ЧЕЛЯДЬДЫРСЯ ПАРОХОДЪЯС
Миян сикт дорті Эжваыс ыджыдкодь чукыль вӧчӧ. Быттьӧ мыйыськӧ дӧзмӧма татчӧс олысьяс вылас да зільӧ кыдзи позьӧ ылӧджык пышйыны наысь мӧдлапӧвланьыс, кӧні енэжсӧ пыкӧны кузь пожӧма веретяяс. Ю дорӧдзыс, гашкӧ, верст нёль кымын колӧ тапсьӧдны. Бать керка ӧшиньсянь, веретяяс коласӧдыс, муртса тыдыштӧ юлӧн лӧз вӧньыс.
Кор ичӧт на вӧлі, медсясӧ август тӧлысся пемыд рытъясӧ, радейтлі видзӧдны ӧшинь пыр узьысь Эжвалань. Юыс сэки эз нин тыдав. И веретяяссӧ, и юсӧ вевттьыліс сьӧд эшкынӧн арся нин сап пемыдыс. Но корсюрӧ сэсянь вирдыштлісны кывтысь либӧ катысь бияс да найӧс регыд мысти сайӧдлісны пуясыс. Мукӧддырйи ю дорсянь кывлісны гораа тутсӧм шыяс. Быттьӧ ылалӧмаӧсь войся пемыдас кодъяскӧ да корӧны сиктсаясӧс отсӧг вылӧ.
— Мый тайӧ? — юала вӧлі печкан сайын пукалысь Анись баблысь. Ӧд тутсӧм шыяссӧ кылӧм бӧрын и менам сьӧлӧм вылын кыдзкӧ быттьӧ шуштӧм жӧ лоліс.
— Тайӧ паракодъяс, донаӧй, — шулывліс Анись баб, — Гашкӧ, видзаасьӧны, а гашкӧ и збыльысь полӧны ӧта-мӧдныскӧд люкасьӧмысь. Ӧд со кутшӧм сап пемыд войыс. Но коркӧ быдмыштан да ачыд аддзылан найӧс.
Медводдзаысь «Виктор Гюго» юсь кодь еджыд пароход вылӧ пуксьылі, кор лэччылім став семьяӧн гӧститны гожӧм шӧрнас От гӧравывса Сюлатуй сиктӧ асланым матыссаяс ордӧ. Мунім бура дыр подӧн Сотчӧмвыв сикт помӧдз. Лэччим зэв джуджыд берег пӧлӧн да тувччим берегас домалӧм дебаркадер вылӧ. Шондіыс буретш пуксьӧ нин вӧлі. Бать шуис, мый час кымын мысти матыстчас пароходыс. Терпитны позьтӧма виччыси сійӧс. Таӧдз некор на эз удайтчывлы кывтлыны-катлыны ю кузя.
Медбӧрын берег чукыль сайсянь тыдовтчис юсь кодь еджыд, ӧти судта пароход да пристаньлань матыстчигӧн нин зэв гораа тутӧстіс. Ставыс гызис-вӧрзис пристань вылас. Олӧмаяс и томджыкъяс кутісны котравны ӧтарӧ-мӧдарӧ, тэрмасьӧмӧн босьтавны ассьыныс нопъяссӧ, чемоданъяссӧ да матыстчавны дебаркадерлӧн пӧдса на дзиръялань.
— Энӧ тэрмасьӧй, ставныд тӧранныд, — горӧдіс паськыд рупор пыр капитан, — Некодӧс огӧ кольӧй.
Но ачыс, дерт, тӧдіс, мый весьшӧрӧ сылӧн горӧдӧмыс. Быд лун тадзи овлӧ, кор пароходыс матыстчӧ пристаньлань. Пароходъясыд сійӧ кадӧ эз на сэтшӧм стӧча ветлыны. Йӧзыс некымын час водзджык чукӧрмывлісны пристань вылас. Мудзӧмаӧсь нин виччысьнысӧ. Быдӧнлы окота ӧдйӧджык пырны каютаӧ либӧ кыпӧдчыны палуба вылӧ. Капитан сӧмын кӧсйис, мед эз дойдны йӧзыс ӧта-мӧднысӧ. Быдсямаыс ӧд овлывлӧ.
