ИВАН ДА САНДРА
И бара матыстчис дыр виччысяна тулыс. Кӧть Кӧдзыд пӧль и эз на кӧсйы сетчыны да пыр на вильшасигмоз зілис петкӧдлыны ассьыс вынсӧ. Но медбӧрын век жӧ повзис да пышйис ӧти войӧ кытчӧкӧ ылі Войвылӧ. Яръюгыд шонді пыр ёнджыка шонтіс турдылӧм мусӧ. Тӧдлытӧг пакталісны-вошисны карса уличаяс вылысь сьӧдасьӧм лым толаяс. Кушмӧм асфальтыс тӧкӧтьӧӧн косьмис. И гӧгӧр вӧлі сэтшӧм гажа ловзьӧм ывлаыслӧн шыяссьыс.
Шондіа мича лунъясӧ пыр унджык пӧрысь и том петавлісны уличаяс вылӧ. Кузь тӧв бӧрын ставӧн горша апалісны чӧскыд тувсов сынӧдсӧ, нимкодясисны лэбачьяслӧн сьылӧмӧн. Торйӧн унаӧн тайӧ кадас зілисны кежавны театрбердса неыджыд скверӧ, кӧні позис шойччыштны Поэтлӧн памятниккӧд орччӧн сулалысь паськыд лабичьяс вылын.
Луннас сэні ёнджыкасӧ пукавлісны дзормӧм юрсиа пӧль-пӧчьяс гора гӧлӧса внук-внучкаясыскӧд. Ичӧт лёльӧяс гажаа горзігтыр да ӧта-мӧд бӧрсяыс вӧтлысигтыр котралісны памятник гӧгӧр. А пӧль-пӧчьяс на бӧрся сюся видзӧдігмоз казьтылісны томдырся вояссӧ да тайӧ здукъясас быттьӧ бара томмылісны.
Рытланьыс лабичьяс вылӧ волывлісны кузь юрсиа, лӧз синма, кианыс гитараяса зонъяс. Найӧ струнаяссӧ чеплялігмоз негораа сьывлісны сы йылысь, мый сӧмын волӧн ӧти кадӧ волӧ радейтчӧм, коді шонтӧ сьӧлӧмъяс да сетӧ выль вын овны водзӧ. Насянь неылын пукалісны ас костаныс гажаа варовитысь нывъяс да корсюрӧ видзӧдлывлісны зонъяс вылӧ. Сэсся зонъяс да нывъяс топӧдлісны лабичьяссӧ, пуксьылісны орччӧн да пондылісны мый йылыськӧ меліа вашкӧдчыны.
Некод на пиысь быттьӧ эз и казявлы Поэтӧс. Ӧд сылӧн из мыгӧр дорӧ важӧн нин велалісны. Та вӧсна сійӧ зэв дыр нин вӧлі асӧн.
Но тӧдлісны кӧ эськӧ лабичьяс вылын пукалысьяс, кутшӧма нормӧдліс Поэтӧс том йӧзлӧн сьылӧмыс, налӧн ас костаныс гажа шор моз сёлькӧдчысь сёрниыс. Вермис кӧ эськӧ, сійӧ вӧрзьӧдчис да тшӧтш пуксьыліс том йӧзкӧд орччӧн. Матысяньджык кывзыштіс найӧс да, гашкӧ и, тшӧтш сьылыштіс. Но гӧгӧрвоис, мый оз позь. Ӧд сійӧ вӧлі памятникӧн.
Сэк жӧ Поэт том йӧзӧс кывзігӧн казьтыліс коркӧясӧ. Сійӧ ӧд важӧн, уна-уна во сайын тшӧтш овліс тайӧ карас. Татысь жӧ аддзис ӧтчыд ассьыс сьӧлӧмшӧрсӧ, кодӧс Сандраӧн шулісны. Лӧз синъяса, пӧим рӧма юрсиа, кузь кӧсаяса серамбана ныв сэтшӧма вӧрзьӧдіс зонлысь сьӧлӧмсӧ, мый сійӧ сэсся лун и вой мӧвпаліс аслас мусук йылысь. А паныдасигъясӧн лыддис медся радейтанаыслы сиӧм сӧмын на чужӧм кывбуръяс. Мӧдыс мичаник синъяссӧ читкыралігмоз кывзывліс кывбуръяссӧ, гӧрдӧдыштліс, сэсся гажаа, быттьӧ дэльӧдчигмоз серӧктыліс, сотыштліс зонмӧс пӧсь видзӧдласӧн да вильшасигмоз котӧртліс кытчӧкӧ.
Гашкӧ, кӧсйис Сандра сьӧлӧмшӧрыс, мед зонмыс вӧтӧдас сійӧс да пӧся топӧдлас ас дінас. А сэсся кутас шӧпкӧдны пеляс мелісьыс-мелі кывъяс, кодъясысь топавлӧ сьӧлӧмыд, лигышмунлӧ ки-кокыд. Кутшӧма Сандраыс виччысис тайӧ здуксӧ!..
