ПӦТТӦДЗ СЁЙ


Верстьӧ морт Василий Матвеевич Пульныров оліс аслас сиктын да шог эз тӧд. Петалас кӧ уджавны совхозса видз-му вылӧ — зэв бур, оз кӧ петав — сылы нӧшта на бур. А деньгатӧг Пульныров оз ов. Гожӧмъяснас чери кыяс да вузавлас гусьӧн, тӧвъяснас чер воропъяс лӧсйӧ — витсёӧдз сдайтлас хозмагӧ, рос вундалӧ. Звирк ветлӧ кытчӧкӧ «Бураннас» да бара нин нӧб тыр рос вайӧма. «Бураннас» жӧ и нуас сэсся вӧчӧмасӧ вузавлыны. Ӧти кывйӧн кӧ, кытысь морт думайтны он куж, сэтысь и деньга Матвей Васьлы. Оз кезйӧдлы сійӧс и сэк, кор деньгаыслӧн кӧрыс абу дзик сӧстӧм. А мый мудер да кужӧ асланьыс кыскыны, он нин и шу. Кык син костсьыд ныртӧ тшепнитас, да он и тӧдлы, а тӧдлан кӧ — бӧр он нин босьт.

Ӧтчыд тулысын кыкӧн веськаласны ичӧтик юдорса вӧр керкаӧ. Кайӧмаӧсь сэтчӧ вӧралігмоз чарӧм вывті, сэсся шондӧдас, да бӧрсӧ оз нин вермыны лэччыны. Быть ковмас юлысь воссьӧм виччысьны, медым пурйӧн кывтны.

Матвей Вась сёйны азым, водзджык сылӧн вӧлӧгаыс бырис. Керка гӧгӧрсьыс уркайяссӧ ставсӧ нин сёйис, да мукӧддырйи сьӧла лыйлас, сійӧн нуръясьыштас. Но куш няньтӧгыд тадзинад он на и пӧт ёнасӧ. Ёртыс сылӧн, вӧралысь-промысловик Иван Алексеевич Жучев, эськӧ первойсянь вӧзйыліс ӧтлаын сёйны, но Матвей Вась сэки эз кӧсйысь. Торйӧн пӧ вӧралам — торйӧн и сёям. Мудер мортыд ас кежас мӧвпаліс: первой пӧ ассьым бырӧда, а сэсся и тэнсьыд сёянтӧ отсала помыштны.

Ӧні Иван Алексеевичлӧн мешӧкас вӧлыштіс на рок пызь, чай-сакар да банкаын вый.

Ӧтчыд, рытъявыв нин вӧлі, Вась сувтіс нар вылысь, кватитіс кык ствола ружьёсӧ:

— Ме гӧгӧртла, оз-ӧ сьӧлаяс паныдасьны, — висьталіс петігмозыс.

Эз, сьӧлаяс матігӧгӧрын эз вӧвны, а ылі гӧгравны тыртӧм рушкунад эз вӧв долыд. И сэки Вась лэдзис енэжӧ кык зарад.

«Но, талун на пӧт лоам», — мӧвпаліс Пульныров.

Керкаас пырӧм бӧрын ёртыс дзик пыр юаліс:

— Нинӧм эн вай, кыкысь лыйин-а?

— Йӧраяс куйлӧмаӧсь нюр дорас, да лыйи ӧтиксӧ. Эбӧсӧй сэсся абу да весиг кульнысӧ ог вермы. Шойччыштны войнас колӧ, да аски нин местаӧ вошта, матӧджык берег дорас лэччӧдала.

Жучевлы татшӧм вӧралӧмъясыс, мукӧд кадӧ кӧ, эз вӧвны сьӧлӧм сертиыс, но ӧні, кор прӧдуктаяс колисны сӧмын ноп пыдӧсын, а Васьлӧн дзикӧдз нинӧм эз вӧв, йӧра яйыс, гашкӧ, гажӧдыштас налысь виччысьӧмсӧ.

— Ӧтнадлы ӧд сьӧкыд жӧ лоӧ лэччӧдавнысӧ? — небыда шуис Жучев.

— Дерт, отсыштан кӧ, нинӧм омӧльыс оз ло, — воча нюммуніс мӧдыс.

— Гашкӧ, сёйыштан неуна, кынӧмыд сюмалӧ кӧнкӧ, — сьӧлӧмсяньыс кутіс вӧзйыны Жучев.

— Тайӧ позьӧ, — кыз гӧлӧсӧн шуис Матвей Вась.

— Менам ӧттор-мӧдтор кольыштіс на.

И со, регыдӧн пӧртйын кутіс вашкыны рок да чеччавны чайник вылын вевтыс... Матвей Вась пуксис сёйны.

