СКӦТ ВИДЗАН ӦТУВЪЯ КАРТА
Гижыссянь
Олӧм пуӧ Сӧвет Союзын, мырсьысь йӧз чорыда пессьӧны бурджык олӧм лӧсьӧдӧм понда.
Аслыным овмӧс нуӧдан практикаын ми аддзам уна колана выль тор вӧчӧмъяс: организуйтчӧны коллектива овмӧсъяс, кӧні гӧль да шӧркоддьӧм крестьяна ӧтувъя вынйӧрӧн лэптӧны видз-му овмӧс; организуйтчӧны машинно-тракторнӧй колоннаяс, кодъяс быдса районъяслысь муяссӧ уджалӧны; стрӧитчӧны нянь уджалан зэв гырысь совхозъяс. На пиысь ӧти совхозлӧн (Гигантлӧн, Войвыв Кавказын) му площадьыс лоӧ 125 сюрс гектар, — татшӧм гырысь сельскохозяйственнӧй предприяттьӧясыс сэсся став му пасьталаыс абу.
Гырысь сельскохозяйственнӧй предприяттьӧяс лӧсьӧдан уджын ми заграничаса государствоясӧс суӧдім дай панйим нин. Медым эськӧ крестьяна посни овмӧсъяс уджалісны организованнӧяджык да медым отсавны овмӧснысӧ нуӧдны наука серти, государство налысь урожайсӧ, племеннӧй том скӧтсӧ да мукӧдторъяс контрактуйтӧ.
1928-ӧд вося январ тӧлыссянь миян медвойдӧр пондісны сёрнитны ӧтувъя скӧт видзанінъяс лӧсьӧдӧм йылысь. Ӧти вося кадӧн пӧшти быдлаын пондісны стрӧитчыны кооперативнӧй да коллективнӧй скӧт видзанінъяс. Тайӧ уджыс выль на. Татшӧм картаяслысь опыта уджсӧ омӧля на тӧдмалӧма. Сӧмын тайӧ нига медводдза петӧмсяньыс кутісны тӧдчыны нин туйяс тайӧ выль уджын.
Медвойдӧр тыдовтчӧ, мый тайӧ нигаын петкӧдлана коллектива скӧт видзанін — абу кузь нэма.
1929-ӧд вося юнь 26-ӧд лунӧ Наркомземын сӧвещанньӧ вылын коллектива ӧти скӧт видзанінӧн юралысь тадзи висьталіс: «Нэмыс сылӧн медуна пыдди во джын, а сы бӧрын сійӧ вуджас колхозӧ».
Збыльысь, Сибырса практика петкӧдлӧ, мый йӧла скӧт видзана артельяс 5–8 тӧлысь мысти вуджӧны выльджык формаа колхозъясӧ. Сідз, Омск округ кузьта йӧла скӧт видзан 9 артель вуджис: витӧн видз-му уджалана коммунаӧ, 4-ӧн — с. х. артельӧ; Новосибирск округысь коллектива 9 скӧт видзанінысь вуджисны коммуна устав вылӧ 3-ӧн да видз-му уджалан артель устав вылӧ 3 жӧ. Тадз жӧ и мукӧдлаын.
Сійӧ районъяслы, кӧні уджалӧны сиктъяскостса трактор станцияяс, кор став му уджалӧмыс ӧтувтӧма да ӧтувтӧм муяс шӧрын сулалӧны сиктъяс — тані крестьяна мӧсъясӧс коллектива скӧт видзанінъясӧ вуджӧдӧм ачыс нин вӧзйысьӧ. Сідзкӧ, трактора станцияяс уджалан районъясын эм чорыд подув ӧтувъя скӧт видзанінъяс паськалӧм-быдмӧмлы.
ПАНАС СЁРНИ
Видз-му овмӧсса став пӧлӧс юкӧдъясын кооперация медӧдйӧ быдмӧ-паськалӧ йӧла овмӧсын. Во 50 сайын нира выйтӧ вӧлі вӧчӧны сӧмын гырысь овмӧсъяс — помещикъяс да кулакъяс, кодъяслӧн вӧлі уна мӧс. На гӧгӧр олысь крестьяна вочасӧн кутісны гӧгӧрвоны тайӧ уджлысь выгӧдасӧ да асьныс пондісны велӧдчыны йӧлысь вӧчны вый, сы могысь артельясӧ чукӧртчӧмӧн. Ӧні ми аддзам нин, мый быдлаын, торъя нин войвывса округъясын, Урал Обласьтын да Сибырын, йӧла артельяслӧн эм зэв уна вый вӧчан завод. Артельяс ӧтувтчӧмны йӧла кооперация 59 союзӧ, кодъяслӧн эм ӧти веськӧдлысь центр.
1928 во пом кежлӧ Всероссийскӧй йӧла кооперация союз вӧлі кутӧ 6300 завод нин.
1926–27 воын йӧв вӧдитан Всероссийскӧй кооперация союзъясӧн вӧлі заготовитӧма 486295 центнер вый.
