КОЛӦ КУСӦДНЫ ЮГӦРЪЯС

— Ме гӧтрася? Йӧйястӧ мӧдлаысь корсьӧй! Эг на ме выжывмы! Ме ӧд абу синтӧм, аддза, кыдзи менам ёртъяс олӧны гӧтыръясныскӧд: быд лун зык да кось, век мыйкӧ юкӧны. Ещӧ ӧд и челядьӧс лӧсьӧдалӧмны! Мый сӧмын наысь лоӧ, быд лунъя зыксӧ да косьсӧ кывзігӧн?.. Он, менӧ он пӧръяв гӧтрасьнытӧ. Ме кыдзкӧ-мыйкӧ ӧтнам нин шыньга-ола менам пай вылӧ сетӧм олӧмсӧ. Кор колӧ, сэки и чечча, мый колӧ, сійӧс и вӧча, кытчӧ колӧ, сэтчӧ и муна.

Тадзи сёрнитлывліс Сергей Иванович Образцов, кодлы неважӧн тырис комын куим арӧс. Праздник дырйи другсикас пуксяласны пызан сайӧ, юыштасны, и войтырыс ӧтвылысь заводитӧны ышӧдны сійӧс: гӧтрась пӧ, дась том на, дась верман на аддзыны бурджык невестапу, а то сэсся сёр лоӧ. Пӧрысьман пӧ да прамӧй нылыд оз пет тэ сайӧ, ковмас кутшӧмкӧ эндӧм полокалӧӧс вайны.

А Сергей Иванович шпыннялӧ сӧмын. Мый пӧ меным гӧтрасьӧмсьыс, кор пӧ другъяс гӧтыраӧсь. Сэсся бара заводитас кывнас песны гӧтыра йӧз йылысь. Бурджык пӧ куш ва вылын да сьӧд нянь вылын сывны, чем гӧтыркӧд овны. Мужик пӧ тӧждысьӧ, кыдзи нянь да сов судзӧдны, а гӧтыр — кыдзи мужикысь мынтӧдчыны. Баба пӧ эськӧ и рад бӧрдны да некод вӧсна: мужикыс некыдзи оз кув...

Ачыс сійӧ кыв-вора, сёрнитнытӧ велӧдны оз ков, сӧрас тэныд додь тыр, мый колӧ и оз. Сідзсӧ мортыс ыджыд, ён, лӧсьыд туша-рожаа, зэв тӧлка и. Уджалӧ заводын, конструкторскӧй бюроын, быд пӧлӧс машинаяссӧ лӧсьӧдалӧ. Узьӧ и олӧ на йылысь думъясӧн. Мукӧддырйиыс ёртъясыс вӧлі сералӧны: буракӧ пӧ, машинаясыс вежӧны тэныд гӧтыртӧ. Нинӧм, оз лӧгась. Татшӧм гӧтыръясыдкӧд пӧ медлӧсьыд на овнытӧ. Сэтшӧм кывзысьысьӧсь пӧ найӧ: мый тшӧктан, сійӧс и керӧны, оз щӧтясьны ни оз ышнясьны.

Быд пӧлӧс чудакыд жӧ чужлас вӧльнӧй свет вылад!

Гожӧм заводитчигӧн заводӧ воис письмӧ ӧти ылыс лесопунктсянь. Вӧр лэдзысьяс скӧрысь гижӧны, мый вӧр кыскан выль агрегатнӧй машина, коді неважӧн воис налӧн заводсянь, жугаліс. Заводлӧн мыж вӧсна пӧ. Волӧй пӧ, видзӧдлӧй, кужинныд кӧ пӧ вӧчны брак, кужӧй и бырӧдны сійӧс.

Кодӧс мӧдӧдны? Дерт жӧ, Сергей Ивановичӧс, ӧд сійӧ медбур специалистъясысь ӧти.

Сергей Иванович колис суседыслы комната ключсӧ, тшӧктіс видзӧдлывлыны зарни черияс бӧрся (тайӧ черияссӧ сійӧ машинаяс моз жӧ радейтӧ) — смотри пӧ, эн вунӧд вердны найӧс. И муніс ачыс.

Но, муніс и муніс, мед ветлӧдлӧ, мед видзӧдлӧ места вылын, кыті мый колӧ бурмӧдны машинаыслысь. Вежон абу, мӧдӧс, коймӧдӧс. Заводын нин повзисны: эз-ӧ пӧ вӧрад мыйкӧ ло сыкӧд? Сэсся друг письмӧ воис. Кора пӧ разрешенньӧ ещӧ вежон кежлӧ кольччывны. Воа пӧ да ставсӧ висьтала.

Мый нӧ лоис мортыскӧд? Вайӧй видлам ӧтвылысь тӧдмавны.

Лесопунктӧ воӧм бӧрын мӧд луннас жӧ Сергей Ивановичӧс нуӧдісны делянкаӧ. То пӧ тіян машинаныд — план тыртӧм пыдди кын мыр моз сулалӧ! Татшӧм здукъясад вӧр лэдзысьясыд оз ёна меліасьны...

Сергей Иванович пуджис сосъяссӧ и пырысь-пыр жӧ пондіс гудйысьны лебёдка пытшкын. Да пӧ, ёртъяс, мыжаӧсь и эм ми. То пӧ шестерняыс изсьӧма, буракӧ пӧ мӧд ногӧнджык колӧ пуктыны сійӧс.

