КЫРЙЫВ ӦНЬӦ
Гожӧмбыд уна во пыр гажа овлывліс кырйывса тайӧ важиник, но зумыд на керкаас, коді сулаліс сиктысь неуна бокынджык. Сылӧн кӧзяиныс, кодӧс Кырйыв Ӧньӧн и шулісны, гӧтрасьӧм бӧрас, нарошнӧ стрӧитчылӧма джуджыд нӧрыс вылӧ, кытысянь ылӧдз тыдалісны нӧрыс увтасын паськӧдчӧм муяс да видзьяс, найӧс юкысь вӧр діяс да веретяяс, лӧзалысь Эжвалӧн чуклялысь вӧньыс да сы сайын чӧв олысь пармаыс. Кырйыв Ӧньӧ, латшкӧсіник тушаа, паськыд пельпомъяса, зумыд восьласа, муош кодь зіль вӧлі. Быд удж сяммыліс вӧчны, быдтор артмыліс сылӧн киясын. Со и сиктын, ковмыліс кӧ кодлыкӧ тшупны керка-карта, пырджык корлывлісны Кырйыв Ӧньӧӧс. Тӧдісны, мый аслыс моз жӧ ставсӧ зумыда вӧчас. Збыльысь, керкаыс сылӧн чача кодь жӧ вӧлі. Вадорысь кайысьяс нарошнӧ сувтлывлісны Кырйыв Ӧньӧлӧн керка дорӧ да сылӧн юкмӧсысь кӧдзыд да чӧскыд ванас горшнысӧ веськӧдігмоз нимкодясьлісны гырысь ӧшиньяса, мичаа серпасалӧм балкона да джуджыд чардака керканас, коді быттьӧ ошйысис ветлысь-мунысьяс вылӧ видзӧдігмоз да шуаліс ас кежысь: видзӧдӧй пӧ ме вылӧ, войтырӧй, татшӧм мича стрӧйбасӧ пӧ ӧдвакӧ нин кыськӧ аддзыланныд.
Тайӧ чача кодь мича керкаас и быдтісны Кырйыв Ӧньӧ Дашӧ гӧтырыскӧд ассьыныс челядьнысӧ. Тулыс-гожӧмнас прӧст кадсӧ, коді эз нин сэтшӧм уна вӧв, Кырйыв Ӧньӧ коллявліс вадорын. Кор тувсовъя ытваыс азыма ньылыштлывліс видзьяс да веретяяс, паськӧдчывліс саридз моз, Кырйыв Ӧньӧ водз асывъяснас кильчӧ вывсяньыс радейтліс нимкодясьыштны тайӧ помтӧм-дортӧм отнас. Сэки сылы торйӧн нин кокниа лолавсис. Ас кежсьыс мӧвпавліс, мый ӧдвакӧ кӧнкӧ эм абу татшӧм мича иныс. А рытнас мышнопсӧ лӧсьӧдӧм бӧрын тэрмасьліс вадорлань, коді сійӧ кадас эз нин сэтшӧм ылын вӧв. Вӧйтавліс гымгаяс, ветельяс, ботанъяс. Сэсся войсӧ коллялігмоз вугыртлывліс кутшӧмкӧ джуджыдджык веретя вылӧ пестӧм бипур дорын. Асывланьыс кыйсян угоддьӧяссӧ видлалӧм бӧрын мӧдӧдчывліс аслас ветки пыжӧн сикт горувлань. Джуджыд нӧрыс вылас ылысянь тыдаліс сылӧн терем кодь керкаыс. Сійӧс аддзӧм бӧрын Кырйыв Ӧньӧлӧн кокъясыс быттьӧ асьныс вайӧдлісны горт дорас. Сэтшӧм окота вӧлі сылы ӧдйӧджык аддзӧдчывны гӧтырыскӧд, аслас быдтасъяскӧд, кодъяс вӧсна сійӧ лун и вой пессис. Зілис бура велӧдны найӧс да кутіс лача, мый сылӧн ныв-пияныс быдмӧм бӧраныс оз жӧ вунӧдны бать-мамнысӧ, водзӧ вылӧ лоасны пӧрысьмӧм гозъялы зумыд мыджӧдӧн. Дерт жӧ, оз ставыс карӧ веськӧдчыны. Кодкӧ, гашкӧ, кольччас и сиктӧ.
