КЫДЗИ ВИДЗНЫ КАГАӦС
КУИМ АРӦССЯНЬ КӦКЪЯМЫСӦДЗ
Миян ай-мам мӧвпалӧны, челядьӧс велӧдӧм заводитчӧ сӧмын школаын. Найӧ мыждӧны велӧдысьясӧс, кор челядь лоӧны дурысьӧсь, кывзытӧмӧсь. Тадзи мӧвпавны оз ков. Челядь велӧдчыны заводитӧны пузчужӧмсянь. Кагалӧн лёк нога олӧмыс, ичӧтысянь кывзытӧмыс ставыс кага ай-мам сайын да кагаӧс видзысь сайын. Кага быдмигчӧжыс пыр велӧдчӧ. Ӧтик велӧдчӧм морт шулӧма: кагаӧс кӧ пӧ чужӧм бӧрас тӧлысь мысти заводитан велӧдны, сійӧ пӧ лоӧ сёр нин.
Тайӧ нигаас лоӧ висьталӧма кага быдтӧм йылысь, кыдзи быдмигчӧжыс сійӧс кужӧмӧн велӧдны.
Челядьӧс колӧ велӧдны заводитны пузчужӧмсянь
Челядьӧс колӧ заводитны велӧдны пузчужӧмсянь. Кыдзи сійӧ вӧчны? — Ичӧтик кага первой велӧдчӧ сёйны, юны, видзӧдны, кывзыны, мӧвпавны. Ставсӧ тайӧ сійӧ вермас велавны вӧчны бура, вермас и лёка. Ставыс сійӧ лоӧ быдтӧм сайын. Кагаӧс позьӧ быдтыны бура, позьӧ и лёка. Бура быдтӧмыд ставыс ай-мам сайын да кага видзысь сайын. Кагаыд быдмигӧн быд лун аддзӧ выльтор. Сійӧ быдтор йылысь тӧдмалӧ. Сы понда колӧ виччысьны сы дырйи вӧчны быд лёксӧ. Кага быдтан удж колӧ нуӧдны сьӧлӧмысь да кужӧмӧн, велӧдны сійӧс сӧмын бур вылӧ. Медъёна колӧ кужӧмӧн челядьӧс быдтыны ар кӧкъямысӧдз-дасӧдз, кор челядь посниӧсь, кор найӧ ёна юасьӧны бать-мамлысь да быд кыв налысь веритӧны.
Унаысь кывлан бать-мамлысь челядь йылысь: «Татшӧм и чужлӧма, нинӧм вӧчны сыкӧд он вермы», либӧ «Код рӧдӧ бара тэ мунӧмыд-а». Кор кутан бать-мамлысь юасьны, кутшӧма сійӧ быдмис, мый аддзыліс ас гӧгӧрсьыс да мый дорӧ сійӧс велӧдісны, висьталасны, ичӧт на пӧ вӧлі да мый гӧгӧрвоас, водз на нӧ сійӧс вӧлі велӧдныс. Сы дырйи вӧлӧм видчӧны да косясьӧны, видзӧны кагаӧс няйта, пасьтӧдӧны няйт да лёк паськӧмӧн. Вердӧны бара жӧ лёка. Узьланін бурджык абу, дай вольпасьыс няйт, шоммӧма. Кагаӧс лёка нӧйтӧны, либӧ сы вылӧ лёкысь горзӧны, чиршӧдлӧны. Кор нин кага сувтас ас кок йылас да кутас котравны, сетасны сылы киас нянь да мӧдӧдасны ывлаӧ: мед пӧ ветлас, озджык мешайтчы гортын. Мый сэні кага вӧчӧ, кодкӧд сёрнитӧ, кодкӧд ворсӧ, некод оз и видзӧдлы.
Тадзи и коляс челядьӧс велӧдан медбур кадыс, кор найӧ быдтор йылысь юасьӧны бать-мамлысь, ёна налысь кывзӧны, видчысьӧны отсӧг насянь, — ставыс сійӧ том вежӧрнад сьӧкыд удж. Тадзи кольӧ мед бур кад, кор челядь пыдди пуктӧны быд кыв бать-мамлысь. Тайӧ кадын позьӧ велӧдны челядьӧс быд бур вылӧ. Кутшӧм семья пиын найӧ быдмӧны, сылысь и велӧдчӧны, босьтӧны бур и омӧль. Сы понда колӧ тӧждысьны, медым челядь велӧдчӧны сӧмын бур вылӧ, колӧ челядь дырйи видзчысьны быд лёкысь.
