сійӧ некыдз — но некыдз! — эз вермыв чайтны, мый Шумов, сылӧн верӧсыс, вермас вӧчны татшӧмтор. Веськыда кӧ шуны — сылӧн, Галялӧн, дона ёртъяслы паныд мунны. Да сӧмын ӧмӧй тайӧ? Ӧд, Галина ногӧн, аслас сӧвесьтыслы паныд муніс Шумовыс!

— Тэ вай пӧрччысь, Галюшка... — майышмуніс Аристарх. — Пӧсь сёян плита вылын... Ставсӧ дасьті ме...

— Да кутшӧм нӧ ужын та бӧрын вермас лоны!.. Пырас ӧмӧй мыйкӧ вомад?!

Аристарх отсаліс гӧтырыслы пӧрччыны лыс тшын кӧра фуфайкасӧ да йизьӧм гынкӧмсӧ. Колльӧдіс кухняӧдз мыссьыны. Ставсӧ сылӧн водзвыв дасьтӧма — и пӧсь ва мыссян дозйын, и небыд да шоныд тяпияс.

Но весигтӧ и татшӧм шань тӧждысьӧмыс сылӧн эз вермы сывдыны Галиналысь ёна скӧрмӧмысла матӧ воӧмсӧ.

— Да кыдзи нӧ ме ӧні бур йӧзыслы синмас видзӧдла? А?

— Но сэні жӧ, Галюшка, абу индӧма ни урчитӧма, кодӧс буретш рисуйтӧма... — меліа нюмъялігтыр шуис Аристарх, а сэсся став тайӧ делӧсӧ видліс веськӧдны шмонитӧмӧ: — Шуан, кыдзи йӧзлӧн синмӧ видзӧдны?.. А ме ногӧн, тэныд нинӧмла и видзӧдны ӧні йӧз мужичӧйяслӧн синъясӧ... Ме дырйи...

— Дугды кикимеритчынытӧ, Шумов! Сідз нин сьӧлӧмӧй потласьӧ...

— Да, мый нӧ тэ, Галюшка, аддзӧмыд тай колантор. Миянлы нӧ став тайӧ шуксьӧмас кутшӧм шог да мог? Меным тшӧктісны, ме и вӧчи... Тэныд со тшӧктӧны жӧ пожӧмъяс увйыны, тэ и сувъян жӧ... Овнытӧ кыдзкӧ колӧ.

— Да ӧд тайӧ жӧ дзик мӧдтор!

— Ставыс ӧткодь... А сэсся: мыйла ӧтияс вермӧны и лысьтӧны уна йӧз дырйи увтны-критикуйтны начальствосӧ, а мыйла сійӧ жӧ начальствоыс оз вермы сетны воча кыв, воча зяткыны? Да и кыдз ме верми не выполнитны приказ? Бурджыка кӧ видзӧдлыны делӧ вылас.

— Да, ёна тай бура и видзӧдлӧмыд!.. Тэ нӧ он али мый тӧд, мый Соснинсӧ куш нинӧм абусьыс мыжалісны, сьӧмсӧ бергӧдісны?

— А меным нинӧмла тані разбирайтчынысӧ. Ме абу юридическӧй консультация. И ог кӧсйы ме сідз ли тадз ли донъявны руководстволысь решениеяссӧ. Ме сӧмын аддза: Кувалдин чорыда эскӧ и тӧдӧ, мый сійӧ прав...

— Эскӧ... Эскӧ... — нерыштіс Галина. — Кувалдиныс, кӧть мый, а кӧсйӧ лоны йӧз водзын правнас! Кыдзи нӧ тэ тайӧс он вермы гӧгӧрвоны, Аристарх? Сійӧ мед эськӧ век вӧлі правӧн, кӧть эськӧ и трудӧвӧй кодексын дзик мӧд ног шуӧма, — ыпъяліс Галина, сійӧ эз и казявлы, кыдзи пондіс висьтавлыны Сергей Огнёвлысь ӧткымын мӧвпъяс, кодъясӧс кывліс талун пажнайтан бипур дорын.

— Сідзкӧ, тэ ногӧн артмӧ, мый меным колӧ вӧлі материтны Кувалдинсӧ, тшӧктыны весасьны кытчӧкӧ ылӧджык?

— Тэныд колӧ вӧлі кыдзкӧ да мыйкӧ не босьтчыны татшӧм няйт уджас.

Кыв бӧрся кыв, гозъя вель дыр на тшетшкӧдчисны тадзисӧ, и тайӧ рытнас сьӧд кань быттьӧ котӧртіс на костӧд.

А сэсся ӧти кӧдзыд войӧ кодкӧ чашнитӧма-нетшыштӧма карикатурасӧ «сьӧд пӧв» вылысь. Дерт, кӧнкӧ, век медъёна пузьысь Родион Соснин эз вермы терпитнысӧ.

А сэсся цехкомса председатель ним вылӧ воис воча кыв профсоюзъяслӧн обкомсянь. Бур официальнӧй воча кыв. Сэні вӧлі тӧдчӧдӧма шопер Родион Соснинлысь мыжтӧмлунсӧ да индӧма, мый тайӧ лоӧмторъяс незаконнӧя действуйтіс лесопунктса начальник. Соснинлы бӧр мынтісны удждонсьыс бергӧдлӧм юкӧнсӧ.

Быттьӧкӧ и, видзӧднысӧ, ставыс, кыдз шуласны, усьпаньвыв пуксис. Видзӧднысӧ...

Но, тӧдӧмысь, эз жӧ дзик пӧльзатӧм ло лесопунктын тадзисӧ чардалӧм-гымалӧмыс — кыдзи и чардалігъясӧ ывла выв сынӧд, тані мыйкӧ да мыйкӧ сӧстӧммыштіс жӧ, сӧдзыштіс да не этшаӧнлысь весалыштіс юр вемнысӧ. Да тшӧктіс сюсьджык синмӧн видзӧдлыны лоӧмторъясыс вылӧ, дзоньнас олӧм-вылӧмыс вылӧ. Да ёнджыка да пыдіджыка мӧвпыштчывны. А кор морт велалӧ ас кежас ыджыда да пыдіа мӧвпавны олӧмыс йылысь — тайӧ нин абу этша...

Ёнакодь вӧрзьӧдісны став тайӧ вензьӧм-вийсьӧмъясыс и лесопунктысь парторганизацияса секретар Порфирий Иванович Комлевӧс. Мӧвпыштчис пӧрысь салдат и кыдзкӧ весиг нелӧсьыд, немкӧ аслыс лоис: со пӧ, парторгӧн шусян, а куш сӧмын взносъяс чукӧртан да трубкатӧ ассьыд нюшкан. Партийнӧй собраниеясыд... веськыда кӧ нин шуны, куш сӧмын лыдыс ради овлӧны. Некутшӧм ёсьджык вопросъяс некор оз кыпӧдсьывны сэні, начальник киӧ лэдзӧма вӧжжи и дом повод... Дерт, оз позь шуны, мый татшӧм сяма мӧвпъясыс и водзтіджык нин эз йирыштавлыны сьӧлӧмсӧ Порфирий Ивановичлысь. Но сійӧ эз лэдзлы налы вывтісӧ сӧвмыны. Ачыс сійӧ уджалӧ улыс складын, бура уджалӧ, немтор шуны. И лесопунктыс дзоньнас век тыртӧ да вевтыртӧ план. А сідзкӧ, и мукӧдторыс ставыс бур жӧ — йӧзлӧн олӧм-вылӧм, накӧд политико-воспитательнӧй удж... А сёрнитны кӧ тырмытӧмторъяс йылысь, да мый кодъяскӧ ропкӧны та понда... Да кыдзи нӧ сытӧгыс? Кӧні нӧ найӧ абуӧсь, тырмытӧмторъясыс? Торйӧн нин вӧр уджын, вӧр промышленносьтын?.. Да и начальниккӧд, Кувалдинкӧд, сійӧ, Порфирий Иванович, важӧн нин ӧтлаын уджалӧ, бура тӧдӧ мортсӧ, велаліс нин сы дінӧ. Сійӧ кӧть нин бур, мый Кувалдиныс делӧсӧ зумыд киын нуӧдӧ, главнӧйсӧ, кыдзи колӧ, вӧчӧ-бергӧдӧ. А мый вывтіасьлӧ, сытӧгыс, гашкӧ, — такӧдліс асьсӧ Порфирий Иванович, — сытӧгыс, гашкӧ, оз и позь. Начальникыс ӧд ловъя морт жӧ, абу кын мыр, тшӧтш и тайӧс колӧ гӧгӧрвоны. Дерт, шуам, Сергей Огнёв абу жӧ йӧй зонмыс, бура пӧрӧдчӧ и вӧравны сюсь, но ӧд и ачыс сійӧ абу жӧ андел, мукӧддырйиыс, юас да, прамӧя жӧ бурлачитлӧ, кывсьыліс весигтӧ, мый тышкасьӧмӧдз волӧ. Дерт, эськӧ, шуам, том на зонмыс, не кӧ том пӧранад, кор нӧ сэсся и гуляйтыштны-гажӧдчынысӧ...

Ок, Сергей, абу на ставыс тайӧ сэтшӧм прӧстӧй, — думсьыс вензис Огнёвкӧд Порфирий Иванович. — Дерт, пӧсьвывсьыд да том ыкшалуннад позьӧ и ставсӧ кокниа пазӧдны — та вылӧ ыджыд вежӧр оз и ков. Кисьтны-пазӧднытӧ век тай кокниджык... А вот, бӧртинас, видлы сэсся выльысь ставсӧ вӧчны!

29

Кӧть ті мый энӧ шуӧй, а ёна жӧ лӧсьыд рытын, лунтыр кӧдзыдінын, вӧрын, уджалӧм-мырсьӧм бӧрын пӧрччыны вывсьыд мустӧммӧм робатӧ, шоныд ваӧн мыськовтны мудзӧм вир-яйтӧ, топыда ужнайтны да сэсся и личӧдчӧмӧн, киад выль журналӧн, нюжгысьны небыд диван вылӧ, дерт, эм кӧ быттьӧ сэтшӧмыс. Ӧшинь сайын кыйӧдчӧ кӧдзыд, пемыд вӧр, корсюрӧ пушкаысь моз шковкнитлӧны кӧдзыдысла потласьысь пуяс, а тані — шоныд, сӧстӧм, быд сӧн сылӧ-нимкодясьӧ шоныдінас, быд сӧнлы и лылы сэтшӧм долыд шойччӧдыштны асьсӧ.

Бригадир Сергей Огнёв да сылӧн трактористыс Володя Белых олісны выль баракъясысь ӧтиын; налы, кыдзи водзын мунысьяслы, ас кадӧ начальник сетіс торъя квартира, дерт, ичӧтикӧс — кыкӧн вылӧ ӧти жыр да кухнятор.

Сергей босьтіс киас сӧмын на воӧм «Вокруг света» журнал да, лов тырнас водзвыв нин нимкодясигтыр, лӧсьӧдчис листавны-лыддьыны сійӧс, кодӧс важысянь нин радейтіс. Но со кодкӧ игӧдчӧ ӧдзӧсӧ.

— Да! — горӧдіс Сергей, весиг дӧзмыштіскодь. — Код нин сэні сэтшӧм вежливӧйыс?

Пырис Надя Турубанова.

— Геометрия кузяыд контрольнӧйтӧ вайи, — шуис Надя. — Прӧвериті... Пырті со, мед нин не нюжӧдчыны.

— Но и кыдз? Уна ӧшыбкаыс? — вывсьыс спортивнӧй дӧрӧм-гачсӧ лӧсьӧдалігмоз воча сувтіс Надялы Сергей.

— Эмышт... — нюмъёвтіс Надя. Сійӧ судзӧдіс сумкасьыс тетрадь. — Вай либӧ ӧтлаын видзӧдлам найӧс.

— Да, тэ вай пӧрччысь, Надя! — вӧлись гӧгӧрвоис шуны Сергей. — Чай юны кӧсъян?

Надя вочавидзис, мый чай сылӧн юӧма нин, но пушыд гӧрд руч куа воротника пальтосӧ пӧрччис. Да колис шнич выль югыдлӧз платтьӧ кежсьыс. Сергейлы весигтӧ кыдзкӧ велавтӧмӧн вӧлі аддзыны Надяӧс татшӧм мичаасӧ пасьтасьӧманас. Надя ёнджыкасӧ векджык спортивнӧй костюмъясӧн да курткаясӧн котравліс лесопунктлӧн уна пӧлӧс производствоясӧд. Сӧмын, буракӧ, тӧндзия праздник водзвывса рытӧ тайӧ платтьӧнас жӧ сійӧ вӧлі...

Надялӧн еджгов синкымъясыс талун тӧдчымӧн сьӧдӧдыштӧмаӧсь, дерт, сьӧд туш инмӧдчыштлӧма наӧ, да тшӧтш быттьӧ и вом доръясыс гӧрдӧдыштӧмаӧсь.

«Мый нин сідзсӧ талун сійӧ краситчӧма-баситчӧма? — эз дзик веськодьпырысь мӧвпышт Сергей. — Гашкӧ и, нӧшта на кытчӧкӧ мӧдӧ?»

Орччӧн пуксисны пызан сайӧ, ӧтвылысь кутісны видлавны Сергейлысь лоӧм ӧшыбкаяссӧ. Водзсяньыс да помӧдзыс решитісны ӧти задача. А мӧд задачасӧ видлалігӧн Надялӧн пӧсь киыс виччысьтӧг быттьӧ сотыштіс Сергейлысь кисӧ. «Буракӧ, ме ачым тӧдлытӧг инмӧдчи», — мӧвпыштіс сійӧ да ньӧжйӧникӧн неуна вештыштіс кисӧ. Но регыд мысти сійӧс бара на быттьӧ биа ӧгырӧн дзужнитіс Надялӧн киыс. Таысь Сергейлӧн весигтӧ лов шыыс топавліс. И сійӧ пырысь-пыр жӧ вунӧдліс, мый йылысь найӧ сӧмын на сёрнитісны. Ӧні колӧ вӧлі лэптыны синъяссӧ да видзӧдлыны ныв вылӧ. Сэки эськӧ, гашкӧ и, Сергей унатор казяліс-лыддис сылӧн чужӧм вылысь, но Сергейлӧн эз тырмы выныс лэптыны ассьыс синъяссӧ, сы вӧсна мый мыйкӧ дыра кежлӧ син водзыс быттьӧкӧ дзикӧдз пемдыліс...

Надякӧд мыйкӧ быттьӧ татшӧм сямакодь жӧ вӧчсис. Сійӧ кутшӧмкӧ здук кежлӧ дзикӧдз жӧ вунӧдліс, мый йылысь налӧн муніс сёрниыс Сергейкӧд... Да, талун сійӧ, Надя, не мукӧддырйи моз лӧсьӧдчис Сергей ордӧ локтігкежлӧ — бурджыка, мыйта колӧ геометрия кузя консультация дырйи... Выль платтьӧ со пасьталіс, юрсисӧ лӧсьӧдіс, не нин шуны синкымъяс да вом доръяс йылысь... Сідзкӧ нӧ, мый? Сідзкӧ, сійӧ, Надя, кӧсйис, мед эськӧ бригадир Сергей Огнёв талун видзӧдліс сы вылӧ мӧдкодьджык синъясӧн — мӧдкодьджык морт вылӧ моз, ловъя ныв вылӧджык моз, а не сӧмын производствояс вывті спецовкаясӧн ӧтарӧ дзизъялысь-котралысь технорук вылӧ моз... Тыдалӧ, мыйкӧ водзӧ на лоыштіс Надякӧд сійӧ рыт бӧрас, кор Сергей сцена вылын ворсіс Яг-Мортӧс. Мыйкӧ вӧрзис нывлӧн. А, гашкӧ и, йиыс водзті нин вӧлі вӧрзьӧма, а сы бӧрын сӧмын нин гызьмуніс-ылькнитіс ытва да и ойдӧдіс нывлысь сьӧлӧмсӧ... Код пӧ тӧдас сэсся, сідз ли тадз ли, но эз Сергейлӧн, а Надялӧн киыс медводзсӧ инмӧдчис, ӧтчыд дай мӧдысь, быттьӧ магнит кыскис сійӧс.

Репродукторын виччысьтӧг пондісны кывны мыла и паськыда юргысь шыяс. Посёлокса радиосӧ лэдзлісны кор кыдзи веськалӧ... Сергей ӧні вӧлі рад талы — со тай коді мездіс!

— Надя, вай гораджыка вӧчлам! — пызан сайысь чеччыштісмоз Сергей. Сэсся и, воча кыв виччысьтӧг, бергӧдыштіс ручкасӧ.

И пырысь-пыр жӧ жыр пасьталаыс юрӧбтіс вына, сьӧлӧмтӧ лэптысь-шызьӧдысь музыка.

— Вагнер тайӧ, — вӧлисти паляліс Надя. — Валькирияяс лэбӧны...

Музыкаыс чуймӧдіс и ӧзйӧдіс, быттьӧ асьныс енъясыс вӧлі кӧнкӧ вылын лэбӧны. Да и со тшӧтш сотысь кияса Надя орччӧн, тшӧтш жӧ Валькирия... Ставсьыс таысь Сергейлӧн сьӧлӧмыс ыджыд вынӧн пондіс нӧйтчыны морӧсас... Водзӧ юргӧ-грымгӧ музыка, и Сергей быттьӧ нин ас синнас аддзӧ, кыдзи повтӧм мича нывъяс кытчӧкӧ тӧвзьӧны кузь бурыся ыджыд вӧвъяс вылын.

И сылы сэсся сэтшӧм жаль лои, кор регыд помасис татшӧм лӧсьыд, лов тырнад босьтчӧдысь лэбӧмыс.

— Ок тайӧ и музыка! — шуис Сергей, ачыс быдсӧн тіралӧ ёна шызьӧмысла.

— Менам эм пластинка. Пырав коркӧ... Кывзыштам на выльысь... — Надя и сьӧлӧмсяньыс кӧсйис тайӧн бара на нимкодьмӧдны Сергейӧс, но сылы вӧлі и яндзим, мый не куш сӧмын та понда корӧ сійӧс, а мӧдыс, дерт, кӧнкӧ, гӧгӧрвотӧг оз ов. Та вӧсна и ныв кежыштіс татшӧм сатӧк сёрнисьыс: — Сергей! Век кӧсъя юавны тэнсьыд... Кор тэ заочнӧя велӧдчӧмнад помалан дас класс... Дерт жӧ, помалан!.. А сэсся? Тэ мӧвпалін нин та йылысь?

— Сэсся? Сэсся тэнад чӧс туйӧд мӧдӧдча, он кӧ ло паныд?

— Збы-ыль? — югзис чужӧмыс Надялӧн.

— Ме жӧ вӧрса морт. Вӧрын чужлі, позьӧ шуны — вӧрыс жӧ менӧ пыртіс-креститіс. И мед нин и кулӧм бӧрын менӧ, грекӧвӧйтысьӧс, водтӧдасны джуджыд керӧса гажа ягӧ, мича пожӧм улӧ, и ме бара на нимкодьпырысь понда кывзыны, кыдзи тӧлыс шувгӧ-сьылӧ веж лысъяс пӧвстын.

— Но, таӧдзтӧ, шуам, эськӧ ылын на! — мӧвпаланаа серӧктіс Надя.

— Гӧгӧрвоан, Надя... Окота меным мыйкӧ ыджыдджык буртор вӧчны вӧрнымлы. Ассянь водзӧс мынтыны сылы. Ставсьыс... Став мичсьыс и бурсьыс!.. — шуис тадзи Сергей да весиг яндысьыштчис тӧдлытӧг гора кывъясӧ вуджӧмысь.

— Менам ӧд, Сергей, висьӧ жӧ сьӧлӧмӧй, кор ме аддза, кутшӧм на лёк ногӧн ми кералам-пазӧдам вӧрсӧ. — Надялӧн весигтӧ нормис сьӧлӧмыс. Но сійӧ, дерт, казявтӧг эз жӧ ов, мый сёрниыс мӧдар путкыль бергӧдчис, и вежӧрсӧ чунгис жалитана мӧвп: «Та йылысь ӧд ӧні, танісӧ, абу быть сёрнитнысӧ! Та йылысь позьӧ кӧнкӧ собранньӧ вылын мыйта колӧ дӧжнавны...»

А мӧдыс, Сергейыс, весигтӧ быттьӧ и радпырысь шашаритчис татшӧм сёрни визяс:

— Мыйта ми вӧрыслысь сотам йывъяссӧ да увъяссӧ, мыйта гусеницаясӧн ягас нырам да дзобӧдам! А ӧд ставыс тайӧ добра. Ме кывлі, мый японечьяс пӧ весиг кырсьсӧ пуыслысь ӧти чир бокӧ оз шыбитны, не нин сёрнитны пуыслӧн чиг яй йылысь да лыс йылысь. Ставсьыс ӧнія кадӧ позьӧ мыйкӧ да мыйкӧ босьтны да пычкыны. И драничтӧ, и скӧтӧс тшӧгӧдан витаминтӧ, и сиртӧ... Ӧд ловъя пуыс мыйсӧ сӧмын эз босьт да нёняв-кыскы югыд шондіыслысь и матушка-муыслысь... А видзӧдлы, мыйта пипу да кыдз миян кольӧ пӧрӧдӧминъясӧ сы вӧсна, мый ог вермӧй кылӧдны ми найӧс ю кузя. Ужас! Синваыд петӧ... Ӧд найӧ, коньӧръяс, ӧткӧн кольӧмаясыс, сідз жӧ пӧрасны да ковтӧг сісьмасны, горш пучейяслы самӧн сӧмын и лоӧны...

— Да-а... — гӧгӧрвоанаа ышловзис Надя.

— Меным мукӧддырйиыс матӧ воӧм кӧин моз окота весиг омлявны лолӧ, — шуис Сергей. — Торйӧн нин, кор аддза, кыдзи ми нем думайттӧг жугӧдалам коми йӧзлысь нэмӧвӧйся вӧраланінъяссӧ... Тадзинад ӧд миян вӧръясын регыд некод оз понды сэсся лэбавны ни котравны...

— Сідзи, Сергей, — шуис Надя. — Колӧ эськӧ ӧні нин, ӧдйӧджык, лӧсьӧдны вӧръяс кузяыс ыджыд план, во сё кымын кежлӧ. Улыс складсӧ вӧчны-пӧртны ыджыд заводӧ. Вӧрсӧ кыскыны сэтчӧ йывъяснас и увъяснас, да весигтӧ и вужъяснас. И мед эськӧ делӧ вылӧ муніс став лыскыс и чагйыс. Мыйла нӧ японечьяс тадзсӧ вермӧны вӧчны, а ми ог... Вот эськӧ ышӧдны татшӧмторъясыс вылӧ тшӧтш и Кувалдинӧс. Сылӧн вынӧн да энергияӧн, сылӧн паськыд йитӧдъясӧн мыйта эськӧ позис бергӧдны-путкыльтны...

— Ме чайта, ыджыда путкылялӧм вылӧ сійӧ оз нин мун, — шуис Сергей. — Сійӧ талунъя лунӧн олӧ, сылы колӧ талун кыдзкӧ да мыйкӧ тыртны план, водзын мунысьӧн лоны, да мед гораджыка сёрнитісны сы йылысь... Сійӧ тӧдӧ, мый главнӧй продукциянас миян вӧръясын дыр на нӧшта лоӧ сувйӧм-увйӧм КЕР. И тайӧ керйыс кувтӧдзыс на бура вердас и юкталас сійӧс... Да и мукӧдторъясӧн на лышкыда козьналас.

— И мыйтаӧн олӧны да уджалӧны тадзисӧ, — гажтӧма ышловзис Надя.

— А сэсся, меным кутіс чайтсьыны, Николай Демьяновичным быттьӧ кутіс кӧдзавны миян Печорканым дінӧ, — восьтіс сьӧлӧм кылӧмсӧ Сергей. — Ышмыштіс, да сы вӧсна ли мый ли. Али вылынджык дзирдалысь кодзувъяслань сибӧдчӧ...

— Сідзкӧ нӧ, либӧ мый миян лоӧ водзӧсӧ, Сергей?

— Да, буракӧ, аслыным колӧ ёнджыка босьтчывны. Мый нӧ ӧтарӧ куш сӧмын сы вылӧ надейтчыны... — шуис цехкомса председатель и, дерт, та дырйи медъёна кутіс тӧд вылас Надяӧс, лесопунктса технорукӧс. — Ме та йылысь уна жӧ нин мӧвпалі быд ногыс... Но медводз миянлы, буракӧ, колӧ лоны йӧзыскӧд сибыдджыкӧн... Да-да... Мед эськӧ найӧ эскисны миянлы... Быдторйын. Мед эськӧ сьӧлӧм тырнас эскисны. Сэки найӧ быд заводитӧмын доръясны миянӧс, быдторйын... А то бӧръя каднас йӧзыс омӧля кутісны эскыны руководстволы, этша кутісны эскыны... Сы вӧсна, мый унатор кӧсйысям-больгам, а збыль вылас этша вӧчам... А сэсся: сёрнитам ӧтитор, а вӧчам дзик мӧдтор... Столӧвӧйын вердӧны лёка. Лавкаын некутшӧм лючки сёян абу. Вӧрӧ уджавны йӧзӧс кыскалам горт кодь кӧдзыд ящикъясын, бур кӧть нин, мый Антон пачьяс лӧсьӧдаліс. А ӧд эз ӧмӧй нӧ во нин кад и автобусъяс судзӧдны? Ёнджыка тӧждысьны та вӧсна, гижны либӧ ветлыны, кытчӧ колӧ. Ӧд сымда вӧр сетам!

Сергейлӧн веськыд сёрниыс, позьӧ шуны, пӧсь вирнас йиджӧм сёрниыс, нимкодьмӧдіс Надяӧс, но тшӧтш и не этша дойдаліс. Ӧд сійӧ — тшӧтш жӧ веськӧдлысь, руководитель, сылы ӧд колӧ жӧ ставсьыс таысь кывкутны. Быть колӧ!..

Тайӧ мӧвпъясыслы вочавидзӧмӧн Надя ачыс аслыслы моз шуис:

— Ок, мыйла сӧмын и мамӧй ныв-мортӧн менӧ чужтылӧма!..

30

Сэтшӧм войтырӧс, кыдзи Марк Храпов, йӧз ыдждӧдлӧны летунъясӧн. Тадзсӧ, буракӧ, зэв стӧча нимтӧма, сы вӧсна мый татшӧм «лэбачьясыс», торйӧн нин тэрыбджык бордаясыс на пиысь, гежмалісны странанымӧс некымын пӧв нин, лэбалісны код тӧдас мыйта. Талун сійӧ зунясьӧ Камчаткаса чери заводын, а во джын на эз коль, видзӧдан да, жбыркъялӧ нин Коми вӧрын. Но и тані дыр кежлӧ оз поздысь сійӧ: мыйӧн сӧмын косьмыштасны да шойччыштасны бордъясыс кузя лэбӧм бӧрын, бара нин кыпӧдчӧма, бара нин лэбӧ самолётӧн либӧ тӧвзьӧ поездӧн. Сэсся и мыччысьлӧ Целина вылын либӧ Сибирса стройка вылын, босьтӧ «подъёмнӧй» сьӧм, пыркӧдӧ-юӧ сійӧс да и бара водзӧ тӧвзьӧ...

Юав сылысь: мыйла нӧ тэнад оз уджавсьы-пукавсьы ӧти местаын? Мый позтӧм кӧк моз лэбалан ӧтарӧ-мӧдарӧ?

Асьсӧ бура тӧдысь летун оз на и сідз-тадзтӧ тырлы-бырлы моз вочавидз. Медводз бура тӧдмалас на, мыйся йӧз тані, мыйджык найӧ вӧчӧны да кутшӧмджык сёрниӧн колӧ ёнджыка мӧрччӧдны найӧс.

Гӧлӧснас и видзӧдласнас тӧдчӧдӧмӧн сійӧ вермас шуны: «Правда корся». И пырысь-пыр жӧ ас дорыс кыскас олӧмсӧ аддзывтӧм на том сьӧлӧмъяссӧ.

Мӧдлаын шуас: «Ог вермы терпитны ме, кор уджалысь мортысь вый пычкӧны».

А кӧні сӧмын на пансьӧ кутшӧмкӧ ыджыд стройка, сійӧ муртса оз камӧд аслыс морӧсас: «Ме век тэрмася-муна сэтчӧ, кӧні буретш ӧнія кадӧ медъёна кола страналы».

И тайӧ гора кывъяссӧ лоӧ шуӧма, быттьӧ сідзи и колӧ, быттьӧ ачыс сійӧ сэтшӧм и эм патриот. Лӧсялӧ кӧ, радио да телевидение пыр на бызгас...

Но ставыс тайӧ летунлӧн куш сӧмын ортсыса кышыс, киллян-кульыштан кӧ тайӧ ылӧдчан кышсӧ, пырысь-пыр жӧ тыдовтчӧ сылӧн сісь сьӧмӧсыс — ёна мырсьытӧг-пӧсявлытӧг, кыдз да мый позьӧ унджык, нетшкыны-куравны озыр Отечестволысь. Да бӧбйӧдлыны-кӧмӧдавны найӧс, кодъяс асланыс быд лунъя зіль уджӧн мыйтакӧ чӧжыштісны сьӧм. «Дыш да горш!» — важӧн нин шулӧмаӧсь татшӧм йӧзыс йылысь, и бура шулӧмаӧсь!

Налы сӧмын лэбавнысӧ абу дыш. Сы вӧсна, мый куш сӧмын подъёмнӧйяс вылас позьӧ бура олыштны. И олӧ-гуляйтӧ, пыркйӧ сійӧ сьӧмсӧ, кодӧс государство сэтшӧм коланатор вылӧ лӧсьӧдліс: медым бур сӧвесьта йӧзлы первойя кадӧ выль местаын отсавны овмӧдчыны.

Марк Храпов Печоркаын уджаліс дорожникӧн. И кӧть олыштіс на тані зэв регыд, кыдз шуласны, зіб йылӧ катша пуксьыштлӧм дыра на и эм, но удитіс нин песовтны дорожнӧй мастерӧс — винаӧн юкталӧмӧн да сёрни-басниӧн, а тшӧтш и аслас ён мыгӧрнас. Мӧдыс ӧдйӧ и шедіс Храповлӧн лэчкӧ да сӧмын и гижаліс сылы вӧчтӧм уджъяс — вӧр кыскан туйыд ӧд кузь, важ лежнёвкаыд ёна нин жугласьӧма, мун да пӧ и тӧдмав, мый дзоньталӧма, а мый абу. Быд ногӧныс лишалӧм сьӧмсӧ юисны ӧтлаын.

Но век жӧ медчӧскыдасӧ Марклы чуктӧ вӧлі сыысь, мый регыд тӧдмасис лавкаын вузасьысь Варӧкӧд, шыльыд да том нывбабакӧд, коді вӧлі сылӧ и косьмӧ кавалертӧг олӧмсьыс. И со — буретш да и веськаліс ош кодь ён Марк. Сійӧ кӧть и юӧ вӧлі быд лун, но том выныс вермӧ на винасӧ, а сэсся и, Варӧкӧд тӧдмасьӧм бӧрын, сёян-юан закускаыс ёна бурмис...

Шоч морт вермӧ венны Маркӧс юигӧн. Та вылӧ енмыс сетлӧма сылы кӧрт сьӧлӧм да, буракӧ, сэтшӧм жӧ вир-сӧн: водкасӧ ваӧс моз глӧтьйӧ... Дерт, сэсся и уджыс сылӧн сэтшӧм — коскас оз ётшкы, муссӧ оз зырт, лунтыр ывла вылын лолалӧ сӧстӧм вӧр сынӧдӧн, мода вылас кӧнкӧ-мыйкӧ мошкоритчыштас, ёнджыкасӧ би дорын нюжвидзас. Коді сы бӧрся кутас видзӧдны, торйӧн нин, кор мастеркӧд ӧтлаын юӧны?

Но бӧръя каднас кодсюрӧ пондісны шуасявны омӧль туйыс вӧсна, торйӧн нин технорук Турубанова быдлаӧ зільӧ чангыля нырсӧ сюйны...

Да и, сідзкӧ нин шуны, общежитиеын мыйкӧ не сы ног жӧ, Храпов ног, бӧръя каднас пондіс лоны. Тані бара этійӧ выскочкаыс, выльӧн бӧрйӧм профсоюзнӧй босс Серёжа Огнёв, сорссӧ лэпталӧ. Зонъясӧс ас дінас кыскӧ, йӧй самодеятельносьт лӧсьӧдісны, быд бӧлбанлы артистӧн окота лоны!..

«Мыйкӧ друг вежсьыны пондіс Сергейыс, тӧдчымӧн, — мӧвпалӧ Храпов. — Водзынджыксӧ эз татшӧм вӧв, эз. Водзті и юлывлісны ӧтлаын, ӧтчыд весигтӧ тышкасьтӧдз волісны...» Да сэсся пӧ и видлы гӧгӧрвоны татшӧмтӧ. Первойсӧ чайтсис, мый профсоюз креслӧӧ пуксьӧм бӧрын сійӧ лои начальниклӧн нӧшта ӧти нювсьысьӧн. Но, буракӧ, абу сідзи — ассьыс визь кутшӧмӧскӧ нуӧдӧ. Весигтӧ со Кувалдинлы паныд. «Эн-ӧ вывтіджык чатӧрт ныртӧ, зэр вермас пырны, — ас кежас сёрнитіс Храпов. — Тадзинад борд пӧвтӧ регыд вермасны песовтны... Тэ пӧ, Марк, эн мыйкӧкерт том йӧзсӧ, эн велӧд юны!.. Ме — велӧда? Мый нӧ, ме кисьтала али мый налы винасӧ голя розяныс? Этша али мый ӧні том алкоголикыс быдлаын? Ме али мый ставнысӧ найӧс велӧді юнысӧ? Велаласны асьныс, олӧмыс велӧдас. И, бурджык лоӧ, ылӧджык вешйы ме дінысь, господин профбосс, кытчӧдз ныр гӧчтӧ эз на пазӧдны!»