Вый вӧчан заводъяс полнӧй ходӧн уджалӧны. Ӧні зэв нин этшаӧнӧсь вузӧс вылӧ сливки-выйтӧ ӧткӧн-ӧткӧнтӧ вӧчысьыд, ӧні быд ӧтка овмӧсыс йӧвсӧ нуӧны общественнӧй-кооперативнӧй заводӧ.
Сідзнад йӧв переработка ӧні миян, позьӧ шуны, ӧтувтӧма, быдлаын кооперируйтӧма.
Удж мунӧ успешнӧя. Йӧв кооперациялӧн Всероссийскӧй союз 1927 воын босьтіс йӧв прӧдукта вузалӧмысь миллион джын шайт дорысь унджык чистӧй прибыль. Медбӧръя нёль вонас — 1924 восянь 1928 воӧдз — союз стрӧитіс вый вӧчан 1900 выль завод да оборудуйтіс 2418 вый да рысь вӧчан завод, на пиысь 119-ыс парӧвӧй.
Мӧд пример. Во куим-ӧ-нёль сайын пӧшти быд сиктса обществоясын племеннӧй ӧшъясыс вӧліны ӧти морт киын, ӧти кӧзяин ордын, кулак ордын. Ӧш видзысь кутіс тайӧ ӧштӧ «обществолы», босьтавліс быд мӧскысь 85–50 килограмм сю либӧ зӧр. Сылӧн скӧт понда тӧждысьӧмыс тайӧн и помасьліс. А ӧд ӧшкыд — «скӧт стада джын». Медым вӧліны бур куканьяс да вочасӧн мед позис бурмӧдны ассьыд скӧттӧ, крестьяналы колӧ видзны племеннӧй бур ӧшкӧс. «Омӧль кӧйдысысь чужӧ омӧль рӧд». Та вӧсна и йӧла овмӧс нуӧдан артельяс лӧсьӧдалӧны случнӧй пунктъяс да видзӧны сэні ассьыныс артельнӧй ӧшъясӧс, кодъяс чужлісны бура лысьтысь мӧсъяс помысь. Ӧш пыр бур качествоясыс вуджӧны и куканьлы. Босьтам пример вылӧ йӧла артельясӧс котыртан Рыбинскса союзлысь уджсӧ. 1925 воын сійӧ районын быдлаын племеннӧй ӧшъясӧс видзисны ӧтка овмӧсса частникъяс. 1927 воын артельнӧй ӧшъяс, бур рӧдысь, случнӧй пунктъясын вӧлі видзӧны 75-ӧс, 1928 воын союз видзис нин 237 ӧшкӧс 151 случнӧй пунктын.
Тадз со и паськаліс скӧт видзӧмыд. Медвойдӧртӧ йӧв переработка муніс сӧмын ӧтка овмӧсъясын овмӧс помысь. Сэсся йӧв переработкасӧ пондісны нуӧдны обществоса заводын. Скӧт видзӧм бурмӧдӧм кузя крестьяна выль воськов вӧчисны обществоа племеннӧй ӧшъясӧс лӧсьӧдӧмӧн.
Ӧні колӧ вӧчны ещӧ на ӧти воськов — ӧтлаавны йӧла скӧтӧс. Тайӧ позьӧ вӧчны коллектива общественнӧй скӧт видзанін вӧчӧмӧн да сэтчӧ ас мӧсъясӧс йӧртӧмӧн. Водзынтӧ унаӧн оз вӧлі эскыны ӧтка крестьяналысь ӧти дозйӧ йӧв ӧтлаалӧм йылысь: ӧтилӧн мӧскыс лысьтӧ кизьӧр йӧв, мӧдлӧн сыладжыка, кодъяслӧнкӧ няйт, мукӧдлӧн сӧстӧм. Кыдз нӧ тайӧ ставсӧ ӧтмоз лӧсьӧдны? Коді аддзыліс йӧв босьтӧм вый вӧчан либӧ рысь вӧчан заводъясын, сійӧ тӧдӧ, кыдз ӧні мунӧ.
Ӧні ыджыд удж панігӧн — коллектива скӧт видзанінъяс организуйтігӧн — тайӧторйыс бара жӧ кажитчӧ сьӧкыдӧн да вермытӧмӧн. Кыдзи нӧ ме эськӧ, збыльысь, ассьым мӧскӧс сувтӧда коллектива скӧт видзанінӧ? Коді пондас кывкутны сійӧ дзоньвидзалун вӧсна, кыдз пондасны сэки менсьым мӧскӧс вердны да артавны сылысь йӧв ваянлунсӧ, вердас донсӧ да. Коллектива карта вӧчигӧн крестьянин юрын уна мӧвп чужлӧ. Тайӧ книгаас ми висьталыштам татшӧм сьӧкыдторъяссӧ венӧм йылысь.
Выгӧдалун коллектива скӧт видзанінын мӧсъясӧс видзӧмысь
Кооператива ӧтувъя картаын мӧсъясӧс видзигӧн позьӧ зэв ӧдйӧ кыпӧдны мӧсъяслысь лысьтанлунныссӧ.