— Лок, Иван, ачыд тшӧтш панясь, — долыдпырысь корис Вась.

— Ме ветлігкостіыд сёйышті неуна да ӧні ог нин кӧсйы, — вочавидзис мӧдыс.

А рокыс сэтшӧм сук вӧлі, мый выялігас Матвей Васьлӧн тӧкӧтьӧ эз чег пань воропыс, а чайыс сэтшӧм крепыд, мый сійӧс юмовтӧм вылӧ муніс пӧшти став сакарыс.

— Но и бур, ӧні пӧрадок, — рушкусӧ малалігмоз шуис Пульныров. — Ӧні и узьны кутам корольяс моз, — да шыбитчис гатшӧн стен дорӧ вольсалӧм пась вылӧ.

Асывнас бара чай пузьӧдлісны, сёйисны-юисны мый вӧліс да мӧдӧдчисны йӧра кульны. Йӧратӧ найӧ, дерт, эз аддзыны.

— Со тані и куйлісны кыкӧн, — шенасис кинас Матвей Вась. — Лыйи ӧтиыслы, да сійӧ на эськӧ и зырӧдліс чотігмоз, мӧдысь лыйи, да быттьӧ дзикӧдз нин зутшкысис со этійӧ коз дорас. Волі, видзӧдлі — ставыс ладнӧ, а, буракӧ, ловъя на вӧлӧма.

Со тадзи бара на косӧн петіс мудер Пульныров. Сэсся регыд юыс воссис, да кык вӧралысь кывтісны гортаныс, сӧмын быдӧн ас пур вылын.

Та йылысь Жучев, дерт, эз висьтав некодлы, но сиктсаяс кыдзкӧ тӧдмалӧмаӧсь вӧвлӧмтор йывсьыс. И со регыд мӧд во нин, кыдзи лӧгалӧны Пульныров да Жучев. Паныдасясны да весиг оз чолӧмасьны, кӧть и суседъяс. Но олӧмыс бара на вочаӧдіс найӧс.

Иван Алексеевич Важ тыын ветельясӧн кыйсис и коймӧд лун нин дзик нинӧм эз вайлы гортас. Висьталӧ рытнас гӧтырыслы:

— И поводдяыс вроде ничего — ворсны колӧ чериыслы, и ветельяссӧ сэтшӧминӧ вӧйталӧма — он кӧсйы да сюйсян, а талун бара нинӧм. Ме чайта, мися, этійӧ... оз-ӧ нин кодкӧ гусясь? Думайтчылі да, сэтшӧмыс быттьӧ сиктын абу. Пульныров сэні тыас нӧшта кыйсьӧ, да оз кӧ сійӧ балуйт... нинӧм сэсся думайтны ог куж.

Локтан войсӧ Иван Алексеевич эз водлы, пукаліс ӧшинь дорын, видзӧдіс, коді кытчӧ мӧдӧдчас водз асывнас. Со кывтыд помысь пыжа вӧрзис, тыракодь. «А-а, Галь гозъя порсьнысӧ мӧдӧмны Лӧбан сиктӧ сдайтны, — думыштіс Иван Алексеевич. — Мися нин пыжныс тыра — пара чунь вомлӧс сӧмын и кольӧма ваӧдзыс, порсьныс ыджыд вӧлі да. Вердісны, гашкӧ, майбыр шонді, быд сыв-сорнас. Гӧтырыс столӧвӧйын уджалӧ, да йӧв бакъясӧн ваялісны сёян колясъяссӧ».

Пульныровлӧн пыжыс пыр на вӧлі берегын, но регыд и сійӧ чепӧсйис гортсьыс, сулалыштіс чой йылын, дыр видзӧдіс Жучевъяслӧн пыж вылӧ, сэсся лэччис.

Иван Алексеевич чуксаліс гӧтырсӧ:

— Палӧй, садьмыв неуна. Ветельяс дінад ме талун подӧн ветла, ог кут кыйны.

— Но мыйкӧ вӧч да мед ӧкуратнӧ вӧлі ставыс, эн дойд ёна кырнышсӧ, а велӧдышт неуна, — гӧгӧрвоис гӧтырыс.

Иван Алексеевич босьтіс стенын ӧшалысь ружьёсӧ да петіс. Мунігас нин кутіс артавны: «Менам ветельясӧдз, пыжӧн кӧ, сиктсянь квайт верст, весьтас — верстӧн-джынйӧн. Тэрмасьышта кӧ — водзджык на воа Пульныровсьыд. Сійӧ кӧ быттьӧ...»