Марк куйлӧ крӧвать вылын, ӧтнасӧн жырйын, да мӧвпалӧ бӧръя лоӧмторъясыс йылысь. Таысь сылӧн гӧрддзассьӧ-зэлалӧ меж юр ыджда кулакыс, матыстӧ сійӧс син водзасджык да гӧгӧрбок видзӧдалӧ. А эм мый вылӧ видзӧдлынысӧ, ыджда и сьӧкта...

Кадыс некыдз оз мун! Быттьӧ дзикӧдз вылӧ сувтӧма... Марк виччысьӧ, кор сиптысяс лавка, да позяс пыравны — вӧчны визит зараваа тувсов кыдз пу моз радейтӧмӧн ойдӧм Варюха дінӧ, коді — дерт жӧ! — оз вунӧд лэптыны пызан вылӧ водка доз.

«А ёна жӧ бур, мый свет вылас олӧны на татшӧм ӧтка Варюхаясыс! — сьӧлӧмыс бурмымӧн мӧвпалӧ Храпов да вольпась вылас нюжмасьыштӧ лысьӧмыс кротшкакывмӧн. — Да мед эськӧ некор эз гӧльмы налӧн лышкыд киныс!»

Но, дзик нин виччысьтӧг, воис рассыльнӧй да чукӧстіс сійӧс контораӧ. АЧЫС корӧма.

Храпов восьлаліс да эз и куж, мый думайтнысӧ.

Николай Демьянович лэчыда видзӧдліс пырысь Марк вылӧ, коді вӧлі пасьталӧма вылас кольквиж гӧна дженьыдик искусственнӧй пась. Юрнас довкнитӧмӧн тшӧктіс: «Пуксьы!» Мӧдыс дзескалыштӧм лолӧн лэдзчысис бокиса улӧсъясысь ӧти вылӧ.

«Ош кодь ён, а мордаыс... бульдоглӧн кодь», — мӧвпыштсис Кувалдинлы. Сійӧ юасяна синъясӧн видзӧдлывліс Марк вылӧ. Сэсся мӧвпыс сылӧн со кыдзи водзӧ на югдіс: «А велӧдны-сибӧдны кӧ татшӧмсӧ ас дінӧ?..»

— Ме со тані видзӧдлі тэнсьыд трудӧвӧй книжкатӧ, Храпов. Ёна тай нин кыз лоӧма сійӧ тэнад?

— Да ӧд, Николай Демьянович, Му шарыс паськыд и гӧгрӧс, — Храпов казяліс начальниклысь бур русӧ да сідзи и личмуніс-сыліс кузякодь зэлавлӧмсьыс. — Том дырйиыд жӧ лэбавнысӧ-а...

— А кор нӧ либӧ уджавнысӧ?

— Да ӧд быттьӧ уджалам жӧ, кыдзи вермам...

— Кывзы, Храпов, ме кӧсъя вӧзйыны тэныд бур делӧ.

— Кывза, Николай Демьянович...

— Планным миян мыйкӧ дзуртыштавны пондіс... Ӧнісӧ, дерт, лючки на ставыс, но, кыла, тулысладорыс джӧмдыны вермам. А татшӧмыс миян, кӧсъян кӧ тӧдны, важӧн нин эз вӧвлы... Вот ме и шуи содтӧд пӧрӧдчан бригада котыртны. Трактор нетшышті-судзӧді нин, шнич выль, талун-аски локтас. Со и кӧсъя ме, мед эськӧ тэ тшӧтш вуджин сійӧ бригадаас.

— А позьӧ юавны, мыйджык ме сэні кута вӧчны?

— Пӧрӧдчысьлы отсасьны кутан. Зонмыс тэ ош кодь ён, пельпомъясыд сажень пасьтаӧсь, сӧмын и йӧткавны мӧдан пӧрӧдан пуяссӧ. Вальщик пилитӧ, а тэ — мышсяньыс йӧткан: ворсӧм кодь уджыс. Грӧшъястӧ пондан куравны ӧнія серти, туй вылад ноксьӧм серти, этша вылӧ кык пӧв унджык. Да нӧшта нин выль тракторнад... Тувсов сюмӧдӧс моз пондан кульны деньгасӧ!

— А коді нӧ бригадирнас сэні лоӧ?

— Жбуль.

— Но, сійӧтӧ, шуам, муркӧдчӧ ёна. А Огнёвыс нӧ лэдзӧ сійӧс?

— А ми сылысь ог и юалӧй. Лесопунктнас, видзӧд, ме на веськӧдла, и ме, ачым, бурджыка тӧда, кыдзи да мый колӧ вӧчнысӧ.

— Шуанныд, выль трактор лоӧ?

— Сӧмын на заводсянь.

— Сідзкӧ, либӧ Николай Демьянович, грек лоӧ не кӧсйысьнысӧ, — дзикӧдз шоналіс Храпов. — Веськыда кӧ шуны, ме и ачым нин кӧсйысьлі вӧзйысьны мӧд удж вылӧ...

— Сӧмын тэнӧ некод эз кор татшӧм бригадаас, тэ кӧсъян шуны, — дӧвӧля шыньмуніс Николай Демьянович. — А ӧні со ме ачым понда вӧзйыны тэнӧ! — личкыштӧмӧн быттьӧ тӧдчӧдіс Николай Демьянович. — Тэныд лоӧ бур, и Жбульлы оз жӧ ло лёкыс. Тшӧтш, дерт, и лесопунктлы. Понданныд кӧ бура зільны, ме ог жӧ вунӧд тіян йылысь.

— Ставыс путём лоас! — гажаа кӧсйысис Храпов.

— Сӧмын, Храпов, мед ставыс вӧлі без балды! — чорзьӧдӧмӧн нин помаліс Николай Демьянович да сувтіс аслас ыджыд пызан сайысь.

— Без балды, начальник, — сувтігмозыс жӧ довкнитіс юрнас Марк. — Миян дінӧ кӧ бур ногӧн — ми вочасӧ морт ногӧн жӧ... Та мындатӧ ми гӧгӧрвоыштам...

31

Огнёвлӧн бригадаса войтырлы жаль вӧлі торйӧдчыны Остап Жбулькӧд. Уджаліс-муркӧдчис сійӧ сьӧлӧмсяньыс, мудз тӧдтӧг и кӧть мыйта колӧ. И лӧнь мортыс, абу ыръян. И кыдзи нӧ он жалит, кор босьтӧны татшӧм ёртӧс. А сэсся ӧд кодӧскӧ колӧ на и корсьны Жбуль местаӧ, а сы кодь уджалысьыд оз на быд пельӧсын туплясь.

Сэсся бригадир Сергей Огнёвӧс дойдыштіс тшӧтш и сійӧ, мый начальник водзвыв кыв ни джын эз шу та кузя. Позис жӧ водзвыв ӧлӧдны да бур ногӧн висьтавны, мый могысь вӧчсьӧ тадзисӧ...

Галя Горицвет вӧзйис:

— Стройка вылын ӧти зон рӧбитӧ, Славка. Сэтшӧм нин сійӧ коньӧр кодь, видзӧднысӧ. Ёна гажтӧмтчӧ, тыдалӧ... А сідзсӧ, буракӧ, шань зонмыс, оз ю. Гашкӧ, сійӧс босьтам? Вӧр бригадаас пӧ, кывлі ме, важӧн нин вӧзйысьӧ.

— Но ӧд миян тані абу приют керка, Галина свет Григорьевна, — виччысьтӧг ырыштчис тракторист Володя Белых. — Абу богадельня миян тані...

— Да ӧд сійӧ, Славкаыс, абу жӧ и вынтӧм калека, бура пӧ уджалӧ, — эз лэдзчысь Галина. — Сӧмын оз лӧсяв сэтчӧсъясыскӧд, юӧны ёна, ӧтарӧ тыртчӧны.

— А мый нӧ и не босьтны мортсӧ! — дорйис пӧдругасӧ Майя. — Славкаыслы, тыдалӧ, лёк и эм сэні, урӧс кань кодь ветлӧдлӧ. Век ӧтнасӧн, некодкӧд оз дружит.

— А тэ эн мун миян дінысь, Остап Сидогхыч! — шуис чӧв олысь Жбульлы Никӧн.

Мӧдыс чӧла шыльӧдіс шуйга ки пыдӧссьыс чорыд вуж моз лэптысьӧм сӧнсӧ, сэсся жугыля шуис:

— Тшӧктӧны да, кыдзи нӧ он мун...

— Мыйла колӧ Остап Сидорычыслы ӧтказывайтчынысӧ? Мед аслас бригадаӧн рӧбитыштӧ! — шуис Галина. — Сійӧ вермас на и миянӧс пановтны.

— Кысь нин миян помысь... — нурбыльтіс мӧдыс. Тӧдчӧ вӧлі, мый сылы абу окота вуджны войтырыс дінысь мӧдлаӧ, зэв абу окота. Мортыс сійӧ абу сэтшӧм, мед эськӧ ӧтпырйысьӧн тадзи чегъявны олӧмсӧ да уджсӧ. Но не кывзысьны начальниклысь, сійӧ, тыдалӧ, эз жӧ вермы.

— Тэ, Сергей, вай ветлы да ачыд сёрнит Славкаыскӧд, — тшӧктӧмӧн моз шуис Майя. — А то зуркнитасны миянлы дзик нин медбӧръя мортсӧ.

— Сёрнитла, — небзис тшӧтш и Сергей. Сэк жӧ мӧвпыштіс: «Тайӧ и бур на, мый Галяыс буретш да Славка вылӧ индіс». Славкакӧд паныдасьлігъясӧ сылӧн и аслас кыдзкӧ жальыс петліс, кыдзкӧ окота жӧ вӧлі бур ногӧн отсыштны сылы. Сэтшӧм нин ӧткаӧн да йӧзысь ӧтдортчысьӧн кажитчис зонмыс. А ӧд том на ачыс, кыдз шуласны, сӧмын на заводитӧ овны.

Рытнас паныдасисны Славкакӧд столӧвӧйын, ӧтлаын ужнайтісны, а сэсся и Сергей нуӧдіс пыравны гортас. Сергей казяліс, кыдзи небзьыліс-шонавліс Славкалӧн чужӧмыс, кор аддзис ас вӧчӧм джаджъяс вылысь унакодь книга.

— Озыра оланныд, — шуис Славка да лӧдз моз сатшкысьліс книгаясыс дінӧ.

Славкалӧн вӧлі джуджыд кымӧса, тӧлка, но зэв омӧлиник чужӧм — шог руа лӧзов синъяса, кузь ныра да ёсь тшупӧдӧн чурвидзысь черлыяса.

Сёрниӧ воисны. Воӧма татчӧ Славка Смоленск дорысь. Армияын служитлӧма Дальньӧй Востокын, шопералӧма, коймӧд класс. Но тані ӧдвакӧ сетасны сылы машинасӧ, сы вӧсна мый и сыысь ёна опытнӧйджык водительяс и то некыдзи оз веськавны руль сайӧ...

Славка сёрнитіс лӧня, тэрмасьтӧг, мӧвпъяссӧ висьталіс ясыда да гӧгӧрвоана. И веськыда.

— Кыдзи ме ола тані? Веськыда кӧ шуны, лёкиника. Удждонъяс жебиникӧсь — кольӧм тӧлысь чӧжӧн жмуткӧбтісны кӧкъямысдас вит шайт. Сёян вылӧ ӧдва-ӧдва тырмӧ. Столӧвӧяд ӧд, ачыд тӧдан, кыдзи вердӧны, да и сійӧ дона ставыс. Содтӧд вӧлӧгатӧгыд верман тані и кыстӧ нюжӧдны. А кысь ми вокыслы сюрӧ содтӧд вӧлӧгаыс? Ни вӧравны, ни чери кыйны ме эг велавлы...

Славка сёрнитіс тадзисӧ, дерт, эз Сергейӧс бытшнитӧм могысь, мый эмыс, сійӧс и висьталіс, но цехкомса председательӧс сылӧн кывъясыс гӧрыштісны пыдісянь. Ӧд йӧзыс бӧрйисны сійӧс, Сергей Огнёвӧс, тшӧтш и сы могысь, медым эськӧ сійӧ дорйис найӧс, налысь интересъяссӧ. И мед эськӧ буретш да дорйис со татшӧм Славка коддьӧмъяссӧ, кодъяс, гашкӧ и, весигтӧ оз век пӧттӧдз сёйны...

А мый вӧчис та кузя сійӧ, Сергей Огнёв? Ӧд позьӧ жӧ кӧть нин шыӧдчывны сійӧ жӧ Кузьма Яковлевичыс дінӧ, медым сійӧ столӧвӧй вылӧ кыйис гоз-мӧд йӧраӧс. Сьӧкыд ӧмӧй та вылӧ лицензиятӧ судзӧдны. Бура кӧ сёрнитчыны мортыскӧд, вермис на и черитӧ кыйыштавны. Да быдторсӧ позьӧ вӧчны, сьӧлӧмсяньыд кӧ кӧсъян! И не сӧмын бӧрйӧм йӧзӧс век чӧсмӧдны!..

Сергей корис Славкаӧс вуджны налӧн бригадаӧ. Славка ёна чуймис, весьӧпӧрліс, ӧд сійӧ кывлытӧг эз ов, кутшӧм бура уджалӧ Огнёвлӧн бригадаыс. Сылы пондыліс чайтсьыны, мый сійӧ кутас сӧмын падмӧдны бур войтырыслысь ӧта-мӧдныскӧд велалӧм-шылялӧм нин кыпыд уджсӧ. Бурджык нин сылы водзвыв кӧнкӧ велӧдчыштны та кежлӧ да, гашкӧ и, сэсся вӧлись нин вуджны водзын мунысьяс дінӧ...

— Да тэ нӧ мый? Ачыд аслыд нин али мый он эскы? — веськыда дӧжныштіс бригадир.

— Мый эськӧ ог эскыыс да... — падмис Славка. — Но быттьӧкӧ абу лӧсьыд.

— Ӧтвылысь лӧсьӧдлам, кыті оз ло лӧсьыдыс! — серӧктіс Сергей.

Славка личмунӧмӧн воча серӧктіс, ичӧт зонкалӧн кодь сӧстӧм серамӧн сяркнитіс.

32

Бӧръя зыксьӧм-вензьӧмъясысь да ӧта-мӧдӧн дойдалӧмъясысь этшсьыс петӧм Родион Соснин медводзӧн шуис мӧвп сы йылысь, мый ӧнія кадӧ лесопункт явӧ юксис кык пельӧ, кык лагерь вылӧ. Сідзкӧ, колӧ чукӧртны ӧтувъя собрание да сэні тӧдмавны-решитны: кыдзи колӧ миянлы водзӧ овнысӧ да кодлы да кыдзи колӧ веськӧдлыны йӧзӧн. Мед, коді кӧсйӧ, став йӧз дырйи висьталӧ веськыда ассьыс мӧвпъяссӧ, ассьыс сьӧлӧм кылӧмсӧ. А сэсся пӧ вӧчам гӧлӧсуйтӧм.

Кор татшӧм сёрниясыс воисны цехкомса председатель Сергей Огнёвӧдз, сійӧ, медводз, шензьыштіс: «Видзӧд со, и Родионлӧн идеяяс пондӧмаӧсь чужны, весигтӧ со кутшӧм идеяяс... Мукӧддырйиыс, вензигас, кывъясыс оз тырмыны-а...»

«Сідзкӧ нӧ, мый? Мыйкӧ референдум сяма али мый лоӧ?» — мӧвпаліс Сергей водзӧ.

А мый? Гашкӧ, колӧ и кывзывны, мый шуас народыс?..

Не сӧмын Сергей Огнёвӧс, но и Печоркаса уна мукӧд олысьӧс лэчыда гирснитіс Соснинлӧн татшӧм мӧвпыс. Ӧд быд гӧгӧрвоысь мортлы вӧлі нин ясыда тыдалӧ: колӧ мыйкӧ ыджыда вежны-бергӧдны лесопунктын, ӧтарас ли мӧдарас ли, а тадзи, кык бана шаньга мозыс, водзӧ овны оз позь...

А сэк кості асьсӧ Родион Соснинӧс, идея мыччысьӧс, бара на суис неминуча. Неыджыд чой горув лэччигӧн, кӧні некор на нинӧм эз овлы, неыджыд чукыльторын сійӧ зутшкысьӧма МАЗ нырнас туйбокса джуджыд толаӧ, и вӧр тыра прицепыс гатшнёвтчӧма туй вомӧн. И ӧд, грекыд вылӧ, доддьыс вӧлі буретш да сӧвтӧма кызсяыс-кыз пожӧмъясӧн, морт вынӧн некыдз он вермы вештавны найӧс туй вылысь. Кор на тайӧ лёк юӧрыс воис начальствоӧдз, да кор на ыстісны сэтчӧ сӧвтчан кран, — лун джын вошис. Сы мында машина сибдіс-чукӧрмис сэтчӧ — и вӧрӧн улыс складӧ лэччысьяс, и ягӧ тыртӧг кайысьяс. Сійӧ лунся кыскасян график, дерт, лои нямыльтӧма-орӧдӧма.

Тайӧ, дерт жӧ нин, вӧлі «ЧП»...

Сійӧ жӧ рытнас тувсов ытва моз гызьӧм да берегъясысь петӧм начальник гижис приказ водитель Родион Соснинӧс вӧр кыскалан машина вылысь чӧвтӧм йылысь. «Производственнӧй да технологическӧй дисциплина ӧтарӧ дзугӧм-торкалӧм вӧсна».

Заводитас кӧ кыткӧ резьдыны, сэсся тай помӧдз нин резьмунӧ, ӧти шог мӧд шогӧс вайӧ.

Пырысь-пыр жӧ лыбисны сёрнияс, мый Родион код юра пукаліс руль саяс, садь юрӧн татшӧм опытнӧй водитель эз вермы эськӧ жмуткысьны неыджыд чукыля чой горулын.

А кор тӧдмаліс лоӧмтор йывсьыс Сергей Огнёв, весиг ыджыда сьӧвзис забеднӧысла. Сэсся весиг и мӧвпыштліс: «А, гашкӧ и, Кувалдиныс збыльысь прав? И Родионыс збыльысь абу сэтшӧм морт, кодӧс колӧ ӧтарӧ дорйыны, сы понда тадзи со вийсьыны...»

Но Сергейлы пырысь-пыр жӧ яндзим лои тадзисӧ мӧвпыштӧмысь. «Тыдалӧ, вӧрсаыс нин тойлӧ сійӧс татшӧм неминучаяс вылас...» — лӧньӧдыштіс сэсся асьсӧ цехкомса пред.

Но и Кувалдинлӧн ӧні дзикӧдз вылӧ жӧ нин мыніс кӧртвома кутӧдыс. Видзӧдӧй пӧ, кодӧс дорйинныд! Кутшӧм пьянник вӧсна меным паныд йӧзсӧ шызьӧдлінныд! Ӧні Николай Демьянович вӧлі весигтӧ кутшӧмакӧ рад, мый буретш тадзи лои Родионыскӧд — ӧд ӧні сылы, начальниклы, бура нин позяс песовтны Соснинӧс да тшӧтш и мукӧдӧс, и мед кодкӧ видлас мыйкӧ паныд шуны. Колӧ жӧ вӧлі пурскысьны сэтчӧ Родионыслы!

Рытнас планёрка вылын, мастеръяс, бригадиръяс да механикъяс дырйи, Кувалдин бура тӧдчӧдӧмӧн шуис Сергейлы:

— Но, цехком, ӧні ачыд гӧгӧрвоин, кутшӧм номеръяс сеталӧ Сосниныд? Кодӧс тэ ассьыд дона пиӧс моз дорйин? Безобразие!.. Пьянникӧс да горлопанӧс вӧчисны Исус Христос кодь мученикӧн. Штрапуйтлім, а сэсся извиняйтчӧмӧн копыр вӧчаліг бӧр мынтім бергӧдӧмсӧ. Тадзи ӧмӧй колӧ удж дисциплинасӧ кыпӧдны? Да ӧд ӧні сійӧ дзикӧдз ышмис... Ышмӧмвывсьыс быдса лесовоз муртса эз пазьнит, ог нин кутӧй сёрнитны вӧр кыскан график орӧдӧм йылысь. Тырмас сэсся! Тырмас юрси ньылыд шыльӧдны. Ме кӧсъя вӧтлыны Соснинӧс.

Мастеръяс, бригадиръяс да механикъяс чӧла пукалісны синнысӧ лэдзӧмӧн, некод эз видзӧд Кувалдинлань, кодӧс благороднӧй скӧрмӧмыс быттьӧ вӧлі пырыс дзужалӧма электрическӧй токӧн.

— Ӧнісӧ, ме чайта, местком оз ло паныд меным тадзи шуӧмлы?

Сергей вочавидзис видзчысьӧмӧн:

— Местком помӧдзсӧ оз на тӧд, кыдзи да мый сэні лоӧма, Николай Демьянович. Бара на бура видзӧдлыны колӧ ставыс вылӧ. Сосниныс ӧд бур шопер... Нарошнӧ ӧд эз жӧ путкыльт сійӧ додьсӧ... Семья ӧд сылӧн... Абу жӧ дзик йӧй мортыс...

Начальник бытшнитліс Сергейӧс яра ыпнитлӧм видзӧдласӧн. Сэсся и вочавидзис асьсӧ ӧдва-ӧдва кутыштӧмӧн:

— Но вот, бара заводитчӧ поплӧн пон йылысь помасьлытӧм мойд...

— Морт йылысь сёрниыс, Николай Демьянович, а не пон йылысь, — вочавидзис Сергей кыдзи вермис лӧньджыка. — А мортыд сійӧ — морт и эм... Быдӧн...

Планёркавывса мукӧд войтыр сьӧкыдпырысь чӧв олісны.

Код тӧдас, кыдзи гӧгӧрвоис тайӧ чӧв олӧмсӧ Николай Демьянович, но водзӧ эз сэсся кут вензьыны Сергейкӧд, а водзӧ нуӧдіс сёрнисӧ аскиа удж йылысь. А кор сэсся планёрка помасьӧм бӧрын войтырыс тэрмасьӧмӧн мӧдісны петавны кабинетысь, Кувалдин тшӧктіс на кольччывны Огнёвлы. Сэсся и шуис сылы мудзӧмпырысь:

— Сергей, вай жӧ тэ висьтав меным веськыда — мый тэд колӧ? Мыйджык тэ кӧсъян? Мыйла быдторйын тэ кутін сувтны меным паныд?

— Мыйла нӧ быдторйын, Николай Демьянович? — зілис сьӧлӧмсяньыс эскӧдны Сергей. — Содталан тэ...

Но мӧдыс быттьӧкӧ эз и кывлы цехкомса предлысь воча шуӧмсӧ:

— Ӧд ми тэкӧд ӧти делӧ вӧчам, Сергей. Страналы вӧр сетам...

Сергей, ясыдджыка мӧвпыштны зілиг, ышловзис:

— Сетнытӧ эськӧ и сетам, Николай Демьянович, но сэтшӧм окота меным, медым эськӧ ставыс кыдзкӧ морт ногсӧнджык вӧлі... Сэтшӧм нин окота!

— А кытысь тэ тӧдан, мый «морт ногсӧнджык», а мый абу? Да кӧсъян кӧ тӧдны, сійӧ, кыдзи да мый ме вӧча, буретш да морт ногаыс и эм! Сы ногаысь серти, мый тэ вӧзъян ӧтарӧ да йӧзсӧ падмӧдан. Тэ сӧмын восьтлы синъястӧ да бурджыка видзӧдлы гӧгӧр! Паськыдджыка, масштабнӧя видзӧдлы!

— Оз позь ыши-паши, этштӧ тӧдтӧг, дойдавны йӧзсӧ, Николай Демьянович. Оз позь гар шӧртӧс моз путшкыны мортсӧ, кыдзи кӧсъян... Стрӧглуныд и чорыдлуныд, дерт, колӧ, ме тӧда тайӧс, натӧг оз жӧ позь... Но мед тайӧ вӧлі справедливӧй чорыдлун. А тэнад жӧ артмӧ... Кыдз эськӧ бурджыка шуны?.. Тэ быттьӧ водзвыв нин виччысян, мед эськӧ мортыс, торйӧн нин код вылӧ лӧгыд тэнад петӧ, мед эськӧ сійӧ мортыс кыдзкӧ да мыйкӧ джӧмдіс... Сэсся тэ и нӧшкыштан сылы юрас аслад ыджыд власьтӧн... Тайӧ ӧмӧй справедливӧй стрӧглун?.. Нӧшавнытӧ ӧд, Николай Демьянович, кор тэнӧ пуктӧма йӧз вылын ыджыдӧн, абу и зэв сьӧкыд. Топӧдны-личкыны йӧзсӧ ли...

— Мыйла нӧ топӧдны да личкыны? Нӧшавны да? — шыньмуніс Николай Демьянович. — Власьтыс сетсьӧ сы могысь, медым веськӧдлыны йӧзӧн, мед эз дзугсьы олӧмыс да уджыс, мед пӧрадок вӧлі. Сэсся эн вунӧд — татшӧм власьтыс оз на быд гавриклы сетсьы. Оз на быд бӧлбанлӧн тырмы сямыс веськӧдлыны йӧзӧн. Унджык йӧзыс сы вылӧ и чужлӧмаӧсь, мед кодлыськӧ кывзысьны да бура вӧчны сійӧс, мый сылы тшӧктӧны. А кытъястікӧ кӧ ме и вывтіджык личкыштлывла, сійӧ тшӧтш жӧ пӧльза вылӧ мунӧ...

— Сідзкӧ, либӧ тэнӧ енмыс чужтывлӧма куш сӧмын йӧзӧн веськӧдлӧм ради? — гудйыштіс Сергей.

— А мый, кӧсъян кӧ тӧдны, буретш сы вылӧ и эм! — падъявтӧг вочавидзис Николай Демьянович: сылы окота вӧлі ставсӧ помӧдз висьтавны аснырасьысь Сергейлы, сэсся ӧд найӧ сӧмын кыкӧнӧсь вӧліны, некод мӧд морт эз кывзы найӧс.

Сергейӧс кезнитӧдіс начальниклӧн татшӧм ыкша да ыръянлуныс, но сійӧ и водзтіджык нин не этша мӧвпавліс татшӧмторъяс йывсьыс да та вӧсна эз нюжӧдчы воча кывнас.

— А тӧдан мый, Николай Демьянович, мый власьтсӧ ёна радейтысьяс пӧвстысь унаӧн бордйысьӧны-кавшасьӧны вывланьыс тайӧс заслужиттӧг. Гырддзаяснас тойласьӧмӧн кавшасьӧны, нинӧмӧн оз лыддьысьны, мед нин сӧмын йӧз весьтӧ лэптысьны да и командуйтны. А сэсся, кор нин кыпӧдчасны вылӧдзыс, быд ногыс, правдаӧн и неправдаӧн, зільӧны кутчысьны сэні, пиньнас и гыжнас шашаритчӧмӧн кутчысьны. Чорыдалӧмнас и... Кодъясӧскӧ ас дінас сибӧдлӧмӧн да найӧс колӧ и оз ков козьналӧмӧн да мавтышталӧмӧн... Со ӧд мый лёкыс, Николай Демьянович, со ӧд мый страшнӧйыс!

— Сылӧн, коді выліас сулалӧ, Сергей, век унджык кывкутӧмыс, олӧм водзас ответственносьтыс! Та понда нинӧм торъя дивитанаыс абу сыын, мый сылӧн эмӧсь унджык правояс, унджык позянлунъяс да весиг благояс. Мыйла нӧ сылы колӧ подчинённӧйясыс серти лёкджыка овны? — бара на веськыда керыштіс Кувалдин. — А оз сорсьывлы, оз ӧшыбайтчывлы сӧмын сійӧ, коді немтор оз вӧч.

— Сідзкӧ нӧ, мый артмӧ? Вӧч сійӧс, мый ме тшӧкта и эн няргы. Не тэныд, омӧлик кодзувкотлы, донъявны менсьым тшӧктӧм-приказъясӧс? Да тшӧтш и менсьым ылавлӧмъясӧс?..

— Кыдзи кӧсъян, сідзи сэсся и гӧгӧрво, — нюмсермунліс Николай Демьянович, но цехкомса пред вылӧ видзӧдысь синъясыс сылӧн вӧліны ыджыда мӧвпыштчӧмаӧсь. — Сӧмын ме кӧсъя казьтыштны тэныд: меӧдз тані, Печоркаас, начальникаліс тэ кодь кымын жӧ демократ. Планыс сы дырйи некор эз тырлы. Удждон йӧзлӧн вӧлі ичӧт. Ставӧн ропкисны татшӧм олӧмыс вылӧ. Дыр кежлас этшаӧн вужъясьлісны, эз лесопункт быттьӧ вӧв, а кутшӧмкӧ зимовйӧ.

— Тайӧ нин делӧыслӧн дзик мӧдар гугыс...

— Шӧракостыс тані оз вермы лоны, — бара на ньӧти падъявтӧг ярскӧбтіс Николай Демьянович. — Либӧ мед вӧлі уклад кодь чорыд дисциплина, зумыд киясӧн веськӧдлӧм — и сэки ставыс кывзысьӧны, и быдлаын тыр пӧрадок. Либӧ, тэ моз, быд мортлӧн право йылысь ковтӧм больгӧм — и сэки ставыс мӧдас резьдыны важ вурысъясӧдыс, юны да кодавны пондасны йӧзыс, дышмасны дзикӧдз. Ме другӧ, Сергей, дырджык нин ола свет вылас, унджык аддзылі да бара на казьтышта, мый бура тӧда мортыдлысь пӧрӧдасӧ. Йӧзыд, мортыд, дырӧн оз вермы куш ас кежсьыс шанясӧ овны, кор ёна личӧдан сійӧс кутысь вӧжжияссӧ. Вочасӧн тшыксьыны кутӧ. Унджыкыслӧн аслас выныс оз тырмы бураасӧ да шанясӧ овны. Быть колӧ сійӧс кутыштавны, мукӧдсӧ кӧртвомалӧмӧн кутны да кытчӧ колӧ веськӧдны. Зэлыда кутны и веськӧдлыны!.. И лоӧ кӧ кодӧскӧ кӧть неуна и вывтіджык зэлыда кӧртвомалӧма, кӧть, шуам сійӧ жӧ Соснинсӧ, — ӧтувъя ыджыд делӧыслы тайӧ сӧмын пӧльза вылӧ мунас. Мукӧдыс озджык тшыксьыны, озджык кежны бур да веськыд туй вывсьыс.

— Ок, кутшӧмторъяс тэ висьтавлан, Николай Демьянович!.. — Сергейлӧн ыпъяліс лолыс начальниклӧн татшӧм сёрниысь. — А ме ногӧн кӧ — куш ӧти плеть помысь оз позь веськӧдлыны йӧзӧн... Плетьнад да ньӧрнад ӧтарӧ ыршасигад йӧз сьӧлӧмъясын кутас чукӧрмыны лӧглун... Ыджыд лӧглун... А сэсся и оз понды тӧрны пытшкӧсаныс да и чепӧсъяс ортсыӧ... Да, вермас лоны, тэныд жӧ аслыд швачкас-ызӧбтас... Эн думайт, мый быд ӧбида, быд дойдӧм дзикӧдз вылӧ вошӧ йӧз сьӧлӧмъясысь... Оз вош...

— Бурджык вай, дугды, Сергей, нинӧм абусьыс асьтӧ кырлавны. Черӧн керасигӧн нӧ кыдзи чагйыслы лэбтӧгыс-резтӧгыс? Морт стадаыд ыджыд, быдӧн понда кӧ кутан сьӧлӧмтӧ дойдавны, регыд на и дзикӧдз вылӧ орӧдан сійӧс. А олӧмыд сідз нин дженьыд. И сідз нин сложнӧй да дзуг, и нинӧмла сійӧс содтӧд дзугнысӧ.

Сергейлы пырысь-пырсӧ эз сюрны кывъясыс водзӧ нуӧдны татшӧм сёрнисӧ — сэтшӧма чуймӧдіс сійӧс Кувалдин.

— Но, лады, — виччысьыштіс да кывкӧрталіс начальник. — Помавлам та вылын. Мун гортад да бурджыка мӧвпалышт, мый талун кывлін. А ӧта-мӧдным костын миянлы, нӧшта на шуа, нинӧмла пурсьыны. Ӧтвылысь миянлы колӧ ыджыд уджсӧ бергӧдны.

33

Родион Соснинӧс — бара жӧ цехкомкӧд сёрнитчытӧг — вуджӧдісны туй выв уджъяс вылӧ. А сылӧн машина вылӧ пуксьӧдісны быт кузя начальниклы отсасьысь Касьяновалысь воксӧ, коді сӧмын на воис курсъяс вылысь.

Родион посёлок пасьтала горзіс-шумитіс, гоз-мӧдысь ёнакодь юсьыліс. Кӧсйыліс нин дзикӧдз мунны лесопунктысь. Но гӧтырыс сылӧн, Маша, куим челядьӧн эз на кӧсйы лэптысьны велалӧм нин позйысь. Сэсся и цехкомса пред Сергей Огнёв бур ногӧн сёрнитіс Родионкӧд: ӧні пӧ миянлы некыдз оз позь ӧтарӧ-мӧдарӧ усйысявны лесопунктысь, сы вӧсна мый водзын — тыдалӧ ӧд! — уна быдторыс вермас лоны.