Матросъяс домасисны гезъясӧн дебаркадер бердӧ. Ӧдйӧ нюжӧдісны сера сод. Колльӧдысьяс прӧщайтчисны матыссаяскӧд. Сиисны бур туй. Медбӧрын ставным веськалім пароход вылас.
«Виктор Гюго» торйӧдчис дебаркадерысь да нӧшта ӧтчыдысь тутӧстіс, быттьӧ прӧщайтчис мӧдысь волытӧдз Паль пристанькӧд.
Ме пыр жӧ кайи палуба вылӧ. Пароход ӧдйӧ кывтіс увлань. Ва шӧрас петӧм бӧрын казялі, мый быттьӧ ляпкалыштіс Сотчӧмвыв гӧраыс. А сэсся ю чукыляс быдмысь козъясыс да пожӧмъясыс вочасӧн сайӧдісны дзоньнас сиктсӧ. Ме пыр пукалі палуба вылын. Весиг войся ыркыдыс эз вермы вӧтлыны каютаӧ. Шондіыс саялӧма нин вӧлі. Но рытъя кыаыс войладорас ӧтлаасис нин асъя кыаыскӧд. Гожся югыд войыс весиг недыр кежлӧ эз лэдзлы унмовсьлыны. Неуна быттьӧ и рӧмдыштліс. И тайӧ аслыссикас рӧмыдас, кор ылӧдз гӧгӧр ставыс тыдаліс, кывтіс вугралысь Эжва кузя еджыд бока «Виктор Гюго» пароход. Лыа кӧсаяс бокын унмовсьӧмаӧсь бадьяс. Крут кыркӧтш вылын ланьтӧдчӧмаӧсь козъяс да пожӧмъяс. Кодсюрӧ на пиысь лажыньтчӧмаӧсь нин юлань. Татшӧмъясыслы эз нин дыр овны коль. Корсюрӧ берегвывса бадьясас унзільйывсьыс чипӧстлісны вадоркайяс. Пароход ныр водзвылас друг вӧрзьывліс ва веркӧсыс. Тайӧ унзіль чери вешйыліс бокӧ. И сӧмын наян номъяс помся дзизгисны пель водзын. Дженьыд олӧмнад налы некор узьнытӧ. Весиг пароход кывтӧмысь артмӧм ыркыдкодь нин войся тӧвруыс эз вермы вӧтлыны найӧс.
А «Виктор Гюго» кывтіс пыр водзӧ и водзӧ. Крут берегъяс корсюрӧ вежласисны лыа кӧсаясӧн. Ылыстчывліс сэки берегдорса вӧрыс. Лолі пемыдджыкӧн, зумышджыкӧн. Кажитчыліс, мый оз нин волы йӧзлӧн оланіныс. Кытчӧкӧ вошӧмаӧсь найӧ, мунӧмаӧсь татысь бокӧ. И сӧмын корсюрӧ югзьӧдліс берегсӧ чери кыйысьлӧн ӧтка бипурыс.
Но со ю чукыльса джуджыд нӧрыс вылын бара тыдовтчисны керкаяс. Ю берегас сулалысь дебаркадер быттьӧ абу и унмовсьлӧма. Сэні жуисны йӧз. Виччысисны пароходсӧ. Кодкӧ ворсіс гудӧкӧн. Кодъяскӧ гажаа сёрнитісны ас костаныс. Сэсся колльӧдысьяс кутісны прӧщайтчыны пароход вылӧ сӧлысьяскӧд. Выль йӧз пуксьӧм бӧрын вугралысь нин пароход быттьӧ бӧр пальӧдіс ассьыс унсӧ. Бара тутӧстӧмӧн прӧщайтчис Эжва юбокса сикткӧд, коді садьмыны нин вӧлі лӧсьӧдчӧ. Ӧд гожся войясыд войвылад дженьыдӧсь. Дыр кӧ мӧдан узьны, и кузь тӧв кежлӧ он удит заптысьны.
