СЮДБЕЙ

Важӧн оліс-выліс поп. Поп Тшугуръя^Тшугуръя — тадзи шуӧны Тшекуръя сиктсӧ сэні олысь коми войтырыс./^ кузя ветлаліс, ветлаліс, сэсся локны кутіс-а, сизим арӧса ӧш мусӧ гыжъялӧ, буалӧ. Уськӧдчис ӧшкыс вылӧ. Бӧжӧдыс тшапкис да исковтӧдіс Тшугуръя сайӧ. «О! ме тай, — ачыс аслыс висьталӧ поп, — вына вӧлӧма, багатыр!» Пырысь-пыр муніс попадья дінӧ. Попадьялы висьталӧ: «Ме ӧд вына морт, багатыр, — сизим арӧса ӧшкӧс шыбиті да, Тшугуръя сайӧ лэби. Вай, — висьталӧ, — тэ пусьы да пӧжась, а ме муна кузнеч ордӧ, кызь вит пудъя палич дорӧда».

Сэсся гӧтыр колис пӧжасьны-пусьыны, а сійӧ кузнеч ордӧ муніс. Кузнеч дорӧ воис, шуӧ:

— Видза олан, кузнеч!

— Видза, видза, батюшко! Кытчӧ нин мӧдӧдчин?

— Вай, кузнеч, меным кызь вит пудъя палич дор.

— Дора.

Сійӧ босьтіс ыджыд кӧрт да би шӧрӧ чӧвтіс, сэсся пушкис, пушкис, пушкис, да кӧрт лои дон. Сійӧ босьтіс кӧртсӧ да мӧлӧтӧн нӧйтіс, нӧйтіс, нӧйтіс да мӧд пӧв чӧвтіс биӧ. Сэсся бара пушкис, пушкис, пушкис, да бара дон лои, да бара вачкаліс, вачкаліс, вачкаліс мӧлӧтӧн. И артмис палич, кутшӧм колӧ, воропа и быдӧн.

— Вай видлы!

Босьтіс поп паличсӧ — стӧч сэтшӧм, кутшӧм колӧ вӧлі, кызь вит пудъя и. Сэсся попадья дорӧ муні, воис попаддя дорӧ и шуӧ:

— Но мый, попаддя, пусис-пӧжассис-ӧ?

— Ставыс дась!

Найӧ сёйыштісны, юыштісны и прӧщайтчисны.

— Ме муна, — поп висьталӧ, — Сюдбей багатырӧс корсьны, кӧть мый, а аддза, аддза и виа, татшӧм паличнад, дерт, виа. Прӧщайтчис и муніс.

Муніс, муніс, муніс. Висьтавныд ӧд регыд, а доза дыр муніс. Сэсся видзӧдӧ — Гӧрник куйлӧ, гатшӧн водӧма и кык ыджыд из мачӧн мачасьӧ. Вот кыдзи тай вӧв доддя турун юръяс, сэтшӧм жӧ гырысь изъясӧн мачасьӧ. Тадзи шыбитлас вылӧвыв и усигас кутӧ. Со кыдзи ворсӧдчӧ гырысь изъяснас.

— Видза олан, Гӧрник!

— Видза, видза олан, батюшко! Кытчӧ нин мӧдӧдчин, кытчӧ туй кутан?

— Да со, — висьталӧ поп, — ме туй кута, эм тай, сёрнитӧны, кутшӧмкӧ Сюдбей багатыр, ме сійӧс корся.

— О, — шуӧ Гӧрник, — батюшко! Ох, тэ менам батюшко, тэ аддзан, кутшӧм мачӧн ме мачася, а менсьым гӧтырӧс Сюдбей пышйӧдіс, сійӧ зэв вына, тэныд кӧ печиктас, тэ и кулан!

— О, ме ог на кув, сійӧс на асьсӧ виа.

— О, батюшко, Сюдбейӧс кӧ виан да менсьым гӧтырӧс вайӧдан, ме тэныд сё шайт сета!

Сэсся найӧ прӧщайтчисны, и поп бара водзӧ муні. Муні, муні, муні, доза дыр муніс. Сэсся ю дорӧ воис. Видзӧдӧ-а, зэв ыджыд морт ю дорас куйлӧ, юсӧ вомӧныс потшӧма уснас, чери кыйӧ, ускыс потш, а вомыс гымга пыдди.

— Видза олан, Усник!

— Видза, видза олан, батюшко! Кытчӧ нин мӧдӧдчин, кытчӧ туй кутан?

— Да со, — висьталӧ поп, — ме туй кута, Сюдбей багатырӧс корся, кӧсъя сійӧс вины.

— Ок, тэ менам батюшко! — висьталӧ Усник, — тэ аддзан, кыдзи ме юсӧ потши, а Сюдбей менсьым гӧтырӧс пышйӧдіс, сійӧ зэв вына, тэныд кӧ печиктас, тэ и кулан!