Котыртісны трактор велӧдан кружок. Сэтчӧ пырысь-пыр жӧ гижсисны дас вит морт. Весигтӧ Майя-«вӧр комбайн» гижсис, мыйӧн, дерт, не этша чуймӧдіс войтырсӧ.

— Меканикӧдз велӧдча! — воча ыршасис ныв шмонитысьяс вылӧ. — Тырмас сэсся меным лы кодь чорыд увъяссӧ сизьдыны-клёнгыны.

А велӧдысьяснас кружокын лоисны Антон Венцель да Володя Белых. Потӧм баллонӧн сідзисӧ ноксьӧм-вийсьӧм бӧрын Антон дыркодь ветлӧдліс жугыль, ӧд абу велалӧма сійӧ татшӧм вензьӧм-зыксьӧмас нырсӧ сюйны. Сэсся и доймасис лӧнь мортыдлӧн сьӧлӧмыс сыысь, мый начальник кӧдзыдджыка пондіс видзӧдны сы вылӧ. Но бур, мый вермис венны ассьыс ыджыд падъялӧмъяссӧ. А тайӧ нин — абу этша. Ок, абу этша!..

Сергей гижсис жӧ велӧдчынысӧ. Кӧть эськӧ, шуам, сійӧ кужис нин рулитны тракторнас — Володя другыс не ӧтчыд нин пуксьӧдліс сійӧс рычагъяс сайӧ. Но Сергейлы окота вӧлі дзоньнас бурджыка велӧдны тракторсӧ, гуг и бан, сьӧмӧс и пытшкӧс. А сэсся лёк ӧмӧй, содтӧд специальносьт кӧ лоӧ? Водзын олӧмыс кузь на, быдтор на ковмас. Бурджык нин тӧвся кузь рытъясӧ шань ёртъясыдкӧд ӧтлаын велӧдны трактор либӧ ворсны самодеятельносьтын, а не дізьвидзны-пукавны вой шӧрӧдз вина доз сайын, а сэсся, аскинас, висьӧмысла шӧри потысь юрӧн кайны уджавны ягӧ...

Ӧти рытӧ клубса зав Аристарх Иванович Шумов чукӧстіс йӧзӧс йӧктыны. Йӧзыс эськӧ и вель унаӧн локтісны, но кодсюрӧяс, гашкӧ и, унджыкӧныс, пуксялісны стенъяс бердӧ вешталӧм улӧсъяс вылӧ, либӧ сідз сулалісны бокын, видзӧдысьяс пыдди: Аристарх судзӧдалӧма уна выль пластинкаяс, и быд равзӧм-нявзӧм вылӧ он на и куж вежнясьнытӧ, он на и лысьт петны йӧз водзад.

Ачыс завклубаыс мича том гӧтырыскӧд сӧмын и шуркъяліс-бергаліс, синтӧ кӧть эн вештыв на вылысь!.. Аристарх бара на пасьталӧма тӧндзия пельк сьӧд костюмсӧ, лым еджыд дӧрӧм морӧсас пуксьӧма ыджыд сьӧд бобув, ачыс койтысь сьӧд тар моз вылӧ лэптӧма юрсӧ, и сэтшӧм кыпыд, сэтшӧм долыд — олӧмас медшуда мортыс, дай сӧмын!.. Сійӧ то кокниа да небыда — быттьӧ тар бордйыс сьӧкта и эм ачыс — шывгӧ-кывтӧ гум кодь вӧсни коска пӧдругаыскӧд орччӧн, то сэсся найӧ топӧдчасны-ӧтлаасясны, сьӧда-еджыда сорсясны, сӧльнитчасны да и мӧдасны гӧгравны-бергавны, да и кутасны шуркъявны, да кыдз тай пондасны чорыд кокбӧра туплияснас гора пу джоджӧ зяткӧдны, и нюмъялӧны ӧта-мӧдныслы, сэтшӧм шоныда нюмъялӧны, а Галя Горицветлӧн ыджыд дзоридз моз воссьӧм синъясыс сідзи и югзьӧны том кыпыдлунӧн да шуда олӧм гажӧн, и бокысянь видзӧдысьыд кыдзи нӧ верман вештыны синтӧ татшӧм мича да шуда гозъяыд вылысь!..

Ок, ёна жӧ мичаӧсь овлӧны ӧта-мӧдсӧ радейтысь йӧз кыпыда йӧктігӧн! На вылӧ видзӧдігӧн и мукӧдыслы мӧдіс чайтсьыны, мый тшӧтш и найӧ — быдӧн! — вермас и сяммас татшӧм жӧ лӧсьыда йӧктыны да лоӧ сэтшӧм жӧ шуда. Та бӧрын кыдзи нӧ кутас водзӧ сулавсьыны стен бердын либӧ пукавсьыны гажтӧм улӧс вылын? И со буди нин ставӧн уськӧдчисны, чепӧсйисны йӧктыны, коді кыдзи кужӧ, артмӧ кӧть оз, мед кӧть и оз артмы завклуба да сылӧн том гӧтыр моз, но ӧд лолыд ӧзйӧма жар биӧн, и уна йӧзкӧд орччӧн чеччалан и бергалан, весигтӧ и гӧрӧктылан-сьылышталан на, сы вӧсна, мый пытшкӧсад некыдзи оз тӧр кыськӧ друг лоӧм долыдлуныс!

Выль танец йӧктыны Галя Горицветӧс корис ачыс лесопунктса начальник Николай Демьянович Кувалдин. Том ичмонь виччысьтӧмысла шай-паймуніс, юасяна видзӧдліс верӧсыс вылӧ. А мӧдыс, сэтшӧм долыд да кыпыд, сӧгласа довкнитіс сьӧд юрсиа юрнас.

И со нин том ичмонь, еджыд платтьӧа, сӧстӧм тэрыб сьӧдбӧж моз шуркъялӧ Николай Демьяновичлӧн киясын-сывтырйын: Кувалдинлӧн ӧти киыс пӧся ляскысьӧма нывлӧн коскӧ, а мӧд киыс дона вина тыра кока румкаӧс моз небыда кутӧ Галиналысь кисӧ. Николай Демьянович абуджык Аристарх кодь пельк да вертляв бергалігъясас, но бура жӧ да лӧсьыда йӧктӧ, мичаа нуӧдӧ да гӧгрӧдлӧ гоз пӧвсӧ. Том ичмонь вир-яй тырнас кылӧ, кыдзи вочасӧн пӧсялӧ и пӧсялӧ коскыс вылын начальниклӧн вына киыс, со нин быттьӧ платтьӧ пырыс дзужалӧ-сотӧ, и синъясыс со пӧся да весиг быттьӧ кыдзкӧ улиса югъялӧны, дзирдалӧны, и пырджык чорыдӧн овлысь чужӧмыс небзьӧма, бурмӧма, весигтӧ банйӧма, кутшӧмкӧ гӧгӧрвотӧм жар быттьӧ сідзи и пушкӧ-ыпйӧ Николай Демьянович Кувалдин дінысь, Печорка лесопунктӧн веськӧдлысь дінысь.

Кор йӧктӧмыс помасис, Николай Демьянович шуис шоныдсьыс-шоныда:

— Аттьӧ тэныд, Галина Григорьевна, тайӧ шудасьыс-шуда здукъяссьыс.

— Мый ті, Николай Демьянович, нинӧмысь... — дзикӧдз шӧйӧвошӧ ичмонь.

Да, шӧйӧвошӧ и ёна шызьӧ Галя Горицвет, завклуба Шумовлӧн сэтшӧм на томиник гӧтырыс. Сійӧ оз тӧд, кыдзи колӧ гӧгӧрвоны начальниклысь татшӧм ошкӧмсӧ. И сы вылӧ, Галина вылӧ, сэтшӧм пӧся видзӧдӧмсӧ. И нӧшта код тӧдас на мый...

34

Кор тэ том да вына, кор тэнад некыті оз вись, — лӧсьыд на и уджавны вӧрын, торйӧн нин тӧвся лунӧ, кор абу ёна кӧдзыд, но шондіа, кос, сынӧдыс ыркыд да сэтшӧм сӧстӧм, но сэтшӧм нин сӧстӧм! да быттьӧ быд сӧн пожъялӧ тэнсьыд, и мудзтӧ он кыв, и сьӧкыдкодь пилатӧ киад он кыв, сӧмын и дзужкниталан-лясйӧдлан нэмӧвӧйся пожӧмъяс...

Лун шӧрланьӧ кадыс матысмӧ, а шондіыс сӧмын и удитіс-вермис кыпӧдчыны вӧр пу йылӧдз, сэсся быттьӧкӧ мудзис нин, водзӧсӧ лэптысьны оз вермы, кӧть эськӧ и, видзӧднысӧ, яра ыпъялӧ ачыс, мый вынсьыс нялйӧ, но эбӧсыс абу на ни вылӧ качны, ни пӧся шонтыны. Но сы пыдди кутшӧм мичаа югзьӧдӧма сійӧ кыз лымсӧ, сӧстӧмысь-сӧстӧм лымйӧ тубыртчӧм вӧрсӧ, мыйта би киньяс ӧзталӧма ягыслӧн шылькнитчӧм эрд вылын и лым туктаясӧн шапкаасьӧм пожӧм туганъясын...

Ок, гажа жӧ тӧвся лун! Ок и долыдмӧдӧ ловтӧ!

И сэтшӧм кос — паськӧмыд оз кӧтась, черпуыд оз вильснит кисьыд, ыркыд да, ачыд он пӧсяв ни.

И горасьыс-гора ягын: пушкаысь лыйӧм моз гыпйӧдлӧны пӧрӧдан пуяс, и кын увъясыс сэки йи нёньяс этшӧн сӧмын и резыштчӧны ӧтарӧ-мӧдарӧ. Черӧн керасьӧм шыыд гора, пилаыдлӧн дзужгӧмыс чилӧк гора и аслад лов шыыд тшӧтш жӧ гора.

Ок и уджавсьӧ том мортыдлы татшӧм лунад!

Да нӧшта нин кор тэ кодӧскӧ кӧсъян пановтны: ӧд, буракӧ, быд мортлӧн вирас эм сэтшӧм ыръянлуныс — мед кодӧскӧ пановтны, тэкӧд орччӧн котӧртысьтӧ кӧть уджалысьтӧ, ордйӧдны да медводзын лоны...

А кор жӧ тэ вылӧ, татшӧмыс вылӧ, видзӧдлывлӧ нӧшта и ныв да нимкодясьӧ тэнад вынӧн, тэнад пельклунӧн да удаллунӧн, сэки тэ вӧрсалы ни васалы, ни весигтӧ аслыс Яг-Мортыслы он сетчы! Собалан-чашйысян пусянь пу дінӧдз, пилаыдлӧн чептыс сӧмын на быттьӧкӧ такӧдчылӧ сывтыръя пожӧмлӧн кыз кырсь дінӧ, а пожӧмыс бара нин пурскысьӧма лым пиӧ. И зыртӧ кватитлан да отсалан весавны пучер гӧгӧрысь лым, мед мырйыс эз джуджыдӧн коль... И век тэныд этша, кыпъялысь сьӧлӧмыдлы немтор оз тырмы, лоӧ на чабыртлыны кепысьтӧм киад чер да сапйыны лы моз и йи моз резьмунысь увъяс, а сэсся кватитны чокеръяс да, ур бӧрся вӧтлысьысь тулан моз пелька тюръялігтыр, пысавлыны найӧс увъясысь гольсмунӧм пу йывъясӧ... Шоналӧмыд и пӧсялӧмыд тэ, юрсиыд ляскысьӧма кымӧсад, весигтӧ руд ной спецовкасьыд кыз ру паркйӧ, но немтор — тайӧ бур жар, тайӧ жарыс и кыпыда да шудаа бордйӧдӧ тэнӧ, вӧр пу йылӧдзыс быттьӧ лэбӧдӧ, кӧні мый вынсьыс жӧ яра ломзьӧ-пессьӧ сэтшӧм югыд да сэтшӧма ыпъялысь тӧвся шонді...

Код шуис, мый бензопилалӧн сьӧктаыс матӧ дас кык кило? Оз вермы лоны! Мыйла нӧ либӧ сійӧ Сергейлӧн киясын кажитчӧ косьмӧм сьӧла борд кодьӧн, шаньга мавтан борд кодь кокниӧн! Талун весигтӧ кыкӧн оз удитны весавны пӧрӧдігкежлас пучеръяс дінысь лымсӧ — сылӧн отсасьысь Славка да содтӧд вылӧ воӧм увйысьысь Галя Горицвет, — сэтшӧм удала мырсьӧ Сергей. И кӧть тэрыба пыркйӧ, но оз кыдзисюрӧ швачкӧд пуяссӧ, оз сӧк ни мӧк, а ӧти визьӧджык швачкӧдӧ-тэчӧ: мед чукӧраджык лои пӧрӧдӧмаыс, тракторлы кыскымӧн, а сэсся ӧд бригадир Огнёв некор оз вунӧдлы томиник понӧльяс йылысь, кыдз-мый позьӧ да вермӧ, век нин зільӧ видзыштны найӧс, ловйӧн кольны, мед водзӧ быдмӧны да коркӧ вежӧны ӧнія пӧрӧдлӧм пуяссӧ.

— Но, Серёжа, талун Жбульыдлы миянлысь и бӧжнымӧс не аддзывны, тадзитӧ сеталігӧн, — кашкиг-пошкигтыр шуис Галя Горицвет, кор пуксялісны пажнайтны.

А колӧ шуны, мый Остап Сидорович Жбуль, коді кутіс веськӧдлыны выльӧн лӧсьӧдӧм бригадаӧн, ӧні пондіс мырсьыны этшсӧ тӧдтӧг, быттьӧ нэм чӧжыс чукӧртӧма-чӧжӧма аслыс бригадиралӧм-пӧрӧдчӧм вылас вынсӧ.

Галиналӧн шуӧм вылӧ медводзӧн шыасис Славка:

— Миянлы тэкӧд, тыдалӧ, колӧ вежсьыны местаяснаным, сэки, ме видзӧда да, век тадзи миян пондас уджыс мунны.

— Мыйла нин сідзисӧ друг ковмис? — пырысь-пыр жӧ ёкыштліс синсӧ Майя.

— Галякӧд орччӧн Сергейлӧн мотор выныс и дзоньнас напряжениеыс век ёна содлӧ, — нем мӧвпавтӧг дӧжныштіс Славка. Шуис тадзи да и куканьлӧн кодь рам синъясӧн видзӧдліс жар би гӧгӧр пукалысь выль ёртъясыс вылӧ. Но кор казяліс, мый найӧ быттьӧкӧ виньдылісны сылӧн татшӧм шмонитӧмысь, ачыс ёна шӧйӧвошис, гӧгӧрвоис, мый мыйкӧ не сідзи лои шуӧма.

Славкалӧн паськыд кымӧса, увланьыс ёна йывмӧм-топалӧм чужӧмыс лои дзик нин коньӧрлӧн кодьӧн. Шуис вежсьӧм гӧлӧсӧн:

— Мыйкӧ менам не сідзи шусис, да?.. Ме нинӧм эг кӧсйы некодлы лёксӧ...

— А тэ немтор эн и шу лёксӧ! Мый шогӧ усин? — сьӧлӧмсяньыс моз серӧктіс бригадир. — Мый нӧ лёкыс сыын, кор мортлы бура уджавсьӧ? Торйӧн нин бригадирлы? Сылы ӧд колӧ пример петкӧдлыны...

— Тадзи колӧ, зэв бур, корошо! — ыджыда шуис Майя, коді, дерт, казьтышттӧг эз ов, кыдзи коркӧ ачыс сійӧ татшӧм ногӧн кымын жӧ бытшнитіс Сергейӧс, а сійӧ яндзимысла весиг гӧрдӧдыштліс.

Сӧмын Сергейлӧн медматысса ёртыс, Володя Белых, бригадаын медся варов мортыс, нинӧм эз шу, быттьӧ некутшӧм сёрни эз и кывлы, эз гӧгӧрво ли, мый йылысь сёрнитісны...

Пажнайтӧм бӧрын вуджисны пӧрӧдчыны выль пасека вылӧ, бара на сэтшӧм жӧ ногӧн кутісны уджавны: Сергей пӧрӧдӧ, Славка да Галя лым кодйӧны пуяс гӧгӧрысь.

И тані лоис дзик нин виччысьтӧмтор.

Сергей буретш вӧлі пилитӧ керӧскодь дзиб йылысь кыз пожӧм. А Славка лӧсьӧдчис мышсяньыс, горувсяньысджык нин, йӧткыны пожӧмсӧ кӧрт йыла шы кодь кузь воропа вилкаӧн — мед сійӧ оз шатовмун ёль гуранӧ. Мед зумыдджыка да вылынджык сулавны — ӧд кымын вылӧджык тшукан йӧткан пусӧ, сымын ыджыдджык вынӧн кутан чепӧстны, — лымйӧн тубыртчӧм мыльк кодьӧс бӧрйис аслыс под вылас, ыджыд вутш ли мый ли сэні, кыза тубыртчӧма лымйӧн, да вылісяньыс мыйлакӧ вижӧдыштӧма, вывтас кодь вылас собигмозыс, мед нин помӧдз гӧгӧрвоны, мыйджык тайӧ татшӧмыс, Славка вылісяньыс зутшкис-бытшкис сійӧс аслас ёсь шыӧн. Виччысьтӧг Славка киын кузь зібйыс кытчӧкӧ зэв пыдӧдз гулскысис-пырис, ӧдва эз помӧдзыс. Чуймыштӧм Славка перйылісмоз да выльысь на бырскис аслас шынас, неуна бокӧджык. И сэки зіблӧн ёсь йылыс, Славка, дерт, казявтӧг эз ов, быттьӧ бытшнитчис мыйӧкӧ небыдӧ да весигтӧ ловъя небыдӧ. Но тайӧс гӧгӧрвоӧмыс сӧмын и мӧвкнитіс Славкалӧн вежӧрын. Сы вӧсна мый сійӧ жӧ сутшас, сійӧ жӧ здукас кӧнкӧ пыдіас мыйкӧ лёкысь мурӧстіс, Славка киысь зібсӧ быттьӧ нетшыштісны ыджыд вынӧн да вывлань сетӧбтісны, Славка, нинӧм гӧгӧрвотӧг на, повзис, весьӧпӧрліс, но сэки жӧ лым мылькйыс сы улын ӧдӧба вӧрзис, мыйкӧ зэв ыджыд да сьӧд чеччовтіс му пытшсяньыс, лёкгоршӧн мурзысь-горзысь, да рузум чачаӧс моз ылӧдз брынснитӧдіс-шыбитіс Славкаӧс. Сынисадь повзьӧм Славка пурскысис лым пиӧ, здук кежлӧ вошліс, сэсся бӧр бырснитіс сэтысь, повзьӧмысла дзикӧдз вежыньтчӧм чужӧма, чепӧсйис котӧртны, усьӧ да чеччӧ да котӧртӧ, кык кокӧн и нёль кокӧн котӧртӧ, увлань юрӧн и, кымыньӧн да весиг гатшӧн и... Мед нин сӧмын кыдзкӧ да мыйкӧ ылӧджык пышйыны татысь, кӧні му пытшкӧссяньыс кутшӧмкӧ лёк гундыр уськӧдчис-вувзьысис сы вылӧ!..

Галя Горицвет вӧлі кызь кымын воськов сайын, буретш вӧлі лӧсьӧдӧ пӧрӧдігкежлӧ выль пу. Мыйӧн сӧмын кыліс мурзӧм-горзӧмсӧ, ӧдйӧ веськӧдчис, видзӧдліс да муртса садьтӧг эз усь. Паськыда воссьӧм, сьӧда этшвидзысь гу весьтын кык кок йылас сулаліс код тӧдас мый ыджда ош!!! Узьӧм бӧрас сылӧн, буракӧ, абу на дзикӧдз воссьӧмаӧсь синъясыс, сійӧ дӧзмӧмпырысь да скӧра мурзіс, чушкис да, буракӧ, весиг тшӧтш и сьӧласис. Да — ой-ой-ой! — мӧдіс восьлавны Сергейлань! Морт моз, кык кок йылас воськовтіс!

— Ой... — дзикӧдз вынтӧммӧмӧн-эбӧстӧммӧмӧн лӧвтыштіс Галина да арышмӧм синъяссӧ паськыд вома ош вылысь вештывтӧг мӧдіс бӧрыньтчыны, а сэсся и тшӧтш жӧ пондіс собны-котӧртны лым пиӧд, весиг зырсӧ вунӧдіс шыбитны кисьыс. — Ой-ой-ой! — котӧртӧ да горзӧ Галя, ёна повзьӧмысла немтор быттьӧ оз аддзы нин сэсся, ни нинӧм оз гӧгӧрво.

Куимӧн пӧвстсьыс Сергей казяліс гуысь чеччыштӧм ошкӧс медбӧръяӧн, сы вӧсна мый копыртчӧмӧн вӧлі пилитчӧ, а пила дзужгӧм шыад он на и быдторсӧ кыв. Содтӧд вылӧ — топӧдны кутіс пила чепсӧ, ӧд пожӧмыс ёнакодь мышвыв вӧлі нёровтчӧма, да моторыс нӧшта нин ёнджыка жвиньгис. А кор сэсся Сергей бергӧдчыштіс да кӧсйис тшӧктыны Славкалы, мед сійӧ вынысьджык йӧткас пусӧ, вӧлись казяліс, мый тані лоӧма. И тшӧтш жӧ повзис, сӧнъясас ыджыд вынӧн ыткӧбтіс вирыс, и муртса тшӧтш жӧ эз чепӧсйы пышйыны. Но ӧд абу ӧмӧй сійӧ вӧралысь? Эз ӧмӧй сійӧ, мыйӧн помнитӧ асьсӧ, век нин пищальӧн ветлыв? Да и кымынысь нин паныдасьлывліс ошъясыдкӧд?.. Сійӧ гӧгӧрвоис, мый ӧні пышйыны некытчӧ нин он удит. Узигкостаыд гусьыс тадзи лэптісны да, ошкыс помӧдз ярмӧма и скӧрмӧма. А, гашкӧ и, Славкаыс ёсь вилканас розьӧдіс на кыткӧ прамӧя...

Сергейлы ковмис лэптыны черсӧ, веськыда сы вылӧ локтысьлы паныд лэптыны... Гашкӧ, ошкыс и ачыс вӧлі кутшӧмакӧ чуймыштӧма татшӧм ногӧн садьмӧдӧмсьыд, сэсся со ӧд и сибдӧм пила век на дзужгӧ-таргӧ, ставсьыс таысь шензьытӧг он ов, кӧть тэ и ош, вӧрыслӧн кӧзяин... Мурзіг-сьӧласигтыр, кык кок йылас — но дзик жӧ нин ёна скӧрмӧм морт кодь! — ош бара на воськовтіс ньӧв вуж моз зэвтчӧм Сергейлань, весигтӧ водз лапаяснас код морт моз жӧ шенасис. И вӧралысь-пӧрӧдчысь Сергей Огнёв бокисяньыс моз мый вынсьыс сапыштіс сылы чер лэчыднас юрас, пель вужъяс, и тайӧ пӧсь здук кежлас лолӧм муртавны позьтӧм вынысла черыс сылӧн сатшкысис нюдз ловпуӧ моз, тышкӧдзыс сапкысис ош юрӧ, Сергей весиг эз вермы нетшыштны пырысь-пырсӧ да ӧдйӧ чеччовтіс коз пу сайӧ, а ош сэні жӧ нямыльтчис-усис, вирӧн ойдіг пондіс нӧйтчыны-пессьыны, лапаяснас кыдзисюрӧ борсьӧмӧн быттьӧ кӧсйис на кутны пытшкӧсас петысь ловсӧ, но сэтшӧм выннад да сэтшӧм сатӧкинӧ лӧсыштӧм бӧрад кысь нин кутан...

Ньӧжйӧникӧн лӧнис сэсся ыджыд ош, помӧдз эз и удит пальӧдны чӧскыд унсӧ, эз вермы помавны ассьыс ош вӧтсӧ. А Сергей вынтӧма лэдзчысис-нёровтчис йизьӧм кырся кыз пожӧм дінӧ, ки и кок, и быдлаті сылӧн тіраліс, вӧлі помӧдз мудзӧма, мудзӧма... Быттьӧ тайӧ кучкӧмас сійӧ сетіс олӧм чӧжнас чукӧрмӧм став вынсӧ ассьыс... А сэсся, водзӧсӧ, гашкӧ и, некор нин оз лолы сылӧн татшӧм выныс...

Нёльӧд ош тайӧ сылӧн. Нёльӧд... Но ӧд ӧні тайӧс пищальтӧг лои чергӧдӧма... Пищальтӧг! Куш сӧмын чер помысь... Вӧлисти Сергей пондіс лӧньыштны да бӧр бур садьӧ воны. Сылы весиг долыд лои, нимкодь, окота лолі вӧр тырнас гораа гӧрӧктыны-серӧктыны, но серамыс эз пет сы пытшкысь, буракӧ, дзикӧдз вылӧ бырӧма-вошӧма.

И сэки сы дінӧ котӧрӧн бӧр воис Галя Горицвет, но ӧні нин сылӧн киын, лым коян пипу зырйыс пыдди, вӧлі кузь воропа чер...

— Тэ нӧ ловъя на, Серёжа?.. Тэ сійӧс... этійӧ... — Том ичмоньлӧн гӧрддзасис горшыс кутны вермытӧм синваысь, ачыс сійӧ дзик нин вынтӧммӧмӧн лизгырмуніс джынвыйӧ орӧдӧм пожӧм дінӧ да гӧлӧс тырнас бӧрддзис.

— Мый нӧ тэкӧд лои, Галя? — шӧйӧвошис Сергей, ӧні нин дзик мӧдарӧ.

— Ме чайті... сійӧ... тэнӧ... сёйис! — пондіс шуавны ичмонь синва сора мыкталӧм пыр.

— Да кыдзи нӧ сійӧ вермас сёйны менӧ? Паськыд чера вӧралысьӧс? — Галяӧс лӧньӧдны зілиг шуис Сергей и сэки казяліс, мый ачыс буриника лӧньыштіс нин. Отсаліс бӧр сувтны ичмоньлы, весигтӧ сибдӧм лымсӧ пыркӧдыштіс куртка вывсьыс.

А мӧдыс, том ичмоньыс, синва тыра пӧсь синъясӧн видзӧдіс сы вылӧ, видзӧдіс и видзӧдіс. А сійӧ, ошкӧс муртса на чергӧдысь Сергей Огнёв, воча видзӧдіс ичмонь вылӧ, коді вӧлі медся том нывсяыс на том да мича. И друг быттьӧ мыйкӧ вӧрзис Сергей пытшкӧсын, сьӧлӧмас ли кӧн ли, кыліс сійӧ тайӧ вӧрзьӧмсӧ, дерт, шуны эз куж, кыдзи да мыйджык лои, но мыйкӧ лои сылӧн, лои... А, гашкӧ и, вӧліс нин мыйкӧ да эзджык на тӧдчы? А ӧні, татшӧмасӧ пыркмунлӧм-зымквартлӧм бӧрас, здук кежлӧ ясыда югзьыліс пемыд вӧрын чардыштігӧн моз?..

Котӧрӧн воисны черъяса мужичӧйяс, а сэсся тшӧтш и пищаля мастер. Володя Белых гымӧдіс-воис трактор вылас. Кутісны видлавны лӧньӧм нин ошкӧс. Тайӧ вӧлі нин бура ёнмӧм-сӧвмӧм гундыр, ар вит-ӧ-квайта, гуас дыр куйлӧмысла пемыдруд гӧныс уналаті быттьӧ гынмыштӧма.

Ӧдва нетшыштісны кыз лыа юрсьыс тышкӧдзыс сибдӧм черсӧ Сергейлысь.

— Но, бура жӧ и зваркнитӧмыд... — медъёна шензис Володя.

А сэсся мӧдісны шмонитӧмӧн казьтывны, кыдзи да мый ставыс лои...

Кысянькӧ му пытшсяньыс виччысьтӧг петысь ярмӧдӧм зверӧн лэбовтӧдӧм Славка, дерт жӧ, садь быртӧдзыс повзис. Да и коді эськӧ мӧд, вӧлі кӧ сы местаын, эз повзьы!.. Садьсӧ воштӧм Славка уськӧдчис котӧртны делянкаӧд. Сылы чайтсис, мый ошкыс котӧртӧ-вӧччӧ сы бӧрся, сӧмын сы бӧрся! Сійӧ кӧч моз кокниа да пелька чеччовтліс пӧрӧдӧм пуяс вомӧн, а кор сконъясьліс да усьліс, дзодзув моз пелька жӧ тюркнитліс улітіыс, код тӧдас, кыдз-мый сӧмын тӧрліс сэті писькӧдчынысӧ. Усьӧ, да чеччӧ, да котӧртӧ и горзӧ делянка пасьтала. Сэсся ур моз чеччовтіс да кутчысис кияснас пожӧмлӧн улыс кыз увйӧ, тривкйысьӧ кокъяснас, дзоньнас тушанас, кыскысьны-кайнысӧ выныс оз тырмы, а ошкыс ӧд, вӧтӧдас да, пырысь-пыр и тшапнитас сійӧс кокъясӧдыс. Сэсся сійӧ сідзи и бӧр пурскысис лым пытшкӧ да, вурдысь моз, пондіс юрнас и кинас кодйысьны-пырны, пыр пыдӧджык кыз лым пиӧ...

Славкалӧн лёкгоршӧн горзӧмысь да сынисадь котӧртӧмысь став йӧзыс, коді вӧлі делянкаын ёна жӧ повзисны да сюв-сявмунісны коді кытчӧ веськалӧ. Коді — мастерскӧй участокса будкаяслань, а коді и тракторъяслань. Горзӧм, чилзӧм да весиг бӧрдӧм!.. Быттьӧ му вежандырыс воӧма!.. Ӧти олӧма нин нывбаба, кодлӧн эз нин сэтшӧм тэрыбӧсь да вынаӧсь вӧвны кокъясыс, чашнитіс-пӧрччис вывсьыс фуфайкасӧ, неважӧн на и пасьтавліс выльӧс, дзумгыліс сійӧс жар биӧ да, мыйкӧ лёкысь горзігтыр, пондіс мый вынсьыс шенасьны ыргысь-тшынасьысь кышӧднас. Дерт, сійӧ кыськӧ кывлӧма нин, мый ошъяс пӧ медъёна полӧны биысь. Ӧні тайӧ тьӧтӧыс ӧнтая ловъя ош дорысь на ярджыка вувзьысис коньӧр Славка вылӧ татшӧм выль да шоныд кышӧд сотӧмысь — мед пӧ ӧні жӧ вӧлі мынтӧма донсӧ! Выльӧс ньӧбӧма ли!

Ок и сералыштісны жӧ!

Но сы пыдди мастерскӧй участоклы виччысьтӧг лои содтӧд чӧскыд да пӧтӧс сёян — свежӧй ош яй.

А Славкалы ӧнісянь кӧвъясис выль ним — Ош кыйысь, Медвежатник. Лесопунктын сэсся сӧмын сідзи и кутісны тӧдны сійӧс.

35

Воис март — медводдза тувсов тӧлысь, календар серти кӧ, а миянын, дерт, войвылад ёнасӧ нинӧмӧн оз на и торъяв сійӧ февральысь. Гашкӧ, сӧмын шондіыс лун сьӧмӧсъяснас неуна вылӧджык кыпӧдчылӧ, сӧдзджык да югыдджык лоӧ ывлаыс, лӧзов руа, да медводдза войтва жебиника заводитӧ тёпкӧдчыштны. А кӧдзыдыс оз на быттьӧ и мӧвпав личӧдыштны. Кыдзи и век овлӧ, мартсӧ бара на шуисны ударнӧй тӧлысьӧн. Сэтшӧм нин шуд да пай усьлӧма коркӧ мартыслы — лӧз югыдӧн вочасӧн сӧдзмысь кӧдзыд на тӧлысьыслы... Зумыд и шыльыд тӧвся туйясӧд колӧ на удитны кыскыны ылі ягъясысь кыдз позьӧ унджык на вӧр — ӧд регыд сэсся вӧрзяс жӧ сывны, туйяс нильзясны, шоръяс письтасны, паськыд нюръяс ойдасны ваӧн, — и видлы сэки бура тыртны плантӧ... И со — Коми му пасьтала, да, буракӧ, кӧні эмӧсь вӧръяс, страна пасьтала гымгӧ, дзужгӧ ударнӧй тӧлысь — МАРТ! Бригадаяс мырсьӧны-зільӧны пӧсь петмӧныс, весигтӧ кымӧсъяс вывсьыныс ньылӧмсӧ некор чышкыштны. А рытъяснас контораын, планёрка дырйи, Кувалдин водзӧ на жуглӧ ыджыд юрсӧ, кыдзи эськӧ унджык на босьтны-курыштны тӧвся туйӧд вӧрсӧ, да мед эськӧ Енмыс, Петыр да Павелыс ли, эз на личӧдны кӧдзыдъяссӧ, дырджык на кутісны тӧвся туйяссӧ.