Мый колӧ тӧдны пузчужӧм кагаӧс быдтігӧн
Школаӧ велӧдчыны ветлытӧдз быдман кад кагалӧн шусьӧ школаӧ велӧдчыны мунтӧдз быдман воясӧн.
Кыдзи, мыйӧ челядь велӧдчӧны школаӧ мӧдӧдан воясӧдз?
Быдӧн тӧдӧны, мый пузчужӧм кагалы, верстьӧ йӧзлы моз, кывтӧм пемӧсъяслы да быдмӧгъяслы моз, быдмигӧн колӧ сёян-юан, шонді да сӧстӧм сынӧд. Кывтӧм пемӧс пиян серти кага ньӧжйӧнджыка быдмӧ, дырджык челядь кадысь оз пет, дырджык лоӧ сійӧс дӧзьӧритны, видзны, велӧдны. А мӧвпыштӧ, мындатор вылӧ сылы колӧ велӧдчыны быдмигӧн пузчужӧмсянь: сёйны-юны, видзӧдны, кывзыны, гӧгӧр тӧдмавны да кокӧн ветлыны велӧдчыны. Сійӧ ас гӧгӧрсьыс унатор аддзӧ: йӧз ветлӧдлӧны, пемӧс баксӧ, кань нявзӧ, быдсяма кӧлуй сы гӧгӧр — ставсӧ колӧ сылы тӧдмавны, ставыс тайӧ сылӧн сьӧкыд удж. Тайӧ кадӧ кагалы колӧ отсавны, кокньӧдны сылысь уджсӧ. Отсавны сылы шаньмыны, быдмыны, отсавны сылы аддзыны, кывны, ветлыны кокӧн да гӧгӧр тӧдмавны. Отсавны ньӧжйӧникӧн, кужӧмӧн, медым кага видза да долыда быдмис.
Со тай ичӧтик кага. Сійӧс колӧ вердны, пасьтӧдны, унмовсьтны. Быдӧн тайӧс вӧчӧны, сӧмын кыдзи колӧ тӧдны. Та йылысь ай-мам некор оз мӧвпавны. Быдӧн кагаӧс вердӧны, сӧмын оз ӧти кадӧ быд лун дай кыдзи сюрӧ да мыйӧн сюрӧ. Сыысь сылӧн кынӧмыс висьӧ да пыр бӧрдӧ. Ӧти кадӧ быд лун вердігӧн, кагалӧн кынӧмыс бура уджалӧ, оз вись, сійӧ оз бӧрд олӧ шы ни тӧв, некодӧс оз дӧзмӧд.
Сӧстӧма видзигӧн кага велалӧ пелька овны
Паськӧм кагалы колӧ вӧчны донтӧминик паськӧм дӧраысь, сӧмын мед вӧліс сӧстӧм да вурӧма сы серти. Татшӧм паськӧмӧн кага долыда быдмӧ. Сӧстӧм паськӧмӧ той ни пытш оз рӧдмы, сійӧс некод оз курччав, серти паськӧм оз зэлӧд, оз зырт, оз кыскась, сэки кага нинӧмысь оз бӧрд, олӧ долыда дай велалӧ сӧстӧм да ӧкуратнӧй паськӧмӧ.
Быд асыв колӧ мыськыны сылысь чужӧмсӧ да голясӧ. Быд вежон мыськыны пывсянын, сэки бара жӧ кагаӧс некод оз курччав, той ни пытш, кутас бура узьны войын, лунын кутас овны долыда, мамӧс оз дӧзмӧд.
Сӧстӧма колӧ овны дзоньвидзалун видзӧм вӧсна. Медъёна колӧ видзны сӧстӧма ассьыным яйнымӧс. Кучикӧн ми лолалам, а няйт кучик пыр лолавны он вермы. Быдӧн тӧдӧ ас серти, кутшӧм долыд овлывлӧ пывсян бӧрын, либӧ купайтчӧм бӧрын. Сэки сӧстӧм яй кучик бура лолалӧ. Бура кӧ яй кучик пырыс мортыд лолалӧ, сылӧн дзоньвидза олӧмыс оз торксьы. Тадзикӧн и кагалӧн.