Вай пӧ либӧ ӧдйӧджык думайт!

Сергей Иванович кык лун чӧж эз петав мастерскӧйысь, тӧчитіс-кӧлдуйтіс. Сэсся вӧчӧмторсӧ катӧдіс ягӧ, машина дінас, видліс кыдз-мый. Лӧсявныджык быттьӧ кутіс, мыйысь мортыд, дерт, ёна долыдмис, кӧть эськӧ и эз на дзикӧдз артмы.

Пажын бӧрын Сергей Иванович мӧдӧдчис тапиксьӧдны ягысь вӧр кыскалан туйӧд. Лэччигмоз пӧ думайтышта ещӧ, кыдзи бурджыка лӧсьӧдны передачасӧ. Мед эз чирссьы... Да и луныс вывті нин гажа вӧлі, сылы дыш вӧлі пуксьыны бензин дука пӧсялӧм кабинаӧ.

Онялӧ шоныд. Енэжыс лӧз, пыдӧстӧм. Шондіыс вом тырнас вашъялӧ, быттьӧ гӧститны мӧдӧдчӧма. Мый йылысь кӧ шӧпкӧдчӧны кыдзьяс посньыдик, муртса на паськалӧм коръясӧн. Пуяс вылын и турун пытшкын кылӧ дзольгӧм-сьылӧм, быд ловъя лов зільӧ висьтавны ас йывсьыс. И Сергей Иванович оз жӧ кольччы. Вирыс сылӧн тшӧтш жӧ туӧ сӧнъясас. Сійӧ тшӧтш мургӧ-сьылӧ, а мукӧддырйиыс и чеччыштавлӧ на, сылы окота лолӧ сывйыштны сьылысь-вежӧдысь вӧрсӧ. Мышсяньыс вӧтӧдіс вӧр лэччӧдысь машина, шофёрыс тшӧктӧ пуксьыны. Чӧв пӧ — пукся... Ӧтчыд кӧть пӧ пӧттӧдз лолалышта чӧскыд сынӧднас, не век жӧ пӧ чад кыскыны тыясӧ.

Бара шалсйӧ-мунӧ водзӧ. Сэсся неылын пос тыдовтчис. Ок пӧ ӧні и чӧсмасьышта кӧдзыд ванас! Асьныд ӧд тӧданныд, пӧсялӧм вывсьыд сыысь бурыс нинӧм абу. Видзӧдӧ, ва дорас ныв сулалӧ. Да но — ныв. Еджыд ковтаа, векньыдик лӧз гача. Ачыс ыджыдкодь, гӧгрӧс сэтшӧм. Сулалӧ Сергей Ивановичлань мышкӧн, томиник кыдз пу вылӧ пельпомнас мыджсьӧмӧн да видзӧдӧ дзольгысь шор вылӧ, кодлӧн ваыс, кыдзи и нылыслӧн юрсиыс, сук чай рӧма.

«Кысь нӧ тайӧ татчӧ друг усис? — чуймис Образцов. — Абу-ӧ нин кутшӧмкӧ русалка?» Сэсся и шыасис ныв дінӧ шмонитӧмӧн:

— Русалка ёрт, позьӧ-ӧ мудзӧм мортлы юыштны тіянлысь чӧскыд ватӧ?

Ныв виччысьтӧмысла дрӧгмуніс, ӧдйӧ бергӧдчис воысьлань. Сэсся и шуис нюмъялігтыр:

— А-а, тайӧ ті, инженер!

— Со кыдз!.. Ті менӧ тӧданныд? — чуймыштіс Сергей Иванович.

— Кыдзи нӧ русалка вермас не тӧдны... Сійӧ ставсӧ тӧдӧ, мый вӧчсьӧ ва пыдӧсын и парма егырын, — пыр и ратшнитіс-шуис нылыд.

«О-о, тайӧ, буракӧ, абу полысь рӧдысь! — думыштіс Сергей Иванович. — Тӧвйӧм гут нин». Сэсся водзӧ нуӧдіс сёрнисӧ:

— А горшӧс веськӧдны меным позьӧ-ӧ шор ванас?

— Мыйла нӧ оз позь. Лоӧ нин мездыны кулӧмысь. Со босьтӧй чибльӧгсӧ.

Сергей Иванович чӧскыда акйӧдлігтыр юис. Сэки вӧлись казяліс, мый ныв кутӧ киас коз пу лысъяс, пашкыр букет моз вӧчӧма да. Сергей Ивановичлы тайӧ тешкодьӧн кажитчис да мортыд бара шмонитны пондіс:

— Ог вежав сылы, код киӧ веськалӧ тайӧ сутшкасьысь букетыс.

Нылыд скӧрмыштіс таысь: мугов чужӧмыс алӧймыштіс, гӧгрӧс синкымъясыс кыпалісны. А шор ва рӧма синъясыс лоисны лыс кодьыс жӧ сутшкасьысьӧсь.

— Мый ті, инженер, — шуис дивитӧмӧн, — кутшӧм пӧ тайӧ сутшкасьысь! Видлӧй, колӧкӧ!

Сергей Иванович малыштіс чургӧдӧм лыс чукӧрсӧ. Збыльысь — ув помъясыс вӧліны зэв небыдӧсь, том эжӧр кодьӧсь. Быд ичӧтик ув вӧлі помасьӧ небыдик югыдвеж тугйӧн.