«Виктор Гюго» водзӧ вундіс аслас тшӧтшыд нырнас садьмыны нин кутӧм юсӧ. Эз на удит шондіыс мыччысьны ылі вӧртас сайысь, а юыс паляліс нин дженьыд гожся унмысь. Ыркыд асъя тӧвруыс серӧдыштіс рӧмпӧштан кодь ва веркӧссӧ, малыштіс Эжва дорса бадьяссӧ. Быттьӧ эз и узьлыны сэні поздысьӧм лыдтӧм-тшӧттӧм лэбачьясыс. Быдӧн ас ногыс чолӧмаліс мича гожся асывсӧ. И сӧмын Эжва бокса джуджыд козъяс вылӧ поздысьӧм ракаяс пинясисны ас костаныс. Гашкӧ, эз вӧв налы сьӧлӧм сертиыс шондіа асылыс.
Эг ӧтнам видзӧд гожся юлӧн мичлун вылӧ. Унаӧн сулалісны палуба вылын да ассьыныс пристаньяс виччысисны, любуйтчисны вӧр-ванас. Ӧтияс лыддьӧдлісны тӧдса местаяс. Мӧдъяс казьтылісны юыскӧд йитчӧм томдырся вояссӧ. А коймӧдъяс кывзісны да мыйкӧ нимкодьпырысь мӧвпалісны ас кежысь.
Вочасӧн палуба вылын йӧзыс лоис пыр унджык. Весиг эгӧ казявлӧй, кыдзи воис миян пристаньным. Татчӧс сикт-грездыс сідз жӧ, вӧлӧмкӧ, поздысьӧмаӧсь джуджыд нӧрыс вылӧ. Сэтчӧ кайигмоз дыр колльӧді синъясӧн пыр ылыстчысь пароходӧс, кодкӧд бара ковмас паныдасьны лун-мӧд мысти. Ӧд бӧрсӧ ас сиктӧ сійӧн ковмас катны. А сійӧ тэрмасьӧмсорӧн лэччис увлань. Быттьӧ кӧсйис шуны, мый некор тані дырсӧ сулавны. Виччысьӧны и мукӧд пристаньын йӧзыс. Быдӧнлы колӧ кытчӧкӧ мунны.
Сэсянь эг на ӧтчыдысь пуксьыв еджыд юсь кодь «Виктор Гюго» вылӧ. Сійӧ кадад ӧнія асфальта туйясыд эз вӧвны. Эжва бокӧ поздысьӧм сикт-грездъясын олысьяс медсясӧ йитчылісны ыджыд каръяскӧд ва туйӧн, пароходъяс отсӧгӧн.
Но эз сӧмын ӧтнас «Виктор Гюго» кывтлы-катлы Эжва кузя. Вӧліны сэтшӧм жӧ юсь кодь мичаӧсь «Чернышевский», «Гоголь», «Гончаров», «Добролюбов», бӧрынджык «Коми пионер». Быдӧнлӧн аслас стать да сям, аслас гӧлӧс. Миян сиктным кӧть и ылын вӧлі Эжва ю дорсянь, но ми, зонпосни, бура тӧдлім быдӧнлысь гӧлӧссӧ, ылысянь на казявлім мыгӧръяссӧ. Тшӧкыда вензьывлім ас костаным, коді тэрыбджык да вынаджык, а коді мичаджык. Быдӧнлӧн вӧлі аслас радейтана пароход. Муртса косьӧ эгӧ волӧй.
Со ми вугралам Эжва дорын мыкъясӧс. Гырысь черитӧ эгӧ на сяммӧй кыйны. Друг ылысянь кылӧ тӧдса тутӧстӧм шы. Ми тӧдам нин, мый Сотчӧмвыв пристань дорӧ улісянь матыстчӧ «Добролюбов» пароход. Кӧть эськӧ сійӧс некымын минут кутасны на сайӧдны Паль сиктгорувса козъя веретяяс. Со нин пароход виччысьтӧг тыдовтчӧ крут чукыль сайысь да ӧдйӧ заводитӧ матыстчыны татчӧс береглань. Ылысянь сы вылӧ видзӧдігӧн кажитчӧ, мый пароходыс оз кат ва кузяыс, а лэбӧ веркӧсӧдыс вына бордъяс вылын.