Тадзи вочасӧн Кырйыв Ӧньӧлӧн да Дашӧлӧн быдтасъясыс верстяммисны да разӧдчисны гырысь каръясӧ. И медбӧрын нӧрысвывса гажа керкаын гозъя колисны ӧтнаныс. Эз, некод налӧн быдтасъяс пиысь сиктӧ эз кольччы. Кӧть эськӧ быдӧн бать-мамыс моз жӧ ичӧтдырсянь вӧчлісны быд сикас уджсӧ, радейтлісны матігӧгӧрса вӧр-васӧ. Но налӧн пессьысь вежӧрыс, пӧсь сьӧлӧмыс чуйдіс мунны кытчӧкӧ бокӧ, кӧні дзулькйӧн пуис олӧм-вылӧмыс, кӧні важӧн нин эз вӧв тані моз нэмӧвӧйся чӧв-лӧньыс да йӧзыс ыджыд саридзлӧн гыяс вылын бергалысь пыжъяс моз зілисны корсьны ассьыныс шуднысӧ. Кырйыв Ӧньӧ эз дивит таысь челядьсӧ. Быдӧнлӧн ӧд аслас олӧм. Сійӧс со гӧтырыскӧд сиктса олӧмыс кыскис. Да и кыдзи нӧ мӧд ногыс. Уна велӧдчыны некоднанныслы сьӧкыд воясад эз удайтчы. Сідзи сэсся и вужъясисны чужанінас. А ӧнія том войтыр кӧсйӧны унджык аддзывны, став мусӧ кытшовтны да овмӧдчыны сэтчӧ, кутшӧм ӧзынӧ крукасяс налӧн якӧрыс. Гашкӧ, тадзи и колӧ. И рытъяснас Кырйыв Ӧньӧ да Дашӧ выльысь лыддьывлісны ныв-пиянсянь гежӧда волысь письмӧяссӧ, терпитны позьтӧма виччысисны насянь телепон пыр чолӧмалана кывъяс. А кор волывлісны быдтасъяссяньыс юӧръясыс, сэки бара кыпыд вӧлі гозъялӧн сьӧлӧмъяс вылын, гажаджык, аслас кӧзяинъяс вылӧ видзӧдігмоз, быттьӧ лолывліс и нӧрыс вылын сулалысь керкалы.
Но важ моз гажа Кырйыв Ӧньӧлӧн керкаын вӧлі гожӧмъяснас. Сэки ӧта-мӧднысӧ вежлалӧмӧн волывлісны сылӧн быдтасъясыс асланыс челядьныскӧд. Ловзьывліс зумыштчӧм нин гырысь ӧшиньяса керкаыс. Ӧтияс сэки ноксисны ӧшинювса град йӧрын, дӧзьӧритісны уна сикас пуктасъяс, мӧдъяс ломтывлісны пывсян, коймӧдъяс лэччывлісны купайтчыштны да вуграсьыштны вадорӧ, ветлывлісны вотчыны вӧрӧ. Пӧрысьмӧм нин Кырйыв Ӧньӧлы да Дашӧлы сэки бара волывлісны медся шуда здукъяс. Налы чайтсьыліс, мый важ моз томӧсь да код тӧдас на мый дыра оласны тайӧ керкааныс.
Рытъяснас пывсьӧм-мыссьӧм бӧрын ставӧн пуксьывлісны ыджыд пызан сайӧ. Верстьӧяс коласын вӧліны ичӧтджыкъяс. Кырйыв Ӧньӧлӧн да Дашӧлӧн ныв-пияныс сэки кузя висьтасьлісны ыджыд каръясын асланыс олӧм-вылӧм йылысь, ошйысьлісны фотографияяса альбомъясӧн, шедӧдӧм нин наградаясӧн. Корсюрӧ сёрниӧ сюйсьывлісны ичӧтджыкъяс. Пӧль-пӧчлы торйӧн нин вӧлі нимкодь налысь сёрнисӧ кывзігӧн. Коркӧ асланыс быдтасъясыс татшӧмӧсь жӧ вӧліны. А ӧні и ныв-пиыслӧн нин ныв-пиян эмӧсь. Сідзкӧ абу весь овсьӧма Кырйыв Ӧньӧлӧн да Дашӧлӧн свет вылас. Со кутшӧм пыдынӧсь нин налӧн вужъясыс. И водзӧ на кутшӧма паськалас да кыдзи кутас нимавны тайӧ рӧдыс. Сыысь ӧмӧй абу нимкодь. И нинӧм ёна шогсьыны-майшасьны.