Колӧ отсавны кагалы ворсны
Тані лоӧ казьтыштны нӧшта со мый йылысь. Вердігӧн, пасьтӧдігӧн дай мыськигӧн кага вӧрӧшитчӧ, ворсӧдчӧ. Ньӧжйӧникӧн сійӧ заводитчӧ кутны пань, тасьті да мукӧдтор. Тайӧ пӧраын колӧ сылы отсавны, велӧдны сійӧс кутны босьтны да мукӧд сэтшӧмтор горзытӧг да нӧйттӧг. Кымын кага быдмӧ, сымын сійӧ ёна ветлӧдлӧ, котралӧ, мый сюрӧ кватитӧ. Верстьӧ йӧзлы сэки колӧ туйдыны кагалысь ворсӧмсӧ, колӧ сетны сылы кутшӧмкӧ кокньыдик удж, медым эз вӧв сьӧкыд дай мед сылы вӧлі муса.
Кага ворсӧ мыйӧн сюрӧ: чагйӧн, кабалаӧн, кӧрӧбъясӧн, мукӧдторйӧн. Ворсны сылы колӧ, ворсӧмыс и сылӧн уджыс. Ай-мам дӧзмӧны, вӧтлӧны сійӧс, пинялӧны: «Мешайтчан пӧ да ёгӧсьтан».
Кагалы нинӧм лоӧ вӧчныс да кутас бӧрдны-ыдждавны, сэсся кутас пышъявны гырысь йӧзысь, либӧ надурнӧ вӧчны. Медым тадзик эз вӧв, колӧ кагалы сетны кутшӧмкӧ пельӧс керкаын ворсны да ворсӧм бӧрын тшӧктыны чукӧртны чачаяссӧ. Татшӧм уджсӧ вит-квайт арӧса челядь зэв радейтӧны.
Ворсӧмсянь кага велӧдчӧ уджавны, ылалӧ вильшасьӧмысь
Быд кага зэв сьӧлӧмысь сюйсьӧ мамыс дінӧ, тшӧтш кӧсйӧ идрасьны, пӧжасьны сыкӧд. Мамъяслы колӧ сэки сетны налы ичӧтик уджтор. Сылы удж сетӧмыд зэв кажитчӧ да ылалӧ вильшасьӧмысь. Сідзи сійӧ ньӧжйӧник велалас шы ни тӧв сьӧлӧмысь уджавны. Нӧшта ворсігмозыс сійӧ велалӧ быдсяма ног вӧрны, сыысь сійӧ лоӧ пельк, бур сяма.
Кагаӧс колӧ пыр кывзыны да бура сыкӧд сёрнитны
Нёль-вит арӧса кага зэв нин уна кӧсйӧ тӧдны. Быдтор йылысь ёна юасьӧ. Зэв радейтӧ кывзыны висьтъяс да и ачыс висьтавны. Татшӧм висьтъясӧн да сёрниӧн позьӧ сійӧс уна буртор вылӧ велӧдны. Сӧмын, кор сійӧ юасьӧ, колӧ бура кывзыны горзытӧг, чирзытӧг да бура сылы висьтавны, мый йылысь юалӧ. Оз ков кагаӧс повзьӧдлыны мыйӧнсюрӧ, кутшӧмсюрӧ мойдъясӧн, сійӧс кага кутас вӧтавны да войын бӧрдны. Юасигас сійӧс оз ков пӧрйӧдлыны, сылы колӧ висьтавны збыль, ӧтчыд кӧ сійӧс пӧръялан, мӧдысь оз верит, оз кут кывзыны дай ачыс велалас пӧръясьны. Кагатӧ кӧ он чиршӧдлы да сы вылӧ он горзы, сыысь быдмас бур сьӧлӧма морт.
Сёрнитны челядькӧд колӧ кужӧмӧн
Мамъяслӧн эм сэтшӧм мода, челядь кӧ сёрнитӧны лёка, пыскыля, оз на кужны да, мамъяс тшӧтш кутасны сёрнитны на ног. Сідз оз ков. Колӧ сёрнитны кагакӧд лючки. Кага кывзӧ да велӧдчӧ сёрнитныс гырысьяс сёрни вылысь.