Медбӧрын сійӧ ӧтвесьтасьӧ миянкӧд. Ми эновтам вугыр шатинъяс да син паськӧдӧмӧн видзӧдам сы вылӧ. Мый йылысь кӧ, дерт жӧ, вензям ас костаным. Мича лунъясӧ палуба вылын тырыс йӧз. Найӧ сюся видзӧдӧны орччӧн кывтысь берегъяс вылӧ. Мый йылысь кӧ сёрнитӧны ас костаныс. Кылӧ музыка шы. Майбыръяс, думайтам ас кежысь, гуляйтӧны пароходӧн. А кор на миянлы удайтчас со тадзи жӧ пуксьывны палуба вылас, любуйтчыны кывтысь берегъяснас да волыны тӧдтӧм ыджыд каръясӧ, кӧні лыдтӧм-тшӧттӧм йӧз, кӧні сёрнитӧны уна кыв вылын, кӧні гырысь заводъяс... Но воас кадыс, и тадзи жӧ ми мӧдӧдчам ыджыд пароходӧн олӧмлӧн кузь туйӧд.
А ӧні думайтам, кодъяс тайӧ йӧзыс гажа палуба вылас, мый найӧс вӧрзьӧдіс гортсьыс, бать-мам дінсьыс, кытчӧджык мунӧны. Палуба вылын пукалысьяс ӧдвакӧ тӧдӧны, мый йылысь ми, сиктса зонпосни, думайтам. Найӧ, кажитчӧ, олӧны кутшӧмкӧ асшӧр олӧмӧн. Гортсьыс, матыссаяссьыс торйӧдчӧмаӧсь нин. Но оз на тӧдны, мый виччысьӧ водзын. Бур-ӧ, лёк-ӧ ваяс аскиа луныс. Та вӧсна зільӧны кыдзкӧ матынджык кутчысьны ӧта-мӧд дінас. Олӧмаджыкъясӧс сюся кывзӧны томъяс. Но абу этшаӧнӧсь и тайӧ йӧз пӧвстас сэтшӧмъяс, кодъяс мутіыс и ватіыс нин прӧйдитӧмаӧсь. Нинӧмысь найӧ ёнасӧ оз повны. Нинӧм найӧс сэтшӧма оз шензьӧд. Мый лоан, сійӧ и ло. И дерт жӧ, абу этшаӧнӧсь тайӧ йӧз пӧвстас ныв-зон, кодъяс гусьӧн моз видзӧдлывлӧны ӧта-мӧд выланыс. А смелджыкъяс пыр жӧ и тӧдмасьӧны. Мед жӧ, мед жӧ.
«Добролюбов» вочасӧн саялӧ Эжва чукыль сайӧ. А ми пыр вом паськӧдӧмӧн видзӧдам сылӧн тыдалысь на мачтаяс вылӧ, кытчӧдз кокъяснымӧс оз заводит пожъявны пароход бӧрся мунысь крут гыыс. Сэки ёрта-ёртӧс вежмӧн заводитам вӧтчыны пыр ылыстчысь гы бӧрсяыс да резны ӧта-мӧднымӧс. Сӧмын пӧттӧдз резсьӧм бӧрын бара матыстчам шатинъяс дінӧ.
Збыльысь ӧд, Эжва дорад лунтыр олігӧн быд пароходлӧн кывтӧм-катӧмыс лоӧ аслыссикас праздникӧн. И музыкатӧ кывзыштан. И кадтӧ тӧдмалан. И кывтысь-катысь йӧз вылас ылысянь видзӧдлан. И быттьӧ мӧд олӧмӧ сэки недыр кежлӧ веськавлан. А олӧмыд быдӧнлӧн торъялӧ.
Медся нин нимкодь вӧлі пароходкӧд аддзысьлӧмыс вадорын войколалігӧн. Войнад чериыд оз сэтшӧма сёй. Кадыд кузь. И весиг гажтӧмыд босьтлӧ. И друг тыдовтчӧ югыд биясӧн ӧзйысь пароход. Мукӧддырйи прожекторлысь югӧрсӧ веськӧдлӧ тэнад бипур вылӧ. Сэки татшӧм паныдасьӧмсьыс кыдзкӧ долыдджык овлӧ сьӧлӧм вылад.