— Дерт, ладаа ми вӧчим, мый ас кадӧ котыртім выль бригадатӧ, — сёрнитіс планёрка вылын Николай Демьянович. — Но бара мӧдар боксянь кучкис миянлы тайӧ — ӧні вӧрыс оз тырмы сійӧ делянкаад тӧлысь помӧдзыс, сывны заводитчытӧдз... Начальник мӧвпалыштіс, гораа шлочйӧдлыштіс чунь помъяснас. — Буракӧ, ӧти бригада ковмас мӧдӧдны веськыда пӧрӧдчӧм-кыскасьӧм вылӧ, мед машинаястӧг, куш сӧмын тракторӧн дернитны ю дорас. Тадзинад ми ӧтчыд лыйӧмӧн кык кӧчӧс кыям, ӧти лэчкӧ кык сьӧла пырас. Ӧтарсянь кӧ — мукӧд бригадаяс бура вермасны пӧрӧдчыны ӧнія делянкаын. А мӧдарсянь кӧ — тракторӧн веськыдатӧ кыскасигӧн ӧти бур бригада ӧтнас вермас муркӧдны-путкылявны код тӧдас мыйта, да нӧшта нин вынсьӧдны кӧ сійӧс улыс складса пилитчысьясӧн. Будь здоров позьӧ сэки шырзьыштны!.. Сідзкӧ, сідзи и вӧчам. И тайӧ зэв кывкутана операция вылас мӧдӧдам Сергей Огнёвлысь бригадасӧ. — Начальник водз чуньнас тувкнитліс карталань да стӧчмӧдіс. — Со татчӧ, Гора-Ёль дорӧ... Тэныд, Огнёв, вӧралысь мортлы, местаясыс сэні тӧдсаӧсь. Ачыд бӧрйы мичаджык пожӧма яг, мед ёль дорӧдзыс матынджык вӧлі, да и пызйышт мыйта верман!.. Сӧмын ошъяскӧд сэні эн нин вермась-а, — шмонитӧмӧн помаліс Кувалдин.

А Сергейлӧн вӧрзис сьӧлӧмыс, быттьӧ кытчӧкӧ йирӧ суныштіс велалӧминсьыс. А сэсся и сьӧлӧмыс ёкыштчис сылӧн, паныд сувтіс тадзисӧ вӧзъянаыслы. Дерт, Сергей эз повзьы сыысь, мый вӧрын ковмас мыйтакӧ олыштны, посёлокысь бокын — балок кыскин сэтчӧ да кӧть мыйта ов, а сэсся и уджыд дзик орччӧн, эстшӧм мича вӧр, дзик берег дорын, ӧти тӧлысьнас позьӧ сымда пӧрӧдны и кыскыны, сымда сьӧм лиыштны-курыштны... Сідзтӧ эськӧ и сідз. Но ӧд сэні — Гора-Ёль! Сьӧмга кульман ю! Ӧд буретш сэтчӧ, гашкӧ, и медуна катлӧ тайӧ дивӧ кодь чериыс кульмӧдчынысӧ, мед лэдзны пӧк да нек да мед сэсся выль ловъяс чужисны. Ӧд куш нин сӧмын видзӧдлынысӧ любӧ, кыдзи мукӧдлатіыс, ва ув изйӧн топыдджыка потшӧминъясті, нюжпу кодь гырысь черияс ызгысьлӧны васьыс да чеччовтӧны изъяс вомӧн, нинӧм оз кут найӧс, море дорсянь катӧны и катӧны бӧрйӧм местаӧдзныс. Сійӧ жӧ Гора-Ёльӧдзыс катӧны.

Эстшӧм черияс!

Ӧні, дерт, ёнакодь нин куштісны-кералісны Гора-Ёльыслысь берег дор вӧръяссӧ да юыс тӧдчымӧн ляпкаліс-косьмис. А мичаӧсь сэні ягъясыс вӧліны, Сергей помнитӧ на найӧс. И матынӧсь ю дорсяньыс — пӧрӧдін да сӧмын и неуна кыскышт, вӧлӧн кӧть тракторӧн, кузь туй вӧчны оз ков. Ставыс джуджыд мича пожӧм сись моз дізьвидзӧ, татшӧм мича вӧрнад кыдзи нӧ планыд оз тыр. И сьӧм локтӧ бура, премия век сетӧны лышкыда... А мый та бӧрын, берег доръяссьыс став вӧрсӧ дзикӧдз шырзьӧм-куштӧм бӧрын, вермас пыдӧсӧдзыс косьмыны юыс да весиг некыті сэсся лоӧ катны мир пасьталаас медчӧскыд черилы, Королева-черилы, — таӧдз миянлы могыс ичӧт, не миянлы та йылысь думайтны. Мед, кодлы колӧ, мӧдъяс та понда песӧны юрнысӧ. А миянлы колӧ талун тыртны план. Премияӧн лышкыда сьӧмӧсалӧм унджык сьӧм миянлы талун и быд лун колӧ!..

Да ӧд буретш да сійӧс, Сергейӧс, и ыстӧны сэтчӧ — вӧралысь мортӧс, вӧр-васӧ, гашкӧ, ставсяыс медся радейтысьӧс. Но, Николай Демьянович, но Кувалдин, сы вылӧ, Сергей вылӧ, лёктӧ песӧм вӧснаыд нин кӧ мӧдӧдан мортсӧ Гора-Ёляс-а?.. Браконьеравны быттьӧ мӧдӧдан, ловъя вывсьыныс водзӧ на пӧдтыны чими-черияссӧ, кодъяс вылӧ пӧтлытӧм горш морт сідз нин быд ногыс усьласьӧ, кыдзи вермӧ, сідзи и кыйӧ, весиг сы понда ас кодьыс жӧ мӧд мортлысь ловсӧ босьтны дась...

— Ме эськӧ и гӧгӧрвоа тэнӧ, Николай Демьянович, — шуис татшӧм нога мӧвпъяссьыс ёна ырзьӧм Сергей. — Ставсӧ гӧгӧрвоа... Вӧрыд колӧ... Квартал помасьӧ и... Гӧгӧрвотӧг ог ов ме тайӧс, Николай Демьянович... Но ӧд берегдорса пӧрӧдчӧмсӧ важӧн нин дугӧдлісны... Торйӧн нин Гора-Ёль дорсӧ оз позь водзӧ керавны — сьӧмга ӧд сэні рӧдмӧдчӧ, он ӧмӧй тэ тӧд тайӧс?.. Сэсся ӧд и лесникным миян, Ефанов, оз лэдз сэні пӧрӧдчынысӧ.

— А тайӧ нин абу тэнад шогыс, — кутіс дӧзмыны Кувалдин. — Лесничӧйкӧд менам водзвыв нин сёрнитчӧма.

— И тшӧктіс кайны? Лэдзис?! — чуймис Сергей.

— Мортыс ӧд абу жӧ дзик юртӧм! Оз ов куш сӧмын ас пондаыс! Кӧть и абу пӧрӧдчысь, бура гӧгӧрвоӧ, мый тӧв помасьӧ, ударнӧй тӧлысь вӧрын...

— Да кыдзи нӧ... Оз позь сэні... Кӧть сэсся ударнӧй... — дзикӧдз падмис Сергей. — Ударнӧйыд мӧд во бара на лоӧ, а Гора-Ёльыс дзикӧдз бырӧ.

— Тырмас сэсся больгынытӧ, — керыштіс Кувалдин. — Тшӧктӧны кӧ, колӧ вӧчны. Аски жӧ чукӧрт бригадатӧ, да петкӧдлы быдӧнлы, кыдзи тэ верман уджавны.

— Ог, ме сэтчӧ ловъя юрӧн ог кай, — лӧня, но падъявтӧг нин шуис Сергей. — Татшӧм лёктор ме ог вермы вӧчны, сьӧлӧмӧй оз лэпты.

Сергей вуджӧдчис видзӧдласнас начальник вывсянь мастер вылӧ — мӧдыс чӧв оліс, но Сергейлӧн и сытӧг нин кокньӧдіс лолыс вылын: ӧд колана кыв сылӧн лои шуӧма, ставсӧ бур ногӧн вежӧртӧма.

— Но, лады, шуам, огӧ кайӧй сэтчӧ, — быттьӧ личлэдзліс начальник. — Но сэки кытысь вӧрсӧ босьтам плансӧ тыртӧм могысь? Мыйӧн пондам мынтысьны йӧзыслы ударнӧй тӧлысь шӧрын кӧ немтор лоӧ пӧрӧднысӧ?

— Колӧ ӧні жӧ писькӧдны выль делянкаӧ туй!

— И воштыны та вылӧ быдса вежон, не кӧ унджык на? Быдса мастерскӧй участоклы?

— Нинӧм он вӧч! — асланьыс водзӧ синіс Сергей. — Водзвыв кӧ эгӧ сяммӧй бура думыштны, ковмас и воштыны.

— Эгӧ сяммӧй думыштны! — нерыштіс Кувалдин бӧр нин лыбӧм скӧрлунӧн. — Век тай со виччысим, кор тэ, умник, велӧдан миянӧс... Сідзкӧ, он мун?

— Ог, сьӧлӧмӧй оз лэпты... Да и оз позь... А сэсся, — Сергей коставліс: шуны али не нин помӧдз, — а сэсся, Николай Демьянович, абу ӧмӧй нин кад дугӧдчыны татшӧм тамыша тойсьӧмсьыс? Ӧти лунысӧн уджалӧмсьыс? Эз ӧмӧй водзвыв позь бурджыка мӧвпыштлыны сійӧ жӧ ударнӧй мартыс йылысь да артыштны ставсӧ? А не син ни пель пычкысьны-жугӧдчыны сэсся, кӧні колӧ и оз ков?

Тані Сергей вылӧ, бур ногӧн кӧ быттьӧ, Кувалдинлы лӧгсӧ водзӧ лэптыны вӧлі, дерт, дзик нин нинӧмысь. Сылы, лесопунктса начальниклы, тӧдӧмысь, коліс водзвыв артыштны ставсӧ, торйӧн нин тӧвся туйяс усигкежлӧ: уна-ӧ на колис вӧрыс тӧвся делянкаясын, кыдзи сійӧс позяс бурджыка босьтны. А то видлы писькӧдны выль туй, кор лымйыс голяӧдзыд да став вужля и мыр шылькнитӧма... Сідзи эськӧ и эм ставыс тайӧ, но Кувалдинлӧн лӧгыс водзвыв нин чӧжсис Огнёв вылӧ, а ӧні содтӧд на дӧзмӧ вӧлі сылысь сёрнисӧ кывзігӧн... «Аддзысьӧмаӧсь велӧдысьяс! — дӧжнасис сійӧ ас кежас. — Видлінныд эськӧ асьныд ме местаын бергавны! Зырымбедьяс!»

А гораасӧ шуис венны позьтӧм чорыдлунӧн:

— Но, лады. Сідзи и тшупыштам, — сійӧ тӧдчӧдӧмӧн чӧвтліс жӧ видзӧдлассӧ мастер вылӧ, — талунъя лунсянь тэ сэсся абу нин бригадир.

— Николай Демьянович... — повзьӧмӧн вӧлисти восьтыліс вомсӧ мастер.

— Тырмас! — Кувалдин гымӧбтіс кулакнас пызан пӧвйӧ. — Тырмас тані анархия вӧчны! Меным уджавны колӧ! Менсьым план требуйтӧны, чёрт возьми! А меным тані, вӧр лэдзӧм пыдди, синва лэдзӧны: ю косьмӧ, черияс оз вермыны уявны... Да мый нӧ меным тэнад чериясысь! Меным найӧс сідз пызан вылӧ ваясны! Сы вылӧ чери кыйысьяс эмӧсь... А тэ... А тэ бурджык нин веськыда шу, мый абу окота тэныд аслад мамзельяс дорысь мунны посёлокысь!

Быттьӧ лэчыд пуртӧн кырыштіс Сергейӧс наяна да весиг быттьӧ зывӧка шуӧм «мамзель» кывйыс. Сійӧ ӧдва-ӧдва кутчысис, мед не вочавидзны татшӧм жӧ ногӧн, весиг ачыс оз тӧд, кыдзи вермис кутчысьнысӧ. Шуис кывъяссӧ вежӧр пырыс бура сӧдзӧдӧмӧн:

— Кывзы, начальник. Некод оз кор миянлысь, некод мырдысьӧн оз тшӧкты миянлы, мед ми кералім сійӧ увсӧ, код вылын асьным жӧ и пукалам. Кылан тэ, государствоыс оз кор ни оз требуйт тадзисӧ уджавны, тадзисӧ вӧчны. Государствоыс оз тшӧкты, мед ми вӧрсӧ лэдзигӧн няйтӧсьтім да косьталім сьӧмга кульман ёльяс да юяс, пазӧдалім дозмӧр койтъяс. Миян бӧрын кутасны на жӧ овны йӧзыс, налы став тайӧ бурыс да мичыс ковмас на жӧ...

— Да вай дугды тэ! Теоретик петӧма! Тырмас больгынытӧ, пельяс сьӧдмисны! — Кувалдин ырыштчанаа сувтіс.

— Велалӧма быдӧн вылӧ горзыны! — Сергей сувтіс жӧ воча. — Но кывзы тэ, Кувалдин... Мӧдӧдан кӧ тэ кутшӧмкӧ бригадаӧс Гора-Ёльӧ, ме... Ме тревога лэпта... Боевӧй тревога. Рыбнадзорӧ шыӧдча, райкомӧ... Да кӧть кытчӧ! Гӧгӧрвоин? А сэсся кӧ и тайӧ оз отсав, ме ачым, ӧтнам, муна Гора-Ёляс, сувта пищальӧн, да видлы тэ сэки, Кувалдин, кӧть ӧти пу пӧрӧдны!

— Да тэ нӧ мый... Дзикӧдз йӧймин... — Николай Демьянович ёна чуймӧмысла весигтӧ шатовмуныштіс бӧрвыв.

Сергей ярмӧмӧн бергӧдчис да и петіс кабинетысь, бӧрсяньыс сӧмын и шковкнитіс-йиркнитіс ӧдзӧсыс.

Гортас сійӧ ставтор йывсьыс бура висьталіс Володялы.

— Да-а, трасичаыд, рокыс топыда мӧдіс сукмыны! — Белыхлы вуджыштіс жӧ Сергейлӧн кустӧм на жарыс. — Сэтчӧдз вермас сукмыны, мый сэсся и паньыштнытӧ он вермы! Паньыд сулавны пондас...

Аски асывнас найӧ, быттьӧ нинӧм сэтшӧм-татшӧмыс эз и ло, кайисны ягӧ. Вӧтлыны Сергейӧс вӧрысь некод жӧ эз во. А кор сэсся сійӧ, пажнайтігӧн нин, висьталіс войтырыслы начальствокӧд тадзи зыксьыштӧм йылысь, медводзӧн ырсмуніс Майя.

— Да, сё лешак, Сергей, мый нӧ тэ сідзи сорстӧ лэпталан! Увтӧм пу йылас каттьысян... Тадзинад вед, усян да, став лысьӧмтӧ чегъявлан... Татшӧмторсьыд вед начальникыд оз прӧстит тэнӧ... Некор нин оз прӧстит...

— Кывзы, Майя... Тэ сӧмын бура кывзы и эн лӧгась... «Оз прӧстит...» Ёна тай колӧны меным сылӧн прӧститӧмъясыс! Ме нӧ мый — Кувалдин вылӧ али мый уджала? А? Кӧзяин али мый меным Кувалдиныс? Купеч?.. А ме — сылӧн батрак? Ме государство вылӧ уджала да, кӧсъян кӧ тӧдны, государство вӧснаыс тшӧтш кывкута... А сійӧ, мый кӧсйӧ керны тэнад дона Кувалдиныд, буретш да и государственнӧй интересыслы паныд мунӧ...

— А мыйла нӧ тэныд колӧ ставсяыс медъёна та понда вийсьынысӧ? — зілис на эскӧдны Майя. — Тэнӧ вед всё равно оз кывзыны, абу на ыджыд начальникыс да... Ми кӧ огӧ мунӧ, мӧдъясӧс ыстасны... Миянлы нӧ мый? Кытчӧ ыстасны — сэтчӧ и мунам, мый тшӧктасны — сійӧс и керам...

— Ӧні оз нин позь тадзисӧ, Майя! Оз нин позь тадзисӧ овны да уджавны. Кор делӧыс мунӧ вӧр-валӧн, миян дона мунымлӧн водзӧ олӧм йылысь, — некутшӧма оз нин позь лоны кывтӧм пемӧснас. Быд мортлы! Ыджыд чиналы кӧть чинтӧмлы!.. Ӧти нем думайттӧг керыштіс понӧль, мӧд, чинаджык, шырзис берегдорса вӧръяс, коймӧд нырис-пазӧдіс дозмӧр койт, нёльӧд лэдзис сӧдз юӧ нефть да яд... Со и чукӧрмӧ, дзоньнас кӧ босьтны... Ставыс бырӧ да чинӧ... Ӧні абу нин сэтшӧм коланлуныс, мед эськӧ сьӧдас нырны, вӧрнымӧс кыдзи колӧ и оз ков пазӧдны... Вуж выйӧныс орӧдны вӧр-ванымӧс...

— Гашкӧ, эськӧ и, ставыс тайӧ сідз, Сергей... — воча ышловзис Майя. — Но ӧтнадсӧ нӧ тэ кыдзи верман паныд сувтны? Кор быдлаын шаляй-валяй вӧчсьӧ?.. Куш плешкӧн пач люкалӧм артмӧ... Ассьыд мича плештӧ сӧмын и пазӧдан, — нюмъёвтӧмӧн помаліс Майя.

— Миянлы эськӧ колӧ ӧтвылысьӧнджык сувтны Серёжа дорыс... Торйӧн нин ӧні... — шуис Галя Горицвет, мугов чужӧмыс сылӧн ломзьӧ, и он тӧд, мыйысь ёнджыкасӧ — би жарысь али пытшкӧсас ыпъялысь вензьӧм-вийсьӧмысь.

Гора-Ёльӧ пӧрӧдны вӧр мӧдӧдісны Остап Жбульлысь бригадасӧ.

Сійӧ жӧ рытнас сиктӧ, лесник Ефанов ордӧ, мӧдӧдчис Сергей Огнёв.

— Павел, тэ нӧ эн али мый кывлы, мый кайисны пӧрӧдчыны Гора-Ёльӧ? — пыригкостіыс на юаліс Сергей, ыджыд жырйын лесник пукаліс ӧтнасӧн.

— Тӧда ме, — быттьӧ нинӧм абу и вӧвлӧма, вочавидзис мӧдыс.

— И тэ лэдзин муннысӧ? Немтор эн шу паныд?

— А мый нӧ ме верма вӧчны, Сергей? — ачыс воча юаліс лесничӧй, жебиник кинас пидзӧссӧ тапкӧдіг. — Кыдзи нӧ ме верма венны Кувалдинӧс? Ме кӧть эськӧ и сувті сылы туй вомӧн, сійӧ всё равно чужйис эськӧ менӧ сэтысь кычипиӧс моз. Сылӧн жӧ — вын, Сергей, став начальствоыскӧд топыд йитӧдъяс... Пондан сыкӧд царпасьны-борсьыны да он и казявлы, кыдзи тодмышкаласны... А кытчӧ ме сэки муна?.. Тэ моз пӧрӧдчыны вынӧй абу...

— Да тэ нӧ мый, Павел? Кыдз нӧ тадз позьӧ? — чуймис Сергей лесниклӧн татшӧм сёрниысь и коньӧрлунысь. — Да ӧд тэнӧ сы вылӧ и индӧма — мед дорйыны вӧрнымӧс... Власьтӧн и законӧн тэнӧ сувтӧдӧма тайӧ ыджыд делӧ вылас. А тэ мый вӧчан? Кыдз нӧ тадз позьӧ?

— А мый нӧ законыд, Сергей? Законтӧ ӧд кодарӧ на бергӧдан... А Кувалдиныд быдтор вермас кӧть кодарӧ бергӧдны... Сыкӧд водзсасьны — мый пачкӧд люкасьны... Торйӧн нин миян татӧні, ылі сьӧд вӧр пытшкад... — Павел кузя ышловзис, чӧскыда нёньыштіс сигарет тшынсӧ ньӧжмыд кыз вом доръяснас. Сійӧ кӧсйис на нӧшта мыйкӧ шуны, но падъялыштіс на. Но тайӧ шуны кӧсйӧмыс, тыдалӧ, ӧдйӧ вынсяліс сы пытшкын, и мортыд сэсся эз вермы водзӧ кутнысӧ сійӧс:

— Кысь нин меным, Сергей, воча люкасьны Кувалдинкӧд. Ме весигтӧ... Ме немысь-немтор ог вермы вӧчны, кӧть эськӧ и тӧда... мый сійӧ... узьліс менам гӧтыркӧд...

— Коді узьліс тэнад гӧтыркӧд?! Ок тэ, каналльӧ! — восьса ӧдзӧсын сулаліс керкаса кӧзяин, Рысь Кузьма, Павеллӧн батьыс. Сійӧ сулаліс ярмӧм гӧрд петук моз чошкӧдчӧмӧн-тшӧтясьӧмӧн, быттьӧ дась вӧлі пырысь-пыр жӧ уськӧдчыны сылы паныд лоӧм мӧд петук вылӧ. — Тэ мый тані, недӧкунь омӧлик, йӧзыслы нинӧм абусӧ бызган?

Павел, буракӧ, яндзимысла кызӧктіс, сэсся вывтіджык кузя кызіс-кашляйтіс. Медбӧрын вочавидзис жӧ батьыслы, но ӧні нин кытшлалыштӧмӧн:

— Йӧзыс тай, батьӧ, сідзи сёрнитӧны-а... Быдторсӧ...

— Ок, каналльӧ! Но гад! Ме сійӧс сьӧмгаӧн чӧсмӧда, меддона гӧсьтӧс моз, а сійӧ... Но сӧтана, да ӧд збыль кӧ тайӧ... ме петкӧдла на кос кӧлеса да ва кӧлеса! Ті онӧ на тӧдӧй Рысь Кузьмаӧс! — Старик вӧлі сэтшӧма ярмӧма, мый пондіс вылӧ лэптӧм кыкнан кулакнас пыркӧдны. — Оз ков найӧс лэдзны Гора-Ёляс, Сергей! Ме верма сувтны сэтчӧ тэкӧд орччӧн, пищальыс менам бура на инмӧ... Каналльӧ чукӧр! Сӧтана чукӧр!.. Тані тэ, нэмӧвӧйся олысь, ӧти чери кыян аслыд сёйӧм вылӧ, и тэнӧ жӧ дасьӧсь судитны, тюрмаӧ пуксьӧдны. А сійӧс, небось, оз тӧдны, мый дзикӧдз нин косьтісны Гора-Ёльсӧ. Дзикӧдз нин пежӧсьтісны Печора-матисӧ... Каналльӧяс! Кӧзяеваӧн шусьӧны! Тьпу!.. Ог лэдзӧй сэсся найӧс, Сергей, Гора-Ёльнымӧ!..

Мӧд лун асывнас Сергей эз пет удж вылӧ. Ӧдва-ӧдва вермис виччысьны ӧкмыс час воӧм — кор контораясын заводитӧны удж — да и пондіс звӧнитавны.

36

Сійӧ жӧ асывнас клубӧ мунігӧн Аристарх Шумов зурасис-паныдасис лесопунктса начальниккӧд да ӧтчыдысьӧн видзӧдлӧм бӧрын пыр жӧ гӧгӧрвоис, мый Кувалдин скӧр, лӧглуныс пуӧмӧн пуӧ сы пытшкын.

— Асывсяньыс тшыкӧдісны настроениенытӧ? — вежавидзӧмӧн юаліс Шумов.

— Эн нин шу, Аристарх Иванович! — скӧрысь вочавидзис Кувалдин. — Кывзы, вай кежалам тэ ордӧ, сёрнитыштны колӧ.

Кежисны.

— Вирыд пузьытӧдз скӧрман татчӧ, Аристарх Иванович! Буракӧ, дзикӧдз нетшкыны ковмас ёг турунсӧ-йӧнсӧ лесопунктысь, морт комынӧс кымын, кытчӧдз дзоньнас мусӧ эз на ёгӧсьтны.

— Но тайӧ оз-ӧ нин война кодьӧн ло, Николай Демьянович? — ӧдйӧ да гӧгӧрвоӧмӧн донъяліс татшӧмтортӧ Шумов. — Водзджык оз-ӧ на ков кыдзкӧ небыдджыка, кыдз шуласны, мирнӧй ногӧн видлыны вӧчны...

— Этійӧ Огнёвыс... дзикӧдз нин ышмис. Колӧ жӧ вӧлі меным, йӧй бӧлбанлы, йӧткыны-сюйны сійӧс месткомас!

— Кывсьӧ, ставыс кывсьӧ, Николай Демьянович. Менам Галинаӧй и то сылань жӧ быттьӧ синӧ, мать честная... Быдса митингъяс гортын вӧчалӧ...

— Да? И тэ тайӧс терпитны верман? — быттьӧ вежсьыштіс-ловзьыштіс Николай Демьянович да пыдіаджыка видзӧдліс Шумов вылӧ.

— Дерт, менӧ дӧзмӧдтӧг оз жӧ ов татшӧмторыд, — шуис Аристарх, коді ӧні ачыс нин пондіс нервничайтны. — Олӧм пыддиыс ӧтырышъя вензьӧм миян кутіс лоны... Быттьӧ абу том гозъялӧн керка, а кутшӧмкӧ дискуссионнӧй клуб.

— Сідзкӧ и, колӧ миянлы ӧтвылысь чорыдджыка действуйтны, Аристарх Иванович! Кытчӧдз абу на сёр. А то ӧд мукӧдыс чошкӧдӧм пельясӧй кывзӧны демагогъяссӧ да горлопанъяссӧ.

— Гашкӧ, бара газетӧ письмӧ сяркнитам, Николай Демьянович? А то ӧд Огнёвыд пӧ быдлаӧ кӧсйӧ звӧнитны... Газетад кӧ лэдзасны... О-о!.. Тані грандиознӧя шуӧма лоӧ... Тайӧ — вын! Дерт, колӧ гижны рабочӧйяс, механизаторъяс нимсянь. Унджык кырымпас чукӧртны.

— А мый? Тайӧ абу лёк идея.

— Ме чайта да, чукӧрмас ӧд колана мында подписьыс? Унджыкыс ӧд тэ дор сулалӧны?

— Унджыкыс лесопунктын пӧрадок вӧсна сулалӧны и олӧны, — гажмыштіс начальник. — Дерт, эськӧ, шуам, ньӧти ог радейт ме кабалаяснад ноксьыны, быдсяма гижасьӧмнас... Но ӧні... Этійӧ выскочка предцехкомаыс мускӧс нин пондіс зыртны... — Та йылысь казьтыштлігӧн начальник бара на мурӧстліс. — А тэ, ачыдсӧ, Аристарх Иванович, тшӧтш жӧ кырымалан?

— Ме? — Шумов, дерт жӧ, ачыс кӧ нин паніс татшӧм сёрнисӧ, виччысьтӧг эз ов мыйкӧ та нога юалӧмсӧ, да водзвыв дасьтіс лӧсялана воча кыв. — Меным, буракӧ, оз ков, оз позь кырымавнысӧ, Николай Демьянович. Сэки миян семья костӧд медся сьӧд каньыс вермас котӧртны. Казачкаӧй менам — ок, ыръян сьӧлӧма, — ставторыс быттьӧ сылӧн сьӧлӧмӧ сатӧка инмӧ. Тӧндзи, мать честная, карикатура вӧснаыд и то муртса тышкӧдз эгӧ волӧй.

— Мужик морт, а аслад гортӧн он вермы веськӧдлыны, — мыйлакӧ нюммуніс татчӧ Кувалдин.

— Оз ӧд и эм вексӧ артмы, Николай Демьянович... Равноправие...

— Мыйкӧ оз-ӧ водзджык тіян костӧ сюйсьы сьӧд каньыс? — Николай Демьяновичлӧн быттьӧ пӧсявліс Шумов вылӧ веськӧдӧм видзӧдласыс.

— Сійӧс эськӧ кытчӧкӧ мӧдлаӧ колӧ вуджӧдны бригадасьыс, да ӧд оз кӧсйы, зэв асныра, — кайтыштіс Аристарх.

— Ме коркӧ вӧзйылі жӧ нин корсьны бурджык места...

— Дерт, удждоныс сылӧн бригадаас бур, мамыслы тшӧтш ысталӧ сьӧмсӧ. Гортас пӧ кык ичӧтджык чой на быдмӧны, батьтӧг.

— Чайтан, куш сӧмын удждонын делӧыс?

— Сыын кӧ ёнджыкасӧ-а, мыйын нӧ ещӧ вермас лоны? — чошмуніс Аристарх.

— Тэныд аслыд жӧ, верӧс мортлы, бурджыкасӧ тӧдны-а... — кежис веськыд воча кывйысь Николай Демьянович. — Но ӧні миян абу та йылысь сёрниыс. Письмӧ йывсьыд тай чуйдӧдін, Аристарх Иванович? Вай либӧ ачыд и гиж. Тэнадлӧн кодь бураыс некодлӧн сэсся оз артмы, а меным, аслым, ачыд тӧдан, некутшӧма нин оз лӧсяв.

— Ме эськӧ верма и гижны да... Сӧмын мед некод эз кут тӧдны, мый ме тайӧс вӧчи... — посйысьыштіс кадъя нюрын моз Шумов.

— Тайӧс ме тэныд кӧсйыся вӧчны, — чорыда шуис Кувалдин.

— Тэ сӧмын, Николай Демьянович, эн дивит менӧ, мый менам кырымпасыс оз ло тшӧтш сэні... Ачыд гӧгӧрвоан, муртса на удитім гозйӧдчыны...

— Немтор! — лышкыд бать моз шуис Николай Демьянович, кодӧс тайӧ сёрниыс быттьӧкӧ кыпыдмӧдыштіс. — Ӧд сьӧлӧмнад тэ ме дор жӧ сулалан?

— Дерт жӧ, кыдзи нӧ мӧд ногыс! — шуис Аристарх кыдз вермис пӧсьджыка, артисталан став сямсӧ отсӧг вылӧ чукӧстӧмӧн.

А регыд мысти сэсся та бӧрын райгазетын лои йӧзӧдӧма Печоркасянь со кутшӧм письмӧ:

«Дона редакция! Гижӧны тіянлы Печорскӧй лесопунктса рабочӧйяс, механизаторъяс да служащӧйяс. Дерт, шуам, абу велалӧмаӧсь ми письмӧястӧ гижавны, сы вӧсна мый миян чорыд вабольяса киясным бурджыка велалӧмаӧсь чер да пила дінӧ, но и чӧв овнысӧ оз жӧ нин позь, сы вӧсна мый лёкторъяс пондісны керсьыны миян лесопунктын.

Ладыс мӧдіс вошны миян лесопунктысь, дона редакция! Мыйтакӧ йӧз ӧтвывтчисны ас костаныс ыджыдкодь котырӧ и пӧшти быдторйын сувтӧны паныд лесопунктса руководстволы, сӧмын асланьыс синӧны. Видзӧдтӧ, налы абу кутӧма кажитчыны, кыдзи веськӧдлӧны лесопунктӧн начальникным миян Николай Демьянович Кувалдин да сылӧн боевӧй штабыс. А ӧд Н. Д. Кувалдинсӧ бура тӧдӧны миян район пасьтала. Буретш да сійӧ, а эз кодкӧ мӧд, лэптіс да сувтӧдіс Печорка лесопунктӧс зумыд кок йылӧ, сылӧн бура веськӧдлӧмӧн ми со уна во чӧж нин — век тыртам да вевтыртам государственнӧй планъяс. Неважӧн весигтӧ республиканскӧй газет аслас ыджыд да правдивӧй очеркын вылӧ донъяліс Н. Д. Кувалдинлысь веськӧдлан сямсӧ да ногсӧ, век выльторъяслань зільӧмсӧ да некор мудзлытӧмлунсӧ.

Но этійӧ йӧз чукӧрыс, буракӧ, оз вермы лючки узьны весиг войяснас. Мӧдар путкыль ставсӧ кӧсйӧны бергӧдны найӧ, мед сӧмын на ног ставыс вӧлі. И, мый медся нин ёна дойдӧ миянӧс, тайӧ войтырнас юрнуӧдӧ передӧвӧй бригадир Сергей Огнёв, кодӧс неважӧн на бӧрйылім профсоюзлӧн цехкомса председательӧн. Со ӧд кыдзи бергӧдіс сійӧ ставсӧ! Сы пыдди, медым ӧтвылысь руководствокӧд йитны коллективсӧ да ышӧдны государственнӧй план тыртӧм да вевтыртӧм вылӧ, та пыдди сійӧ, предцехкома Огнёвыс, мый вермӧмсьыс быттьӧкӧ тувъялӧ тув коллектив шӧрӧ, пес чуркаӧс моз кӧсйӧ быттьӧ поткӧдны сійӧс, да та понда нӧшта нин дзугсьӧ ладыс. Бӧръя кадӧ тайӧ Огнёв ёртыс руководстволысь быд индӧд чуйдӧдӧ мӧд ног донъявны, а неважӧн весигтӧ дзикӧдз вылӧ ӧткажитчис выль делянкаӧ вуджӧмысь.

Мисьтӧмторъяс артмӧны. Йӧз заводитӧны падъявны. Да весигтӧ и лӧгавны ӧта-мӧдныс вылӧ. Миян синъясным водзын лесопунктын лыбӧ дзик мӧд нога серпас — вурысъясӧдыс бӧр быздӧ-резьдӧ сійӧ, мый сы дыра кад чӧжӧн вурӧма да чукӧртӧма.

Дерт, миянлы абу ёна лӧсьыд шыӧдчыны татшӧм норасяна письмӧӧн редакцияӧ. Но мӧд нога петан туйсӧ ӧні ми огӧ аддзӧй. Ӧд сійӧ жӧ С. Огнёвыс, мӧдарсянь кӧ видзӧдлыны, зэв бур уджалысь, пӧрӧдчӧ и бригадиралӧ. Кытчӧдз эз ло цехкомса преднас, образцовӧй бригадирӧн вӧлі. А ӧні со вот мыйкӧ пондіс лэптавны нырсӧ, сюйсьыны руководстволӧн уджӧ, вензьыны сыкӧд. И кыдзи нӧ оз падмӧд татшӧмторыд уджнымӧс — «Доска показателей» вылын лыдпасъясыс ӧтарӧ пыр чинӧны и чинӧны. Зепъясным заводитӧны вӧснявны и.