Ныв казяліс сылысь шензьӧмсӧ, тыдалӧ, бӧр бурмис, ӧвтыштіс мугов кинас вӧрлань:

— Видзӧдлӧй гӧгӧр, мый вӧчсьӧ!

— Козъясыс дзордзалӧны! — чуймӧмӧн горӧдіс Сергей Иванович. Став козъяс вылын мичаа сярвидзисны югыдвеж тугъяс. Образцов мыйлакӧ некор на эз казявлы татшӧмсӧ, кӧть эськӧ и корсюрӧ ветлывліс жӧ вӧрад.

— А шуанныд — «сутшкасьысьӧсь». Сутшкасьны найӧ пондасны бӧртиджык, сёрӧнджык, — ныв матӧдліс лыс букетсӧ чужӧм дінас, чӧскыдпырысь исалыштіс. — Кажитчӧ тіянлы татшӧм вӧрыс, инженер?

— Да... Но кысь ті менӧ тӧданныд?

— Кор тӧдса йӧз пытшкӧ веськалӧ выль морт, сійӧ быдӧнлы тыдалӧ. Кыдзи сырчик позйын кӧк.

— Хы, лӧсьыда шуӧма, — серӧктіс Сергей Иванович. — Сӧмын кӧкыд сырчик позъяд абу колана гӧсьт.

— А ті, буракӧ, коланаӧсь. Мыйкӧ зэв нин ёна ошкӧны.

— Дивӧ тай... А ме чайті, видӧны.

— Коді нӧ видас сяммысь морттӧ.

— Нылӧ, ӧвсьӧй вай, а то ме верма и гӧрдӧдны.

— Мися, гӧрдӧдысь кодьӧсь и эмӧсь да.

— А мый, абу?

— Коркӧ гашкӧ и вӧвлінныд.

«Вот сюра мутиыд, оз небось мытшасьлы воча кывтӧ корсигӧн...»

Варовитігтыр найӧ ӧтлаын мӧдӧдчисны гортлань. Мунігмозыд, дерт, тӧдмасисны бурджыка. Нылӧс шуӧны Ларисаӧн. Лариса Николаевна. Сійӧ лесникалӧ, контораыс налӧн леспромхозса шӧр посёлокын. Тані таво кӧдзӧмны да садитӧмны унакодь вӧр и ӧні лоӧ чередитны кӧдзаяссӧ, частӧ волывлыны.

Лариса Николаевна — ар кызь вита, но кажитчӧ зэв на томиникӧн. Шыльыд кыдз пу кодь. Топыд вир-яйыс зэлӧдӧма лӧз гачсӧ, вӧсни ковтасӧ и. Мугов чужӧмыс абу нин сэтшӧм мича: гӧгрӧс кымӧс, кодӧс пӧшти дзикӧдз саймовтӧма пашкыр юрсиыс, веськыд, неуна кузьджык ныр, водзвыв сетчыштӧм кызіник паръяс... Чужӧмыс сылӧн, буракӧ, оз мичлунӧн кыскы ас дінас. Оз... Сы вылӧ видзӧдлігӧн позьӧ думыштны: «Тыдалӧ, тайӧ ныв пытшкас йӧрмӧма не этша би...»

Восьлалӧны ньӧжйӧникӧн, Сергей Иванович ӧти кӧлеса туйӧд, а Лариса — мӧдӧд. Ӧти кушинӧд мунігӧн ныв шуис:

— Со миян ӧти поле.

— Татшӧм поле вылад коктӧ на верман чегны, — вочавидзис Сергей Иванович, шочиник пожӧмъяса кушинӧ видзӧдігтыр.

— Дерт, абу град йӧрын кодь... Кӧсъянныд видзӧдлыны миянлысь быдтасъяснымӧс? Татчӧ ми посньыдик петасъяс сюялім.

— Кежалам, — инженер первойӧн чеччыштіс туйбокса паськыдкодь канава вомӧн да воча нюжӧдіс нывлы кисӧ.

— Ой, вынныд тіян, Сергей Иванович! — горӧдіс Лариса, кор мӧдыс шуркнитӧдіс-чеччыштӧдіс сійӧс асладорас.

— Ме жӧ мужик...

Неуна восьлалыштӧм бӧрын ныв копыртчис. Сэні, турун пӧвстын, зырйӧн вӧчыштӧм гуторйын, сулаліс весь судта нэриник пожӧм. Кык увторъя, небыдик лыска, сійӧ кажитчис муртса на чужӧм каньпи кодьӧн.

— Кор со тайӧ коньӧрсьыс пожӧмыс лоӧ-а? — тӧдлытӧг ышловзьысис Сергей Ивановичлӧн.

— Сё гӧгӧр во ковмас.

— Сё во! Ті жӧ та дырасӧ онӧ олӧй, Лариса Николаевна.

— Ме ог и кӧсйы. Но ӧд и ме бӧрын на кодъяскӧ лоӧны свет вылас. Ми абу медбӧръяяс. Найӧ пасибӧ висьталасны, — сэсся друг бергӧдіс сёрнисӧ мӧдарӧ: — Тіянлы, гашкӧ, веськодь ставыс тайӧ? Веськодь, эм кӧть абу вӧрыс?

— Мый ті, Лариса Николаевна, ме ӧд коми морт... Кӧть и машинаясӧн нокся, вӧрысь жӧ ме петавлі.