А асылыс кутшӧм! Шондіыс кӧть и абу на мыччысьӧма, но тӧдчӧ нин, кутшӧм кык пу костті дзувкнитас-петас сылӧн медводдза югӧрыс. Бадьяс пӧвстын жбыркакылісны дзоляник лэбачьяс, садьмӧмны жӧ да оз вермыны виччысьны шонді петӧмсӧ. Туй визьыс таті видзьяс вылысь катіс козъя вӧрӧ. Сідзсӧ ыркыд — абу на вевъялӧма войся васӧд сынӧдыс весиг неуна шоналыштны. Тані быд пу костӧ чераньлӧн ассьыс «ветельяс» жӧ ӧшлӧма. Кор аддзас Иван Алексеевич черань везсӧ, ляпкӧдчылас мунігмозыс, медым не жугӧдны гут-гаг куталысьлысь дзугсӧ.

«Налысь «прӧмыс», ме чайта, некод йӧз оз кый, пӧрадок налӧн, а мортыс мыйла сэтшӧм овлӧ... природалӧн пӧ венеч... Татшӧм мортыслы венеч пыдди помӧй ведра колӧ юр вылас кымыньтны да новлӧдлыны сиктысь сиктӧ».

Тадзи мӧвпалігтыр Иван Алексеевич регыд лэччис ты дорӧ, буретш сэтчӧ, кӧні сылӧн медводдза ветельсӧ вӧлі вӧйтӧма, берегсянь куим-нёль метр сайӧ.

Дзик ва дорас вӧлі ыджыд вужля. Сэтчӧ и саймовтчис Жучев да кутіс виччысьны.

— Со локтӧ, ӧкаяннӧйыд! — Жучев лӧсьӧдчис сідз, медым сылы бура тыдаліс, мый кутас вӧчны гусясьысьыс, дугдіс вӧрӧмысь.

Матвей Вась и эм! Мотор шыыс неылын кусіс да ветельӧдзыс Вась мӧдӧдчис пелысӧн, сувтіс, пошӧдіс пельяссӧ, оз-ӧ кӧнкӧ мыйкӧ кыв. Шы ни тӧв... Сэсся перъяліс бедьяссӧ, лэптіс ветельсӧ, ачыс пыр варыш моз бергалӧ, но ставсӧ вӧчис ӧдйӧ. Ӧдйӧ жӧ пырис сойтырнас ветеляс да ӧти бӧрся мӧдӧс перйис куим сир, абу гырысьӧсь — гырддза кузяӧсь.

— А ӧні, Василий Матвеевич, бӧр вӧйт кыдз вӧлі, — петіс вужля сайысь Жучев, ружьёсӧ чургӧдӧма.

Пульныров виччысьтӧмысла гатшмоз кутліс усьны да кыдзкӧ кутчысис, пыжыс кутіс катласьны Матвей Васьлӧн кокъяс тіралӧм вӧсна.

— Ме-е... а-ассьым чайті! Ассьым чайті! Абу ӧмӧй аслам? — чирӧм гӧлӧсӧн повзьӧмысла горзіс Пульныров да вӧчис воськов моторланьыс, мед ӧдйӧджык заведитны да пышйыны.

— Кытчӧ? Пезьгӧда ӧд кымӧс шегъяд! Бӧр бергӧдчы да пуксьы сиръясыс дорӧ. Вот сідз... А ӧні сёйны заводит, тойлав ад горшад ставсӧ, мый перйин ветельсьыс, да мед ни ӧти лы тор, ни сюв эз коль, ни ӧти сьӧм эз усь пыжас. Сёй!

Кытчӧ воштысян, быть сёй, а то збыльысь пезьгӧдас. Босьтіс ӧти сирсӧ да первой небыдінсӧ жӧ курччис, мыш вывсьыс, эз юрсяньыс заводит. Но небыд, юмов яйыс дыр эз тырмы, воис ӧчередь юрӧдзыс. Пыжсянь кыліс кратшкӧдчӧм.

— Иван Алексеевич, юр пиньясӧй абуӧсь, ог вермы гӧтшкынысӧ, — видліс кевмысьны Пульныров.

— Сёй! Да аттьӧ висьтав енмыслы, мый ветеляс ыджыд ёкыш абу пырӧма.

Та бӧрын сиктсаяс дыр эз аддзывны Матвей Васьӧс. Гашкӧ, рушкунас эз вермӧдчы да куйліс вольпасьын. А, гашкӧ, и яндзимысла эз петкӧдчыв йӧз син водзӧ. Сӧмын тай сылӧн «балуйтӧмъяс» йылысь сэсся эз нин кут кывсьыны.


Гижӧд
Пӧттӧдз сёй
Жанр: 

lkejrlkelkrgner klrjnelknfrkl ekjnrjkenfrej

1