Нига да картинаяс ёна отсалӧны кагалы велӧдчыны да тӧдмавны ас гӧгӧрсӧ
Висьтъясысь ӧтдор челядь ёна радейтӧны видлавны быдсяма картина (серпасъяс). Картинаяс колӧ сетны налы кужӧмӧн. Сетны кӧ налы кужӧмӧн картинаяс да бура висьтавны, мый сэні пасйӧма, челядь вермасны топыда кутчысьны нигаяс дорӧ нэм чӧж кежлӧ. Унаысь овлывлӧ бать-мам асьныс оз тӧдны, мый йылысь юасьӧны налысь челядьыс, а нига кӧ ньӧбан, сэні лоӧ гижӧма дай рисуйтӧма. Позьӧ нига лыддьыны ӧтвылысь ай-мамлы да челядьлы. Сэки ай-мам кутасны ёнджыка лӧсявны челядькӧд. Медъёна нин нига колӧ сиктса челядьлы. Сиктысь найӧ тӧдмавны аддзӧны этшатор, а нига кузя вермасны тӧдмавны карса олӧм йылысь да мукӧдлаысь олӧм-вылӧм йылысь. Шуам, карын челядь челядь садйӧ ветлӧны. Сэні налы тӧдмасьны эм аэроплан, автомобиль да мукӧдтор. Сэні найӧ тӧдмалӧны, кыдзи уджалӧ пошта, кыдзи вӧчӧны сакар, ситеч, кыдзи челядь олӧны мукӧд муын да сідз водзӧ. Кутшӧм картинаяс да нигаяс колӧ ньӧбны челядьлы, ми тані огӧ кутӧ сёрнитны, сы йылысь эм торъя нига.
Ай-мамлӧн челядькӧд сӧветӧн олӧмыс ёна бур челядь быдтӧмын
Миян вӧлі нин сёрни, кор ай-мам ёна лӧсялӧны челядькӧд. Челядь сэтшӧм ай-мамсӧ ёна радейтӧны да ёна кывзысьӧны. Сэки и ай-мамыслы кокни челядьӧс туйдӧдны бур олӧм вылӧ, да и асьныс найӧ сэки видзчысьӧны лёктор вӧчӧмъясысь, медым челядь оз велавны. Татшӧм ай-мамлӧн челядь велалӧны бура овны ас семья пиын, школаын ёртъясыскӧд, сиктын суседъяскӧд, заводын уджалысь ёртъяскӧд.
Бура олӧм да челядьӧс бура быдтӧм бур нӧшта со мый вӧсна: пинясьӧмысь ай-мамлӧн дай челядьлӧн ёна тшыкӧ сямныс (характер), сэки челядь пыр видзӧдӧны пышйыны гортысь, пинясянінысь, ветлӧны кытӧн сюрӧ. Оз кужны аддзыны бур ёртъясӧс. Водз велаласны юны, картіасьны да мукӧдтор керны. Сы понда колӧ тӧждысьны, медым челядьлы гортын вӧлі овны долыд да гажа. Колӧ лӧсьӧдны картинаяс, ворсанторъяс да кокниджык уджъяс.
Челядьӧс нӧйтӧм вайӧ сӧмын лёк
Уна ай-мам мӧвпалӧны: челядьӧс пӧ быдтігӧн колӧ нӧйтыштавны, регыдджык велаласны. Нӧйтӧмысь, лёкыс кындзи, некутшӧм бур абу. Ӧти-кӧ, нӧйтӧмӧн позьӧ кагаӧс калекаӧдз воштыны. Мӧд-кӧ, найӧ оз вермыны вунӧдны сійӧс да лӧгалӧны. Сэсся тшӧкыдджыка кӧ кутасны нӧйтны, найӧ велалӧны воча косясьны. Ёна лёк и сійӧ, кор челядь полӧны нӧйтӧмысь да пӧръясьӧны. Ӧтчыд-мӧдысь пӧръяласны, сэсся велаласны нэм чӧж кежлӧ пӧръясьны. Унджыкысь челядь абу мыжаӧсь, а найӧӧс нӧйтӧны. Челядь посниӧсь. Унатор на оз гӧгӧрвоны, оз кужны, оз вермыны вӧчны. Найӧс оз ков нӧйтны, сӧмын колӧ бурӧн висьтавны, медым водзӧ сідзи оз вӧчны.