— А вот уна йӧзлы веськодь, быдмӧ кӧть оз выль вӧрыс! Сыктыв да Эжва пӧлӧн дзикӧдз нин куштісны ягъяссӧ. Шырзьӧны и шырзьӧны аскиа лун йылысь думыштлытӧг... Мый со шуасны миян йылысь водзӧ лоысь йӧзыс-а...

— Но ӧд, Лариса Николаевна, вӧрыс ёна колӧ народнӧй овмӧслы.

— Коді шуӧ, мый оз ков! Но сӧмын ӧмӧй жугӧдны сійӧс колӧ? Пӧра нин морт мозджык видзӧдлыны вӧр вылас, а не кӧинъяс моз... Ӧд сӧмын семилетка чӧжӧн миян республикаын кералӧма вӧрсӧ миллион гектар вылысь. А уна-ӧ лоӧ кӧдзӧма? Сёӧд пайсӧ. Да и кӧдзӧмыс кыдзи на ещӧ быдмас! — ныв быттьӧ вунӧдіс, мый сы водзын сулалӧ пӧшти тӧдтӧм морт. Сійӧ сёрнитіс сэтшӧм гӧлӧсӧн, мый позис думыштны: ставсьыс мыжа Сергей Иванович. — Вӧрсӧ пӧрӧдӧм да сійӧс тшытшӧм вылӧ кутшӧм сӧмын машина абу лӧсьӧдӧма! А висьталӧй меным, уна-ӧ миян эмӧсь машинаяс вӧрсӧ садитӧм-чередитӧм могысь? Вот ті конструкторӧн шусянныд, мый ті вӧчинныд миянлы?

— Ме?.. Ме эг думайтлы та йылысь...

— Сыын ӧд и лёкыс, мый та понда некодлӧн оз вись сьӧлӧмыс, — Лариса дузгысьыштіс, лӧсьӧдыштіс пожӧм пу гӧгӧр мусӧ да чӧла мӧдӧдчис бӧр туйлань. Сергей Иванович сы бӧрся. Сылы эз вӧв лӧсьыд, мый и збыль некор эз думайтлыв вӧр быдтӧм йылысь. Сійӧ пыр чайтліс, мый вӧрыд ачыс, йӧзлӧн суитчытӧг, бӧр быдмас мыйта колӧ.

— Лариса Николаевна, а тіян нӧ эм жӧ кӧть кутшӧмкӧ машина?

— Эм ӧти да рабочӧйяс бракуйтісны, — шуис жугыля ныв, сэсся мыйкӧдыра чӧв восьлалыштӧм бӧрын пӧся шыасис: — Сергей Иванович, гашкӧ, ті отсыштанныд миянлы?! Ме ачым ёна жӧ нин юрӧс жуглі. Мися, кыдзи эськӧ лӧсьӧдны, мед позис пуктавны гырысьджык быдтасъяс, найӧс дойдавтӧг. Гырысьджыкъясыд эськӧ эзджык кулавны, эзджык косьмавны... Гӧгӧрвоанныд? Кутшӧмсюрӧ чертёжъяс вӧчалі нин и... Гашкӧ, ті видзӧдланныд? — ыджыд надея кутіг шыӧдчис ныв.

Сергей Иванович, дерт, эз вермы ӧткажитчыны. Ӧд тӧдтӧм машина йывсьыд кывлӧм бӧрын сылӧн пырысь-пыр жӧ луддзылісны киясыс. Сэсся ӧд нылыс со отсӧг виччысьӧ.

Сійӧ рытнас найӧ дыркодь зунясисны чертёж весьтын, вензисны. Сергей Иванович шуис, мый сідзсӧ мӧвпыс Ларисалӧн туяна, позяс заводитлыны вӧчны.

А кор нин инженер пондіс колльӧдны нылӧс ветлысь-мунысьяслӧн комнатаысь, Лариса наяна видзӧдліс сы вылӧ да шуис:

— Сергей Иванович, а мыйла ті некор онӧ волывлӧй клубӧ йӧктыны? Поланныд скӧрмӧдны ылӧ кольӧм гӧтырнытӧ?

— Ме абу на сэтшӧм йӧй, мед лӧсьӧдны гӧтыр, — веськыда шуис инженер да тэрыба видзӧдліс ныв вылӧ: сылы вӧлі любӧ казявны, кыдзи йӧз чуймыштлӧны татшӧм кывъяс бӧрын. — А клубын йӧктӧм-вежнясьӧм дорысь ме бурджык лыддьысьышта.

— Первойысь аддза мортӧс, коді тадзи кедзовтӧ ми вокӧс, — синъяснас ворсігтыр шуис Лариса.

— Ме ог шу, мый ме кедзовта, — воддза кывъясыслысь вежӧртассӧ небзьӧдыштны зілигтыр ӧдйӧ вочавидзис Сергей Иванович. — Прӧстӧ ме нинӧм бурсӧ ог аддзы гозъя кост олӧмсьыс... Гӧтыръясыд найӧ сэтшӧмӧсь — пыр зільӧны нартитыштны: тадзи пӧ колӧ, а оз тэ моз. А ме зэв ог любит велӧдӧмтӧ. Видзӧдтӧ, менам эм аслам юр, аслам привычкаяс, меным кажитчанторъяс. И жуглыны, гудыртны ставсӧ кыдзкӧ абу нин окота. Ӧтнам жӧ, мый меным колӧ, сійӧс и вӧча. Некодлы ог мешайт, некодӧс ог дӧзмӧд. Верма пукавны вой шӧрӧдз библиотекаын — кыв ни джын некод оз шу. Верма вайӧдны гортӧ другъясӧс да вина доз сайын варовитны накӧд войбыд.