Со пример: Архангельск районын 1915-ӧд восянь нин существуйтӧ Куростровса контрольнӧй артель. Сійӧ уджалан районын эм холмогорскӧй скӧт. Ӧтка крестьяналӧн мӧсъясныс, кодъяс вӧліны контроль улын, шӧркоддьӧма арталӧмӧн петкӧдлісны со кутшӧм во гӧгӧрса лысьтӧм лыдпасъяс:
1915 воын — 2737 килограмм йӧв.
1916 воын — 2795 килограмм йӧв.
1924 воын — 2943 килограмм йӧв.
1926 воын — 3056 килограмм йӧв.
Ӧтлаӧдлам кӧ контроля союзса крестьяна мӧсъяслысь продукциясӧ 1916 воын, то аддзам, мый лысьтӧмыс кайис 10 воӧн сӧмын 261 килограмм вылӧ.
Став мӧсныс контроля артель шленъяслӧн вӧліны наблюденньӧ улын: йӧвсӧ веситлісны да сетлісны индӧдъяс, кыдзи колӧ мӧсъясӧс верднысӧ.
Колӧ шуны: кадыс тайӧ вӧлі сьӧкыд, унаысь скӧт кындзи тшыгъялісны тшӧтш йӧзыс. Пӧттӧдз вердтӧм, кыдз тӧдам, тӧдчана ёна чинтӧ мӧслысь йӧвсӧ. Медбӧръя 2–3 вонас крестьяна овмӧсъясын сэні, кӧн уджалӧны контроля союзъяс, вося лысьтӧм йӧв лыдыс вӧлі:
1927 воын — 2700 килограмм.
1928 воын — 2976 килограмм.
Удой содӧм революция бӧрся кадын, кыдз тыдалӧ, мунӧ ӧдйӧджык. Ӧтлаӧдам кӧ вося удой содӧмсӧ Ленинград округса гырысь совхозъясын, кытчӧ вӧлі вайӧма холмогор. порода скӧт сійӧ жӧ Архангельск округысь, сэки ми аддзам, мый гырысь овмӧсъясын удойыс мӧсъяслӧн уна пӧрйӧ ӧдйӧджык содӧ ӧтка крестьяна овмӧсъясын серти. Сідз, «
«Сиверса» совхозын (Ленинградсянь 70 километр сайын) 1925 воын быд мӧс шӧркоддьӧма арталӧмӧн сетіс йӧв 2595 кило, 1926 воын удойыс быд мӧс вылӧ содіс 1000 кило гӧгӧр. 1927 воын шӧркоддьӧма арталӧмӧн вося удойыс ӧти мӧслӧн лои 4290 кило нин.
Дженьыдджыка шуӧмӧн: кык во мысти, коймӧд во вылас, шӧркоддьӧма арталӧм удой соді 1695 килограмм вылӧ.
Татшӧмтор жӧ позьӧ аддзыны мукӧд совхозъясысь. Сідзкӧ, гӧль да шӧркоддьӧм овмӧсъяс, ӧтувтчӧм да коллектива скӧт видзанін вӧчӧм мысти, вермӧны татшӧм ӧдйӧ да уна вылӧ содтыны асланыс мӧсъяслысь удойсӧ.
Эмӧсь на ӧд мукӧд выгӧдаяс коллектива скӧт видзанінъяс лӧсьӧдӧмысь:
1. Чукӧрмас кӧ картаын 30–50 мӧс ӧтлаын, видзӧдны на бӧрся позьӧ корны специалистӧс; сійӧ отсалас куканясигӧн, кужӧмӧн пондас велӧдны быдтыны куканьӧс; быдлунъя удой мӧсъяслысь пондас тӧдмавны, сэки скӧттӧ позяс нин норма серти вердны.
2. Бурджык мӧсъяслӧн став куканьясыс пондасны кольсьыны рӧд вылӧ, шӧркоддьӧма лысьтан мӧсъяслысь куканьяссӧ позьӧ бракуйтавны.
Коллектива картаын кокньыдджыка да ӧдйӧджык чукӧрмас йӧла мӧс стада. Сэки матігӧгӧрса колхозъяслы позяс нин бӧръявны бур ӧшпиясӧс тӧдчана йӧла мӧсъяссянь. Сы кындзи ӧтувъя картаӧ торйӧдӧм куканьяс быдмасны бур мӧскӧ. Кутшӧма кукань быдмӧм вылӧ влияйтӧ бура видзӧм да вердӧм, тыдовтчӧ 1-а серпас вылын. Шуйгаладорса ичӧтик кукань быдмӧ быдтысьны кужтӧм кӧзяин ордын, а мӧдыс веськыдладорсаыс видзсьӧ зоотехник видзӧдӧм улын (зоотехник — велӧдчӧм скӧт видзысь).
Арлыдныс кыкнан куканьыслӧн ӧткодьӧсь — квайт тӧлысь саяс, а ӧти куканьыслӧн тушаыс кык ыджда мӧд сертиыс.