Ӧтчыд, верстяммыштӧм бӧрын нин, гортсаяскӧд бара мӧдӧдчим пароходӧн гӧститны. Ог нин помнит, кутшӧм вылӧ сэки пуксьылім. Но Эжва кузя кывтӧмысь паметьӧ коли ӧтитор. Видзӧдлі да, первой судтаас, трюм ӧдзӧс дорас, сулалӧны винтовкаа кык салдат. Трюм ӧдзӧсыс восьса вӧлі, мед, тыдалӧ, сэні тӧвруыс ветліс. Матыстчи матӧджык да аддзи, мый трюмас сідзжӧ йӧз пукалӧны. Кӧсйи юавны винтовкаа ӧти салдатыслысь, кодъяс, мися, тайӧ войтырыс да мыйла найӧс винтовкаӧн видзанныд? Но сійӧ зэв стрӧга видзӧдліс ме вылӧ да тшӧктіс ӧдйӧджык вешйыны. Бӧрынджык нин тӧдсаяссянь кывлі, мый пароход трюмас Сыктывкарысь Айкатылаӧ лэччӧдӧны заключённӧйясӧс. А сэні найӧс пуксьӧдасны вагонъясӧ да нуасны водзӧ. Ӧд карӧдзыд кӧрт туйыс эз на вӧв. И код тӧдас, кутшӧм олӧм водзӧ вылӧ виччысис тайӧ йӧзсӧ. Кӧть эськӧ и мыж вӧчисны найӧ. Но ӧд олӧмыд абу помтӧм. Зэв дженьыд сійӧ. И гӧгӧрвоасны-ӧ тайӧ йӧзыс ассьыныс мыжсӧ да велӧдчасны-ӧ овны водзӧсӧ морт ногӧн. Кымын во сэсянь коли, но тайӧ серпасыс пыр на син водзын сулалӧ.
Вочасӧн вошисны кытчӧкӧ менам челядьдырся пароходъяс. Сыктывкарӧдз веж пармасӧ поткӧдіс шӧрт кодь веськыд кӧрт туй. Нюжалісны асфальта туйяс. Пуксьы поездӧ либӧ автобус вылӧ и тӧкӧтьӧӧн воан карӧдз. А сэсянь сэсся кытчӧ кӧсъян. Сэк жӧ ӧд еджыд юсь кодь пароход вылад лунтыр вӧлі лоӧ кывтны либӧ катны. А кадыд дона. Эз кутны йӧзыд ветлыны на вылын. Вежисны найӧс ӧдйӧ ветлысь ичӧтик «Заря» теплоходъяс. Нӧшта ылысянь кылӧ сылӧн шумыс, кӧть эськӧ оз тутӧстлы. Со тӧкӧтьӧ на мыччысьӧма Эжвалӧн крут чукыль сайысь, а, видзӧдан да, дзик весьтад нин васӧ вундӧ. Ӧдйӧджык лоӧ вешйыны берег дорсьыс, мед теплоход бӧрся вӧтчысь ярмӧм гыыс эз кӧтӧд кӧм-паськӧмтӧ. А видзӧдлан бӧрас, да мыйта арпи гыыс шыбитӧ берег вылас! Катша-рака сӧмын нимкодясьӧны да пӧткӧдӧны асьнысӧ Енмӧн ыстӧм нурнас.
Кӧть мый энӧ шуӧй, но оз воны меным сьӧлӧм вылӧ татшӧм сикас теплоходъясыд. Мусаджыкӧсь челядьдырся юсь кодь еджыд пароходъяс. Быд гожӧм Эжва берегын сулалігӧн думӧн виччыся, мый чукыль сайысь тыдовтчас ӧти либӧ кык судта еджыд пароход да тэрмасьтӧг кутас шлывгыны вына лэбач моз. А ме чолӧмала сійӧс да сиа став бурсӧ. Но оз тай збыльмы менам мӧвпӧй...