— Но ӧд, Сергей Иванович, позьӧ воны ӧти кывйӧ и гозъя костын. Шуам, ӧткодьджык сьӧлӧмаяс кӧ аддзысясны.

— Ог тӧд. Ме мыйкӧ шоча аддзывла сэтшӧмъяссӧ, — шпыньмуніс Сергей Иванович. — Йӧзыс пондісны зэв вылӧ пуксьыны: быдӧн асьсӧ чайтӧ медся ыджыдӧн. Быдӧн чайтӧ, мый верӧсыс (гӧтырыс ли) гуис сылысь шудсӧ. А челядь чужӧны, кӧть эськӧ и гозъя олӧны пон да кань моз. Найӧс колӧ быдтыны. Найӧ ставсӧ аддзӧны. Мед ен видзас менӧ татшӧм олӧмсьыд. Сэсся, веськыда кӧ шуны, ме, Лариса Николаевна, пола челядьсьыд. Шуам, чужта мортӧс — та вылӧ, гашкӧ, тырмас сямлунӧй. А кыдзи быдтыны кагасӧ? Кыдзи вӧчны сійӧс настоящӧй мортӧн? Мед эськӧ сійӧ, быдмис да, радліс олӧмнас, а эз пырӧдчы петляӧ юрсӧ сюйны.

Сергей Иванович сёрнитіс быттьӧ шутитӧм сорӧн. Лариса жӧ зэв збыльысь кывзіс. Сэсся ныв серӧктіс еджыд пиньяссӧ мыччӧдлігтыр да шуис:

— Но ӧд кӧть, шуам, и йӧктыштанныд мекӧд, таысь тіян теорияныд оз на дзугсьы.

— Оз эськӧ да.

Ныв бара кыпыда серӧктіс да шуис синсӧ куньтыртӧмӧн:

— Сідзкӧ, аски воланныд клубӧ?

— А мый, вола.

Прӧщайтчигмоз Лариса нюжӧдіс кисӧ. Сергей Иванович виччысьӧмӧн топӧдыштліс сійӧс да чуймӧмӧн казяліс, мый Ларисалӧн киыс быттьӧ ток улын — вӧлі пӧсь да муртса кывмӧн сырмуныштіс.

Аски рытнас Сергей Иванович утюжитіс бурджык гачсӧ, перйис чемодансьыс да пасьталіс выль еджыд дӧрӧм. Шыркнитіс голяас вӧсньыдик гӧрӧдӧн кӧрталӧм чим сьӧд галстук. Зеркалӧсянь сы вылӧ видзӧдіс еджыд здоров чужӧма, сук сьӧд синкымъяса морт. «А ничево на дядьӧыс!» — синсӧ куньтыртлӧмӧн долыдпырысь шуис ас кежас инженер. Кор Сергей Иванович воис клубӧ, Лариса вӧлі сэні нин. Сійӧ йӧктіс гӧрд юрсиа зонкӧд, кодлӧн чужӧм серти эз вӧв сьӧкыд казявны, кутшӧм сійӧ шуда. Зонмыс гонняліс-видзӧдіс гӧгӧр, буракӧ, зілис тӧдмавны, ёна-ӧ завидьтӧны сылы йӧзыс.

Нывлӧн чужӧмыс вӧлі кыпыд, сійӧ быттьӧкӧ югзис лӧсьыд мӧвпъясысь. Ныв вӧлі лым еджыд ковтаа да векни лӧз юбкаа, коді кыдзи вермис тӧдчӧдіс зумыд кокъяслысь мичлунсӧ.

Сергей Ивановичлӧн синъясыс паныдасисны Ларисалӧн синъяскӧд. И инженер друг повзьыштӧмӧн кыліс, мый нывлӧн видзӧдласысь морӧсас сылӧн мыйкӧ быттьӧ муткыртчыштіс. Танец помасьӧм бӧрын инженер матыстчис Лариса дінӧ.

— Лысьтінныд жӧ вонытӧ? — вильыша шуис ныв, мичаа пасьтасьӧм Сергей Иванович вылӧ тыр синмӧн видзӧдіг. Гӧрд юра зонлӧн пырысь-пыр жӧ шоммис чужӧмыс.

— Ме абу жӧ дзик полысь рӧдысь, — гажаа вочавидзис инженер.

— Мися, ёна нин ми воксьыс ӧтдортчанныд да.

Сергей Иванович нинӧм эз вочавидз та вылӧ, кытшовтіс сёрнинас:

— Мый нӧ, гӧгралыштам?

Радиола койӧ тӧдса вальслысь шыяссӧ, кодъяс быттьӧ нӧбӧдӧны-нуӧны Сергей Ивановичӧс шуда том кадӧ. Сійӧ видзӧдӧ Ларисалӧн югзьысь синъясӧ, тӧдлытӧг инмӧдчыштавлӧ сылӧн зэлыд морӧсӧ и вунӧдӧ став йывсьыс. Сылы нинӧм оз ков, мед сӧмын юргисны вальслӧн шыясыс, мед сӧмын сьӧлӧмнас кывны орччӧн нывлысь пӧсь вир-яйсӧ. Сэсся, палялыштіс да, сійӧ шуис аслыс: «Сергей Иванович, тадзинад тэ дзикӧдз верман вӧйны!.. Верман воштыны ассьыд свободатӧ... Кытчӧдз абу на сёр, ӧтдортчы ныв дінсьыс!»