Овлывлӧ сідз: кага бӧрдӧ, колӧкӧ тшыг, колӧкӧ кыткӧ висьӧ, кыткӧ зыртӧ, сійӧс бурмӧдӧм пыдди да тӧдмалӧм пыдди нӧйтӧны.
Овлывлӧ и сідз: ай-мам скӧрмасны мый вылӧ кӧ да лёкысла нӧйтӧны челядьӧс. Дерт асьтӧ бура кутны сьӧкыд олӧм дырйи делӧ, да и челядь быдтӧмыд абу кокни удж.
Ай-мамлы, код кӧсйӧ челядьӧс велӧдны нӧйтӧмӧн, ми шуам: некор на некод абу велавлӧма дай оз и велав. Лёкысь кындзи нӧйтӧмыд нинӧм оз вай.
Вывті радейтны да вывті кедзовтны кагаӧс оз позь
Кагакӧд колӧ сёрнитны-вӧдитчыны бура, меліа, небыда. Вывті ёна кагаӧс радейтӧм, кутлӧм да окалӧм бара жӧ оз туй. Кага умӧ, дӧзмӧ сэтысь да скӧрмӧ. Медся нин некытчӧ оз шогмы быдтысигӧн, кор кагаӧс ӧти дукӧ ёна кутласны да окаласны, сэсся кутасны мӧд дукӧ лёкысь чиршӧдлыны да нӧйтны. Верстьӧ морт дӧзман сэтшӧм олӧмысь, а челядь йылысь нинӧм и сёрнитны. Кага оз вермы гӧгӧрвоны мый бур, мый омӧль, мыйысь сійӧс нӧйтасны, мыйысь окаласны. Пыр кутас видзчысьны, кор окаласны либӧ нӧйтасны.
Нинӧм шуны: ай-мамлы пыр вӧдитчигад, медся нин сьӧкыд олӧмӧн, зэв сьӧкыд кутчысьны кагаӧс пинялӧмысь да чиршӧдлӧмысь, сӧмын аслыныс бур вылӧ жӧ. Медбур челядькӧд пыр ӧткодя бура сёрнитны. Сэки кага медбура кутас кывзысьны, оз кут ыдждавны дай нӧйтӧмысь оз кут повны.
Кужтӧм гажӧдчӧм челядьлы вӧчӧ лёк
Унаысь верстьӧ йӧз гажӧдӧны кагаӧс сэтшӧмторйӧн, мый налы аслыныс кажитчӧ гажа. Кагаӧс новлӧдлӧны сьӧрсьыныс гӧститны, вердӧны ёна юмовторъясӧн. Гӧститӧмысь вермас лоны кагалы бур, вермас лоны и лёк. Юмовторйӧн челядьӧс вердны колӧ, сӧмын тӧдны код пӧраын.
Сёян водзвылын юмовторйӧн челядьӧс оз ков вердны, сэки налӧн сёйны чӧстӧмыс торксяс да, оз кутны сёйны сёянтор.
Челядьӧс гӧститны сьӧрысь новлӧдлыны мамъяслы оз ков. Шум, тӧдтӧм йӧз, уна пӧлӧс сёян — ставыс тайӧ кагаӧс мудзтӧдӧны. Уна мам ас сертиыс тӧдӧ, гӧститанінысь кагаӧс вайӧны бӧрдігтырйи, сёр водтӧдӧны, войын сійӧ бӧрдӧ, лёка узьӧ. Унджыкысь кӧ ветлас гӧститны, кага петӧ ас олан ногысь. Сэки зэв сьӧкыд лоас кагаӧс бӧр ӧтпыръяӧ водтӧдны, вердны.
Ар витсянь-квайтсянь челядьлы колӧны нин ёртъяс ворсны, сӧмын ӧттшӧтшъя челядьяс жӧ.
Найӧ сійӧ кадас радейтӧны ворсны котырӧн, сьӧлӧмысьджык уджалӧны чукӧрӧн ӧттшӧтшъяяскӧд. Шоныд пӧраын колӧ лэдзны ворсны ывлаӧ, кӧдзыд дырйи керкаын.