— О, ме ог на кув, сійӧс на асьсӧ виа.

— О, батюшко, Сюдбейӧс кӧ виан да менсьым гӧтырӧс вайӧдан, ме тэныд кыксё шайт деньга сета.

Сэсся найӧ прӧщайтчисны, и поп ус потш вывтіыс вуджис юсӧ и бара водзӧ мӧдӧдчис. Муніс, муніс, муніс. А туй веськыд, быттьӧ эсійӧ Сибираков вӧргаыс^Сибираков вӧрга — Сибиряковскӧй тракт — туй, кодӧс вӧчӧдіс Сибиряков нима промышленник, мунӧ Урал вомӧн Щугӧр юсянь Саранпаульӧдз./^, сійӧ ӧд веськыд. Муніс, муніс, муніс. Видзӧдӧ кӧ-а, Сюдбей багатыр тыдалӧ. Котӧртны пондіс. Котӧртіс, котӧртіс и вӧтӧдіс. Вӧтӧдіс да пу сайӧ дзебсис. «Час, — думайтӧ поп, — ме тэнӧ ӧні видла, матыстчан ме дінӧ, да ме тэныд паличнад кымӧсад вартышта».

Лӧсьӧдчис поп да, кыдзи Сюдбей багатыр матыстчис, мый вӧлі выныс швачкис Сюдбейлы кымӧсас паличнас. Сюдбей эз и казяв сійӧс. Шуӧ:

— Номъяс тай татӧн курччасьӧны!

«Ой, — думыштіс поп, — кыдзи вачки кызь вит пудъя паличӧн-а, сылы ном курччӧм!»

Бара водзладорас котӧртіс и бара пу сайӧ дзебсис и лӧсьӧдчис Сюдбей воигкежлӧ. Матыстчис Сюдбей, и поп бара сетыштіс кымӧсас Сюдбейлы.

— Гутъяс кӧ курччасьӧны-а, — висьталӧ Сюдбей.

«Ой, — думыштіс поп, — кыдзи вачки кызь вит пудъя паличӧн-а, сылы гут курччӧм!»

Бара водзладорас котӧртіс, а Сюдбей багатыр пуксис да видзӧдӧ гӧгӧр.

— Но, — висьталӧ, — тайӧ тай коді вӧлӧм ном-гутыс!

А Сюдбей вӧлі прагитӧма куим вӧла дадь. Сійӧ пуксис даддяс да горӧдіс и кутіс вӧтчыны поп бӧрсянь. И кутіс нин сійӧс суӧдны. Поп котӧртіс, котӧртіс и аддзӧ, мый Сюдбей суӧдӧ сійӧс, и думыштіс: «Но, тыдалӧ, меным пом воис, смерть». Сэсся кывзыштіс и кылӧ: кодкӧ тотшкӧдчӧ. Зэв ӧдйӧ сійӧ муніс тотшкӧдчӧминас. А сэтӧн кок пӧла старик, кыдзи тай Дедо Вань^Дедо Вань — Тшекуръя сиктын олысь, кок пӧла пӧль./^ миян, сэтшӧм жӧ старик. Сэтчӧ кежис.

— Вай, — висьталӧ поп, — ӧдйӧ менӧ кытчӧкӧ дзеб, старик!

— Кытчӧ, — висьталӧ старик, — дзеба ме тэнӧ? Сюдбей ӧні, локтас да, тэнӧ виас и менӧ виас!

— Вай кывзы, пӧжалуйста, кӧть кытчӧ, а дзеб. Сюдбей кӧ воас, менӧ и тэнӧ тшӧтш виас.

Но, ладнӧ. А кок пӧла, да ӧти гач кокыс сылӧн тыртӧм.

— Вай, — висьталӧ, — менам гач кокам пыр! Поп сэтчӧ увлань юрӧн и пырис, дзебсис. И Сюдбей багатыр воис.

— Кӧні, — юалӧ Сюдбей, — мортыс?

— Морт ме дорам эз волы!

— Кыдзи, — шуӧ, — эз волы? Ме водзладорын воис да.

— Эз!

— Ӧдйӧн, — висьталӧ Сюдбей, — ӧні ме босьта да мӧд кок пӧвтӧ орӧда.

— Он на ӧд тӧд, — висьталӧ старик, — кодарӧ ен судитас. Важӧн случайнӧ орӧдлісны, а ӧні он на тӧд, орӧдан ли, он ли.

Сэсся Сюдбей багатыр уськӧдчис старик вылӧ. А старикыс кыдзи босьтіс да тыртӧм гач кок пӧвнас ӧвтыштіс, Сюдбейлӧн и юрыс лэби. Юрсӧ Сюдбейлысь орӧдіс. Сэсся гач коксӧ лэдзис.