Ывлаӧ найӧ петісны вой шӧр бӧрын нин. Гӧгӧр лювъяліс югыд вой. Ясыда тӧдчис быд керка, посёлоксӧ кытшалысь вӧрысь быд пу. Сергей Иванович видзӧдліс часі вылас, и весигтӧ сэні бура тӧдчис быд посни шыпас. Вӧлі лӧнь, сӧстӧм, ыркыдкодь. Жар да бусӧсь клуб бӧрын ыркыдыс кажитчис торйӧн нин мусаӧн.

— Мый вермас лоны мичаджыкӧн вӧрысь! — Кыпыда шуис Лариса еджыд кокъяса кыддза рас вылӧ кинас индӧмӧн.

— Збыльысь, дивӧ кодь и эм вӧрса югыд войыс, — шуис инженер, коді помӧдз эз на вӧв сайкалӧма Ларисакӧд йӧктӧмысь.

— Сергей Иванович, тіянлы юраныд оз волы татшӧм дум — мед эськӧ некор эз помасьлы татшӧм войыс? — ньӧжмыда шуис ныв.

Веськыда кӧ шуны, инженерлы воліс жӧ татшӧм мӧвпыс, но сійӧ, нюмъёвтны зілигтыр, шуис мӧдтор:

— Татшӧм войыд ӧд аски на бара воас, Лариса Николаевна.

— Воас эськӧ да... Но ӧд сійӧс талунъяысь торйӧдас быдса лун...

«Мыйла сійӧ тадзи сёрнитӧ? — шӧйӧвошис Сергей Иванович. — Збыльысь ме... кажитча сылы, али кӧсйӧ серамвыв лэптыны?» Сэсся юаліс:

— Он-ӧ ті кӧсйӧ шуны, Лариса Николаевна, мый луннас ті кутанныд гажтӧмтчыны?

— А ті... онӧ казялӧй тайӧс? — Лариса сёрнитіс синъяссӧ куньтыртӧмӧн, сійӧ эз видзӧд инженер вылӧ, видзӧдіс водзӧ, но Сергей Иванович ӧні сьӧлӧмнас кыліс, мый ныв пытшкын и збыльысь ӧддзӧ би. Топӧдчыны эськӧ сылӧн морӧс дінӧ да кывзыны, кыдзи пессьӧ сэні бушколыс. Но Сергей Иванович кутчысис — тэ пӧ, другӧ, абу нин том зон, ставыс пӧ тайӧ прӧйдитас. Бӧртинас пӧ ачыд жӧ асьтӧ кутан ошкыны... Но мый нӧ вочавидзны Ларисалӧн юалӧм вылӧ? Сійӧ кыдз вермис гажаджыка серӧктіс да вочавидзис:

— Лариса Николаевна, менам олӧм визьӧй... нинӧм сэтшӧм-татшӧмсӧ оз лэдз казявны, — шуис, а ачыс мучитчана думыштіс: «Кыськӧ тай тэ кӧвъясин жӧ меным, ёма ныв!»

Ныв нинӧм эз шу. Найӧ орччӧн чӧла восьлалісны лӧнь уличӧд. Кок улын сӧмын кышӧдчыштіс войся ыркыдысь лапмыштӧм лыа.

— Со и гортныд тіян, — шуис Сергей Иванович, сійӧ вӧлі рад, мый воисны нывлӧн керка дорӧ — мортыд мудзыштіс нин рытывбыдтӧ ыпъялӧмсьыд.

Лариса нинӧм шутӧг воськовтіс кильчӧланьыс. Сэсся друг копыртчис да пондіс ноксьыны туфлинас. Но, буракӧ, нинӧм эз вермы вӧчны. Шуис лов шысӧ кутігтыр и ӧттшӧтш дивитана:

— Коньӧр нывбаба пессьӧ, а атаман кодь мужичӧй сулалӧ да веськодьпырысь видзӧдӧ. Отсыштінныд эськӧ...

Тайӧ кывъяссьыс Сергей Ивановичлӧн сьӧлӧмыс тёпкысис-усис кытчӧкӧ, пондіс гудырмыштны юрыс. Вӧтын моз сійӧ копыртчис да тіралысь чуньяснас кутіс кизявны мынӧм кнопка. Ныв сулаліс веськыда, вӧрзьӧдчывтӧг, инженер аддзис сӧмын сылысь гӧгрӧс коксӧ. Сергей Ивановичлы окота лои шылькнитны кок гӧгӧрыс зэвтчӧм капронсӧ, сійӧ ӧдва-ӧдва кусӧдіс тайӧ кӧсйӧмсӧ, кызмырдӧн кнопкааліс туфлисӧ да тэрыба веськӧдчис.

— Аттьӧ, Сергей Иванович, — наяна шуис Лариса да котӧрӧн пырис керкаас...

Со кутшӧмӧсь мӧдӧдчисны делӧясыс Сергей Иванович Образцовлӧн. Кнопкаяс кизявтӧдз лои. А заводын думайтӧны, мый сійӧ машина лӧсьӧдӧмысь кындзи нинӧм мӧдтор оз вӧч.