Долыдлун да гажлун мед ёна колӧ кагалы
Ас серти ми ставным тӧдам, гажӧдчыны пӧраын быдӧнлы окота босьтлӧ, а челядьлы медъёна. Кор ми кӧсъям ошкыштны кагаӧс, шуам: «Кутшӧм сійӧ визув да ён». Дерт кага вермас лоны визув да ён сӧмын бура быдтӧмысь. Бура быдтігӧн кагаӧс оз чиршӧдлыны, оз видны, бура да ӧтпыръя вердӧны, юкталӧны, пелькӧдӧны да зільӧны видзчысьны лёкторъяс керӧмысь, мый кага вермас аддзывны да сы вылысь велӧдчыны.
Кымын водзӧ быдмӧ кага, сымын ёна сійӧс кыскӧ челядьяс дорӧ. Ар сизимын-кӧкъямысын челядь ас костын велӧдчӧны кокниа ворсігтырйи прамӧя уджавны, мыйсюрӧ мастеритны да стрӧитны. Пӧраын, быдсяма мичаторъяс петӧны челядь кипод улысь.
Челядьлы колӧ ас кодь ёртъяс
Верстьӧ йӧзлӧн прамӧя оз овлы кад челядькӧд ворсны да отсавны налы уджавны. Челядь казялӧны верстьӧ йӧзлысь мырдӧнкодь накӧд ворсӧмсӧ да оз сьӧлӧмысь налӧн ворссьы, а ёртъяс костын найӧ ставныс ӧткодьӧсь. Дерт бать-мамлы колӧ тӧдны кодкӧд челядь ветлӧны, колӧ кыйӧдлывны, кыдзи ворсӧны, мый вӧчӧны, ӧлӧдны вильшасьӧмысь да тышкасьӧмысь. Тышкасьӧм бӧрын колӧ найӧс кывзыны да оз позь видны ни ошкыны йӧзлысь ни ассьыныд челядь. Бура накӧд сёрнитны да висьтавны, мед водзӧ сідзи оз вӧчны. Вильшасьӧны челядь ёна. Ай-мамлы ассьыныс челядь дорйыны некор оз ков. Став челядьсӧ ӧткодьӧ пуктысь ай-мамӧс челядь ёнджыка радейтӧны.
Миян сиктъясын челядь бӧрысь некод оз видзӧдлы ывлаын ворсігӧн, мед сӧмын керкаысь петӧмаӧсь да наысь мынӧма-а. А видзӧдлыны колӧ, медся нин ичӧт кагаяс бӧрысь, медым няйтын оз гудрасьны, вадорӧ оз пышйыны да лёкысь оз вильшасьны.
Челядьӧс колӧ новлӧдлыны сӧмын нарошнӧ челядьлы вӧчӧм рытъяс вылӧ
Бать-мам новлӧдлӧны челядьӧс быдсяма гажӧдчан рытъяс вылӧ. Новлӧдлыны кытчӧ сюрӧ найӧс оз ков, найӧ сэсь нинӧм оз гӧгӧрвоны, сӧмын мудзӧны да повзялӧны. Овлывлӧ и сідз, челядь ар 7–8 велалӧны ветлыны киноӧ, сэсь найӧ аддзылӧны быдсяма пӧлӧс висьӧмъяс, тышкасьӧмъяс, окасьӧмъяс да мукӧдтор. Сэсся гортын сійӧ жӧ вӧчӧны, гусясьӧны, тышкасьӧны. Со мый вермас лоны накӧд.
Посни челядьлы вӧчӧны торъя рытъяс, сэні налы петкӧдлӧны сэтшӧм торъяс, кодӧс челядьяс вермасны бура гӧгӧрвоны. Татшӧм рытъяс вылӧ найӧс колӧ новлӧдлыны. Сэні петкӧдлӧны налы кага олӧм йылысь, петкӧдлӧны поездъяс, паракодъяс, йӧз муяс да мукӧдтор. Татшӧм рытъяс вылын челядь тӧдмасьӧны уна выльторйӧн.