— Вай пет, — висьталӧ, — поп, мезді тэнӧ, мун да вайӧдав Сюдбейлысь гӧтыръяссӧ.

Поп муніс нывбабаяссӧ вайӧдны.

— О, — висьталӧ, — Сюдбей багатырӧс вии. Вай мунам.

А нывбабаясыс вӧлӧм — ӧти вӧвъяснас веськӧдлӧ, мӧд Сюдбейлы пусьӧ-пражитӧ, коймӧд идрасьӧ. Сэсся вайӧдіс куимнансӧ.

— Ой, муса гӧтырӧй, — висьталӧ кок пӧла старик, — дыр гуляйтін, Сюдбей багатыркӧд олін. Вай ӧдйӧ пусьы да пӧжась!

Сэсся гӧтырыс радпырысь кутіс лӧсьӧдны сёян-юан, а мӧд нывбабаясыс сылы отсасьӧны. Сёян-юан лӧсьӧдісны. Сэсся сёйны-юны кутісны. Сёйисны-юисны куим вежон. Сёйисны да, юисны да, коркӧ сэсся — висьтавны ӧд регыд-а, доза дыр ӧд куим вежоныс кыссьӧ, — коркӧ сэсся пальӧдчис поп.

— Но, — висьталӧ, — ме сэсся муна.

— Мый сэсся, мунан кӧ, мун.

Сэсся муні, вӧвъяссӧ вайӧдіс, прагитіс.

— Вот, — висьталӧ кок пӧла старик, — тэ менсьым гӧтырӧс вайӧдін, на тэныд куимсё шайт деньга.

Ачыс жӧ и виис Сюдбейӧс, а ачыс жӧ и мынтысьӧ. Поп аттьӧаліс, сэсся стариклысь гӧтырсӧ колис, ачыс кык нывбабаыскӧд муніс. Муніс, муніс, муніс и коркӧ Усник дорӧ воис. Усник дорӧ воис:

— Видза олан, Усник!

— Видза, видза олан, батюшко! Вайӧдін-ӧ гӧтырӧс!

— Вайӧді, вайӧді!

— Ой, муса гӧтырӧй, — висьталӧ Усник, — дыр гуляйтін, Сюдбей багатыр пышйӧдіс да, сыкӧд олін. Вай ӧдйӧ пусьы да пӧжась, со тайӧ чӧскыд чери, пражит сійӧс.

Сэсся пырысьтӧм-пыр гӧтыр лӧсьӧдіс сёян-юан, быдсӧн пуксялісны, бара кутісны сёйны-юны. Сёйисны-юисны. Сэсся бара коркӧ пальӧдчисны. Бара вӧвъяссӧ куталіс.

— Но, — висьталӧ Усник, — батюшко, ме тэныд кыксё шайт деньга кӧсйылі, менсьым тэ гӧтырӧс вайӧдін — на тэныд кыксё шайт деньга.

Поп босьтіс деньгасӧ, прӧщайтчис и бара муні, ӧні ӧтик нывбабакӧд нин. Бара муні, муні, муні — висьтавны ӧд ӧдйӧ-а, доза дыр жӧ муніс. Гӧрник дорӧ воис.

— Видза олан, Гӧрник!

— Видза, видза олан, батюшко! Вайӧдін-ӧ гӧтырӧс?

— Вайӧді, вайӧді!

— Ой, муса гӧтырӧй, — висьталӧ Гӧрник, — дыр гуляйтін, Сюдбей багатыр пышйӧдіс да, сыкӧд олін. Вай ӧдйӧ пусьы да пӧжась.

Сэсся бара гӧтыр ӧдйӧ пусис-пӧжасис. Бара сёйисны-юисны, дзонь вежон бара сёйисны-юисны. Сэсся бара поп пальӧдчис.

— Но, — висьталӧ, — сэсся попаддя дорӧ колӧ мунны. Вӧвъяссӧ куталіс, вайӧдіс, прагитіс. И Гӧрник бара висьталӧ:

— Но, батюшко, ме тэныд сё шайт деньга кӧсйылі, на тэныд сё шайт. Бара босьтіс, прӧщайтчис и муні, ӧтнас нин, попаддя дорӧ муні. Муніс, муніс, муніс, вой нин вӧлі, воис. Войнас йиркӧдчӧ. Гӧтыр юалӧ:

— Коді?

— Ме, — висьталӧ, — поп локтіс. Вот, — висьталӧ — ме ветлі да куим вӧв вайи, сийӧс-завод вайи, додь вайи и квайтсё шайт деньга вайи.

Сэсся и овны да вывны кутісны. И ме на сэтӧн вӧлі, попкӧд юи да сёйи.