Но артмис сідз, мый Поэтлы регыдъя кадӧн ковмис эновтны чужанінсӧ да мунны ылі Лунвылӧ. Кужис-ӧ чайтлыны сійӧ, мый сэсся оз нин удайтчы волыны чужанінас, муса Войвылӧ, кывзыштны мам кыв вылас нор сьыланкывъяс, оз жӧ нин удайтчы аддзысьлыны Сандра сьӧлӧмшӧрыскӧд. Кымынысь Лунвывса жар шонді улын Поэт казьтывліс чужан мусӧ, кымынысь вӧтавліс Сандралысь сарапана мича мыгӧрсӧ, сылысь алӧйгӧрд вомдоръяссӧ, сьӧлӧмтӧ сотысь синъяссӧ. Вӧліны кӧ эськӧ бордъяс, пыр и лэбліс сы дінӧ. Топӧдліс ас бердас. Шуаліс медся пӧсь кывъяс...
...Но он тай босьт. И топавлывліс сэки шогысла Поэтлӧн сьӧлӧмыс. Бӧръя здукъясас нин, сьӧкыда висигӧн, сійӧ век на виччысис, мый Войвывсянь друг пӧльыштас ыркыд тӧвру да ваяс сылы чужан мусяньыс, муса Сандрасянь бур юӧръяс. Талы эскӧмӧн и муніс мӧдар югыдас, кытысянь оз нин бергӧдчывлыны...
Сӧмын уна во мысти Поэт бӧр локтіс чужан муас да сувтіс татчӧ нэмъяс кежлӧ памятникӧн. Неуна копыртчыштӧма водзлань, мыджсьӧма мышнас пу вылӧ. Мелі синъяснас ӧчки пыр видзӧдӧ лабичьяс вылын пукалысьяс вылӧ да быттьӧ кӧсйӧ шуны: олӧй пӧ бура ас йӧз, радейтӧй пӧ чужан мунытӧ да ӧта-мӧднытӧ.
И ӧні театр водзын сулалысь Поэт воддза да талунъя олӧм йылысь мӧвпалігӧн быттьӧ зілис корсьны синъяснас ассьыс томдырся мусуксӧ, Сандрасӧ, кодкӧд паныдасьлывліс уна-уна во сайын. Но петкӧдчас-ӧ сійӧ выльысь? Та йылысь Поэт эз тӧд...
...Со коркӧ тадзи жӧ ӧти мича гожся рытӧ лабичьяс вылӧ бара пуксялісны гитараяса том йӧз да кутісны сьывны радейтчӧм йылысь. И бара пондісны шӧпкӧдчыны нывъяскӧд. А Поэт меліа видзӧдіс на вылӧ да мӧвпаліс мыйкӧ ас кежысь. Медбӧрын сійӧ казяліс, мый пӧшти ставӧн разӧдчисны нин. Лабич вылын колис сӧмын ӧти ныла-зонма. Пукалысьяс кӧть и чӧв олісны, но налӧн пессьысь сьӧлӧмъясыс да пӧсь видзӧдласъясыс висьталісны ӧта-мӧдныслы дзик ставсӧ.
— Кыдзи нӧ тэнӧ шуӧны? — медбӧрын юаліс зон.
— Сандраӧн, — вочавидзис ныв, чӧв олыштіс да воча юаліс: — А тэнӧ?
— Иванӧн.
И Поэт тайӧс кылӧм бӧрын пыр жӧ дрӧгнитіс. Збыльмис ӧмӧй сылӧн гуся кӧсйӧмыс — бара аддзывны Сандраӧс? Сійӧ сюсьджыка видзӧдліс ныла-зонма вылӧ. Да ӧд тайӧ нылыс збыльысь сэтшӧма мунӧ сылӧн коркӧя Сандра вылас! Сэтшӧм жӧ лӧз синъяса, нюмсера, алӧйгӧрд вомдора. Сӧмын абу нин кузь кӧсаяса, а ӧнія моз тшӧтшӧдӧм юрсиа. Коркӧя сарапан пыддиыс дженьыдик юбка. А Иваныс Поэт кодь жӧ ӧчкиа, косіник чужӧма, небыдик видзӧдласа. Сӧмын важся сюртук пыдди ӧнія джинсы гача да кучик курткаа. Но и мый! Тайӧ ныла-зонмаыс збыльысь зэв уна войсайся Иван да Сандра кодьӧсь жӧ! Быттьӧ кисьтӧмаӧсь! Колӧ жӧ тадзи лоны! Сідзкӧ нӧ, олӧмыс збыльысь бергӧдчывлӧ да мортлӧн лолыс оз некытчӧ вош, а пыр ловъя!?.
...А сэк кості Иван да Сандра мый йылысь кӧ негораа сёрнитісны ас костаныс. А сэсся Иван недыр чӧв олыштӧм бӧрын юаліс Сандралысь:
— Кӧсъян, сьыла тэныд ас кыв вылын ӧти сьыланкыв?