Кужӧмӧн кукань быдтӧмыд скӧт видзӧм паськӧдӧмад зэв тӧдчанатор. Абу кӧ ӧд бур куканьыд, оз ло бур мӧс. Ӧні та могысь пондісны лӧсьӧдавны кооператива кукань видзанінъяс (гидъяс): стрӧитӧны специальнӧй картаяс, кӧні быдтӧны куканьясӧс кужӧмӧн дӧзьӧритӧмӧн.
3. Коллектива картаын бурмас тшӧтш йӧвлӧн бурлуныс сы понда, мый ӧти мортлы удой понда кокньыдджык видзӧдны мӧс вӧра сӧстӧмлун вылӧ, лысьтысьяс ки сӧстӧмлун вылӧ, лысьтысян дозмук вылӧ. Сы кындзи, бидонӧ йӧв сысъялігӧн босьтны позьӧ не шогмытӧм сысъясян пожъяс да рузумторъяс, кыдз крестьяна овмӧсын, а торъя сысъялысь фильтръяс. Татшӧм пожъясыс кык пӧвста пыдӧсаӧсь — сеткаяс костас пуктысьӧ вата. Ӧти мӧслысь йӧвсӧ сысъявны дона сувтас, 80–40 мӧслы да унджыклы тайӧ рӧскод дерт ичӧтик. Мӧд пример: медым йӧв эз шузьы, колӧ сійӧс лысьтӧм мысти пыр жӧ кӧдзӧдны. Тайӧ медбура артмӧ Шмидт холодильник отсӧгӧн. Татшӧм холодильникыс (250 литр часӧн кӧдзӧдӧ) сулалӧ 80 шайт гӧгӧр. Ӧти кӧзяинлы ньӧбны сійӧс нинӧмла дай оз судзсьы босьтнысӧ. Ӧтувъя карталы сійӧс колӧ лӧсьӧдны.
Сӧмын тайӧ кык торсӧ лӧсьӧдӧм вайӧ пӧльза, огӧ нин шуӧ йӧв бӧрся мукӧд бур нога дӧзьӧритӧм йылысь.
Скӧтӧс ӧтувъя картаын видзигӧн йӧлыс лоӧ бурджык. Сы кындзи, ӧтувъя картаын позьӧ уджавны кӧдзӧдысьӧн, сэки йӧлыд дырджык оз шузьы.
4. Ӧтувъя карта отсалӧ разрешитны вопрос скӧтлы кӧрым лӧсьӧдӧм кузя. Вердас тырмытӧмла крестьяна овмӧсын овлӧны омӧль удойяс дай ачыс скӧтыс посни тушаа лоӧ.
Скӧт вердас тырмытӧм вайӧдӧ сэтчӧ, мый кыдз толькӧ турун да ярӧвӧй оз бура воны, арсяньыс нин заводитӧны скӧттӧ вузавлыны да начкавны. Гӧгӧрвоана, мый крестьяна кӧ шуӧны стрӧитны коллектива скӧт видзанін да сэтчӧ мӧсъяссӧ сувтӧдны, дерт вӧчӧны тайӧ сы могысь, мед эськӧ скӧттӧ позис бур видзысьлы вердны да дӧзьӧритны. Сӧмын пӧт мӧссянь позьӧ виччысьны бура лысьтӧмтӧ.
Та вӧсна ӧтувъя картаын быд участниклы колӧ ваявны сэтчӧ ӧти пӧлӧсджык вердасъяс. Бокысь вайӧм вердас пондас донъявсьыны вердас пӧтӧслун сертиыс (шуам, лоӧ выгӧднӧйджык вайны этша турун, но мед вӧлі бурджык). Вердас запасъяс видз-му овмӧсын колӧ содтыны, а вердас перйӧм — бурмӧдны.
Миян омӧлик пӧскӧтинаясным вӧсна скӧтъясӧс содтӧд вердышталӧм пӧшти быдлаын колантор. Сы понда веськыд туйӧн лоӧ сӧмын коллектива карта бердын — вика сора зӧр кӧдзӧм вылӧ — обществоа участок вӧдитӧм.
Мӧд пример: сочнӧй вердастӧг тӧвнас он вермы лӧсьӧдны донтӧм йӧв. Та понда коллектива карта кутысьяслы колӧ водзвыв лӧсьӧдны корнеплод запасъяс. Мӧд ногӧн кӧ шуны, коллектива карта кутысьяслӧн вердас перйӧмныс вочасӧн пыр пондас бурмыны, скӧт вердсьыны пондас бурджыка, сы вӧсна тшӧтш скӧт доходлун содӧ. Сы кындзи, ӧтувъя скӧт видзанін лӧсьӧдігӧн выгӧднӧ лоӧ сувтӧдны силос башня.
Медбӧръя вояснас йӧла скӧтӧс тӧвнас сыла (сочнӧй) вердасӧн вердӧм могысь ёна пондісны вердасъясӧ шоммӧдны (силосуйтны). Тайӧ уджыс пансис Америкаын, сэсся Германияын, медбӧръя кадас тайӧ уджыс ёна паськалӧ тшӧтш миян странаын. Мый сэтшӧм силос индыссьӧ водзын.