А аскинас Ларисалы некӧн лои овны. Старик гозъя ордӧ, кӧні сійӧ патеруйтіс, воис пиыслӧн семьяыс. И нывлы быть лои локны ветлысь-мунысьяслӧн комнатаӧ.

— Тырмас местаыс, — шуис Сергей Иванович, а ачыс пырысь-пыр жӧ кыліс, мый морӧсас заводитчӧ пӧжар.

Местаыс и збыльысь тырмӧ. Вит крӧвать сулалӧны таладор стен бердын, ӧти — мӧдарас. Сэні жӧ пызан, важиник диван. Наысь кындзи комнатаын некод сэсся эз ов.

Кор воис водан кад, Лариса шуис инженерлы:

— Сергей Иванович, петалӧй, пӧжалуйста, ыркӧдчыштӧй. А ме сэк кості вода.

Сергей Иванович петіс. Посёлок вуграліс-узис югыд вой пытшкын. Бара вӧлі лӧнь. Сӧмын морӧсас сылӧн эз вӧв лӧнь. Кор бӧр пырис, Лариса вӧлі нин эшкын улын, куйліс вӧрзьӧдчывтӧг, стенлань бергӧдчӧмӧн. Сергей Иванович тэрмасигтыр пӧрччысис да тшӧтш суніс эшкын улӧ.

Вочасӧн кусалісны став шыяс, стенын ӧшалысь важ часілӧн киргӧмысь кындзи. Со сійӧ сьӧкыда ружтігтыр кучкаліс вой шӧр. Сергей Ивановичлӧн синъясыс кольча кодьӧсь, но сійӧ куйлӧ шыч ни рач. Мӧдар стен бердын нинӧм жӧ оз кыв. Гашкӧ, лунтырнад ёна мудзис да унмовсис нин. Муртса удитіс думыштны тадзи инженер, Лариса юаліс:

— Ті узянныд нин, Сергей Иванович?

— Узя, — нурбыльтіс мӧдыс.

— Онӧ да... А мыйла эськӧ онӧ узьӧй?

— Оз тай узьсьы...

Та бӧрын мӧдарас зэв ёна дзуртыштісны пружинаяс — сідзкӧ, ныв бергӧдчис мӧдар бок вылас, инженерлань чужӧмӧн. Сергей Иванович морӧсын пӧжарыс кутіс паськавны.

— Сергей Иванович, а ме тӧда, мыйла ми огӧ вермӧй унмовсьны.

— Мыйла нӧ?..

— А ті онӧ кутӧй серавны?

— Оз кӧ пет серамӧй, ог.

— Миян сьӧлӧмъясным доналӧмаӧсь... Найӧ лэдзӧны комнатаӧ кутшӧмкӧ югӧръяс, кодъяс оз лэдзны узьны. Колӧ кыдзкӧ кусӧдны сьӧлӧмъяснымӧс...

Шы ни тӧв, сӧмын киргӧ часі.

Инженер куйлӧ стенлань чужӧмӧн, но всё равно быттьӧ аддзӧ вильыш нылӧс. И сыысь, кутшӧмӧн аддзӧ, сылӧн бергӧдчыштӧ юрыс...

— Ті тай нӧ ланьтінныд, Сергей Иванович?

— Думайта, кыдзи эськӧ бурджыка лӧсьӧдны тіянлысь машинанытӧ.

— Ылӧдчанныд?

— Ылӧдчӧмсьыс кӧ эськӧ орден сетісны.

— Мыйла нӧ либӧ гӧлӧсныд тіралыштӧ?

— А сійӧс абу войын сёрнитӧм вылӧ лӧсьӧдлӧмаӧсь. Войын колӧ узьны.

Та бӧрын бара чӧв лои. Вочасӧн югдӧ, позьӧ кӧ шуны пемыдӧн югыд войсӧ. Пӧрысь часі дыр лӧсьӧдчӧ, зэвтӧ медбӧръя вынъяссӧ да кызмырдысьӧн кучкӧ кык час. Мӧдар стен дорсянь бара кылӧ гӧлӧс:

— Сергей Иванович, ті онӧ тӧдӧй, а менам ӧд мужик эм.

Инженерлы тайӧ вӧлі сэтшӧм виччысьтӧмӧн, мый сійӧ быдӧн горӧдіс.

— Збыль?!

— Да... Во сайын ӧтлаасьлім. Вои институтысь, гажтӧм. Том йӧз этша. Сійӧ кӧвъясис ме дорӧ... Быттьӧ ничево вӧлі видзӧднысӧ. Радейтны, дерт, и сэки эг радейт, но, чайті, велала. Кысь нӧ велалан, абу кӧ радейтӧмыд. Виръясыд кӧ оз лӧсявны, радейтӧмыд оз чуж, кӧть тэ мый эн вӧч, — Ларисалӧн гӧлӧсас кыліс дой.

— Мыйла ті тайӧс меным висьтавланныд, Лариса Николаевна?..