Ёна корам тіянӧс йӧзӧдны газетаныд тайӧ письмӧсӧ. Эскам и надейтчам, мый сійӧ отсалас бӧр ладмӧдны миян Печорканымлысь олӧмсӧ и уджсӧ, да лесопунктын бӧр лыбасны вӧр пӧрӧдӧм да кыскӧм кузя показательяс».

Письмӧсӧ кырымалӧмаӧсь дас квайт морт. Дас квайтӧн! Ставыс, кыдз шуласны, чин по чину, лючки да ладнӧ — быдӧнлӧн ним и ов, коді мыйӧн уджалӧ и. Ставсӧ вӧчӧма колана ногӧн.

Кырымасьӧмаяс лыдын — бригадир А. Лудыков, механик И. Лихачёв, помбригадира М. Храпов, начальникӧс быт кузя вежысь Л. Касьянова, шопер Криволапко, бригадир О. Жбуль, пред сельсӧвета К. Кошкоедов да мукӧд.

Ставыс тайӧ эськӧ, шуам, нинӧм на, позьӧ на вӧлі кыдзкӧ гӧгӧрвоны найӧс — ӧд индӧм кырымасьысьяс лыдысь некодлы эз вӧв окота зыксьыны начальниккӧд. Но, буракӧ, быдӧнӧс шензьӧдіс сійӧ, мый тайӧ войтырыслӧнкӧд орччӧн вӧлі тшӧтш и Огнёв бригадаса увйысьысь Майя-«вӧр комбайнлӧн» кырымпасыс!

Эз ёна долыда уджавсьы Огнёвлӧн бригадаын мӧд луннас. Некодлӧн киӧ эз ӧшйы уджыс. Некутшӧм сёрнияс эз кывны ни. Ӧта-мӧд водзаныс быдӧн быттьӧ кыліс асьсӧ ыджыд мыжаӧн. Медбӧрын пажнайтан бипур дорын Майя эз вермы кутчысьнысӧ да ярскӧба шуис:

— Понданныд кӧ ті тадзи лӧгавны ме вылӧ письмӧас менам кырымпас вӧсна, ме муна тіян дінысь мӧд бригадаӧ. О так! Менӧ некод мырдӧн эз кырымӧд, ас кӧсйӧм серти ме вӧчи. Кыдзи чайта коланаӧн да бурджыкӧн. Та йылысь ме не ӧтчыдысь нин став дырйиныд сёрнитлі Сергейкӧд. Сэсся зэв тай корошо артмӧ: ті, асьныд, верманныд сёрнитны став йӧз дырйи кыдзи сӧмын кӧсъянныд, а ме ог вермы? Меным колӧ тупйыны вомӧс, мед не висьтавны, кыдзи мӧвпала да думайта? Асьныд ті пычкысянныд сы вӧсна, мед позис кодӧскӧ восьсӧн критикуйтны, мыйкӧ кӧ не сідзи сійӧ керӧ, тіянлы тайӧс позьӧ вӧчны, а ме сӧмын удиті кыв шуны ас ног, кыдзи ті нин ставӧн чушкӧдчинныд ме вылӧ.

Майялӧн кывъясыс виччысьтӧг быттьӧ чунгисны Сергейлы сьӧлӧмӧдзыс, асланыс прӧстлуннас, но тшӧтш и ыджыд мывкыднас чунгисны. А сё збыль ӧд! Ми асьнымӧс правӧн чайтам, мӧвпыштсис Сергейлы, а паныд мунысьясыс, гашкӧ, сідзи жӧ чайтӧны да? Со тай нӧ Майяыс, сійӧ ӧмӧй гуга-бана кодь?

И бригадир Сергей Огнёв виччысьтӧг мӧвпаланаа серӧктыштіс. Ставӧн чуймӧмӧн пӧлыньтісны сылань юрнысӧ. А Сергей шуис:

— Майя, менам тэ дінӧ некутшӧм лӧгалӧм абу. Сы вӧсна мый тэ он ставсӧ пыдӧсӧдзыс гӧгӧрво да кырымасин ас думсьыд честнӧя... Мукӧд мозыс не нювсьӧм могысь...

Тракторист Володя Белых шуис со мый:

— Татшӧм письмӧтӧ районса гырысь начальстволӧн сӧгластӧг эз вермыны йӧзӧдны. Сідзкӧ, сэні дорйӧны Кувалдинӧс. И миянлы печласьны лоӧ нӧшта на сьӧкыдджык... — сійӧ видзӧдліс Майя вылӧ и Сергей вылӧ, сэсся бара на кежис аслас шмонитан визьӧ: — А интереснӧ эськӧ вӧлі тӧдмавны гижысьсӧ! Коді сэтшӧм шыльыда-мольыдасӧ сяркӧдӧма? Весиг «научнӧй» кывъяс тӧдӧ. Вот трасичаыд! Эн-ӧ тэ, Комбайн, сідзисӧ лӧсав? Али ставныд ӧтлаын, дас квайтнанныд чукӧртчинныд, да быдӧн торъя кывъяс чӧвталіс ӧтувъя пӧртас?

— А кӧть сэсся кыдзи гижӧма! Мед сӧмын вернӧ вӧлі! — воча ырыштчис мӧдыс.

Галя Горицвет сьӧлӧм доймытӧдзыс вӧлі лӧгасьӧма пӧдругаыс вылӧ: сылӧн тадзсӧ вӧчӧмыс том ичмоньлы кажитчис бригадасӧ кодлыкӧ вузалӧм кодьӧн. Та бӧрын, чайтсис сылы, налӧн сэтшӧм дружнӧй котырыс некор нин сэсся важ кодьыс оз ло. Галина шуис дзикӧдз матӧ воӧмӧн:

— Менӧ быттьӧ чардбиӧн кучкис, Майка!.. Ог и тӧд, мый думайтнысӧ вӧлі. Сэтшӧм нелӧсьыд меным лоис...

Галиналӧн кывъясыс доналӧм гор вылӧ моз дзожнитісны ёртъясыслӧн сьӧлӧмъяс вылӧ, и лӧньыштны пондылӧмаыс нин бӧр потіс ем йылӧн чуткӧм гадь моз.

А рытнас сэсся, гортас, Галина веськыда юаліс верӧсыслысь:

— Кывзы, Аристарх, тэнад пельясӧдз эз-ӧ кывсьы, кодіджык гижис этійӧ письмӧсӧ? Абу йӧй кодкӧ стрӧчитӧма!

Шумов, тӧдӧмысь, водзвыв нин дасьталіс татшӧм юалӧмъясыс кежлӧ быдсяма потшӧсъяссӧ:

— Ме немтор эг кывлы, душа моя! — А сэсся, мудеритны кужысь мортыд, веськӧдіс визув ва нырсӧ мӧдджык воргаӧд: — Но, ме видзӧда да, и тіян дружнӧй коллективыд, кодӧс тэ век сэтшӧма ошкан, тшӧтш жӧ чуктавны да потласьны заводитӧма: Майя-«комбайныд» тшӧтш жӧ ӧвтыштӧма ассьыс пассӧ?

— Менӧ талун лунтыр на шогӧдӧ таысь... — бара на муртса оз бӧрд, вочавидзис том гӧтырыс.

— Гашкӧ, либӧ ӧні тэныд, Галюшка, буретш да и колӧ мунны бригадаысь! — кыпмуніс надеяӧн Шумов. — Начальник кӧсйысьӧ...

— Чӧв, Аристарх, мый нӧ тэ! — весигтӧ повзис Галина. — Кыдз нӧ позьӧ мунны татшӧм кадас?

Сійӧ жӧ рытнас Сергейяс ордӧ пырис технорук Надя Турубанова. Володя муніс курсантъяс дінӧ велӧдны «тракторнӧй делӧ», и Сергей вӧлі ӧтнас.

Надя вӧлі шызьӧма и жугыль. Шуис диван вывсянь воча сувтысь предцехкомлы:

— Но, кыдз мый кылӧны тані асьнысӧ справедливосьт вӧсна вийсьысьяс? Ӧні нин уна йӧз водзын янӧдӧм боецъяс?

— Боецъяс мӧвпалӧны выль атака йылысь, — сы ногаа жӧ вочавидзис бригадир.

Найӧ пуксялісны пызан сайӧ воча, кӧть эськӧ и Надялы окота вӧлі диван вылас орччӧн куткыртчыштны.

Мыйкӧ мында найӧ пукалыштісны чӧла, сӧмын, мыжаяс моз, кыйкнитлывлісны ӧта-мӧдныс вылӧ тэрыб видзӧдласъяснас. Кыкнанныс кылісны, мый ӧні найӧ быттьӧкӧ... бӧр яндысьыштӧны ӧта-мӧдсьыныс... Кӧть эськӧ и ӧти кадӧ, неважӧн, ловтӧ бонзьӧдысь тайӧ яндысьӧмыс быттьӧкӧ и бырліс нин, либӧ кӧть нин бырыштліс, чинліс, да быттьӧкӧ, югыд дзоридзын моз, гӧрддзасьыштіс нин том сьӧлӧмтӧ ӧзтысь-коддзӧдысь... муслун, либӧ код тӧдас на мый...

Но мича гӧрӧдыс эз удит топыдасӧ гӧрддзасьны, да кык вӧсньыдик сунисыс бӧр разьсисны-торъялісны. Надя, тӧдӧмысь, кылӧ нормӧм ловнас, мыйла тадзисӧ лои.

Да, дерт, и Сергей кывтӧг оз жӧ ов...

А вот эськӧ вӧлі гажыд и мойдыд, — вийсис Надя, — копыртны кӧ сылысь мича ыджыд юрсӧ аслам пидзӧсъяс вылӧ, небыдика малавны-лебезитны кузь шӧвк юрсисӧ да мыйкӧ меліа мойдны-висьтавлыны сылы. Но кыдзи нӧ ӧні вӧчан тайӧс, кыдзи нӧ ӧні артмас тайӧ, кор кык суниссӧ йитысь зарни гӧрӧдыс зэлавлытӧгыс сідзи и бӧр разьсис...

Но ӧд сійӧ, Надя, эз куш сӧмын та понда лок тайӧ дона мортыс дінӧ! Ассьыс шогсӧ да гажтӧмтчӧмсӧ ӧмӧй омлявны локтіс сійӧ татчӧ? Сэсся и сійӧ шуис тӧждысьӧмӧн и ӧлӧдӧмӧн:

— Ой, видзчысь, Сергей! Со кутшӧм крута ставыс гартовтчис. Письмӧыд, шуам, сійӧ мед на — небыд кывъя мудеритысьясыд и не татшӧмтор на кырымавны вермасны: налы медтыкӧ кодкӧ вына дінын, ён борд улын, шоныда да пӧтӧса кургыны. Ӧні миян тані абуджык на вӧсна шогыс. Медыджыд тӧждыс Майя коддемъяс вӧсна, кодъяс сьӧд вӧр шӧрӧ моз ылалӧмаӧсь, оз тӧдны, кыті колӧ веськыдджыкасӧ петны сэтысь. Миянлы колӧ кужӧмӧн эскӧдны найӧс, мый ми правӧсь. Эскӧдны! Гӧгӧрбоксянь. Мед татшӧмъясыс велалісны видзӧдны неуна водзӧджык талунъя рубыс дорысь. А петіс кӧ татшӧмторыс вылӧ, колӧ бура доддясьны — ӧд кыскынысӧ ёна да дыр на ковмас, сьӧкыда ковмас кыскыны.

— Нда-а... — вочасӧ сӧмын и ышловзис Сергей.

Асывнас воис нӧшта ӧти шензьӧдана юӧр, не омӧльджыка чуймӧдана юӧр: Гора-Ёль участокысь, кытчӧ Печора йи кузя муніс Жбульлӧн мукӧд войтырӧн да тшӧтш и техникаӧн вынсьӧдӧм бригада, пӧрӧдӧм вӧрсӧ веськыда тракторъясӧн берег дорӧдз дернитӧм могысь, — тайӧ бригадаыслысь кодкӧ гусялӧма став бензомоторнӧй пилаяссӧ. Куимнан пиласӧ!

И некутшӧм кок туй гӧгӧрыс оз тӧдчы ни тыдав, кӧть эськӧ и вӧрзьӧдлытӧм лымъя эрд шӧрынӧсь найӧ, и гуысьыслы, абу кӧ быттьӧ бордъя сійӧ, кутшӧмкӧ да кутшӧмкӧ пас век нин колӧ вӧлі кольны. А ӧд лючкисӧ немся пу сідзи и эз на удитны пӧрӧдны, выль местаын лунтыр ковмис поздысьны-овмӧдчыны, а кодсюрӧяс писькӧдісны берег дорӧ туй-вӧлӧк.

Татшӧм юӧрыд Печоркаын кодсюрӧӧс ӧдва кок йывсьыс эз чергӧд. Ӧд тайӧ вӧлі нин не зыксьӧм-вензьӧм, а позьӧ шуны — быдса нелючки! Сымда йӧз да техника джуджыд лым пиӧд сэтшӧм сьӧкыдпырысь собисны-вуджисны сэтчӧ и — лоӧ сулавны!

Быдлаын куш сӧмын та йылысь и вӧлі сёрниыс: коді кутшӧм вӧрса либӧ васа лысьтіс ырыштчыны татшӧмтор вылӧ!

Дерт, кӧсйӧны вӧлі чайтны, мый тадзсӧ нарошнӧ вӧчисны начальниклы паныд сулалысьяс, но пырысь-пыр жӧ тыдовтчис, мый найӧ, кодъяс вылӧ ёнджыка чайтлісны грекуйтны, сійӧ войнас ставӧн чӧскыда узисны асланыс шоныд вольпасьяс вылын.

Кӧть сэсся и збыльысь асьсӧ Яг-Мортсӧ мыжды!

37

Дзикӧдз вӧрзьӧдіс-дойдіс райгазетса письмӧыс Галя Горицветлысь сьӧлӧмсӧ. Некыдз оз вермы дугӧдчыны сы йылысь думайтӧмысь, а сэсся весигтӧ и воис лесопунктса начальник Николай Демьянович Кувалдинлӧн кабинетӧдз.

— Галина Григорьевна! — горӧдіс моз Кувалдин, кор том ичмонь ӧтнасӧн пырис кабинетӧ.

— Энӧ виччысьӧй? — шуис Галина вильышакодь, но некыдз эз вермы дзебны нервничайтӧмсӧ. Тшӧктӧм виччысьтӧг пуксис улӧс вылӧ, пызан дорӧ матӧджык. Начальник вылӧ тэрыба кыйкнитлӧм бӧрын казяліс, мый Кувалдинӧс шензьӧдіс сылӧн татчӧ пырӧмыс, и тайӧс казялӧм-гӧгӧрвоӧмсьыс Галиналы кыдзкӧ быттьӧ лӧсьыдджык лоліс: ӧд со кутшӧм морт, быдӧнлы грӧз петкӧдлысь Кувалдин, сулалӧ ӧні сы водзын да быттьӧкӧ и падмӧма.

— Гашкӧ, пӧрччысян? Ыджыд сёрниӧн кӧ ме дорӧдз? — сайкалыштӧм бӧрын нурбыльтіс сійӧ.

Галя сӧмын и ӧвтыштіс юр вывсьыс пельпомъяс вылас пухӧвӧй шальсӧ, кушӧдіс юрсӧ, син аканьясыс рӧма пемыдгӧрд кӧсаыс сылӧн зэлыда гаровтӧма ыджыд тупыльӧ.

— Ме пыри тіян дінӧдз газетын письмӧ понда, — кытшлавтӧг, жарвывсьыс ярскӧбтіс гӧстя.

Мӧдыс эз тэрмыштчы воча кывнас, син тырнас матысянь видзӧдіс Галина вылӧ да став вир-сӧннас пӧся кыліс, кыдзи сійӧ, Н. Д. Кувалдин, лов тырнас ыпйӧ-лыбӧ тайӧ мича том ичмоньыскӧд орччӧн пукалігӧн: «О Енмӧй, кутшӧм тэ мича, ныланӧй, да дзоридз ма кодь чӧскыд!»

— Ме тайӧ письмӧсӧ синмӧн жӧ эг аддзыв йӧзӧдтӧдзыс, Галина Григорьевна, — асьсӧ выныштӧдӧмӧн шуис сійӧ. — Сэні тшӧтш и ковтӧг ошкӧмаӧсь менӧ... Абу и лӧсьыд... Мыйта йӧз лыддьӧны Печоркаын миян суклясьӧмъяс йылысь...

— Мый сэтчӧ суклялӧма, сійӧс ме тӧда, — шуис Галя. — Ӧні оз нин тайӧ медсясӧ дойдав менӧ, веськыда кӧ шуны.

Налӧн синъясыс вочаасисны, но Галина эз лэдз ассьыс синъяссӧ Кувалдинлӧн гӧгӧрвотӧма югъялысь видзӧдласысь.

— Меным окота эськӧ вӧлі тӧдмавны, коді гижис письмӧсӧ, авторсӧ сылысь тӧдмавны.

— Тэ чайтан, ме тӧда авторсӧ? Сэні сы мындаӧн кырымасьӧмаӧсь...

— Ті, дерт жӧ, тӧданныд. Ті век ставсӧ тӧданныд, мый керсьӧ Печоркаын, — ньӧти падъявтӧг шуис Галя.

Кувалдин жугылякодя шпыньмуныштіс. Сэсся бара на кузя видзӧдліс век на ыпъялысь ичмонь вылӧ. Сійӧс шызьӧдіс, волнуйтіс Галялӧн томлуныс, мичлуныс, сӧстӧмлуныс, том зонлысь моз пӧсьӧдіс вирсӧ, и сійӧ, Н. Д. Кувалдин, некыдзи эз вермы кусӧдны татшӧм ыпъялӧмсӧ.

«А мый эськӧ лоӧ, висьтавны кӧ сылы ӧні авторсӧ? — виччысьтӧг югнитіс сылӧн кыпалӧм да дзескалӧм лов пыдӧсын. — Да, мый нӧ эськӧ сэки лоӧ? Гым-чард йиркнитас сэки... и вермас чорыда лыйыштны Гоголь-могольӧс... Лэдзлас эськӧ сэки лэчыд гыжъяссӧ тайӧ мича да муса энь варышыс!.. Да и бӧр лэбовтас Гоголь-моголь дінсьыс... Сійӧ, Н. Д. Кувалдин, аддзӧ тайӧ нывкасӧ пырыс, лы вемӧдзыс... Письмӧсӧ гижанног сертиыс, тыдалӧ, мыйкӧ казялӧма нин ачыс, туялыштӧма...»

Сэсся Николай Демьянович кузя ышловзис да шуис:

— Артмӧ сідз, Галина Григорьевна, мый ме ог век быдторсӧ тӧд...

— Некыдз оз эскыссьы. Медым ті да энӧ тӧдӧй!

— Мыйла нӧ?

— Сы вӧсна, мый тані, Печоркаас, нинӧм, дзик немтор оз вӧчсьы тіян тӧдтӧг да тшӧктытӧг. Удиті нин казявны ме!

Мӧдыс бур ногӧн серӧктыштіс да юаліс:

— Он-ӧ нин тэ чайт, мый ме... мый ме уси-лэдзчыси сэтчӧдз... мый куті ыззьӧдавны кодъясӧскӧ анонимнӧй письмӧяс гижӧм вылӧ? Мый чӧрт вылас меным тайӧ колӧ? Да ӧд ме, кӧсъя кӧ, письмӧтӧгыд на кодӧс колӧ пескыльта... А сэсся... Галина Григорьевна... Мыйла тэныд колӧ сюйсьыны татшӧм суклясьӧмас? Коль нин, бурджык, тайӧ делӧсӧ миянлы, кыз куа сюра-тошка мужикъяслы. Тэ сэтшӧм мича да нежнӧй...

— А тадзсӧ сёрнитны дзик нин нинӧмла, Николай Демьянович! — ичмоньлӧн ыпнитісны бандзибъясыс. — Дугдӧй та йылысь, ме делӧӧн тіян дінӧ пыри.

Но сійӧ, Н. Д. Кувалдин, эз нин вермы сувтнысӧ: лов пытшкас важӧн нин йӧршитчӧм биыс ӧні дзужаліс-сотіс да нетшкысис ортсыӧ. Медводдза лунсяньыс нин тайӧ биа пӧсь нылыс, позьӧ шуны, чишкаліс сійӧс. И ачыс Енмыс вермас висьтавны, кыдзи сійӧ, Н. Д. Кувалдин, вермасис ачыс аскӧдыс. Но ӧні сэсся выныс сылӧн дзикӧдз бырис тадзисӧ вермасьны, и мый лоанаыс, мед лоӧ, но ӧні сійӧ висьталас ставсӧ.

Кӧть и дзоньнас сотчӧ нин вӧлі жар биӧн моз, сійӧ кыдзкӧ удитіс на вежӧртны, мый ӧшиньяс бура тупйӧмаӧсь занавесъясӧн, мый приёмнӧйын некод абу, секретаршаыс водзджык на вӧзйысьліс гортас... И ӧні, буретш ӧні, сійӧ висьталас тайӧ нывкаыслы ставсӧ...

Ставсӧ!.. Креслӧнас грымкнитӧмӧн, сійӧ чепӧсйис Галялань, коді сідз нин матын пукаліс.

— Галя! — вай ме тэнӧ тадзи кута нимтыны... Галя, тӧдін кӧ эськӧ тэ, кутшӧма ме гажтӧмтча тэысь... Сьӧлӧм ортӧдз гажтӧмтча... Сьӧлӧмӧй век нетшкысьӧ тэлань! Лун и вой...

Ичмоньлӧн весьӧпӧрӧмысла весигтӧ воссьыліс-калькавліс вомыс, синъясыс гӧгрӧсмисны, сійӧ кӧсйис мыйкӧ воча шуны, но мӧдыс немтор эз лэдз шунысӧ, ачыс сӧмын сёрнитіс, и сылӧн пӧсь кывъясыс быттьӧ вӧйтісны ичмоньӧс кутшӧмкӧ доналӧм пӧсь жар пиӧ.

— Радейта ме тэнӧ! Но сэтшӧма любита!.. Кӧть тэ сэсся мый эн шу, но ме немтор нин ог вермы аскӧд вӧчны, ог вермы сэсся кутчысьнысӧ... Ӧні менам век сӧмын тэ йылысь и медводдза думӧй...

— Да, дугдӧй, мися! Дугдӧй... — усьӧм и вошӧм гӧлӧсӧн шуис Галина. — Мунны меным колӧ...

Но Кувалдин потшис петан туйсӧ...

— Энлыв, Галя, первой кывзы, мый ме кӧсъя шуны! Ме важӧн нин виччыси татшӧм здуксӧ, сы дыра виччыси! Менам став пытшкӧсӧй нин сотчис... Кывзы менӧ, но кывзышт!.. Медводдза лунъяссяньыс, мыйӧн сӧмын воин... Тайӧ вӧлі чардби ньӧвйӧн лыйыштӧм кодьӧн... И сэки, арнас, старик ордас, ме эг вермы кутчысьнысӧ да повзьӧді тэнӧ... Прӧстит... Сы бӧрын ме век на вийси да вермаси ачым аскӧд... Быд лун тэнӧ аддзыны... Быд лун сьӧлӧмыд нетшкысьӧ тэлань, а матыстчыны он лысьт!.. Ме дзикӧдз куті вошны олӧмсьыс, Галя! Олӧм югыдсӧ ме ог аддзы тэтӧг... Ставыс веськодь лои, ставыс мустӧм!.. Ӧні тэ сӧмын верман ловзьӧдны менӧ, сӧмын тэ!.. Ӧні, кор тэ олан орччӧн тані, ме век кызмырдысьӧн гортӧ муна! Со кытчӧдз вои... Быттьӧ пемыд мустӧм гуӧ кысся-муна... Водзті кыдзкӧ да мыйкӧ миритӧда на вӧлі ачымӧс гӧтыркӧд, пиным ради... Ӧні весигтӧ и тайӧ нин оз мезды ни отсав. Мустӧм и зывӧк, босьті да сідзи и эськӧ нырышті гӧтырӧс... О господи, мый нӧ ме сёрнита...

Кувалдин гатшнёвтчис-пӧрӧдчис креслӧ вылас, кыкнан кинас тупйис чужӧмсӧ да, сьӧкыда лолалігтыр, ланьтіс. Галялӧн быттьӧ дзикӧдз вылӧ вирыс сувтліс сӧнъясас да мыйкӧ дыра кежлӧ кынмыліс татшӧм виччысьтӧм сёрнисьыс, татшӧм чорыд мортсянь татшӧм пӧсь кывъяс гызьнитӧмысь: немтор оз вермы вочасӧ шуны, гӧгрӧсмӧм синъясӧн сӧмын и видзӧдӧ, видзӧдӧ матӧ воӧм мужичӧй вылӧ. Сылы эськӧ колӧ вӧлі чеччыны да мунны, ӧдйӧджык нин мунны ли мый ли, а сійӧ оз вермы вӧрзьынысӧ места вывсьыс, непӧштӧ сувтны да мунны...

— И кыла на ме, Галя, — водзӧ шуис сэсся Кувалдин, — мый радейтӧмыс, медыджыд пӧсь чувствоыс, быттьӧ вӧрзьӧдлытӧм на менам сьӧлӧмын и быдлаын... Сӧмын тэнӧ век на виччысьӧма, и ставыс тэныд лоӧ... Ставсӧ сета тэныд, и бур олӧм сета, эскы меным... Тэ кодь нывбабаыс, тэ кодь енмыс чужлӧма сы вылӧ, медым пӧся радейтісны сійӧс... Мед эз бонзьӧдны сійӧс сьӧкыд уджӧн... Ме олышті нин тайӧ олӧмас да тӧда, мыйджык медъёна колӧ тыр шудыс вылӧ... А Шумовыд... Извинит, сійӧ и тэнад гыж дон оз сулав, тэ сӧмын тайӧс он на тӧд, он на помӧдз гӧгӧрво... Кор ми клубын йӧктім тэкӧд, сэки ме сьӧлӧм пыдӧсӧдз кылі, мый миянлы тэкӧд... ӧтлаынсӧ колӧ... Сӧмын миянлы... Мӧдысь олӧмыс оз вермы сэсся лӧсьӧдны татшӧм парасӧ...

— Николай Демьянович, — шуис сэсся Галя неуна сайкалыштӧм бӧрын, — дивитӧй кӧть энӧ менӧ, но ме ог вермы тіянлы вочавидзны сэтшӧмторӧн жӧ... — Сійӧ сувтіс. — Ме муна сэсся... Абу лӧсьыд, сідз нин кузя пукалӧма лои...

Кувалдин бара на чепӧсйыліс ичмоньлань.

— Галя!!!

Галя гӧгӧрвоис, мый сійӧ дзикӧдз вермас садьсӧ воштыны, и ёна повзис. Ачыс оз тӧд, кыдзи да мыйла, но кватитіс пызан вылысь зэв ыджыд да сьӧкыд пӧим доз.

— Энӧ матыстчӧй ме дінӧ.

Лӧня быттьӧ шуис, но гӧлӧсас сылӧн вӧлі и ёна повзьӧм, и ыджыд дой, а тшӧтш и сотысь лӧглун. Ичмоньлӧн татшӧм гӧлӧсыс пыр жӧ быттьӧ чишкаліс Николай Демьяновичӧс, и сійӧ нярмуніс начальникалан креслӧыс вылын пужйӧн дзеновтӧм дзоридз моз.

Галина чепӧсйис кабинетысь да и уськӧдчис котӧртны гортланьыс, мый вермӧмсьыс котӧртны кутіс, быттьӧ бара на ош вӧтчӧ сы бӧрысь, котӧртӧ и котӧртӧ, некыдзи оз вермы сувтнысӧ.

38

Гора-Ёль дорын пӧрӧдчӧм йылысь юӧр сэтшӧм ӧдйӧ да быдлаӧ разаліс, мый Кувалдинлы быть ковмис бӧрыньтчыны да эновтчыны, кӧть эськӧ и уна инстанцияясын сылӧн вӧліны топыд йитӧдъяс лӧсьӧдӧма. Печора карсянь воліс рыбнадзорысь морт — зэв ыджыд дядьӧ, пистиӧн серӧдӧм чужӧма да том мортлӧн кодь сук кудриа юрсиа. Кувалдин эськӧ и видліс жӧ быд ногыс пӧлынявны-синны сійӧс асланьыс — сёрни-басниясӧн и чӧскыд сёян-юана пызан сайын пукалӧмӧн, но дядьӧыс эз небзьы ни эз сетчы: тані чужлӧм да быдмылӧм морт, сійӧ сьӧлӧм тырнас радейтіс ассьыс «Пещорасӧ» да кыдзи вермис век зілис дорйыштны. Сійӧ чорыда ӧлӧдіс берегдоръясса вӧръяс кералӧмысь да весигтӧ юны эз кут Кувалдинкӧд. Сійӧ аддзысьліс Сергейкӧд, дыр да быдтор йывсьыс сёрнитіс сыкӧд, «аттьӧ» кыв шуис тадзи тӧждысьӧмсьыс да водзӧ вылӧ корис, медым, бара кӧ мог суас, пырысь-пыр жӧ звӧнитӧ сылы.

А сёрнитны кӧ вошлӧм пилаяс йылысь, то найӧ регыд сэсся бӧр аддзысисны: мыйӧн сӧмын Жбульлӧн бригадаыс бӧр дзурликтіс-петіс Гора-Ёльысь, куш киӧн сідзи и бӧр петіс, аски асывнас жӧ пилаясыс сюрисны гаражысь, куимнанныс. Кыдзи бӧрсӧ найӧ сэтчӧ веськалісны? Коді вайис-нӧбаліс? Бара жӧ некод немтор оз тӧд, буракӧ, асьныс еджыд байдӧгъяс моз лэбовтӧмаӧсь.

Ставыс тайӧ, дерт, буракодь кучкис ударнӧй тӧлысьын план тыртӧм кузя. Колӧ чайтны, чорыдакодь печиктіс сійӧ и Н. Д. Кувалдинлӧн чатӧра нырӧ.

Лӧгныс ёна петіс и налӧн, кодъяс кӧсйылісны уна сьӧм курыштны берегдорса вӧръяс кералігӧн. Кор та бӧрын Марк Храпов паныдасис начальниккӧд контора дорын, эз вермы кутчысьнысӧ да наяна дӧжныштіс, кӧть эськӧ и полыштіс Кувалдинысь, и ёна пыдди пуктіс сійӧс:

— А бур жӧ и турпоход ми вӧчим Гора-Ёляс, Николай Демьянович!

Николай Демьяновичлы, тӧдӧмысь, сьӧкыд вӧлі вочавидзны.

— Кӧсйылі тай, мед эськӧ быд боксянь бурджык вӧлі, — нурбыльтіс сэсся зумыша. — Мед и план вевтыртсис, и йӧзлы унджык сьӧм воис. Ті эськӧ сэтӧні, эз кӧ татшӧм ерундаыс ло, быдӧн вылӧ сизимсёӧн кымын кульыштінныд...

— Ӧти тӧлысьнас сымда? — шензьӧмысла Марк весиг шутёвтіс.

— Эн кӧ унджык на. Сэтшӧм мича вӧрад...

— Вот гадъяс! — лэчмис Храпов. — Вӧрыд налы жаль лои, быттьӧ абу ӧткодь, кӧть кытысь керавны... А збыль али мый сёрнитӧны, Николай Демьянович, мый быттьӧкӧ Серёга Огнёв медъёнасӧ пӧльтӧма да пакӧститӧма миянлы паныд? — Храпов юаліс тайӧс тӧдчӧдӧмӧн, бура тӧдчӧдӧмӧн.

— Ог тӧд, — ылӧсас шуис Кувалдин. — Но кодъяслыкӧ век тай колӧ паныд мунны, век ставсяыс медуна колӧ.

Николай Демьянович пырис контораӧ. Храпов колис ывла вылӧ.

— Гӧгӧрвоана, — ачыс аслыс гораа шуис сэсся Марк Храпов. — Гуг и бан гӧгӧрвоана.

Та бӧрын сійӧ кежис лавкалань, янсавлӧм бӧрад Варӧыс ӧд, кӧнкӧ, дзикӧдз нин косьмис-сыліс.

А Сергей Огнёв ордӧ рытнас виччысьтӧг пырис Остап Жбуль. Но Сергей эз сыысь медъёнасӧ шензьы, мый некор пыравлытӧм морт кежис на ордӧ, а сыысь, мый Жбуль талун вӧлі гажа, татшӧмтӧ Сергей некор на эз аддзыв. Киасигас Остап чургӧдіс Сергейлы сьӧкыд кырымсӧ, и мӧдыс бара на кыліс-казяліс сэтысь вуж кодь чорыд сӧнсӧ. Сэсся Жбуль перйис зепсьыс да сувтӧдіс пызан вылӧ водка доз.

— Али, гашкӧ, он нин кӧсйы мекӧд юнысӧ? Может, брезгуйтан? — аслас кыз гӧлӧснас зумыша юаліс Остап Сидорович.

— Мый талун тэкӧд лоис, Сидорович? — сьӧлӧмсяньыс шензис Сергей. — Мыйла юнысӧ пондін?