5. Быдӧн тӧдӧны, кутшӧм омӧльӧсь крестьяналӧн картаяс да кутшӧм омӧля сэні видзсьӧны мӧсъяс. Уна крестьяна оз тӧдны, кыдз колӧ бура видзны скӧтӧс; мукӧдыс эськӧ и тӧдӧны, да оз вермыны вӧчнысӧ шоныд, югыд да ыджыд картасӧ сьӧм тырмытӧм вӧсна. Бур картатӧ вӧчны колӧ вель уна сьӧм.
Пуысь вӧчӧм шоныд карта Сӧвет Союзса шӧр полосаын сувтас кык-куим мӧс вылӧ 700–850 шайтысь не этша. Вӧчны кӧ картасӧ 40 скӧт юр вылӧ, кыдз индыссьӧ тайӧ книга медводдза лист бокъясын, сійӧ сувтас 220 шайт гӧгӧр быд мӧс вылӧ. Сы кындзи татшӧм картатӧ позьӧ бурджыка да донтӧгджыка оборудуйтны (вӧчны бур юктасян дозъяс, цементысь вӧчӧм вердан дозъяс да мукӧдтор).
6. Мӧскуаса йӧв кооперация крестьяна союз 1926–27 воын уна овмӧсын нуӧдіс дзик стӧч арталӧм, уна-ӧ видзӧ крестьянин да крестьянка кадсӧ ӧти мӧскӧс дӧзьӧритӧм, вердӧм да видзӧм вылӧ.
Уна овмӧсъясын удж бӧрсяыс видзӧдісны часі серти; арталӧм петкӧдліс со мый: босьтны кӧ уджалан лун кузьтасӧ 10 часӧн, шӧркоддьӧма арталӧм рӧскод ӧти мӧска овмӧсъясын вӧлі 61 уджалан лун, кык мӧска овмӧсъясын — 56 уджалан лун, нёль мӧска овмӧсъясын дӧзьӧритӧм вылӧ да видзӧм вылӧ шӧркоддьӧма арталӧмӧн ӧти мӧс вылӧ муніс вонас сӧмын 49 уджалан лун. Арталӧмъяс петкӧдлӧны — овмӧсын кымын унджык мӧс, сымын бурджыка используйтчӧ мортлӧн уджыс, сымын донтӧма сувтӧ дӧзьӧритӧмыс. Ми ӧд аддзам, мый гырысь картаясын (совхозъясын да колхозъясын) часа уджалан лун дырйи 10 мӧс бӧрся дӧзьӧритӧм удж вылӧ сувтӧдсьӧ сӧмын ӧти морт.
7. Ӧні индам, уна-ӧ сувтіс йӧз вӧчӧм ӧти мӧс помысь Шатровса колхозъясын.
Тані мӧсъясыс тшӧтш жӧ контроль улын олісны, кыдз и контроля артельясын Мӧскуаса обласьтын. Во гӧгӧр контроль улын видзӧм куимысь куканясьлӧм мӧс да пӧрысьджык Шатровскӧй колхозъясын 1927–28 воын вӧлі 184 юр. 300 лунъя шӧркоддьӧма арталӧм удойыс вӧлі 1977,4 килограмм (сылалуныс — 4,63%). Мӧскӧн сёйӧм вердас дон артавсис 25 шайт 57 ур, мукӧд став рӧскодыс (дӧзьӧритӧмысь, ӧшкысь, скӧт видзанін амортизация да с. в. (быд скӧт юрӧ) кайис 24 ш. да 11 ур.
Ӧти килограмм йӧв вӧчӧм сувтіс 2,5 ур. Шӧркоддьӧма арталӧм килограмм йӧв вузалан вося дон вӧлі 5,8 ур. Тадзнад: чистӧй прибыль быд мӧскысь коллектива картаын вӧлі 63 шайт 78 ур.
Тайӧ арталӧм вынсьӧдӧ миянлысь кывъяс, мый мӧс видзны выгӧднӧ ӧтувъя картаын.
Видзӧдлам ӧні, ёна-ӧ содӧ доход бура дӧзьӧритӧм понда, татшӧм ыджыд ӧтувъя овмӧсын мӧс вердан удж кужӧмӧн организуйтӧм понда. Талы эм уна примеръяс.
Медводдза пример. Шӧркоддьӧма арталӧм вося удой 1929 воын Мӧскуаса обласьтын ӧтка крестьяна овмӧсъясын тыдовтчис 14,7 центнерӧн, колхозъясын 19,5 центнерӧн — 4,8 центнерӧн унджык.
Мӧд пример петкӧдлӧ со мый:
Шӧркоддьӧма арталӧм вося удой (килограммъясын):
| Колхозын | Крестьяна ӧтка овмӧсъясын | |
| Вяземскӧй районын западн. обл. | 8016 | 1612 |
| Тверса „ | 2700 | 1619 |
Ӧти пример зэв нин тӧдчана. Тайӧ уджыс Шатровса колхозсоюзлӧн Урал обласьтын, 100 километр сайын Тюменсянь. Союзӧ пырӧма 52 уна сикас объединенньӧ: на пиысь: 20 коммуна, видз-му уджалан 3 артель, обществоа му уджалан 29 тӧварищество. Ӧтувйӧн му уджалан тӧвариществоясӧ пырӧмаӧсь ӧтка крестьяна овмӧсъяс, кодъяс овмӧснысӧ нуӧдӧны быдӧн ӧткӧн. Ӧтувтӧма налӧн сӧмын му да видз-му бердын уджалан кӧлуй. Тайӧ индӧм колхозъяс пӧвстын эм 9 важъяс, кодъяс пиысь мукӧдыс уджалӧны 1920 восянь нин. Уджын, олӧманыс дай, ас костаныс шленъяс дерт ладмӧдчӧмны, уджалӧны сӧгласӧн; ӧні со позьӧ нин аддзыны бурторсӧ найӧ коллектива уджлысь.