Но сэсся кадыс вочасӧн кутіс катовтлыны аръявыв. Пыр этшаджык лолывліс гӧсьтыс Кырйыв Ӧньӧлӧн гажа керкаын. Медбӧрын мӧдӧдчывлісны карлань и бӧръяясыс. Кырйыв Ӧньӧ да Дашӧ синванысӧ чышкалігмоз колльӧдлісны дона гӧсьтъясӧс автобусӧдз да ен могысьӧн корисны тшӧкыдджыка волывлыны пӧрысь нин мам-бать да пӧч-пӧль дорас. Сэки и шулывлісны, мый эз пӧ нин уна коль миянлы овнысӧ тайӧ свет вылас да колӧ на пӧ эськӧ аддзысьлыны кувтӧдз, мед вӧлі кодлыкӧ синъяснымӧс тупкыны. А сэсся гӧрбыльтчыштӧм, дзор нин юрсиа Кырйыв Ӧньӧ Дашӧыскӧд кутчысьӧмӧн ньӧжйӧник мӧдӧдчывліс сиктсайса нӧрыс вылын сулалысь гажа керкалань.
Кырйыв Ӧньӧ бӧръя кадас кокъяс висьӧм вӧснаыс эз нин лэччывлы вадорӧ. Ветки пыжсӧ да чери кыян угоддьӧяссӧ донтӧм-донысь вузаліс сиктсаяслы. А ачыс мича лунъясӧ радейтлывліс пукавны кильчӧ вылас да важ моз нимкодясьны сы водзын шылькнитчӧм мича вӧр-ванас. Кыдзи и водзті уна во чӧж, рытыввывлань визувтіс Эжва юыс. Арся шондіыс койис таво кежлӧ бӧръя мелі югӧръяссӧ кельдӧдӧм туруна видзьяс вылӧ, идралӧм муяс вылӧ, веретяяс бокын сулалысь зарни рӧма кыдзьяс да гӧрд коръяса пипуяс вылӧ. Важ моз лӧзаліс мӧдлапӧвса пармаыс. Вылі енэжын лунвывлань лэбигмоз чужан муыскӧд прӧщайтчисны турияс да дзодзӧгъяс. Регыд нин регыд воас кӧдзыд тӧв да вевттяс мусӧ еджыд эшкынӧн.
Кымынысь тайӧ серпассӧ аддзывліс Кырйыв Ӧньӧ, но некор эз мудзлы нимкодясьны ас вӧр-ванас, енэжтас сайысь муртса на мыччысьӧм унзіль шондінас, лэбачьяслӧн гажа сьылӧмнас, рытъя гӧрд кыанас, войся енэжын дзирдалысь югыд кодзувъясӧн. Ачыс эз тӧдлы, кыдзи колисны мырсиг-пессигӧн олӧм воясыс. А вӧр-ваыс быттьӧ оз и пӧрысьмыв. Но аслыс Ӧньӧлы эз нин уна коль овны, кӧть эськӧ окота на вӧлі помтӧг бергавны тайӧ шонді улас. Но абу тай мӧд олӧм сетлӧма Енмыс мортыдлы. Коркӧ сійӧ оз нин ло, но важ моз гажа лоӧ тайӧ нӧрыс вылас. Сідзжӧ аслас олӧмӧн кутас овны помтӧм-дортӧм коми пармаыс, рытыввылань визувтны Эжваыс да тулысъяснас ышмигмоз шымыртлыны аслас кӧдзыд ванас видзьяс да веретяяс. Но кутшӧмкӧ мӧд морт нин кутас нимкодясьны тайӧ мича серпасъяснас.