— Мед тӧдінныд, кутшӧм ме эм... А сы вылӧ видзӧдны эг кут вермыны. Кызь сизим арӧс мортыслы, высшӧй образованньӧ... А олӧ му шыр моз, куш сӧмын аслас гу понда пессьӧ-ноксьӧ! Мед сылӧн морӧсыс коркӧ шонавліс ыджыд думысь? Мед ӧзйыліс сы юрын кутшӧмкӧ югыд мечта? Эштіс!.. Тырмас! Радейттӧг олӧм — сійӧ природаыслысь законъяссӧ торкалӧм. Да-да, ті энӧ сералӧй, Сергей Иванович... А кыткӧ кӧ мыйкӧ торксьӧ, сэні и ладыс вошӧ. Со, шуам, кераласны ю дорысь вӧр — юыс заводитӧ косьмыны. Вӧр-ваыслӧн равновессьӧыс дзугсьӧ... Мустӧм морткӧд олӧм — тшӧтш жӧ природаыслысь равновессьӧсӧ дзугӧм! Энӧ вензьӧй мекӧд... Мортыс чужӧ му вылас шуд вылӧ, а оз мучитчӧм вылӧ. Ме аслам слаблун вӧсна кедзовті природаыслысь тайӧ законсӧ, муні сьӧлӧмлысь кывзысьтӧг. И со, колӧ заводитны выльысь.

— Лариса Николаевна, гашкӧ, ме моз ӧткӧн уйны олӧмӧдыс?

— Ланьтӧй, бурджык лоӧ! Ті ещӧ меысь на ёнджыка торкаланныд природаыслысь законъяссӧ. Этатшӧм морт и оланныд ӧткӧн... Энӧ на радлӧй, енмыс ёрас тіянӧс таысь, Сергей Иванович.

Ывла вылын дзикӧдз сылӧ югыд войлӧн муртса тӧдчана рӧмыдыс. Стенын важ моз мырсьӧ-уджалӧ пӧрысь часі.

— Сергей Иванович, видзӧдлӧй жӧ ӧшиняс! — друг кыпыда горӧдіс Лариса. — Аддзанныд, кипарисъяс! А ылынджыкыс со гӧраяс, аддзанныд, йывъясыс налӧн чурвидзӧны? Ой, алӧймыны пондіс! Гӧра йывъяссӧ шыркнитісны алӧй лентаӧн. Море со тыдовтчис. Кыдзи пӧртмасьӧ сійӧ шонді водзас... А эсчаньын нӧ мый? Да тайӧ жӧ пыжаяс! Сергей Иванович, гашкӧ, тайӧ миян пыжъясным? Гашкӧ, найӧ матыстчасны ӧта-мӧд дінас?

Ставыс тайӧ збыльысь вӧлі ӧшиньын. И, мый шензьӧданаыс, став тайӧ мичлуныс артмӧма ёсьтӧм пӧвъяса потшӧсысь, ылыс кымӧръясысь да асъя кыаысь. Сергей Иванович шемӧсмӧмӧн видзӧдіс ӧшиньӧ, а аслас став думъясыс вӧліны тайӧ дивӧсӧ казялысь йылысь.

Сэсся сійӧ гусьӧникӧн видзӧдліс Лариса койкалань. Нӧйтчигас сы вылысь вешйыштӧма эшкыныс, да вылын морӧсыс прӧстмӧма. Сэні меліасис-ворсӧдчис петысь шонділӧн югӧрыс. Сергей Ивановичлы окота лои чеччыны да вӧтлыны сэн ворсӧдчысьсӧ — тайӧ пӧ местаыс абу тэныд вылӧ лӧсьӧдӧма.

— Лариса... — джӧмдалана гӧлӧсӧн шуис инженер да первойысь эз содты нывлӧн ним дінӧ вичсӧ. — Лариса... Тэ век на чайтан, мый кыдзкӧ колӧ кусӧдны сьӧлӧмъяснымӧс?

— Да-а... — лӧня кыліс мӧдар стен дорсянь.

— Но ӧд тайӧ лоӧ йирӧ чеччыштӧм кодь, Лариса?

— Ме ог пов тэкӧд чеччыштны, Сергей Иванович.

— Тайӧн шутитны оз позь, Лариса! Мед эськӧ воддза мозыд эн жӧ веськав кадъя нюрӧ...

— Йирсьыс ме аддза сӧдз ва... Ӧні ме абу нин нывка, Серёжа...

— А тэныд оз кажитчы, мый тайӧ тэнад лои гажтӧмтчӧм вӧсна? Тэнад сьӧлӧмӧ йӧрмӧма пӧсь чувство... Оз-ӧ кӧсйы ыльгысьны сійӧ первой паныдасьысь вылӧ? И буретш сэтчӧ ме веськалі... Абу-ӧ тадзи?

— Абу... Ме кыла... Кыла!.. Менам эз на вӧвлы татшӧмыс!.. Ой, кутшӧм ме шуда!... Кылан али он тэ?!

— Лариса, мекӧд тэныд сьӧкыд лоӧ... Ме асныра, ме велалі ас ног овны...

— Бӧб... Быттьӧ тайӧ главнӧйыс! Главнӧйыс — ме кута радейтны тэнӧ... Садь быртӧдз!.. Кылан?.. Меным лоӧ донаӧн ставыс, мый тэныд дона...

А шонді югӧр нимкодясьӧ-ворсӧдчӧ ныв морӧс вылын. Тайӧс Сергей Иванович ӧні сэсся эз нин вермы терпитны да уськӧдчис вӧтлыны кортӧм гӧсьтӧс.

Ок, Сергей Иванович, Сергей Иванович! Мый тэ ӧні ёртъясыдлы кутан висьтавлыны-а?