Медвойдӧр индам, кыдз воысь воӧ паськаліс да быдмис скӧт видзӧм став колхозъясас Шатровса союзлӧн.
| 1926 воын | 1927 воын | 1928 воын | |
| Вӧлі мӧс | 231 | 370 | 581 |
| Вӧлі быдтас | 118 | 168 | 321 |
| Вӧлі вӧв | 161 | 147 | 258 |
| Вӧлі порсь | 397 | 471 | 597 |
| Вӧлі ыж | 202 | 468 | 516 |
| Шӧркоддьӧма арталӧм вося удой вӧлі: | 1310 кило | 1896 кило | 1968 кило |
Кыдз тыдалӧ, быд воӧ рӧд вылӧ куканьясӧс кольӧмӧн колхозъяс воысь воӧ содтісны мӧс лыд. Сідз жӧ дугдывтӧг быдмӧ стада вылӧ шӧркоддьӧма арталӧм вося удой.
Оз ков вунӧдны, мый Сибыр кузя да Урал кузя удойыс зэв улын, 900–1000 килограмм гӧгӧр шӧркоддьӧма арталӧмӧн, мӧсъяс бура лысьтӧны гожӧмнасджык — лудын олігӧн, кор шоныд; мукӧд кадас жӧ йӧвсӧ сетӧны зэв этша. Та вӧсна вося удойыс колхозъясын — 1968 килограмм (шӧркоддьӧма арталӧмӧн) колӧ лыддьыны зэв бурӧн.
Шатровса союзын, кыдз ми индім нин, эм видз-му ӧтувйӧн уджалан 29 ӧтувтчӧм. Тані скӧт абу ӧтувтӧма. Татшӧм ӧтувттӧм мӧскыс союзас артавсьӧ 290 юр.
Зэв велӧдана лоӧ, ӧтлаавламӧй кӧ удойсӧ да вузалӧм йӧвсьыс доход ӧтувтӧм мӧсъяслысь да ӧтка крестьяна овмӧсъясын видзан мӧсъяскӧд.
| Лысьтас 1927 воын | Вузалӧма йӧв шӧркоддьӧма арталӧм быд мӧскысь да дон | |
| Шӧркоддьӧма арталӧм удой 581 мӧслӧн колхозъясын артавсис .... | 1896 кг-ӧн | 56 ш. 46 ур |
| Шӧркоддьӧма арталӧм удой 290 мӧслӧн торъя овмӧсын .... | 1310 | 10 ш. 27 ур |
Мый висьтавлӧны тайӧ лыдпасъясыс?
Медвойдӧр: колхозъясын удойыс пӧшти 1,5 мындаӧн вылын торъя овмӧсъясын серти; сэсся мӧд-кӧ, доход быд ӧтувтӧм мӧскысь 5,5 мындаӧн унджык воӧ ӧтувттӧм мӧс серти.
Первойтӧ абу гӧгӧрвоана, мыйла ӧтувтӧм мӧскыс кӧ лысьтӧ 1,5 мындаӧн унджык, доходыс сы помысь локтӧ 5,5 мында уна. Йӧлыс кӧ 1,5 мындаӧн унджык, сэки эськӧ и доходлы колӧ лоны 1,5 мындаӧн унджык. Лыдпасъясыс петкӧдлӧны мӧдтор. Мыйла нӧ тадзи артмӧ? Сюрӧсыс со мыйын: сӧмын татшӧм ыджыд овмӧс, кыдз колхоз, вермӧ видзны мӧсъястӧ ёна унджык, мыйта колӧ эськӧ вӧлі колхозлы видзны аслыс (
Ичӧт ӧтка овмӧсъясын йӧв пӧшти ставыс мунӧ семьялы; бокӧ вузавны, нуны кооператива заводӧ 4–5 морт юра, ӧтка мӧска семьялӧн — нинӧм оз коль.
Та вӧсна асланым Союзын ми аддзам, мый мӧскыс 1916 воӧ серти ӧні унджык лысьтӧ, а выйыс вӧчсьӧ этшаджык, дай фабрик-заводса посёлокъясын йӧлыд оз тырмы. Сійӧ жӧ колӧ шуны няньяс урожай йылысь. Му площадь пӧшти ставыс уджавсьӧ, а нянь лишкаяс пӧшти абуӧсь.