— Сэтшӧм абу лӧсьыд меным, Сергей... Бисов сынлы... Шогӧдтӧдз абу лӧсьыд... Этійӧ кырымпасыс вӧсна... Тэ менӧ, кӧнкӧ, пежгагӧс моз зывӧктан?.. Ты кажи прямо, веськыда висьтав: он кӧ вермы мекӧд юнысӧ, ме бӧр муна, пийду до хаты...

— Да мыйла нӧ не юнысӧ, кор сійӧ, сӧтанапызьыд, со пызан вылын нин сулалӧ!

— Аттьӧ, Серёжа... — чегсьӧм-усьӧм гӧлӧсӧн шуис Жбуль. Да, Сергей некор на эз аддзыв сійӧс татшӧмнас.

Остап пӧрччысис, пуксис пызан сайӧ. Сергей сэк кості чукӧртіс кутшӧмсюрӧ вомӧ сюянтор. Юисны стопкаӧн, нёнялыштісны сакаралӧм пув. Жбуль шуис:

— Эскы кӧть эн, Сергей, а, война кадсянь, сорок пятӧйсянь, первойысь на юсьыны кӧсъя. Ӧти стопкаысь вывті некор на эг пӧрӧдлы вомӧ. Ни ӧтчыдысь! Ты соби представить не можешь, яка то пытка... А талун со мыніс пыкӧдыс... Газетас лёк подписьыс дзикӧдз бонзьӧдіс. Думайта: що же ты творишь, Остап, сучья ты морда? Пон моз нокин-каттин ассьыд олӧмтӧ да сідзи и немтор эн гӧгӧрво — урӧс пон моз сідзи и водан горт пӧвъясыд вылӧ. Тьпу!

— Да ӧні мый нин сэтшӧмасӧ вийсьыны? — сьӧлӧм сетіс Сергей. Сійӧс ӧтарӧ пыр ёнджыка шызьӧдіс век чӧв олысь Жбульлӧн тадзисӧ ырзьӧмыс.

— Тэ вай чӧвлы на, Сергей, ме тэныд ставсӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн висьтавны кӧсъя, окота меным висьтавнысӧ. А тэысь кындзи некодлы сэсся. — Жбуль бара на ачыс кисьталіс водкасӧ, да юисны. — Тэ кывзы, Сергей, може и гӧгӧрвоан менӧ кутшӧмакӧ... Добре ми олім челядь дырйи, озыр хата вӧлі батьӧлӧн, достаток був. А сэсся лоис пӧжар, и хуторным дзоньнас сотчис. Мамӧным миян сэки жӧ ёна повзьӧмысла да ыджыд шогысла кувсис. А регыд сэсся и батьӧ, выль керка лэптігӧн, гӧгсӧ вӧрзьӧдіс да кувсис жӧ. Ми, посниясыс, нёльӧн колим, ме — медыджыдыс. Малый я ще був, но робил як вол. А сэсся гӧтраси. Гӧтырӧйкӧд да вокъяскӧд бара на уна быдторсӧ вӧчим и нажӧвитім. Керканымӧс батьӧлӧнсяӧс на бурджыкӧс лэптім, быдсяма добрасӧ чукӧртім. Сэки колхозъяс лоины. Веськыда висьтала ме тэныд — жаль меным лои сетны сэтчӧ ставсӧ, скӧт и му, ӧд сэтшӧм сьӧкыда лои ставсӧ лӧсьӧдӧма-керӧма. Ог пыр, мися, ни немтор ог сет, шум лэпті... Ӧд сэк кежлӧ и аслам челядь нин лоины — кык ныв... Сэсся и судитісны менӧ, нуӧдісны чужанінысь... Сизим во мырси из шом перъян разрезын. Ёна уджалі, ачыд тӧдан, сідзтӧ шландайтны ме ог вермы... Сизим вонас чӧжи кызь вит тысяча шайт сьӧм! Срокысь водз лэдзисны менӧ, да и вои ме гортӧ тайӧ сьӧмнас. Колхозыс миян сиктын озыра овмӧдчӧма — весьшӧрӧ менам, дураклӧн, сэтшӧм чорыда паныд сувтсьылӧма... Но кысь нӧ ставсӧ водзвыв тӧдан! Пыри ме сэки колхозад, уджала мый вермӧмысь, бара на бура овмӧдчылім. А сэсся и войнаыд гымыштіс. Босьтісны менӧ фронт вылӧ, воюйті мукӧдсяыс не омӧльджыка, весиг медаль сетлісны... А сорок первой вося арын менӧ ранитісны, пуляыс морӧс пыр дзужнитіс, пырис и бӧр петіс. Часлы, колӧкӧ, петкӧдла. — Сергей вочасӧ нинӧм эз удит шуны, Остап сувтіс да лэптіс дӧрӧмсӧ. Морӧс веськыдладорас бура тӧдчис рудов кизь кодь чут, а мӧдарас, лопатка улас, сырзьысьӧмӧн бурдлӧм пасыс вӧлі ёна ыджыдджык. — Сэки пленӧ веськавсьӧма менам... Кулан выйын нин вӧлі. Но Енмыс тай мыйлакӧ мездіс на, бӧр на ловзи... А сэсся ӧти земляк кутіс нуӧдны менӧ власовецъяс дінӧ, сэки лагеръясас ёна вӧлі вербуйтӧны... Ок, Сергей, вай ещӧ юыштам!

Найӧ помыштісны доз пыдӧссӧ. Жбульлӧн чорыда чурвидзысь черлыяса паськыд чужӧмыс быттьӧ дзикӧдз измис.

— Подлӧя, дерт, ми вӧчим, сэтшӧм паскуднӧя... Но ӧд овнысӧ окота вӧлі... Том на вӧлі... Сэтшӧм на окота вӧлі овнысӧ... А лагерад, дерт эськӧ, ме регыд и ньӧмді... А сэсся думайтсис: мися, гашкӧ, ёнмышта да, кыдзкӧ мыйкӧ удайтчас пышйыны... Гортын ӧд челядь виччысьӧны... Найӧсӧ мыйӧн мыжаӧсь? Кыдзи найӧ батьтӧгыс оласны?.. — ышловзис да сьӧкыда содтіс: — А медъёнасӧ, дерт, повзьӧма вӧлі, мый нин ӧні соссьынысӧ... Но ас йӧзлӧн вир ме вылын абу, ен грек суас, ылӧдча кӧ... Война бӧрын ылі муясӧдз веськавлі, а сэсся бӧр вои Россияӧ. Бара судитісны менӧ, срок сетісны. Шахтаясын уджалі, а сэсся со татчӧ мӧдӧдісны, лесопунктӧ, Мироновна вылӧ гӧтраси. А гортӧ сэсся сідзи некор нин эг и ветлы. Яндзим, другӧ, сэтчӧ муннысӧ. Мукӧддырйиыс кыз синваӧн бӧрда — сэтшӧм окота ассьым нывъясӧс аддзӧдлыны. Но ог лысьт муннысӧ, Серёжа, и кымын водзӧ ола, сымын яндзимджык лоӧ... Кутшӧм синмӧн нӧ ме видзӧдла на вылӧ?.. Да-а... Но да тырмас та йылысь... Со на мый ме кӧсъя висьтавны, Серёжка: кывтӧм пемӧс кодь кывзысьысьӧн ме век вӧвлі, мыжтӧ кылігӧн, быд пӧлӧс начальникъясыс быд ногыс песісны менӧ, кыдз сӧмын налы колӧ. А мыжа мортыд кыдзи пыксьынысӧ лысьтан?.. И ӧні со тшӧтш этійӧ письмӧнас Храпов сирасис... Гӧтырӧй тшӧтш и... Колӧ пӧ дорйыны начальникӧс! И он лысьт паныдсӧ горӧдны, сэтшӧм биографияа мортыд... Кӧть и тӧдан, мый оз ков тадзсӧ вӧчны. Мый паскуднӧя тадзсӧ артмӧ!.. Дивит кӧть эн сэсся менӧ, Сергей...

Сергей чӧла кывзіс, сылӧн вӧлі дзикӧдз вӧрзьӧма сьӧлӧмыс татшӧм страшнӧй морт олӧмнас.

А кӧнкӧ лов вылас, сьӧлӧм пыдіас Сергейлӧн чужис-вужъясис мӧвп, водзӧ олӧмыс кежлӧ сэтшӧм тӧдчана мӧвп. Сергейлы кажитчис, мый буретш да Остап Жбульыс аслас волӧмӧн да висьтасьӧмнас йӧткыштчӧдіс да стӧчмӧдіс тайӧ мӧвпсӧ.

Оз позь овны му вылас асьтӧ тадзи вузавлӧмӧн. Кӧть сэсся кутшӧм донысь, но оз позь, некыдз оз позь асьтӧ вузавлыны! Ассьыд сӧвесьттӧ оз позь вузавлыны.

39

Кувалдинкӧд нем виччысьтӧм сьӧкыд сёрни бӧрын Галя Горицвет вежон чӧж ветлӧдліс ваысь лэптӧм чери кодьӧн. Мыйкӧ быттьӧ вӧрзис том ичмоньлӧн лов вылын, сэк жӧ вӧлі и яндзим видзӧдны йӧзлӧн синъясӧ. Быттьӧкӧ быдӧн тӧдіс нин та йылысь. Бригадаын, дерт, казявтӧг эз жӧ овны Галялысь татшӧм вежсьӧмсӧ, но чайтісны, мый сьӧлӧма мортыдлы сэтшӧма мӧрччис этійӧ письмӧыс газетас да, торйӧн нин, Майялӧн сійӧс кырымалӧмыс, да мортыс со некыдз оз вермы палявны ставсьыс таысь.

Казяліс гӧтырыслысь вӧвлытӧма на вежсьӧмсӧ и сюсь синма Шумов. Ӧні сійӧ пыр частӧджык вочаасьліс Галялӧн видзӧдласъяскӧд, кодъяс век быттьӧ вӧлі мыйкӧ юасьӧны, кӧсйӧны мыйкӧ выльтор тӧдмавны сы йылысь, Аристарх Шумов йылысь. А Шумов жугліс юрсӧ и некыдз оз вӧлі вермы гӧгӧрвоны, мыйджык вӧчсьӧ том гӧтырыслӧн сьӧлӧм вылын.

А Галиналӧн унатор ыпъяліс-вӧчсис. Лӧгаліс кӧть эз сійӧ Кувалдин вылӧ, но татшӧм паныдасьлӧм да сёрнитӧм бӧрас, сійӧ, том ичмонь Галя Горицвет, быттьӧ бокысянь тшӧтш пондіс видзӧдлывлыны ас вылас: ӧд таӧдз, гидйысь лэдзлытӧм куканьыдлы, лючкисӧ некор на и вӧлі видзӧдлынысӧ, да, гашкӧ и, вежӧрыс эзджык на судзсьыв та вылӧ. А тані со — эстшӧм вына да тӧдчана мужичӧй шуалӧ сэтшӧм кывъяс. Сэтшӧм кывъяс!..

А нӧшта сылы, Галя Горицветлы, не этша думайтсьӧ и асланыс бригадир Серёжа Огнёв йылысь. Ок ӧд кутшӧма сійӧ, Галя, повзьыліс ош кыйигӧн. Кор Сергей ӧтнасӧн колис лёк гундырыскӧд...

А кутшӧма тӧдӧ да радейтӧ сійӧ жӧ Сергейыс ассьыс чужан вӧр-васӧ. Коркӧя пув вотігӧн сійӧ вӧлі шоныд-небыд руа да пӧся шуис Галиналӧн юалӧм вылӧ:

«Вӧрыд меным — быттьӧ шонділӧн мелі югӧрыс, быттьӧ шоныд гожся зэр... да тшӧтш и мамлӧн мелі киыс да гӧлӧсыс — ставыс, мыйысь шоналӧ да нимкодясьӧ мортлӧн сьӧлӧмыс...»

Кутшӧм лӧсьыда сэки шуис сійӧ. Быттьӧ ачыс артмис тадзсӧ шуӧмыс, кыдзи пожӧм туганъясын артмӧ-чужӧ тӧвру... Сьӧд вӧр шӧрын быдмылӧм морт, а мыйта гӧгӧрвоӧ да тӧдӧ сійӧ, Сергейыс. А кыдзи со сувтіс сійӧ дона Гора-Ёльыс вӧсна? Берегдорса вӧрсӧ кольӧм вӧсна?.. Мукӧдлы кӧ, Кувалдинъяслы да Шумовъяслы, тайӧ, дерт, веськодь, а мортыс со лэптіс юрсӧ да и дорйис...

Интереснӧ, кыдзиджык сійӧ видзӧдӧ Надя Турубанова вылӧ? Нылыс вежӧра жӧ, паськыда жӧ мӧвпалӧ, унаысь найӧ овлывлӧны Сергейкӧд ӧтлаын, вӧр делӧяс йывсьыс, кӧнкӧ, мыйсӧ оз сёрнитлывлыны. А гашкӧ, и не сӧмын вӧр йылысь сёрнитӧны...

Ӧтчыд найӧ, Галина да Надя, ӧтлаын веськавлісны библиотекаӧ, пукалісны да варовитыштісны ӧти лӧсьыд книга йылысь...

Но ӧні сьӧлӧм тырнас кылӧ Галина, мый тайӧ сёрниыс эз сӧмын книга йылысь вӧв...

Надя сэки кывзіс Галяӧс, видзӧдіс сы вылӧ, и сійӧс виччысьтӧг чунгис сьӧлӧмӧдзыс: «Да ӧд сійӧ сэтшӧм мичаник, красавица... Да тшӧтш и шань морт, кыпыд сьӧлӧма...» И шогӧ усьтӧдз завидькодь лолі Надялы... Дерт, абу лӧсьыд мӧд мортлы завидьтыны, но мукӧддырйиыс тай некыдзи он вермы вежны асьтӧ... А кор сэсся сійӧ, Надя, видліс быттьӧ бокысянь ӧткодявны асьсӧ тайӧ сьӧд синкымъяса красавицаыскӧд, сэки ачыс аслыс весиг жальӧн лоліс. Урӧс кычипи кодьӧн пондыліс кажитчыны ачыс аслыс: коді пӧ и, кутшӧм зон, видзӧдлас татшӧмыд вылӧ... Кор орччӧн олӧ-вылӧ со кутшӧм дзодзӧг... А мыйӧн сійӧ, Надя, мыжа?..

Тӧдӧмысь, сэки Надя медбурасӧ гӧгӧрвоис, мыйла этійӧ вӧсньыдик зарни сунисъясыс эз гӧрддзасьны да бӧр орисны...

«Да, тыдалӧ, мичлунтӧгыд ныв мортыдлы ыджыд шудсӧ сідзи и не аддзывны. Код дінӧ нетшкысьӧ сьӧлӧмыд, сійӧ тэ вылӧ оз кӧсйы видзӧдны... А мукӧдыс дінӧ асьтӧ оз кыскы... Сэсся кӧть кыдзи ов...»

А кысь Галиналы, шудаыдлы, ставсӧ тайӧс тӧдны да гӧгӧрвоны. Сы вӧсна и юасьӧ вӧлі, мыйла друг шогӧ усис Надя.

— А усян ӧд, ныланӧй, — ышловзис Надя. — Кор видзӧдлан тэ вылӧ, эстшӧм мичаыс вылӧ... Мися, ми чоюкыслы ӧткӧн нин ковмас кургыны нэм чӧж...

— Тэныд — ӧткӧн? — наяна нюмъёвтіс вочасӧ Галина, и, дерт, кыкнанныс гӧгӧрвотӧг эз овны, мыйла сійӧ тадзисӧ шуис. — Да ӧд тэ, Надя, лесопунктын медся шань нылыс! Тэнӧ быдӧн радейтӧ!

— Кыдзи технорукӧс! Гашкӧ и, вермас лоны... — нораа нюмъёвтіс Надя. — Сӧмын тай татшӧм радейтӧмыд оз век шонты сьӧлӧмтӧ... Мыйкӧ быттьӧ нӧшта на колӧ...

Да, эз жӧ ёна гажа сёрни сэки налӧн артмы. Сідзи и янсӧдчисны сэсся — сӧстӧм ловъяснысӧ вевттьыштӧм вуджӧръясӧн. Галина не сӧмын нывбаба завидьтӧм кыліс сьӧлӧмнас Надялысь, но, гашкӧ, тшӧтш и дӧзмыштӧм: сыысь, мый Галина кыськӧ локтіс да олӧ-вылӧ Печоркаын.

Но ӧд сійӧ, Галина, абу жӧ мыжа таысь!

А сэсся: Надяыс збыль али мый доймис сы понда, Галя Горицвет понда? Сідзкӧ либӧ нӧ, мый пондіс артмыны?..

Тайӧ рытӧ Галина полыштіскодь нин библиотекаӧ восьлалігӧн: мед эськӧ сэні бара не паныдасьны Надя техноруккӧд.

Но, шудыд вылӧ, Надя эз лӧсяв сэні, кӧть эськӧ частӧ жӧ кежавлӧ выль книгаясла. Надежда Васильевна, библиотекарша, чуйдӧдіс Галинаӧс босьтны да лыддьыны медводдза коми поэт Иван Куратовлысь кывбуръяс.

— Сійӧ овліс да гижліс кольӧм нэмын, — ышӧдіс бур нывбаба. — Сылӧн гижӧдъясысь тэ верман уна тӧдмавны сэкся миян олӧм йылысь и коми йӧз йылысь.

— Аттьӧ, Надежда Васильевна! — нимкодьмис Галина.

А мӧдыслӧн мыйкӧ быттьӧ юавтӧм-висьтавтӧм на кольӧма, пычкысьӧ на нӧшта мыйкӧ шуны.

— Эн дивит менӧ, Галочка, но век кӧсъя юавны тэнсьыд: кыдзиджык тэ видзӧдан газетас этійӧ письмӧыс вылӧ?

— Ылӧдчана лёк гижӧд сійӧ! — падъявтӧг вочавидзис Галина. — Менӧ сэтшӧма скӧрмӧдіс сійӧ, мый и ачым тшӧтш кӧсъя гижны. Мед водзвыв бура тӧдмалісны, кыдзи да мый, а сэсся вӧлись лякисны...

— Ме сідзи жӧ чайта... — нывбаба кыйкнитліс ӧтарӧ-мӧдарӧ да водзӧсӧ сэсся шуис шӧпкӧмӧн моз нин. — А кылан-ӧ тэ, нылӧ, мый сӧрис менам алкоголикыс код юрнас? Ой, Галочка, ог и лысьт висьтавнысӧ ме тэныд...

— Да висьталӧй нин, заводитінныд кӧ!

— Быттьӧ пӧ Аристарх Иванович гижӧма, начальниккӧд сӧгласӧн.

— Оз вермы лоны, Надежда Васильевна! — Галиналӧн пырысь-пыр жӧ синваыс чепӧсйис да слабитісны кокъясыс. Сылы ковмис весиг пуксьыны улӧс вылӧ, а то вермис и пӧрны.

— Сідз тай вӧлі сӧрӧ-а... — библиотекарша повзис, мый татшӧма мӧрччис том ичмоньлы сылӧн юӧрыс. — А тэ, ачыд, эн ӧмӧй тӧд?.. Некутшӧма эн чайт ни?..

— Да мый ті!.. Да кыдзи нӧ... Да ме ӧд эськӧ... Вермас-ӧ лоны тайӧ?.. Мыйла нӧ сылы ковмис тайӧ? Оз вермы лоны!

— Но бӧрыннас, кор паляліс сэсся менам бӧлбаныс, пондіс жӧ соссьыны: менам пӧ, буракӧ, шмонитсьӧма код юрнад, мед пӧ онджык пиняв...

— Да позьӧ ӧмӧй тадзисӧ шмонитны?! — дзикӧдз матӧ воӧмӧн горӧдіс Галина.

— Да тэ вай тӧдтӧгыс эн на вийсьы сэтшӧмасӧ, ныланӧй! Тыдалӧ, и збыльысь мый оз ковсӧ код юра алкоголикыс сӧрис...

Но Галя эз нин кывзы нывбабаӧс, ӧні сылӧн кывъясыс некыдзи нин эз вермыны йиджны чажйысь-ыпъялысь вежӧрас, сійӧ сотчан керкаысь моз чепӧсйис ывла вылӧ, киас сӧмын и дзабыртӧма босьтӧм книгасӧ. Сійӧ тӧвзис-котӧртіс гортланьыс кӧрт кодь чорыдаӧдз южмӧм лым туйӧд да быттьӧкӧ и эскис, но сэк жӧ и эз кӧсйы эскыны мисьтӧм лёк юӧрыслы, и ыпъялысь, пытшкӧссӧ сотысь скӧрмӧмыс вӧсна весигтӧ эз вермы гӧгӧрвоны: кӧсйӧ-ӧ сійӧ, ачыс, мед эськӧ буретш да и збыльмис висьталӧмаыс, али оз кӧсйы, мед лёк сӧрӧм кежысь и кольӧ, да сэки эськӧ найӧ водзӧ кутасны сідзи жӧ овны Аристархкӧд, кыдзи ӧнӧдз олісны.

Аристарх Шумов вӧлі гортын, вомгорулас кургис ассьыс радейтана сьылансӧ каньпиян йылысь: «уезжал, были сляпыя, а тяперь, поди, глядят», да кузь шыранӧн вундаліс-лӧсьӧдаліс уджвывса передӧвикъяслысь портретъяс. Сійӧ ачыс снимайталіс найӧс, ачыс гырысяӧдз ыдждӧдаліс да кӧсйысис Кувалдинлы вӧчны клубын галерея «на уровне мировых стандартов». Аслыныс передӧвикъясыслы зэв любӧ лоӧ, кор клубыслӧн куш стеныс мичаммас-вежсяс, да и ачыс сійӧ, Аристарх Шумов, дьӧбӧ оз коль, сы вӧсна мый нагляднӧй агитация вӧсна начальник кӧсйысис мынтысьны торйӧн нин лышкыда.

Тайӧ уджыс сайын да татшӧм кыпыд руаӧн и суис сійӧс Галина. Сійӧ пырис керкаӧ да пӧрччысьтӧгыс лэдзчысис ӧдзӧс кӧсяк дінӧ.

— Сідзкӧ, тэ, тэ гижин этійӧ лёк письмӧсӧ! — лэчыда шуис сійӧ верӧссӧ синъяснас сотӧмӧн. — А ӧд ме, Шумов, веськыда кӧ шуны... первойсянь кыдзкӧ сьӧлӧмӧн кылі, мый тэ и эм гижин... Тэнад киыс... Сӧмын вот мыйла тэ менӧ ӧнӧдз ылӧдлін, Шумов? Ме ӧд сэтшӧма юася вӧлі тэнсьыд?..

Татшӧм ӧдӧба личкӧмысь шемӧсмӧдӧм Аристарх гӧгӧрвоис, мый нинӧм тӧдтӧм улӧ ӧні, буракӧ, оз нин позь лэдзчысьны, да видзчысьӧмӧн на шуис:

— Но ӧд сэні менам кырымпасыс абу, душа моя...

— Тэ чайтан, кырымавтӧм подлосьтыс ёна бурджык кырымалӧмаыс дорысь? Майя коддемъяс веськыда шуӧны, мый кӧсйӧны... — Галина ӧдва-ӧдва кутчысис, мед не бӧрддзыны скӧрысла да шогысла: ӧд со сідзи и эм, медлёк ногыс вӧлӧма. — А тэ... А тэ... Гусьӧн пурысь пон моз... Кысянькӧ пес чипас увсянь...

— Тэ вай лӧньышт, Галюшка, — Аристарх воськовтіс том гӧтырыслань, но мӧдыс сідзи и шатовмуніс сы дорысь, пеж висьӧмӧн висьысь дорысь моз.

— Некор сэсся менӧ эн нимты сідзисӧ! — матӧ воӧмӧн горӧдіс ичмонь. — Ме ӧні сэсся ог вермы, ог кӧсйы кывзыны тэнсьыд мелі кывъястӧ... Сы вӧсна, мый и найӧ тшӧтш абу збыльысьӧсь... сэтшӧм жӧ пӧръясьысьӧсь... кыдзи и дзоньнад тэ ачыд! А ме, вомӧс паськӧдӧма да эска... Йӧй, дура!.. Быд кывлы эска... Ок, тэ морт!..

— Эн горзы! — Аристарх лэптіс жӧ гӧлӧссӧ. — Ог сӧмын ас вӧсна вийсьы. Лун и вой со колӧ мышкырасьны... Бур йитӧдъяс лӧсьӧдавны. Мать честная! Сэсся пӧ и пӧльза вылӧ жӧ мунӧ менам уджыс...

— Оз позь лӧсьӧдны бур олӧмтӧ подлосьт вылын!

— Да кутшӧм нӧ подлосьт? Кӧні? Мый ме, обстановкасӧ тӧд вылын кутӧмӧн, ылӧсас сувті руководство дор? Аслыным жӧ бур вылӧ сувті? Мыйла нӧ тайӧ лои подлосьтӧн? Чудеса, да и сӧмын!.. Да, мукӧддырйиыс олӧмад ковмылӧ вӧчны не сӧмын кажитчанаторъяс. Немтор он вӧч, дырджык олыштан да ачыд казялан тайӧс... Кыдз нӧ сытӧгыс...

— А ме ог кӧсйы сідзисӧ овны! Ог вермы... Ме ог кӧсйы, медым бур йӧзыс зывӧкпырысь индалісны ме вылӧ чуньяснаныс, медым бергӧдчалісны мелань мышкӧн паныдасьлігъясӧ...

— Да кутшӧм нӧ бур йӧз! Да кутшӧм нӧ тэныд делӧ наӧдз! Мый тэ видзӧдан завидьтысьяс да бездарнӧйяс вылас...

— Тэ сӧмын ӧтнад — гений? Да нӧшта Кувалдин шефыд тэнад?

— Гений али абу, но ассьым донӧс ме бура тӧда. И тэныд тшӧтш жӧ колӧ тӧдны.

— Тэ, буракӧ, тӧдан... Тэ, буракӧ, быдторлы тӧдан донсӧ... Ме ӧні весиг понді чайтны, мый тэ и менӧ тшӧтш вузалан, кутасны кӧ бурджык дон вӧзйыны...

— Галюшка, мый нӧ тэ нинӧм абусӧ сёрнитан!

— Мыйла нӧ «нинӧм абусӧ»? Татшӧмторъяс бӧрад кыдзи нӧ ме верма эскынысӧ тэныд? Некыдзи ог вермы... А ӧта-мӧдлы помӧдз эскытӧг кыдзи нӧ позьӧ ӧтлаын овны?..

— Энлыв на вай, энлыв! Вай лючки да бурӧн став вылас видзӧдлам. Тэ кӧть мед пуксин эськӧн.

— Тэ кодемъясыслы медтыкӧ унджык курыштны асланьыс... Шоныдджык да пӧтӧсджык места нетшыштны... Мӧдъяслы — йӧз вылын ыджыдавны, тэнад шеф Кувалдин коддемъяслы... Власьт бердӧ кутчысьӧны... Кӧть сэсся кутшӧм донӧн, мед сӧмын кутчысьны... Тайӧ нӧ морт ногӧн? Нырны и талявны дасьӧсь мӧд морттӧ, мед сӧмын аслыныс бур да лӧсьыд вӧлі! Куш сӧмын аслыныс... А мӧд мортыс ӧд ловъя жӧ, овны жӧ сійӧ кӧсйӧ... Эн торкав менӧ, ӧні, мӧдӧдчи кӧ, ме тэныд висьтала нин ставсӧ!.. Тэ и менӧ ылӧдлін... Мед бара жӧ куш сӧмын аслыд вӧлі бурджык да лӧсьыдджык... Та могысь тэ кӧсъян овны мекӧд ӧти олӧмӧн, а Кувалдинкӧд — мӧдӧн... А нӧшта кодкӧдкӧ, гашкӧ и, — коймӧдӧн...

— Галюшка, ме жӧ тэныд бур ногӧн висьтавлі нин... Кувалдин сетіс миянлы со кутшӧм квартира... ёна отсаліс... Колӧ жӧ вӧлі мортыслы мыйкӧ вӧч...

— Мынтысьны? Квартира вӧсна подлосьтӧн вештысьны? Да?.. Тӧдан мый, Шумов, мед тэ виньдан татшӧм донӧн ньӧбӧм квартиранад! А менам кок пӧлӧй сэсся оз тувччы татчӧ! Кӧлуйла мӧдысь коркӧ вола... Ӧні менӧ тані шогӧдӧ. Тшӧтш и тэ вылӧ видзӧдӧмысь шогӧдӧ. Налим кодь вильыд тэ вӧлӧмыд... Эн матыстчы ме дінӧ! Эн лысьт вӧрӧдны менӧ!

Галина весиг эз и пӧрччысьлы да сідзи и бӧр чепӧсйис ывла вылӧ. Вывті ёна ыззьӧмысла и скӧрмӧмысла вир-яйыс сылӧн дзоньнас тіраліс, да весигтӧ пиньясыс таркакылісны, и некыдз оз вӧлі вермы найӧс сувтӧдны. Кӧдзыд ывлаӧд код тӧдас кытчӧ муныштӧм бӧрын вӧлись сӧмын палялыштіс и сэки казяліс, мый киас век на дзабралӧ библиотекаысь босьтӧм неыджыд чорыд коркаа книгасӧ.

Сэсся и сувтіс сійӧ улич шӧрӧ. Код ордӧ кӧ колӧ вӧлі мунны узьны. Майя дінӧ? Ӧд водзынсӧ мыйта сыкӧд ӧтлаын олісны, и зэв бура олісны. Но ӧні эз мунсьы сы ордӧ, некыдзи эз мунсьы. Надя дінӧ кежавны? Абу жӧ лӧсьыд, сэтчӧсӧ дзик нин оз позь... Гашкӧ, либӧ котӧртны Оксана дінӧдз, орчча лесопунктӧ? Мед кӧть и вой шӧра вой... А сэсянь сэсся, сьӧлыштны ставыс вылӧ да, бӧр веськӧдчыны гортлань? Бӧр мамӧ дінӧ... Да морӧс бердас ляскысьӧмӧн шуны: прӧстит менӧ, йӧюкӧс, донаӧй, ылалі ме тэтӧг... дзикӧдз дзугси... Ӧткӧннадтӧ... Мӧдысь тӧлкаджык лоа... Ой, мамочка!.. Но ӧнісӧ нӧ, тайӧ пемыд кӧдзыд войнас, кытчӧ воштысьны?..

И Галиналы друг сэтшӧм гажтӧм да шог лои, но сэтшӧм нин сьӧкыд, джагавмӧн сьӧкыд, мый курыд синва чепӧсйис синъяссьыс, ырӧбӧн бӧрддзис том ичмонь, ырӧбӧн ырзӧ-бӧрдӧ и некыдзи оз вермы сувтны ни кутчысьны.

Но со тай кодкӧ восьлалӧ уличӧд. Коді нӧ эськӧ? Оз-ӧ бара нин сы бӧрысь вӧтчы этійӧ мустӧммӧмыс? Ой, Надежда Васильевна тай тайӧ вӧлӧма, клубысь мунӧ гортас. Мыйӧн сӧмын сійӧ матыстчис Галя дінӧ, пырысь-пыр жӧ ставсӧ гӧгӧрвоис да нуӧдіс дзикӧдз нин кынмӧм-гегдӧм, матӧ воӧм ичмоньӧс гортас.

Игнат Иванович, библиотекаршалӧн верӧсыс, лесопунктса главнӧй механик, узис водз жырйын важ диван вылын да дизель мотор моз керка тырнас шкоргис.

— Ой, господьӧй-енмӧй, бара на горш вывтіыс кыськӧ лачкӧма, — быттьӧкӧ и скӧрмытӧг, велалӧмӧн моз нин шуис Надежда Васильевна. — Вай жӧ, Галочка, пырам ми тэкӧд мӧд жырйӧ да и ӧтлаын узьмӧдчам сэтчӧ. Сэні и лӧньыштан, донаӧй... Да эн вийсьы тэ тадзи на понда, лёк козёлъяс понда. Тэнад ӧти синва войт дон оз сулавны найӧ...

40

Сергей Огнёвӧс корис пыравны ас дорас, гортас, парторганизацияса секретар Порфирий Иванович Комлев. Рытнас, удж бӧрын, Сергей воис сылӧн керкаӧ, коді сулаліс сиктлӧн таладор помын. Гӧсьтӧс виччысисны нин, пызан вылын чушкис-пушкис самӧвар, а графинын сьӧдвидзис чӧдъя водка.

Кор юисны стопкаӧн да закуситісны бура соласьӧм, сьӧмга кодь лоӧм гӧрд чигъя сынӧн, Порфирий Иванович шуис:

— Пӧжалуй, миянлы колӧ и эм чукӧртлыны общӧй собранньӧтӧ. Колӧ... Букыш арын моз уна лёкыс-грезьыс чукӧрмис... Кыдзкӧ колӧ писькӧдыштны, восьтывны душниксӧ, а то ми ставӧн тані пӧдны вермам... Кыз йи улын черияс моз...

Найӧ пукалісны ыджыд да сӧстӧм горничаса пызан сайын, ӧта-мӧдныслы воча. Порфирий Иванович пукаліс стенбердса важиник пу диван вылын, а Сергей — сэтшӧм жӧ важ, волявтӧдзыс нин шылялӧм, но век на легтӧм-дзурттӧм мышка кыдз пу улӧс вылын. Кӧзяйкаыс, Ӧрин тьӧт, зэв косіник, кузь ныръяса олӧма нин нывбаба, век на тӧждысьӧмӧн лажъяліс пызан гӧгӧр, кылтӧдз тэрыба ветліс, век ваяліс пызан вылӧ чӧскыдджык сёян-юан...