— Кӧсъя, — шуис Сандра.
И Иван гитара струна шыяс улӧ кутіс негораа нюркйӧдлыны зэв мича, сьӧлӧм вӧрзьӧдана гӧлӧсӧн. И бара Поэт дрӧгмуніс. Мый нӧ тайӧ? Ӧд Иваныс сьыліс сылысь кывбурсӧ. Со и сэтшӧм тӧдса сійӧ:
Тайӧ кыв ме кывлі
Аслам люлю дінын,
Сійӧ менам вунас
Сӧмын дзебанінын!
Тайӧ сьылӧм бӧрас Поэт кӧсйис нин бӧрддзыны, сэтшӧма нормис сылӧн сьӧлӧмыс. Со ӧд уна во мысти выльысь юргӧны сылӧн кывбуръясыс! Но гӧгӧрвоис жӧ, мый памятникыдлы оз позь бӧрддзынысӧ. Бурджык шы ни тӧв сулавны. И Поэт водзӧ чӧла кывзіс ныла-зонмалысь ас костаныс висьтасьӧмсӧ. Югдытӧдзыс мусукасьысьяс пукалісны памятник дорын. Сӧмын шонді петігӧн нин кутчысьӧмӧн мӧдӧдчисны гортаныс.
Поэт чӧла колльӧдіс Иванӧс да Сандраӧс синъяснас да ас кежсьыс тшӧкыдджыка корис найӧс кежавлыны сы дінӧ. А ныла-зонма быттьӧ гӧгӧрвоисны Поэтлысь гуся кӧсйӧмсӧ да арся кӧдзыдъясӧдз волывлісны пукавны памятник дорӧ.
А сэсся бара воис кузь да кӧдзыд тӧв. Иванӧс да Сандраӧс Поэт эз кут аддзывлыны ас дорсьыс. И мукӧдъяс тшӧтш эз нин пуксьывлыны памятниккӧд орччӧн. Татшӧм кӧдзыд дырйиыд ӧд пукалігад дзикӧдз турдан. Весиг аслыс Поэтлы тайӧ кадас эз жӧ шоныд вӧв. Сідзжӧ кынмис да турдіс. Кӧть и вӧлі памятникӧн. Да нӧшта зэв ёна гажтӧмтчис. Но кодлы нӧ памятникыд лысьтас висьтасьны да норасьны.
И тӧвся кӧдзыд лун-войясӧ Поэт терпитны позьтӧма виччысис тулыссӧ да гожӧмсӧ. Эскӧдіс асьсӧ, мый бара пондасны волывлыны сы дінӧ Иван да Сандра — коркӧя да ӧнія олӧм йывсьыс сылӧн медбур казьтылӧмыс.
Сэк кості шондіыс кутіс кыпӧдчывлыны пыр вылӧджык и вылӧджык. Воис дыр виччысяна тулыс, а сэсся и гожӧм. Кутшӧма кӧсйис ӧні Поэт выльысь аддзывны Иванӧс да Сандраӧс, сьӧкыд весиг висьтавны. Но мый дыра нин колис, а найӧ эз тыдовтчывлыны. Поэт шогсис. Зілис гӧгӧрвоны, мый нӧ лоис. И воштыны нин пондіс став эскӧмсӧ.
И со ӧтчыд лун шӧра лунӧ памятник дорӧ тэрмасьтӧг матыстчисны сэтшӧм тӧдса да матысса йӧз. Тайӧ вӧліны Иван да Сандра. Иван йӧткис ас водзас коляска. А Сандра кутіс киас дзоридзьяс. Найӧ сувтісны памятник дорӧ. Сандра пуктіс дзоридзьяссӧ Поэтлы кок под улас да шуис:
— Тайӧ тэныд миянсянь, куимнансянь. Тэкӧд орччӧн пукалігӧн ми тӧдмасим. Тэ чуйдӧдін аслад мича кывбуръяснад миянӧс ӧтув олӧм вылӧ. Аттьӧ тэныд!
И бара Поэтлы тайӧ кывъяс бӧрас окота вӧлі чеччыштлыны му вылӧ, топыда кутлыны выль гозъяӧс. Мый сылы эз удайтчы, удайтчис со тайӧ том йӧзыслы. Кутшӧм нимкодь вӧлі Поэтлы, мый ныла-зонма аддзисны ассьыныс шуднысӧ буретш сылӧн памятник дорын. Но он тай чеччышт!
И век жӧ сійӧ ӧні эз шогсьы. Ловъя сылӧн Сандраыс! Ловъя и сійӧ Иваныс! Коркӧ сэсся тайӧ Сандраыс да Иваныс сідзжӧ оз лоны. Но коляскаас куйлысьыс оз сет кусны налӧн вужъяслы. Сідзкӧ, выль Сандра да Иван лоасны. А на бӧрын нӧшта. Сэтчӧдз, кытчӧдз олӧмыс кутас гыавны тайӧ му вылас.