Гӧгӧрвоана, мый посни ӧтка крестьяна овмӧс оз вермы вӧчны тӧвара прӧдукт рынокӧ петкӧдӧм могысь, сійӧ ачыс видзӧ — пӧшти ставсӧ сёйӧ. Шатровса колхоз союзын 1927/28 воын арталісны, уна-ӧ йӧв лишка локтӧ быд мӧссянь заводӧ. Тӧдмалісны: уна-ӧ выработайтӧны колхозъяс вузалан йӧв да унаӧ сэтшӧм овмӧсъяс, кӧн мӧсъяс сулалӧны торъя картаясын. Со тайӧ лыдпасъясыс:
1. 9 важ колхозъясын вӧлі 307 мӧс; шӧркоддьӧма арталӧмӧн быд мӧскысь вузалӧма йӧвсӧ 1315 кг-ӧн, 5,8 урӧн кг — ставыс 75 шайт 73 ур дон.
2. 11 выль колхозъясын вӧлі 274 мӧс; шӧркоддьӧма арталӧмӧн быд мӧскысь рынок вылӧ петкӧдӧма вузалан йӧвсӧ сӧмын 327 кг, 5,5 урӧн кг-ысь. Быд мӧскысь 18 шайт дон.
3. Видз-му уджалан 28 тӧвариществоясын, кӧні скӧтыс абу на ӧтувтӧма (быд крестьянинлӧн аслас картаын олӧ), вӧлі 290 мӧс. Тані быд мӧскысь шӧркоддьӧма арталӧмӧн овмӧсысь петіс вузалӧм вылӧ йӧлыс сӧмын 184 кг — 7 шайт да 75 ур дон.
Став тайӧ подсчётъясысь тыдалӧ: кымын ыджыд ӧтувтӧм овмӧс, кымын сэні унджык мӧс, кымын бурджыка уджалӧ колхоз, сымын вылын сійӧ мӧсъяслӧн удойыс дай доходыс. Мӧдарас: ӧтка овмӧсад мӧскыс ӧти, абу сысянь ни деньга, ни йӧв.
Сійӧ жӧ 9 важ колхозъясын шатровса колхозсоюзын 1927 вося октябр 1-я лунсянь 1928 во октябр 1-ӧд лунӧдз колхозса шленъяс продовольствийӧ выйӧ бырис 218 160 кг йӧв, куканьяслы вердӧма 30 085 кг, порсь рӧд вылӧ да баляяслы — 5548 кг да сетӧма вый вӧчан заводӧ 403 875 кг.
Мӧд ногӧн кӧ шуны: быд 100 кг йӧлысь, коді артмӧ Шатровса коллектива картаясын, семьяяс вердӧм вылӧ видзӧма 33 кг, куканьяслы да порсьяслы видзӧма 5,5 кг да 61,5 кг сетӧма вый заводлы. Сідзкӧ джынсьыс уна, 2⁄3 вобыдса лысьтасысь, петкӧдӧма рынок вылӧ. Ӧні гӧгӧрвоана, мый татшӧм овмӧслӧн эм средствояс водзӧ вылӧ паськӧдчыны да бурмыны. Та вӧсна ӧд ми и сулалам коллектива картаяс вӧчӧм дор да колхозъяс лӧсьӧдӧм понда. Коллектива овмӧс нуӧдігӧн, тшӧтш ӧтувъя скӧт видзанінъяс кутысьяслы, воӧ унджык пӧльза — рабочӧйяс вермасны ньӧбны вый дай государство унджык вермас петкӧдны выйсӧ заграничаӧ.
Вӧчам ӧні примера арталӧм: уна-ӧ сувтас вердӧм-удӧм да мӧс дӧзьӧритӧм ӧтка олысь крестьянин овмӧсын да коллектива овмӧсын; кутшӧм доход воӧ мӧскысь, кор сійӧ видзсьӧ крестьянин картаын да коллектива картаын. 1926/27 воын Ленинградса йӧв союз лыддис, мый 1 кг йӧвлӧн себестоимосьтыс контроля тӧвариществоса шленъяслӧн 8,7 ур (быд мӧслысь кӧ вобыдса лысьтӧмсӧ артавны шӧркоддьӧма 2500 кг). Шӧркоддьӧма арталӧм вося дон, кыдзи мынтысьлісны крестьяналы тӧвариществояс, вӧлі 10,8 ур кг-ысь; во чӧжӧн крестьянинлы воис ӧти мӧскысь чистӧй прибыльыс 49 шайт да 72 ур.
Видзӧдлам ӧні, мый дон сувтас 1 кг йӧв вӧчӧм, мӧсъяс кӧ эськӧ видзсисны коллектива картаын (40 инӧ 50 ур), кутшӧм прибыль босьтіс эськӧ крестьянин (вогӧгӧрса лысьтассӧ пуктам артавны 2500 кг)?
40 мӧс вылӧ карта стрӧитӧм сувтас 9000 шайт (тайӧ водзынджык лоӧ петкӧдлӧма). 200 шайт кӧ сулалӧ ӧти мӧс, 40 мӧскыд сувтӧ 8000 шайтӧ. Сы кындзи 520 шайт вылӧ ковмас ньӧбны бидонъяс, пельсаяс, пӧдӧнча, зыр да мукӧд инвентар.