— Ме ногӧн кӧ, — висьтавліс тэрмасьтӧг ассьыс бура ньӧръявлӧм-топӧдалӧм мӧвпъяссӧ Комлев, — ме ногӧн кӧ, колӧ корны сійӧ собранньӧ вылас представительясӧс леспромхозысь, комбинатысь да, чайта, тшӧтш и партия обкомысь.

— Оз-ӧ нин ло вывтіджык — обкомысьсӧ? — падмыліс Сергей.

— Оз, гӧрӧдыс миян зэлыда гаровтчӧ да, — гӧгӧрбок артыштӧма йылысь моз нин шуис Комлев. — Асланымъясыс — леспромхозсаяс да комбинатсаяс — вермасны ӧтар бансяньысджык делӧ вылас видзӧдлыны. А обкомсаыс лючки кывзас ставсӧ да и бура рӧзберитчас, коді прав да кодарас правдаыс. Ме чайта, сёрниыс ӧд сійӧ собранньӧ вылас оз сӧмын куш процентъяс йылысь ло?

— Да, буракӧ, оз сӧмын... — пызан пӧвйӧ гыж помъяснас таркӧдігмоз шуис Сергей. — Но, век жӧ, главнӧйыс, дерт, сійӧ, мый шуасны асьныс вӧр лэдзысьяс, кодарланьыс унджыкӧн катовтчасны...

— А тэ, ачыдсӧ, он пов? — юаліс Комлев да сэк жӧ сьӧкыда ӧшалысь синкымъяс увсяньыс читкыртліс Сергей вылӧ паськыда да пӧлӧс ног пуксьӧм синъяссӧ.

— Ме йӧз водзас пета да висьтала ставсӧ веськыда, мый сьӧлӧмӧн кыла и мый думайта. А сэсся и мед лоӧ, мый лоанаыс... Менам кӧ ылавсьӧма, думъясӧй да кӧсйӧмъясӧй кӧ оз лӧсявны, да йӧзыс кӧ оз дорйыны менӧ, унджыкӧныс, ме муна татысь...

— «Муна»... Мунны-утьыштнытӧ, дерт, абу сьӧкыд, — ышловзис пӧрысь салдат да нёнялыштіс шоча эновтлана трубкасӧ. — Тэ, Сергей, вывтіджык яр, век на быттьӧкӧ доддявлытӧм чань кодь. А собранньӧ вылад колӧ лоны спокойнӧйӧн, мед ыпъялӧмыд эз сот да эз пӧдты вежӧртӧ. Гӧгӧрвоин?

— Да, Иванович, гӧгӧрвоа, куш ӧти горзӧмсьыд, дерт, немтор оз гынмы.

— Оз гынмы. Ставсӧ колӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн да бура подулалӧмӧн мыйкӧкертны. Мед сьӧлӧмӧдзыс мӧрччис йӧзыслы. А мӧдар ногӧн кӧ, йӧзыс шатовмунасны тэланьысь. Видзӧдлы со — Майя уджалӧ тэнад бригадаын, а вот со абу жӧ кужӧмыд ас лӧсасыд вылӧ веськӧдны сійӧс.

— Сійӧ веськыда и шуӧ: оз пӧ коланаинӧ нуӧд тэнад лӧсасыд...

— Видзӧд со... А, гашкӧ, мыйтаӧн на татшӧмъясыс? Ставыс тайӧ абу на дзик тшаква...

— Гӧгӧрвоа ме... Та вӧсна и окота кыдзкӧ бурджыка эскӧдны йӧзсӧ... Мый оз позь ӧти мортлы, кӧть сійӧ и, сэсся начальник, мый колӧ, сійӧс и вӧчны, кыдзи колӧ, сідзи и бертны. Кызмырдысьӧн пычкыны куш сӧмын кубикъяс...

— А этійӧ... Галинаыскӧд, бригадасьыд мӧд увйысьысьыскӧд, мыйкӧ пӧ тшӧтш жӧ неладнӧ лоӧма? Сӧвсем али мый сійӧ мунӧма верӧсыс дінысь?

— Буракӧ, да... Мунӧма... — Сергейлӧн пӧся ыткӧбтіс вирыс, сотны пондіс чужӧмсӧ и быдлаті. — Но, ме чайта, найӧ эз пыр кежлӧ лӧгасьны, семья костад пӧ ӧд мыйыс оз овлы да...

— Сідзи, сідзи и эм, Сергей, — сюйсис сёрниӧ пызан дорӧ жӧ пуксьыштӧм кӧзяйка. — Кык гырнич и то таркмунлӧны ӧтлаынтӧ сулалігӧн, а тані ловъя йӧз, горяч том йӧз.

Но каллянсӧ нёнялысь Порфирий Иванович эз ӧтикывъясь накӧд:

— А сёрнитӧны, мый налӧн тайӧ делӧыс тшӧтш жӧ йитчӧма лесопунктса зыксьӧмъяскӧд. Со ӧд кыдзи артмӧсӧ: не сӧмын бригадаяс пытшкын сӧгласыс абу, но и семьяяс, гашкӧ и, та понда жӧ юксьӧны... Да, пӧжалуй, ӧні общӧй собранньӧтӧгыд немтор нин оз и эм артмы-гынмы.

Нӧшта юыштісны. Чӧскыд чӧдйӧн небзьӧдӧм винаыс бура шонтіс ывла кӧдзыд вылын лунтыр уджалӧм Сергейӧс. Сылы сэсся эз нин ло окота сёрнитны ӧтитор йывсьыс. Ён улӧс вылӧ гатшнёвтчыштӧмӧн сійӧ мӧдіс видзӧдавны керка пытшкӧссӧ. Немтор лишнӧйыс тані абу: важӧн жӧ нин вӧчлӧм, мичаа серӧдӧм буфет, буракӧ, сійӧ жӧ мастерлӧн кужысь киясӧн лӧсьыда рамаалӧм ыджыд зеркалӧ, код вывсянь кузя ӧшӧдчӧмаӧсь вӧр серӧн мичмӧдӧм ки чышкӧдлӧн помъясыс, ӧтарӧ-мӧдарӧ воссьысь еджыда мавтӧм ӧдзӧс, чачаяс кодь шыльыд вӧсни ӧшинь рамаяс, буракӧ, шӧрипӧв поткӧдӧм керъясысь, зэлыда топӧдӧм паськыд плакаяс джоджын. Сергей тӧдӧ, мый ставсӧ тайӧс, да тшӧтш и став пачьяссӧ керкаас, да весигтӧ и сапӧгъяссӧ гӧтырыслы и аслыс вӧчӧма ӧти киӧн — аслас Порфирий Ивановичлӧн киясӧн. Ньӧжмыд сійӧ мортыс, некор некытчӧ оз тэрмась, но быдтор вӧчӧ лӧсьыда да бура, зумыда да топыда. Та вӧсна сылӧн и джодж плакаыд оз дзуртышт, ни ӧдзӧс костӧдыд югыдыс оз тыдав, ни сапӧгыд дзикӧдз киссьытӧдзыс некыті оз резьды. Сергей сэсся кутіс видзӧдны стенын ӧшалысь фотокарточкаяса ыджыд рама вылӧ. Со сулалӧны вылын юра уска гренадеръяс, кианыс лэчыд кузь шашкаясаӧсь; на пиын ӧти, буракӧ, Порфирий Ивановичлӧн батьыс. А со и ачыс сійӧ — салдат жӧ, важиник «хебе» формаа, пилоткаа, морӧсас куим медаль. Орччӧн сыкӧд томиник зонлӧн карточка — кузьмӧс чужӧма, неуна жугылькодь, кузь юрсисӧ бура шыльӧдӧма мышвыв.

— Сергей, кымын арӧс нин ӧні тэныд? — виччысьтӧг юаліс кӧзяйка.

— Унакодь нин... Регыд кызь вит тырас...

— Миян Ванюклы ӧні эськӧ комын сайӧ нин вӧлі... — шогпырысь ышловзис нывбаба.

Порфирий Иванович нинӧм шутӧг мыйкӧ дыра кызыштіс, а сэсся и мый вермӧмсьыс пондіс нёнявны киргысь трубкасӧ.

— Этайӧ зонмыс, Ваньӧыс? — сьӧлӧм сетіс Сергей.

— Сійӧ... — довкнитіс юрнас кӧзяйка да пелькиник чышъян помнас мӧдіс чышкавны пырысь-пыр жӧ кӧтасьӧм синъяссӧ. — Коньӧрӧй, дас квайт арӧсӧн кувсис чакоткаысь... Эстшӧм тӧлка да шань зонка вӧлі... Сарство небеснӧй...

— Но, мый нӧ тэ бара пондін, старукаыс. Синъястӧ мед видзыштін, дзикӧдз пемдасны тадзинад, — вежсьӧм гӧлӧсӧн жӧ ӧлӧдыштіс Порфирий Иванович, сэсся быдӧнлы кисьталіс румкаясас. — Сідзкӧ, либӧ вай нин тшӧтш и Ваньӧсӧ ӧтлаын казьтыштам.

А сэсся Порфирий Иванович ачыс жӧ и помаліс пиыс йылысь шог казьтылӧмсӧ:

— Сідзи нин тай миян артмис, Сергей, — ме, ачым, война биысь ловйӧн мыні, ӧтчыд сӧмын и ранитчылі, а сійӧ, Ваньӧыс, гортын кувсис. Ӧтка пи... Сэтшӧм бур мывкыда вӧлі. Дас вит арӧсыс на эз вӧв тырӧма, а босьтӧмаӧсь нин сійӧс колхозӧ тшӧтӧводӧн, семилетка помалӧм бӧрас. Тулыснас ковмас районӧдз лэччывны, кутшӧмкӧ кабалаясӧн, сё сайӧ верст. А бӧрсӧ подӧн ковмӧма воны, буретш да лым сылігӧн. А ачыд ӧд тӧдан, кутшӧмӧсь миян туйясыд. Ёна кынмӧма зонкаыс, омӧлик кӧмкотнад да вӧсньыдик паськӧмнад. Жар висьӧм личкас, тыяссӧ чишкалӧма да, а сэсся и — туберкулёз... Дерт, налы тані сьӧкыда овсис, тшыгӧма, война помасян воад, гашкӧ, и медся нин сьӧкыд вӧлі... А бонзьӧм пуад пӧ тай сирыд век ёнджыка йиджӧ... Ме локті гортӧ война вылысь. Котӧрті больничаӧ. Ок, Сергей! Видзӧда, куйлӧ еджыд прӧстыня вылын кодкӧ кузь морт, но сэтшӧм омӧлик, куш нин лыыс да куыс, вирпас абу чужӧм вылас, кельдӧдӧма и лӧзӧдӧма. А чужӧмыс быттьӧкӧ и тӧдсакодь, миянланьӧ муныштӧ на, но помӧдз тӧдны некыдзи ог вермы. Ваньӧ, мися, тэ али мый татшӧмыс? Тӧдіс на менӧ зонкаыд: ме пӧ, батьӧ... Да кыдзи нӧ, мися, тэ тадзисӧ, мыйла нӧ? Эг и тӧдлы пӧ, батьӧ, кынмыссьӧма. Сапӧгъясӧй пӧ киссисны нин да, кокъясӧй век кӧтасисны. Тувсов уль тӧлыс пӧльтӧма ёна и... Менам кияс вылын сэсся и кусіс зонкаыд...

Порфирий Ивановичлӧн сідз нин сьӧктӧм син лапъясыс быттьӧ водзӧ на йиджтысисны-сьӧктаммисны лов пытшсяньыс лэптысьӧм некор куслытӧм ыджыд шогысь.

Кӧзяйка лӧниника бӧрдіс...

— Но, тырмас сэсся, — мыйкӧ дыра чӧв олыштӧм бӧрын шуис Порфирий Иванович. — Синваыд оз жӧ нин бергӧд зонкасӧ-а. Оз отсав ни. А овнысӧ, мыйта миянлы мурталӧма, водзӧ на колӧ. Да и кувтӧдзыд ловтӧ некыдзи он сьӧвзьы. Сідзкӧ, ме, Сергей, кыдзи тай шуим, куимнан инстанцияас письмӧяс гижала. А тэ ачыд лӧсьӧдчы жӧ, усьпаньвыв пуксьы, кӧні колӧ и оз ков петук моз сорстӧ эн лэптав.

Сергей восьлаліс сёр рытъя пемыдӧн посёлоклань да мӧвпаліс сы йылысь, кутшӧм, век жӧ, уна пӧвста, уна рӧма да уна гора шыа мортыд. Ӧнӧдз Порфирий Иванович век на кажитчыліс сылы чорыд, аслас кыз сьӧмӧс пытшкӧ топыда дзебсьӧм мортӧн. Аслас кыз кырсь пиӧ йӧршитчӧмаӧн ли. Ӧд весигтӧ и овыс сылӧн — Комлев. А ӧд кер дінланяд, быдӧнлы тӧдса, кырсьыс пуыдлӧн век ёна кызджык да чорыдджык. Сергейлы чайтсьыліс, мый тайӧ кыз кырсьыс пыр некыдзи нин оз вермыны мӧрччыны олӧмыслӧн шыясыс. А со, вӧлӧма, кутшӧма на мӧрччӧны...

Сергей вӧлі ёна шызьӧма ставсьыс таысь, содтӧд и чӧдъя винаысь ӧддзӧма да ӧдйӧ и лӧсаліс-лэбис гортланьыс. Март воддза джынся лёк кӧдзыдыс ӧні личӧдыштіс нин, шондӧдіс, лун сьӧмӧсъяснас сылыштавны нин пондіс, и ясыд шондіа лунъяс дзирдалӧны, и лыс кӧр нин ёнджыка мӧдіс кывны, сэтшӧм муса сир кӧр. Тулыс матыстчӧ!

А тарыт со вой кежлас нӧшта на ӧтчыд лым петіс, шочиник, но гырысь — кыдз шуласны комияс, коръя лым.

Улыс складлань лэччӧдысь туй вежысь, пемыдас куткырвидзысь будка-чом сайысь, ӧдйӧ восьлалысь Сергейлы вомӧнӧн вуджӧртісны куим мыгӧр. И пырысь-пыр жӧ ӧти лои Сергейлӧн мышланьын, а мӧд кыкӧныс — сы водзвылын. Дерт, ставсӧ тайӧс водзвыв бура артышттӧг тадзисӧ эськӧ эз артмы. Виччысьтӧмысла Сергей джӧм сувтіс и сэк жӧ кыліс Храповлысь наянитӧмӧн-чиганитчӧмӧн шуӧмсӧ:

— Эй, начальник, энлы на тэрмась!

Сылӧн гӧлӧсыс нинӧм бурсӧ эз вӧзйы.

Сергей, дерт жӧ, бура гӧгӧрвоис тайӧс. Гӧгӧрвоис, мыйла татчӧ, войнас, куимӧныс локтӧмаӧсь... Водзын кыкӧнӧсь, мышкын ӧти... Улыс складлань туй вылын некод абу, но сэтчань бурджык нин не чепӧсйыны, ӧд ӧні сэні ловъя морт абу жӧ... Мӧд кыкӧныс эз на шыасьлыны, но Сергей матісяньыд вермис жӧ нин и найӧс тӧдмавны: тайӧ вӧліны Аристарх Шумов да Афанасий Лудыков, коді и водзтіджык нин лӧгавліс сы вылӧ столӧвӧйса официантка Люба вӧсна.

— Но, мый тіянлы колӧ? — юаліс Сергей, а вежӧрас пессис мӧвп, кыдзи эськӧ бурджыка мездысьны тайӧ нальксьыс.

— Сӧветуйтчыштны колӧ ӧтлаын, Сергей. Кыдзи тэныд водзӧ овны... — шуис Аристарх Шумов, и гӧлӧсас сылӧн кыліс вермысь мортлӧн ыкшалун.

— А, гашкӧ и, сэсся тырмас нин тэныд тайӧ му вылас овнысӧ, — содтӧд повзьӧдіс Храпов. — А то тэ, парниша, сэтшӧма нин юртӧ чатӧртін. Йӧзлы быд ногыс туй потшан. Удждонӧн кӧмӧдан. Сэсся пӧ и йӧзлысь нывъяссӧ да гӧтыръяссӧ ёна радейтан. Со и потіс миян терпенньӧным, парниша. И со кутшӧм лоӧ миян медбӧръя приговор: вай жӧ тэ бурӧн весась Печоркаысь. Тырмас тэныд сӧдз васӧ гудыртны тані. А он кӧ... Он кӧ бурӧн усйысь... — Сійӧ повзьӧдчӧмӧн мурӧстіс. — Сэки тэнӧ петкӧдасны краснӧй уголокысь водзӧ кокъяснад... А вермасны и некысь не аддзыны... Со тай, вӧрыс паськыд, и лымйыс джуджыд на... Понял? А мисӧ, тэкӧд тані сёрнитысьясыс, талун ставным гортынӧсь. Понял? Рытывбыд и войбыд гортынӧсь!

Бӧрвылын сулалысь Лудыков чӧв оліс. А водзын сулалысь кыкӧныс ньӧжйӧникӧн пондісны нин матыстчыны.

Сэки Сергейлы быттьӧ чунгисны — колӧ мыйкӧ вӧчны! Ӧні жӧ! А то сёр лоӧ!

Сэсся сійӧ кыв ни джын шутӧг сулаланінсяньыс лыйыштіс мышвыв, Лудыковлань.

Ньӧжмыд да укшалькодь Лудыков эз виччысь сыланьӧ татшӧм чепӧсйӧмсӧ да некыдзи эз удит асьсӧ дорйыны. Сергей мый вермӧмсьыс, а, гашкӧ и, вынсьыс вывті на, веськыд кулакнас зутшнитіс сылы кытчӧкӧ морӧспань горулас. Мӧдыс сьӧкыда опнитіс да уль сю кольта моз сідзи и нёдздіс места вылас. Но Сергейлы некор вӧлі тӧдмавны, мый сыкӧд лои, — сійӧ том йӧра моз уськӧдчис котӧртны бӧр сиктлань, а мӧд кыкӧныс чепӧсйисны вӧтчыны сы бӧрся. Но вермасны ӧмӧй вӧтӧдны дыш руньӧяс да кабала лякысьяс вӧралысь мортӧс? Тувсов тӧв моз тӧвзис Сергей и вочасӧн кутіс лӧньыштны-сайкавны... Дерт, ӧні найӧ оз нин вермыны вӧтӧдны сійӧс... А водзӧсӧ мый лоӧ? Ӧд и мӧдысь на тадзи жӧ вермасны кыйӧдны пемыд пельӧсын?... Котӧртігмозыс бергӧдчыліс мышланьыс: Храпов ылӧкодь пановтӧма Шумовӧс, ӧдйӧ на жӧ котӧртӧ и, дерт, кӧнкӧ, чайттӧг оз ов, мый и кыкӧннад бура на вермасны топӧдны налы мустӧммӧм мортӧс. Сергей артыштіс: Шумовыс кольччӧма нин воськов сизимдас кымын, не этшаджык. Сергей ньӧжмӧдчыштіс, быттьӧкӧ мудзис нин, лӧсьӧдчис, лолыс бура на ветлӧ-ворсӧ сылӧн. Кор сэсся Храповлӧн сьӧкыда кашкӧмыс мӧдіс кывны дзик нин мыш саяс, Сергей мудер ош этшӧн звиркнитіс-бергӧдчис да и косьыштіс Лудыковлы моз жӧ морӧс улас. Бӧрйысьнысӧ тані вӧлі некор... Кӧрт кодь кулак вылӧ зымкнитчӧм Храпов ранитчӧм ӧш моз омльыштіс-горӧдіс вӧр пасьталаыс, шӧри кусыньтчис, кыкнан кинас кутчысис кынӧмыс бердӧ, а сэк кості Сергей содтӧд лӧсыштіс сылы балябӧжас. Храпов жмуткысис-усис туй юж вылӧ. Но Сергей бура тӧдіс Храповлысь ыджыд вынсӧ да усьӧминас гоз-мӧдысь нӧшта и чужйис на кытчӧ веськалӧ. А сэсся, морӧс тырнас ловсӧ вуджӧдӧм бӧрын, тэрмасьтӧг нин мӧдӧдчис Шумовлы паныд.

— Но, Шумов, ӧні вай видзӧдлам, кодлы кыдзиджык колӧ овнысӧ! — горӧдіс тышкасьӧмсьыс дзикӧдз доналӧм Сергей. — Ме чайта, тэ ӧд чукӧртін тайӧ бандасӧ... Тэ ӧд миян... быдтор кужан бура котыртны...

Аристарх Шумов сувтіс, упкис-кашкис мыйкӧ дыра, дзикӧдз лолыс тырӧма ӧдйӧ котӧртӧмсьыс. Сэсся дзик нин не ӧнтая моз, ӧні нин кевмысяна гӧлӧсӧн шуис:

— Эг ме, Серёга... Эг... Ме дась на бӧр миритчыны тэкӧд... Ме сӧмын сёрнитыштны кӧсйылі тэкӧд, а не тышкасьны... А мыйкӧ кӧ тэнад эм Галякӧд...

Сергей падмыліс и бӧбмыліс, кор Шумов казьтыштіс Галялысь нимсӧ. Сійӧ весигтӧ дзоньнас личмуніс, лэдзис кияссӧ... Но сійӧ жӧ здукас тшӧка лыас чорыда зятнитӧм чергӧдіс сійӧс кок йывсьыс вильыд туй юж вылӧ.

Аристарх Иванович не сӧмын артиставны кужис!

Сергей муртса эз вошты садьсӧ, но эз вошты, винёв кань моз ӧдйӧ гатшнёвтчис, вомыс тырис вирӧн. Шумов, лӧгпырысь горӧдӧмӧн, выльысь чеччовтіс сылань. Но Сергей чукӧртіс коляс вынъяссӧ зэвтӧм пружинаӧдз да чужйис кыз ботинкиа кокнас кок вож костас. Мӧдыс омльыштіс сатӧк дойысь. Сергей, кок йылас бӧр сувттӧг на, шамыртіс-кватитіс врагсӧ кыкнан кокӧдыс да дернитіс асланьыс, мӧдыс вынтӧма нин лесмуніс, Сергей сувтіс пидзӧс вылас да и дӧжныштіс-содтіс кымыныськӧ тшӧтш и кулакнас.

Сэсся сувтіс, сьӧлыштіс вомсьыс вир гырдсӧ да шатлалігтыр бара мӧдӧдчис восьлавны Печоркалань, гортланьыс. Первойсӧ восьлаліс ньӧжйӧ, ӧдва-ӧдва кокъясыс нуисны, но морӧс тырнас сир кӧра сынӧдсӧ апалыштӧм бӧрын вочасӧн бӧр кутіс содны выныс, да сійӧ пыр ӧддзӧдіс и ӧддзӧдіс воськовсӧ. Сэсся Сергей казьтыштіс, мый кӧнкӧ тані колӧ лоны Лудыковлы, но сійӧ некӧн нин эз тыдав, буракӧ, палялӧма да усйысьны нин удитӧма.

Зумыд воськолӧн нин Сергей пырис посёлокӧ, воис Кувалдинлӧн керка дорӧдз, игӧдчис ӧдзӧсас да кустӧм на лӧглунӧн шуис начальниклы, мый сиктӧ мунан туй вылысь коліс эськӧ идравны ӧткымын войся зверъясӧс, а то, бонзьӧдӧмаясыд, дзикӧдз вермасны ньӧмдыны сэні...

41

Аскинас рытъя тышкасьысьяс пӧвстысь удж вылӧ петіс сӧмын ӧтнас Лудыков — этшаджык сылы дӧнзьӧма да ӧдйӧ палялӧма. Сергейлы ковмис медпунктын нетшыштны шӧри потӧм пиньсӧ, но вом пӧлыс век жӧ удитӧма кыза пыктыны сылӧн. Храпов ӧдва-ӧдва вермис кыссьыны-воӧдчыны Варӧ ордӧдз, ӧні куйліс сылӧн небыд вольпасьын да эз вермы вӧрзьӧдны киӧн ни кокӧн. Сы весьтын лажъялысь пӧдружкаыслы норасис, мый пытшкӧсас, буракӧ, чуктӧма ты и мус, да, гашкӧ, тшӧтш и сьӧлӧмыс. Шумов, картупеля шаньга моз пазьмунӧм чужӧма, став томанъяснас и каличьяснас игнасис аслас кык жыръя патераын.

А рытнас Сергей Огнёв ордӧ гортас воис Галя Горицвет. Кортӧг-вӧзйысьтӧг ачыс воис, сы вӧсна мый дзикӧдз дӧнзьӧдісны сійӧс быдсяма сёрниясыс, а сэсся со и бригадирныс эз волы ягӧ. Володя пасьтасис да пырысь-пыр жӧ петіс, колис найӧс ӧтнаннысӧ. Петігас шуис, мый ни ӧти пон, ни ачыс вӧрсаыс оз вермыны торкны налысь сёрнисӧ да тайӧ аддзысьлӧмсӧ.

Галина пырис жырйӧ чужӧм вывсьыс дзикӧдз вежсьӧмаӧн. Сергей сэки буретш вӧлі куйлӧ диван вылын да быдтор йывсьыс мӧвпалӧ, пызан выв лампа муртса югдӧдыштӧ керка пытшкӧссӧ. Татшӧмсӧ, куйлысьсӧ, сійӧс аддзигӧн Галиналӧн мыніс став кутӧдыс, вӧрзьӧм сьӧлӧмӧн сійӧ уськӧдчис бригадирыс дінӧ.

— Тэ ловъя, Серёжа? Мый нӧ найӧ вӧчисны тэкӧд.

Сергей чеччыштіс куйланінсьыс — ёна чуймӧма и нимкодьмӧма. Сійӧ эз тӧд, мый вӧчны татшӧм гӧстя дырйи, педзис места вылас да сӧмын и кызӧктышталіс. Сэсся яндысигтыр и велавтӧмӧн отсаліс Галиналы пӧрччыны пальтосӧ, пуксьӧдіс диван вылӧ. Ачыс кокньыдіника пуксис орччӧн.

— Меным чайтсьӧ, мый ме ставсьыс мыжаыс... Дзик ставсьыс, мый кутіс вӧчсьыны... — шогӧн йиджтысьӧмӧн шуис Галина.

— Дугды, мый тэ, Галя! — быдсӧн повзьыштіс бригадир. — Мыйла нӧ тадзи асьтӧ дойдавнысӧ... Тэсӧ нӧ мыйысь мыжа...

Но ичмоньӧс эз лӧньӧд Сергейлӧн сьӧлӧм сетӧмыс: сылы век чайтсис, мый ставыс дзугсис да гудыртчис сӧмын сы вӧсна, Галина вӧсна, и тадзисӧ кылӧм-гӧгӧрвоӧмыс личкис и пӧдтіс сійӧс.

— Кыйӧдӧмаӧсь пӧ? Ӧтнадтӧ куимӧн?

Сергей шензьӧмӧн лэптыліс сы вылӧ синъяссӧ: кысь пӧ тэ тӧдмалін?

— Кӧинъяс!.. Да ӧд куимӧннад найӧ вермисны тэнӧ и... вермисны...

Галина эз вермы шуны медбӧръя лёк кывсӧ. Мукӧдторсӧ висьталісны сылӧн пӧсь синъясыс. Сылӧн синъясын руасис и сьӧлӧм дой, и матӧ воӧм, и тшӧтш быттьӧкӧ... радейтӧм... Збыль али мый тшӧтш и радейтӧм... Оз вермы лоны, некыдз оз вермы лоны!.. Сылы, Сергейлы, тадзсӧ сӧмын кажитчӧ... Сійӧ ачыс, Сергей, кӧсйӧ аддзыны татшӧмторсӧ Галиналӧн синъясысь, да та понда и кажитчӧ...

Турунвиж абажура пызан выв лампа муртса югдӧдыштіс жырсӧ, и позьӧ вӧлі чайтны, мый найӧс кытшалӧ гожся тӧлыся вой веж видз вылын. Сергей видзӧдӧ том ныв вылӧ — мыйла нӧ ичмонь! — видзӧдӧ, и сылӧн ӧзйӧ-пӧсялӧ вирыс, сьӧлӧмыс топавлӧ и ыдждылӧ морӧсас, и Галина чужӧм вылысь быд сер и быд пас мӧрччӧ-йиджӧ сылы вемӧдзыс — и веськыд, неуна сӧмын вильышакодь чангыльтчыштӧм нырыс, коді быттьӧ вӧчыштӧ чужӧмсӧ гордӧйӧн, но торйӧн нин шызьӧдӧны сійӧс, Сергейӧс, красавицалӧн синъясыс, кодъясӧ видзӧдлігӧн быттьӧкӧ дзикӧдз вылӧ вӧйлан кытчӧкӧ, медся шоныд да сӧдз ваа йирас вӧйлан да вунӧдлан ставтор йывсьыс... А, гашкӧ, сійӧ бара на воис мойдысь — Шӧвк Туг, дерт жӧ, мойдысь, вӧтасьӧ сійӧ ли, и мыйӧн сӧмын восьтас синъяссӧ, ставыс вошӧ, немысь-немтор оз ло. Кутшӧмкӧ Яг-Морт бара на мырддяс ли...

Сергей небыда инмӧдчӧ Шӧвк Туглӧн киӧ, сэсся мый сылӧн эм став мелілуннас босьтӧ тайӧ кисӧ аслас киясӧ, лэптыштӧ да ляскысьӧ чужӧмнас сы дінӧ. И лов тырнас кылӧ, кыдзи тайӧ киас дзенкъялӧ-пессьӧ вирыс... Сэсся сійӧ, Сергей, бара на видзӧдӧ Шӧвк Туг вылӧ, веж тӧлысь югыдӧн югдӧдӧм Шӧвк Туг вылӧ, кывзӧ, кыдзи сійӧ мыйкӧ меліа сёрнитӧ, кывзӧ и кывзӧ, и Шӧвк Туглӧн кывъясыс сэтшӧм небыда, сэтшӧм лӧсьыда, да мыйлакӧ быттьӧ сэтшӧм дыр да кузяа воӧдчӧны сылӧн вежӧрӧдз-сьӧлӧмӧдз. Кыпыд йӧлӧга моз кысянькӧ ылысянь лайкъялӧны-воӧны:

— Со кутшӧм тэ вӧлӧмыд... Серёжа... Некор ме эг чайтлы, мый тэнад татшӧм небыдӧсь да меліӧсь киясыд...

Помтӧм шудысла сылӧн, Сергейлӧн, бергӧдчыштӧ юрыс, весиг быттьӧ вошлӧ юр садьыс, быттьӧ сійӧ томиник зонка на да олӧмас медводдзаысь на инмӧдчӧ нывлӧн гӧгӧрвотӧма коддзӧдысь вир-яй дінӧ, а сэсся — некоднанныс эз и тӧдлыны, кыдзи тайӧ лоис! — сійӧ кылӧ нин Шӧвк Туглысь сотысь вом доръяссӧ, пӧсь том вом доръяс йитчисны, клеитчисны ӧтилаӧ, а на пыр и кыпъялысь ловъясныс ӧтлаасисны, кыдзи тай нимкодьпырысь ӧтлаасьӧны вӧрса сӧстӧм юяс, сорӧны ӧта-мӧдныскӧд ваяснысӧ да сэсся водзӧ ӧдӧба ызгӧны-гузьгӧны ӧти визулӧн нин...

42

Сы бӧрын, кор сцена вылӧ, президиумӧ, пуксялісны водзвыв индӧм да сӧгласуйтӧм йӧз, клублӧн ыджыд залын лӧнис, лоис весиг чунӧк лӧнь. Кыдзи тай овлӧ ыджыд гулыд ягын гожӧм помланьӧ, водз асывъясӧ, — но сэтшӧм нин лӧнь овлӧ! — оз вӧрзьышт лыс ни кор, пу оз дзуртышт, тайӧ чӧв-лӧньыс быттьӧ кыйӧдчӧ пуяс костын, налӧн вылын туганъяс пытшкын да дась, пырысь-пыр жӧ гораа шыасьны быд шылы воча.

Председателялысь Порфирий Иванович Комлев сувтіс пызан сайӧ, тӧдчӧ, абу велалӧма сійӧ та мында йӧз водзад сулавны, торйӧн нин татшӧм вӧвлытӧм собранньӧ вылад, кызӧктышталӧ, весигтӧ пинжак зепсӧ тапнитыштліс, буракӧ, трубкаыс тӧд вылас усис. Сэсся шуис:

— Ёртъяс! Талун миян зэв кывкутана собранньӧ. Тыдалӧ, миянлы ковмас кывзыны ӧтар нога и мӧдар нога сёрнияс да шуасьӧмъяс. И ковмас миянлы ставсӧ найӧс бура гижавны. Ме вӧзъя бӧрйыны татшӧмторыс вылӧ библиотекарша Надежда Васильевна Лихачёваӧс.

Некод эз ло паныд библиотекаршалы.