Челядьӧс ывлаын новлӧдлӧм
Кымынкӧ кыв ковмас гижны челядьӧс ывлаын новлӧдлӧм йылысь. Ичӧт кагалы ывлаын новлӧдлӧмыд зэв колантор. Кага ывлавылын, ӧти-кӧ, лолалӧ сӧстӧм сынӧдӧн шонді водзын. Ывлавылын новлӧдлӧмысь кага ёнмӧ, крепыдджык лоӧ, мӧд-кӧ сійӧ ывлаын унатор аддзылӧ, тӧдмалӧ вӧр, ва, му да мукӧдтор. Гырысь йӧз сылы вермасны висьтавлыны на йылысь. Сэсся челядь ывлаын вермӧны вӧляысь паськыда котравны, ворсны, а налы сійӧ быдмигад зэв бур. Сы вӧсна челядьӧс колӧ ёнджыка гуляйтӧдны да тшӧкыдджыка налы висьтавлыны быдтор йылысь.
☼ ☼ ☼
Унаӧн юаласны, кыдз пӧ тайӧс вӧчны, кыдзи тӧдны, мый налы бур, мый омӧль, кор колӧ найӧс дорйыны, кор и пинявны, да кыдзи пӧ верман челядьӧс быдтыны нӧйттӧг. Та вылӧ позьӧ шуны со мый. Некутшӧм удж оз позь уджавны велӧдчытӧг. Быд удж вылӧ (вурсьыны, кысьыны, пӧжасьны, мукӧд) мый он куж вӧчны, велӧдчан, юасян кужысь йӧзлысь. Челядьӧс быдтӧм — ыджыд удж. Быдтысьны велӧдчыны жӧ колӧ.
Кужӧмӧн быдтысьӧм вайӧ уна бур. Челядь быдмасны дзоньвидзаӧсь, визулӧсь, ёнӧсь, абу вильышӧсь, тӧлкаӧсь, бура кутасны велӧдчыны да велавны быд удж дорӧ. Та йылысь кӧ кутан мӧвпавны, велӧдчан и кужӧмӧн челядьӧс быдтыны. Ӧні быдсяма нигаяс, гижӧдъяс петӧны быдтысьӧм йылысь. Бать-мамлы колӧ лыддьыны та йылысь. Нигаясыс лыддьыны сюрӧны быд сиктын изба-читальняысь. Сиктад оз на быд ай-мам кужны лыддьысьны, сы вӧсна кужысьяслы колӧ лыддьыны горӧн кужтӧмъяслы, мед и найӧ кывзасны да мӧвпыштласны кужӧмӧн челядьӧс быдтӧм йылысь. Уна сиктъясын эмӧсь «челядь садъяс», сэні челядьӧс быдтӧны кужӧмӧн. Позьӧ мамъяслы ветлывлыны сэтчӧ да видзӧдлывлыны, юасьны, сӧветуйтчыны велӧдысьяскӧд. Мамъяслы колӧ аслыныс тӧждысьны восьтавны сиктъясын челядь садъяс, либӧ мед клубъясын сетасны челядьяслы кутшӧмкӧ югыдджык да сӧстӧмджык пельӧс, кӧні челядь вермасны ворсыштны мамъяс лыддьысигкоста либӧ собранньӧ вылын пукалігкоста.
Челядьлы кӧ эм места ворсны кутшӧмкӧ пельӧс, найӧ мамъяс бӧрысь оз вӧтлысьны. Мамъяс вермасны шойччыны. Сэки и мамъяс асьныс лоӧны лӧньӧсьджык, озджык кутны дурскӧдчыны челядь вылӧ.
Сэсся быд быдтысьӧм йывсьыд ставсӧ друг он тӧдлы, дай мыйтор колӧ выль ног лӧсьӧдны — друг вӧчны он вермы. Другтӧ вын ни сьӧм оз судзсьы. Ковмас ньӧжйӧникӧн. Ӧтчыд вӧчан торъя вольпась, сэсся коркӧ сертиыс вермыны кутан да паськӧм вуран, велӧдан кияссӧ мыськыны сёйӧм водзвылын, ӧти кадӧ быд лун водны, чеччыны, да сідз водзӧ.
Мый оз вермы вӧчны ӧти мам, верман вӧчны ӧтув мукӧдкӧд. Сы понда колӧ мамъяслы ӧтувтчыны да зільны велӧдчыны кужӧмӧн челядьясӧс быдтыны.