И ӧні корсюрӧ Кырйыв Ӧньӧ весиг майшасьлывліс, мыйла нӧ аслас быдтасъяс пиысь некодӧс эз сяммы кольӧдны гортас, эз сяммы помтӧг велӧдны радейтны татчӧс мичлунсӧ. А, гашкӧ нӧ, найӧ гырысь каръясад олігӧн сэсся дзикӧдз вунӧдасны чужаніннысӧ. Бать-мам кулӧм бӧраныс оз нин кутны волывлыны гажа нӧрыс вылын сулалысь керкаас, кӧні коркӧ овлісны-вывлісны тӧждысьысь синъяс улын, котравлісны кӧмтӧг лысваа турун вывті, рытнас йӧртлывлісны картаӧ нораа баксысь сюрукӧс, кузь рытъясӧ пукавлісны урокъяс сайын, тӧвся кадӧ гажаа сералігмоз исласьлывлісны джуджыд кыр йывсянь. Кутшӧм кыпыд сэки вӧлі Кырйыв Ӧньӧлы да Дашӧлы сьӧлӧм выланыс. Чайтісны, мый пыр тадзи и лоас. Но со тай тыртӧммис налӧн коркӧя гажа керкаыс.
Тӧвъяснас лымйыс тыртлывліс джуджыд нӧрыс вылын сулалысь керка дінӧ туйсӧ. Весиг пошта новлӧдлысь томиник нывка жаявліс Кырйыв Ӧньӧлӧн керкалань восьлалігӧн. А асьныс пӧрысь нин гозъя вежоннас кыкысь кымын лым пиас вӧйласигмоз, ӧта-мӧднысӧ кутышталігмоз, кыдзкӧ-мыйкӧ кевлісны сиктса лавкаӧ няньла да чай-сакарла. А сэсся гортаныс воӧм бӧрын дыр зыравлісны эбӧстӧммӧм нин кокъяснысӧ. Эз узьсьывлы, торйӧн нин бушкола поводдя дырйи, и войяснас. Кыкнанныс ышлолалісны шоныд вольпасьын куйлігмоз, казьтывлісны коркӧя олӧмнысӧ. Коркӧ асъядорыс нин ныровмунлісны.
И сӧмын шондіыслӧн тулыслань бергӧдчӧм бӧрын кыпыдджык лолывліс и Кырйыв Ӧньӧлӧн да Дашӧлӧн ловъяс вылын. Кырйыв Ӧньӧ тэрмасигмоз пасьтасьлывліс да ыджыд пу зырйӧн весавліс нӧбалӧм лымсӧ кильчӧ дорысь, юкмӧслань да пывсянлань нуӧдысь векньыдик ордымъяс вылысь, тшукӧдлывліс ньӧръяс сиктлань нуӧдысь туй вылӧ. И пыр кевмис Енлы, мед ӧдйӧджык воас тулысыс да гожӧмыс, мед бара лоас гажа налӧн керкаын. Дерт жӧ, уна гӧсьт сэки воласны гожӧмбыд кежлӧ Кырйыв Ӧньӧлӧн ӧні на кыпыд керкаӧ.
И сылы, и Дашӧлы важӧн нин эськӧ позис овмӧдчыны карад, асланыс быдтасъяс дінас. Ӧтчыд и збыльысь гозъя петалісны ыджыд туйӧ. Но сӧмын тӧлысь вермисны овны бокын, ӧти, а сэсся мӧд пи орданыс. Сьӧлӧмныс кутіс кыскыны Кырйыв Ӧньӧӧс да Дашӧӧс асланыс киясӧн стрӧитлӧм нӧрысвывса керкаӧ. Эз во налы сьӧлӧм вылас ыджыд карад шума олӧмыд, тшын дука сынӧдыс, пыр кытчӧкӧ тэрмасьысь помтӧм-дортӧм йӧзыс. Сэсянь сэсся гортаныс нин шуисны овны. Ӧд карад быд вой кутісны вӧтасьлыны ассьыныс познысӧ. Кыдзи нӧ сійӧс позьӧ эновтны. И ӧні Кырйыв Ӧньӧ горт дорас ноксигӧн пыр ёнджыка и ёнджыка кутіс лача, а гашкӧ, збыльысь кодкӧ сылӧн быдтасъяс пиысь бӧр бергӧдчас гортас?