Ставӧн виччысисны, мый та бӧрын кыв сетасны Кувалдинлы, да сійӧ юӧртас, кыдзи да мый мунӧны делӧясыс лесопунктын. Век тай сідз овлӧ быд собранньӧ вылын. Но, виччысьтӧг, водзӧсӧ кутіс на сёрнитны сійӧ жӧ Комлевыс:

— Руководстволӧн тшӧктӧм серти ме дженьыдика висьтала тіянлы, кыдзи ми помалім первой квартал. Тайӧ пӧрйӧ, кӧть эськӧ и мартыс вӧлі ударнӧй тӧлысьӧн, ми ӧдва-ӧдва тыртім квартальнӧй планнымӧс. Таысь медыджыд аттьӧсӧ колӧ висьтавны миян том йӧзлы, кодъяс, Сергей Огнёв бригадалӧн водзмӧстчӧм серти, быдса тӧлысь чӧж мырсисны шойччан лунъястӧг. Татӧг эськӧ ми лоим уджйӧзаӧсь государстволы да, дерт, эськӧ и премияясным лэбовтісны войлань лэбысь пӧткаяс моз... Тіянлы, дерт, оз жӧ ков уна висьтавлыны и сы йылысь, мый бӧръя кадӧ миян лесопунктын быдлаті пондіс резьдавны да быздавны. Сӧгласыс да ладыс эз кут лоны, ёнджыкасӧ сӧмын и вензям да зыксям. Тадзинад, дерт, сьӧкыд лючкисӧ да бурасӧ уджавны, кӧть кодлы. Миянлы кыдзкӧ колӧ вужъяснас бертыштны тайӧ лёксӧ да воны кутшӧмкӧ ӧтиджык кывйӧ. Либӧ ми шуам талун тані, мый миян нинӧм сэтшӧм-татшӧмыс абу, ставыс бур да нинӧмла тревожитчынысӧ... И сэки, дерт, миянлы ковмас чорыда ӧлӧдны найӧс, кодъяс лэптӧны ложнӧй тревогасӧ, ковмас ӧтвылысь мыждыны найӧс, а, гашкӧ и, дзикӧдз ыстыны лесопунктысь...

Чунӧк вӧр кодь зал тӧвруысь моз гызьыштліс Комлевлӧн тайӧ кывъясысь. А президиум пызан сайын пукалысь Сергей Огнёв шензьӧмӧн мӧвпыштіс: «Кутшӧм ясыда да топыда висьтавлӧ сійӧ талун ассьыс мӧвпъяссӧ. Буракӧ, сё пӧв нин песӧма да весигтӧ велӧдӧма...»

— Либӧ, ёртъяс, ми шуам мӧд ног... Шуам, мый миян кызмырдысьӧн тыртсьӧны планъяс. Мый та подув вылын, та улын дзебсясьӧмӧн кодсюрӧяс лёк ногӧн ыджыдалӧны йӧз вылын, быд ногыс дзескӧдалӧны да дойдалӧны йӧзӧс, а мукӧдсӧ весигтӧ морт туйӧ оз пуктыны. Но ми кӧ шуам тадзисӧ, сэки миян веськыда лоӧ висьталӧма: ыштӧ ми эгӧ кутӧй эскыны, эгӧ кутӧй дӧверайтны асланым руководстволы, и сэки Печоркаын бара жӧ ковмас мыйкӧкертны кутшӧмкӧ выводъяс. А лесопунктса йӧзлӧн шӧрипӧв вылӧ пуктӧмыс ӧні тыдалӧ нин, позьӧ шуны, ӧчкиасьтӧг. Та вӧсна ме и кора, коді кӧсйӧ мыйкӧ шуны, мед сёрнитӧ веськыда, кытшлавтӧг, кыдзи да мый думайтӧ, мед сійӧс и повтӧг висьталӧ. А бӧртинас сэсся, тыдалӧ, ковмас гӧлӧсуйтны.

Обкомысь воӧм представитель Комлев сёрнитігкості сӧмын и юрнас довкйӧдлыштіс, но он на вӧлі гӧгӧрво, ошкӧ али дивитӧ вопроссӧ тадзикӧн сувтӧдӧмысь. Сэсся сійӧ медводзӧн корис кыв.

Сійӧ вель кузя висьтавліс, кутшӧм интереснӧй кадӧ ми олам, кутшӧм героическӧя мырсьӧ-уджалӧ сӧветскӧй народ, сы лыдын тшӧтш и вӧр лэдзысьяслӧн ыджыд да славнӧй армияыс. Сійӧ сёрнитіс планъяс да водзын сулалысь могъяс йылысь, олӧмӧ пӧрттӧм резервъяс йылысь, йӧзлӧн торйӧдны позьтӧм ӧтувъялун йылысь. И чайтсис, мый представительыс пӧся сёрнитӧ: том кодь на мужичӧйлӧн мича шыльыд чужӧмыс тадзисӧ выступайтігӧн весиг банйыштіс, — казяліс Сергей Огнёв.

Но, веськыда кӧ шуны, эзджык татшӧм представительӧс виччысьны, кызвыннас, Печоркаса войтыр. Сылӧн шыльыда гӧгрӧстӧм кывъясыс да шуӧмъясыс, кодъяс дінӧ, дерт, сійӧ важӧн нин велалӧма да найӧ ньӧти выныштчытӧг чепӧсйӧны вомсьыс, ӧти пеляд вӧлі пырӧны да, некытчӧ сибдывтӧг-желлясьлытӧг, мӧд пельӧдыд петӧны бӧр, пищаль стволйӧд пуляяс моз.

Сергей кывзіс тайӧ ораторсӧ да казьтыліс сыкӧд тӧрытъя сёрнисӧ.

«Тэ нӧ збыль али мый кӧсъян, медым ми чӧвтім Кувалдинӧс?» — веськыда юаліс сылысь представитель.

«Вежас кӧ сійӧ асьсӧ, морт ногаӧнджык кутас веськӧдлыны йӧзӧн, сэки нинӧмла мортсӧ вежны, — веськыда жӧ вочавидзис Сергей. — А оз кӧ кӧсйысь вежсьынысӧ, кыдз шуласны, оз кӧ ло гарантия — сэки колӧ чӧвтны».

«Гашкӧ, тэ чайтан, мый татшӧм руководительясыс быдлаын туплясьӧны да кокниа позьӧ шегъясьны найӧн? Татшӧм веськӧдлысьяссӧ кӧ чӧвталам да вӧтлалам, сэки коді нӧ кутас плансӧ тыртны?» — личкис представитель.

«А мыйла миянлы колӧ сэтшӧм планыс, кор мортсӧ мортӧ оз пуктыны да кусӧдӧмӧн кусӧдӧны сылысь справедливосьтӧ эскӧмсӧ?» — юаліс ас пайсьыс Сергей...

Представительлы вежавидзӧмӧн клопӧдыштісны кияснаныс.

Вылісяньыд, сцена вывсянь, Сергейлы бура тыдаліс, мый, буракӧ, медъёна зілис асьсӧ петкӧдлыны быт кузя зам Касьянова — сылӧн тупльӧс киясыс сӧмын и лэбалісны еджыд бордъяс моз да швачӧдчисны ӧта-мӧдныскӧд. А сылӧн верӧсыс, Остап Жбуль, кыкысь сӧмын и клопнитіс мода вылас, да сэсся бӧр лэдзис кияссӧ. Зумыш чужӧмыс вылын сылӧн эз жӧ тӧдчы нимкодьыс ни.

— Меным, меным вайлӧй кыв шуны! — кисӧ чургӧдӧмӧн чеччыштіс пашкыр юра Родион Соснин.

Со кор кутіс пансьыны главнӧйыс.

Председателялысь Комлев шуис: сёрнит пӧ, некод оз кут. А мӧдыс эз на кут места вывсяньыс выступайтны, а котӧрӧн кайис трибуна сайӧ и горӧдіс ловсӧ вуджӧдтӧг:

— Тані миянлы уважайтана представитель зэв шыльыда да гылыда висьтавліс начальстволӧн веськӧдлан способносьтъяс йылысь да миян долг йылысь. Мед, гашкӧ, и сідз. Но кыдзи нӧ позьӧ водзӧ бура уджавны да овны, кор тэныд ни удж вылад, ни гортад некор абу спокой? Кор тэнӧ дзик нинӧм абусьыс вермасны кватитны шошаӧдыд да шыбитны машинасьыд. Вермасны медмисьтӧм кывнас нимтыны — барахлонад и нямӧднад! Со ме и юала тіянлысь, граждана, позьӧ ӧмӧй тадзисӧ? Тайӧ ӧмӧй нӧ сӧветскӧй ног? — Родион нюлыштіс дзикӧдз косьмӧм вом доръяссӧ, а сэсся медым вевттьыны залын ӧддзӧм гызьӧмсӧ, нӧшта на гораджыка чилӧктіс: — Да тайӧтӧ мый на! Ӧні со, видзӧдтӧ, весиг пондӧмаӧсь нин кыйӧдавны пемыд туй вылын. Со кытчӧдз воим! Бур, мый Сергей ыджыд да ён, вермӧма мынтӧдчыны, ачыс на ставнысӧ бура люкалӧма, а менсьым кӧ эськӧ татшӧм грӧмилӧясыд став лысьӧмӧс чегъявлісны... Со ме и веськыда шуа — начальникным миян, Кувалдин, дзикӧдз госсяліс тані да этшсьыс кутіс петны. И менам сылы некутшӧм эскӧм ни дӧверие абу!

Залын пырысь-пыр жӧ быттьӧ бушков ӧддзӧдчис-лыбис. И весьшӧрӧ Комлев кыз карандашӧн триньӧдіс-кучкаліс графинӧ да мыйкӧ горзіс — этшсьыс петӧм вӧр лэдзысьяс некыдз эз кӧсйыны лӧньӧдчыны.

Сэки лэчыд сабляӧс моз лэптіс кисӧ ачыс Николай Демьянович. Да и сувтіс президиум пызан сайӧ. И ӧд пырысь-пыр жӧ бертыштчис тӧв нырыс, вынсӧ пондіс воштыны ярмылӧм бушколыс. Кувалдин быттьӧ шыбитіс зэвтчӧмӧн лӧньыштӧм йӧзлы чорыд да зумыд кывъяс:

— Оз-ӧ нин кӧсйы Сосниныс менӧ тшӧтш и сюйны код юра тышкасьысьяс лыдас? Лӧгыс ме вылӧ пуӧ-петӧ да? — И лэчыд синъяссӧ йӧз вылысь лэдзтӧг бӧр пуксис.

— Да ӧд морт вылас уськӧдчылӧмаӧсь буретш да тэнад нювсьысьясыд да холуйясыд. Кыдзи нӧ сэсся мӧд ногыс тайӧс позьӧ гӧгӧрвоны? — бара на чеччыштліс Соснин, кӧть эськӧ и удитӧма нин вӧлі пуксьыны.

— Да кодъяс нӧ, кодъяс сэні вӧлӧмаӧсь? — ызъяліс зал.

— Коді уськӧдчылӧмасӧ? Быдторсӧ сӧрӧны-лӧсьӧдлӧны, а лючкисӧ некод немтор оз тӧд!

— Мыйла чӧв олӧ Огнёв? Али, гашкӧ, сылысь став пиньяссӧ кисьтісны, да оз вермы сёрнитнысӧ?

Комлев юрнас и кинас гӧгӧрвоӧдіс Сергейӧс — вай пӧ висьтав инӧ йӧзыслы, кыдзи да мый вӧлі. Сергей сувтіс президиум пызан сайӧ, зільӧ нюмъёвтны, шуис шмонитӧмӧн моз и.

— А мый нин та йылысь сёрнитнысӧ, вӧлӧма и кольӧма. Сэсся со и ме вылӧ покушениеыс эз гынмы налӧн...

Сергейлы и збыльысь эз вӧв окота лэптыны тані, ыджыд вопрос видлалігӧн, тшӧтш и сы вылӧ уськӧдчылӧмсӧ.

Но зал ызъяліс да корис ясыд воча кыв.

Сергей висьталіс войся сюзьяслысь нимъяссӧ. Храповлысь да Лудыковлысь нимъяссӧ зал ньылыштіс эз нин сэтшӧм ёна чуймӧмӧн, но кор Сергей висьталіс тшӧтш и Шумовӧс, ставӧн ӧтвылысь окнитісны да ружӧктісны.

— Да тэ нӧ эн-ӧ ылав да сорсьы, Сергей? Шумов ӧд эз жӧ пет эсійӧ рӧзбойникъясыскӧд? Аристарх Иванович? Завклубом? Оз вермы лоны... Ӧшыбка тайӧ...

— Тайӧ ӧшыбкасӧ зэв бура пасйӧма Шумовлӧн чужӧм вылӧ, — бара на зудйыштіс Соснин.

Но ӧні залӧн веськӧдлан вӧжжияссӧ бӧр босьтіс киас председателялысь Порфирий Иванович Комлев.

— Мый нӧ сераланныд? Серавны-гӧрдлыны ӧмӧй ми татчӧ чукӧртчим? — ыджыда шуис сійӧ. — Коді нӧшта кӧсйӧ сёрнитны?

Сэки, буракӧ, быдӧнӧс шензьӧдіс Остап Сидорович Жбуль, сійӧ корис кыв. Мед лӧньӧдыштны ли мый ли асьсӧ, сійӧ кымыныськӧ пегыртіс кыз пель нёньсӧ, сэсся вӧлись нин мыкталігтыр шуис:

— Ме со мый кӧсъя шуны тіянлы... Миян абу сэсся татшӧм уджалысьыс... Татшӧм пӧрӧдчысьыс, як Сергей Огнёв... Нема! И мӧд сэтшӧм жӧ сьӧлӧма мортсӧ ме сэсся ог аддзы ни, не бачу!.. А этійӧ письмӧсӧ ме эг кӧсйы да кырымалі. Эг лысьты мӧдӧдны найӧс... но, асьныд тӧданныд, кытчӧ. А колӧ шуны тіянлы, сійӧ письмӧнас бара жӧ Марк Храпов и котраліс... Ӧні сэсся асьныд кумекайтӧй...

Жбуль, тыдалӧ, нӧшта мыйкӧ кӧсйис шуны, но колана кывъясыс мортыдлы сэсся эз нин сюрны, да бӧр пуксис.

Мыйкӧ дыра кежлӧ залын лоліс шы ни тӧв, сэтшӧма чуймисны йӧзыс — ӧд немӧялысь Жбульсянь и сідзсӧ он кывлы вӧлі ни ӧти кыв, а тані со йӧз водзӧ сёрниӧн петіс.

Кыв корис Майя-«вӧр комбайн». Юр дзиб вывсьыс лӧсьӧдыштіс зэлыда гартӧм пыш кодь юрсисӧ да ярскӧба шуис:

— Тані кодсюрӧяс усьласьӧны Кувалдин вылӧ. А ме ногӧн кӧ — бурджык начальникыс миянлы некытысь оз сюр. От так! Шуӧны — чорыд морт пӧ сійӧ. А видлы ми вокыскӧд кагаяскӧд моз тетьявны да нюньӧасьны — сись мыр моз пырысь-пыр жӧ и пракмунас лесопунктным. Но либӧ, шуам, чӧвтам ми сійӧс. А кодӧс пуктам сы местаӧ? Гашкӧ, кытъястікӧ и вывтіасьӧ Николай Демьянович, но ӧд сійӧ ловъя морт жӧ, со кутшӧм овмӧс понда колӧ кывкутны, сымда йӧзӧн веськӧдлыны. А мӧд сы кодьыс тіян пытшкысь оз сюр. Оз кӧ кыськӧ бокысь вайӧдны... — усьыштӧм нин гӧлӧсӧн помаліс Майя да пуксис ӧтарӧ-мӧдарӧ видзӧдігтыр.

И бара на шызисны-гызисны йӧз, вензьыны босьтчисны.

Сэсся кыв корис Игнат Иванович Лихачёв, старшӧй механик. Дженьдӧдӧм чунь помъяса ки пӧвнас ниркнитіс косьмӧм вом доръяссӧ:

— Бокисяньыд, кор ачыд порок тшынсӧ он исыштлы, векджык не сідзи кажитчӧ. А вот эськӧ мед кодкӧ тіян пиысь ачыс видліс кыскыны начальниклысь сьӧкыд додьсӧ. Кор, кытчӧ он видзӧдлы, немысь-немтор оз тырмы. Машинаяслы запчасьтъяс абуӧсь, сёян-юанысь дзескыд и... Миянлы тані, миян условиеясын Николай Демьяновичысь бурджык начальник оз сюр, кӧть сартаса биӧн корсь!..

Но сэки, весиг помавнысӧ эз лэдз механиклы, бырснитіс улӧс вывсьыс Маша Соснина — аслас пашкыр юра верӧс дорысь, гашкӧ и, ярджык на ичмонь.

— Дерт, тэныд лӧсьыд сыкӧд кургыны, пӧт и код век катласян! — веськыда керыштіс сійӧ. — Ставыс асланыд киясын, быдтор шедӧ, мый колӧ и оз ков. Некодысь оз ков повны. Да ӧд сійӧ, тэнад батюшка-енмыд, йӧз дырйи тэнад гӧтырлы, позьӧ шуны, чужӧмас сьӧвзис, а тэ жӧ и жервидзан кыз льӧбтӧ лэдзӧмыд да. Мужик мортӧн шусян, гач новлан!

Сёрнияссӧ гижысь Надежда Васильевна дзикӧдз копыртіс юрсӧ, чужӧмыс эз кут тыдавны.

— Граждана, да мый нӧ тайӧ тані пондіс керсьыны! — места вывсьыс брынсмунігмоз чажнитчис быт кузя зам Касьянова. Кысь-мый сӧмын и сюри сылӧн, татшӧм ыджыд да гӧгрӧс-шыльыд тётяыслӧн, туланлӧн кодь пельклуныс; а чужӧмыс сылӧн благороднӧй скӧрмӧмысла лоӧма весиг лӧза-гӧрдаӧн. — Да тайӧ жӧ... Да мыйла нӧ ті лэдзанныд татшӧм безобразиесӧ! — горӧдіс сійӧ президиумлань кыз сойнас ӧвтыштӧмӧн. — Да ӧд татшӧмторъяссьыд... Тӧданныд мый колӧ!.. А... Вунӧдінныд али мый, кӧні ті оланныд? Кутшӧм странаын?

Сэсся, буракӧ, татшӧм кывъясыс эз кутны тӧрны горшӧдыс петны, да мортыд мыйкӧ дыра кежлӧ тшӧкмунліс. Но содтіс на:

— Лихачёв вылӧ тшӧтш воанныд и, оскорбляйтанныд сійӧс. А ӧд мортыс воюйтіс, тшӧтш и тіян бур олӧм вӧсна воюйтіс да ранитчис!

Унаӧнӧс дойдісны Касьяновалӧн кывъясыс. Бара лои шы ни тӧв залын, сьӧкыдпырысь чӧв усины йӧз. Но сэсся тайӧ чӧв-лӧняс лысӧм гӧрд петук моз шпоркнитіс Рысь Кузьма, Кузьма Яковлевич; вӧлӧмкӧ, сійӧ тшӧтш локтӧма собранньӧ вылас:

— А коді нӧ, сё морӧ, ми вокыс эз воюйт! — яр петук моз жӧ и горӧдіс сійӧ да сідзи и сатшкысис синъяснас Касьянова вылӧ. — Ставӧн ми, олӧмаджыкъясыс мыйта колӧ порок тшынсӧ исавлім, не ӧтчыдысь ранитчылім и... Мый нӧ ӧні сэсся та понда?.. Мый сӧмын кӧсъя, сійӧс и берта али мый? Верма сьӧлавны быдӧнӧс? Тадзи али мый каналльӧяс?! Кӧсъя кӧ — йӧз гӧтыркӧд мыйкӧкертны понда... Кодӧс кӧсъя — лэпта, коді мустӧм — мегырӧ сина-кусыньта. Кӧсъя кӧ — сьӧмга кульмана ю берегысь став вӧрсӧ шырзя, меным медтыкӧ план вӧлі да кӧнкӧ ошкисны-лэптісны, а мый лоас бӧртинас таысь, меным дзик веськодь... Сідз али мый? Дерт, Кувалдинлы татӧні нэмыс не овны, став ягъяссӧ куштас, гашкӧ и, орден нажӧвитас, а сэсся и утьыштас кытчӧкӧ мӧдлаӧ. А ті пӧ сэсся водзӧ олӧй, кыдзи кужанныд. Куштӧм да пӧдтӧм-пазӧдӧминас. Звертӧг ни пӧткатӧг, черитӧг ни!.. — Стариклӧн тырис лолыс вывті азыма да сьӧлӧмсяньыс сёрнитӧмысь.

Тайӧ лоӧм кост дырйиыс кодкӧ залсянь вильыша горӧдіс:

— Яковлевич, а эн-ӧ тэ, зонманӧй, Гора-Ёльсьыс пилаяссӧ сэки нӧбзьӧд.

— Ме, кӧнешнӧ, коді нӧ мӧд сідзисӧ вермис эськӧн, — эз нин кут соссьыны старик.

Зал бара жӧ уна ногӧн шыасис тадзсӧ явитӧм-висьтасьӧмыс вылӧ.

— А энӧ и керӧй, мый оз ковсӧ да мый оз позьсӧ! — бара на ёсьмӧдчис Кузьма. — Вед бур сьӧлӧмӧн кӧ вӧр-ва дінас сибӧдчыны, ӧнія серти ёна унджык на позьӧ босьтны сылысь быд пӧлӧс добрасӧ. Уна пӧлӧсджыкӧс позьӧ босьтны! Со тані Лихачёв синвасӧ лэдзӧ вӧлі — сёян-юан пӧ оз тырмы... А тэ вай вӧч мекӧд договор. Тӧвбыднад ме куим-ӧ-нёль йӧратӧ верма и лыйны тіянлы... Со и яй тіянлы лоӧ, и вӧрыс-вердысьыс оз гӧльмы таысь. Да и черитӧ, бура сёрнитчӧмӧн кӧ, ми, старикъяс, вермим жӧ кыйны столовкаыд вылӧ. А ар кежлас, бур веськӧдлысь да уджалысьясыд вӧсна тӧждысьысь кӧ, котырт пӧчӧяслысь бригада да нуӧд машинаӧн пувъяинӧ да турипувъяинӧ. Мыйта найӧ тэныд вермасны вотны? Та вылӧ нӧ оз тырмы вежӧрыд юр тупыльясад? Велӧдчӧма йӧзлӧн? Оз кӧ тырмы, ми, старикъяс, вермам юксьыштны сійӧн! А ті сӧмын ас йывсьыныд медъёна думайтанныд-шогасянныд...

Сэсся весиг коставлыны лои собранньӧсӧ — кутісны горзыны, мый помыс пӧ тай оз тыдав на, вай кӧть неуна куритчыштам.

И бара на кутісны сёрнитны йӧз, ратшйӧдлыны-висьтавлыны, кодлӧн мый чӧжсьӧма. Бара на ӧти ловъя лов моз шызьыліс зал — лӧньліс, горзіс, ойӧктывліс, сераліс. И ёна чуймӧмаӧсь вӧліны йӧзыс сыысь, мый, вӧлӧмкӧ, сымда нин чукӧрмӧма сьӧлӧмныс вылын, ӧдва нин, вӧлӧм, тӧрӧ сэтчӧ ставыс, да кыдзи нӧ он сёрнит-висьтась. И унаӧн сэсся казялісны, мый быттьӧкӧ сэсся и кокньыдджык лои, кыпыдджык, морт ногсӧн вынаджыкӧн да зумыдджыкӧн пондісны кывны асьнысӧ.

Весигтӧ ош кыйысь Славка, медвежатник, шуис жӧ кыв. Тшӧтш и Антон Венцель да и мукӧд на кодьяс жӧ, кодъяс вылӧ Сергей эз ёнасӧ надейтчы.

Но Сергей Огнёв тшӧтш вӧлі чуймыштӧма и мӧдторйысь на: перекур бӧрын сійӧ эз казяв залысь, аслас местаысь ни некытысь мӧдлаысь, Галя Горицветӧс. Син мудзтӧдзыс быдлаысь видзӧдаліс, но некытысь эз аддзы. Ставӧн, дзик ставӧн бӧр пуксялӧмаӧсь асланыс местаясӧ, а Галя Горицвет некытӧн абу.

«Мый нӧ вермис лоны?» — повзьыштӧмӧн зілис гӧгӧрвоны Сергей, но сідзи немтор эз и вермы гӧгӧрвоны.

Куритчиг-ыркӧдчигкості Галя дінӧ матыстчис лӧсьыдіник ныв — столӧвӧйын уджалысь Люба. Сійӧ нуӧдыштіс Галяӧс бокӧджык да ассьыс сёрнисӧ курдытӧдз «солӧн» йиджтӧмӧн шуис:

— Тэ, нылукӧй, он-ӧ чайт, мый Сергей Огнёв пондас гӧтрасьны тэ вылӧ? Виччысь, вомтӧ паськӧд да! Меным, аслым, кор армиясьыс воис, да кор ми сыкӧд гуляйтны кутім, сэтшӧм кывъяс шуавліс радейтчӧм йылысь. Сэтшӧм мича кывъяс! А сэсся ставсӧ регыд и вунӧдіс. Афанасий Лудыковлысь мырддис менӧ, ставсӧ дзугис, а ачыс сэсся Надякӧд пондіс кырсавны. Видзӧдтӧ, налӧн кутшӧмкӧ ӧтвывъя вӧр делӧяс аддзысьӧмны. А ӧнісӧ и тэнсьыд нин юр садьтӧ пудритӧ... Эн эскы сылы, нылукӧй! Ни ӧти кывлы эн эскы. Кӧсйысьнысӧ кӧсйысяс, а сэсся и ылӧдлас. Кодкӧ мичаджык да лӧсьыдджык бӧрысь бара на уськӧдчас... Жаль меным тэ, та вӧсна и бур сьӧлӧмӧн водзвыв ӧлӧда...

Галя Горицветлӧн пемдыліс син водзас, пидзӧсъясыс кутісны лёкысь тіравны, кок йылас оз вермы сулавны, тайкӧ усяс джоджас... Ӧдва-ӧдва и кутчысис, кыдзкӧ да мыйкӧ лажъяліс-петіс жӧ ывлаӧдз, сэсся и мӧдӧдчис син ни пель, ӧдйӧджык, пыр ӧдйӧджык, быттьӧ кӧин чукӧр вӧтчис сы бӧрысь.

Да мый нӧ тайӧ вӧчсьӧ олӧмас! — ыджыд дойӧн пыдзрасис лолыс том нывлӧн-ичмоньлӧн. — Да мыйла нӧ ставыс сэтшӧм нога да лёка артмӧ? Да кыдзи нӧ ӧні колӧ водзӧ овнысӧ сылы? Кыдзи?! Кытчӧ нӧ ӧні воштысьнысӧ сылы? Кытчӧ?.. Тыдалӧ, ӧти туй ӧні сылы колис... Дзик ӧти! Котӧртны Оксана дінӧ. Абу и ылын — дас вит километр... Сійӧ ӧд, Оксанаыс, чой кодь сылы, Галиналы, медматысса морт сійӧ тайӧ ылі кӧдзыд муас, гортсянь сы ылнаын...

А клубын собранньӧ муніс на водзӧ. Быдӧн сьӧлӧм гилявмӧныс виччысис, мый жӧ шуас та бӧрын ачыс Николай Демьянович Кувалдин. Пытшкӧсса вынӧн ӧвтысь чужӧмыс сылӧн рудӧдыштіс, лэчыд руд синъясыс мӧвпаланаа видзӧдісны залӧ, вӧвлытӧм мында чукӧртчӧм йӧз вылӧ, кодъяс весьтын сійӧ дыркодь нин сулаліс. Дерт, сылӧн абу велалӧма кывзыны талунъя кодь сёрниястӧ. А вот со колӧ пукавны и терпитны. Да кывзыны, кывзыны, кывзыны...

Сійӧ велаліс нин ветлӧдлыны Печорка кузя зумыд восьласӧн да быдтор казявны ёсь синъяснас, кытчӧ колӧ и оз ков видзӧдлыны. Сэтшӧма велаліс! Сьӧлӧм бурмымӧныс велаліс кывны асьсӧ Ыджыд Кӧзяинӧн. Быдторйын. Весигтӧ понъяс сыкӧд вочаасигӧн нимкодьпырысьджык легйӧдлісны бӧжнаныс...

Сійӧ велаліс пукавны контораын ыджыд пызан сайын да сетавны индӧдъяс, кодъясӧс йӧз воча кыв шутӧг сэсся вӧчлісны, сылы нимкодь вӧлі лоны судья пыдди вензьысьяс вылын, корасьысьяс вылын да весигтӧ гозъяяс костын, сылӧн бурмыліс сьӧлӧмыс и сэк, кор сійӧ, начальник, быттьӧкӧ ворсіс йӧзӧн — кодӧс колӧ ошкыліс либӧ лышкыда козьнавліс мыйӧнкӧ — дерт, эз аслас зептысь! — да тайӧн кыскывліс-сибӧдліс матӧджык ас дінас да вӧчліс найӧс рамджыкӧн да кывзысьысьясӧн...

Быд лунъя олӧм-вылӧмад эм жӧ аслыспӧлӧс политика. А кыдз нӧ сытӧгыс!

Но энлӧй на! Оз на сійӧ, Н. Д. Кувалдин, сэтшӧм кокниа лэдз аслас киясысь ставсӧ тайӧс, оз на бурӧн эновтчы ыджыд власьтсьыс. Да и оз позь тані некодлы сетнысӧ сійӧс, абу тані сэтшӧм мортыс, коді эськӧ тыр-бура вермис вежны сійӧс да лоис начальникӧн. Абу сэтшӧмыс!

Да и став гӧрлӧпанъяс пӧвстсьыс некод сідзисӧ эз заслужит тайӧ должносьтсӧ, кыдзи ачыс сійӧ, Н. Д. Кувалдин. Делӧсӧ кыӧма и гаровтӧма бура — ачыс жӧ паніс и гӧрддзаліс, — сямлун эм, могъяс тӧдӧ, бур йитӧдъяс лӧсьӧдӧма быдлаын. Ставыс эм и тырмӧ! И выныс на, ен сыкӧд, том дырся кодь. Вермасьыштам на... Дерт, собранньӧыс мыйтакӧ мӧдарӧджык катовтчыштіс, этійӧ выжывмӧм Комлевыс кизьӧртіс тані демократия, кор оз колыс. Да и представительыс, тыдалӧ, кисель кодь кымын жӧ — эстшӧмторъяс больгӧны залын, а сійӧ чӧв олӧ, блокнотас сӧмын мыйкӧ чиркйӧдлӧ... А мый, збыльысь кӧ чӧвтасны? Оз, дзикӧдзтӧ оз, вермасны мӧд лесопунктӧ вуджӧдны. Сы кодь начальникъястӧ пожӧм кольясӧс моз он на ӧкты ягысь!..

А гашкӧ, сьӧвзьыны став вылас да и мунны-эновтчыны? Ставсӧ выльысь заводитны? Олӧмсӧ выльысь моз панны? Э-эк! Кӧсйысис кӧ эськӧ этійӧ нывкаыс, сьӧлӧм косьтысьыс, мунны сыкӧд, Н. Д. Кувалдинкӧд, — кырссьыштіс эськӧ кӧть кытчӧ, кӧть чӧртыслӧн потшӧс сайӧ, но сӧмын сыкӧд, сыкӧд... Сэки эськӧ вермис на ставсӧ выльысь заводитны. Вермис!

Ок, чӧрт возьми!

Ставыс тайӧ кыдзисюрӧ нӧйтчис-ыпъяліс Николай Демьяновичлӧн лов вылын гӧрд дӧраа пызан сайын пукалігӧн да уна лыда сёрнитысьясӧс кывзігӧн: чужӧм вылас быттьӧкӧ и быд лунъя кодь пукаліс, сӧмын ёнджыка зумыштчӧма, но некод эз тӧд, кутшӧм бушков чашйысис лов вылас.

Сійӧ сэсся кыліс, кыдзи собранньӧыс кутіс воны жӧ помланьыс, кыдзи Порфирий Иванович Комлев дженьыдика кывкӧрталіс сёрнияссӧ:

— Меным чайтсьӧ, — шуис Комлев виччысянаа лӧньӧм вӧр лэдзысьяс вылӧ паськыда пукалысь синъяснас видзӧдіг, — мый миян артмис колана да ыджыд сёрни. Аттьӧ тіянлы, торйӧн нин налы, коді ньӧти дзебтӧг сьӧлӧмсяньыс висьталіс ассьыс мӧвпсӧ. Ӧні миянлы пӧшти ставыс лои гӧгӧрвоана, и быдӧнлы лоӧ кокниджык, кодарас колӧ решитчыны... А нӧшта со мый ме кӧсъя шуны бӧрвылас, гӧлӧсуйтны заводиттӧдз. Дерт, ми, Печорканым миян, позьӧ шуны, лыа чир сӧмын и эм, босьтны кӧ страна пасьтала. Миян кодь ичӧтик единицаыс сэні код тӧдас кымын сюрс эм. Но ӧд ичӧтсьыс тай артмӧ ыджыдыс, этшаниксьыс чукӧрмӧ унаыс. И кӧсъям кӧ ми быдӧн, мед страна пасьталаын лои бур сӧглас да тыр пӧрадок, — миянлы, бара жӧ быдӧнлы, медводз колӧ ёна тӧждысьны да вӧчны ставсӧ, мед сӧгласыс да пӧрадокыс вӧлі быд ичӧтик Печоркаын...

Кувалдин кывзіс парторгӧс, но лючкисӧ эз нин и кыв сійӧс. Сы вӧсна мый пӧсявмӧныс ӧні виччысис Комлевлысь медбӧръя шуӧмсӧ — кор сійӧ чукӧстас йӧзӧс гӧлӧсуйтны. Мый сэсся ӧні вӧчан, сідзи нин решитісны да... Сэки, кӧть кутшӧм сьӧкыд оз ло, колӧ лэптыны синъястӧ да видзӧдлыны зал вылӧ, кыпӧдӧм кияс вылӧ.

Уна йӧзлӧн, Печоркаса олысь-уджалысьяслӧн кияс вылӧ видзӧдлыны, кодъясӧс лэптасны сылы, Н. Д. Кувалдинлы, водзӧ на эскӧм могысь. Либӧ жӧ лэптасны Николай Демьяновичлы паныд, и тайӧ лоӧ, мый Печоркаын сылы водзӧ оз эскыны. Оз дӧверайтны.

— Ӧні сэсся, ёртъяс, лэптӧй киястӧ, — шуис Комлев, — гӧлӧсуйтам.