Индам сэсся и мукӧд рӧскодъяс.
1. Вердасъяс:
Турун .... 2175 кг — 66 шайт — ур.
Кыд .... 325 кг 18 шайт — ур.
Жмык .... 200 кг 13 шайт 20 ур.
Корнеплод .... 1500 кг 9 шайт — ур.
Ставыс 1 мӧс вылӧ .... 106 шайт 20 урӧн, 40 мӧс вылӧ 4248 шайт.
2. Рабочӧй вынйӧр:
Картаын заведуйтысьлы .... 25 шайтӧн тӧлысь, воӧн 300 шайт
Тшӧтӧводлы .... 20 шайтӧн тӧлысь, воӧн 240 шайт
4 скӧтнича .... 25 шайтӧн тӧлысь, воӧн 1200 шайт
Рабочӧй да вӧв .... 40 шайтӧн тӧлысь
Контроль ассистентлы мынтысьӧм .... 4 шайтӧн во быд мӧс юрысь 160 шайт
Ставыс 2380 шайт
3. Рӧскод ӧш вылӧ вонас .... 200 шайт.
4. Мӧс бурдӧдӧм кузя рӧскод .... 60 шайт (1 ш. 50 ур мӧс вылӧ).
5. Прӧчентъяс капитал вылӧ (6 % -ӧн во) .... 390 ш.^Ӧтувъя скӧт видзанінӧ крестьяна сувтӧдасны ассьыныс мӧсъяссӧ. Шуам, 5 мортлӧн мӧскыс абу, сэки вит мӧс ньӧбсьӧ 1000 шайтысь. Карта вӧчӧм вылӧ уджӧн сетсьӧ 5000 шайт гӧгӧр, мукӧд сьӧмсӧ участникъяс пуктӧны уджӧн, стрӧйба материал вайӧмӧн да мукӧд ног; сы кындзи инвентарӧн оборудуйтӧм вылӧ видзӧма 520 шайт. Сідз кӧ ковмас мынтыны 6% 6500 шайтысь, ставсӧ 390 шайт./^
6. Ремонт да карта стрӧитан рӧскодъяс вештӧм да инвентар вештӧм (амортизация^Амортизацияӧн шусьӧ стрӧйба либӧ мукӧдтор вӧчӧм вочасӧн вештӧм. Керка кӧ крестьянинлы сувтіс 1000 шайтӧ да олас кӧ сійӧ 20 во, быд во вылӧ рӧскодыс юксьӧ 50 шайтӧн./^) .... 500 шайт.
7. Мӧс страхуйтӧм, 4%-ӧн во .... 320 шайт.
8. Карта стрӧитӧм .... 70 шайт.
9. Мукӧд рӧскодъяс .... 300 шайт.
ставыс — 1840 шайт.
Вобыдса став рӧскодыс 40 мӧскӧс вердӧм-дӧзьӧритӧм да видзӧм вылӧ сувтӧ 8468 шайт.
Кутшӧм нӧ вося приход 40 мӧссянь миян коллектива картаын? Мӧслысь лысьтанлунсӧ тӧдам — 2500 кг; 1926/27 воын 1 кг йӧлыс вӧлі сулалӧ 10,8 ур. Тадзнад йӧв вузалӧмысь чукӧрмӧ 10 800 шайт. Сы кындзи вузавсьӧны 40 кукань, 10 шайтӧн кукань — 400 шайт дон.
Став доходыс сідзнад мӧсъяссянь чукӧрмӧ 11 200 шайт, чистӧй прибыль жӧ 2732 шайт.
Ӧти мӧскысь доходыс коллектива картаса участниклӧн лоӧ 38 шайт да 30 ур — 20 шайтӧн унджык сыысь, мыйта босьтіс ӧтка крестьянин ас картаын мӧссӧ видзигӧн.
1926/27 воӧ Ленинградса обласьтын 1 кг йӧв вӧчӧм дон коллектива картаын сувтіс 8,4 ур, а ӧтка овмӧсъясын 8,7 ур.
Шуам, мый миян индӧм рӧскодъясыс лоӧны унджыкӧсь, мӧскысь жӧ доход воас этшаджык, шуам — 65 шайт. Но ӧд и ӧні мӧскысь воӧ чистӧй прибыль коллектива картаын видзигӧн 15 шайт дорысь унджык.
Гарыштам тані, мый мӧс лысьтанлунсӧ ми босьтам сэтшӧмӧс жӧ, кутшӧм вӧлі 1926/27 воын ӧтка крестьяна овмӧсъясын.
Оз ков вунӧдны, мый шоныд, бура лӧсьӧдӧм картаын, мӧскӧс бура вердігӧн да дӧзьӧритігӧн, лысьтаслуныс пондас пыр содны, сідзнад кӧ, пондас быдмыны тшӧтш и доход.
Йӧла скӧт видзан гырысь овмӧсыд посньыд ӧтка овмӧс дорысь выгӧдааджык
Быд крестьянин торйӧн оз вермы лӧсьӧдны уна мӧс. Сы вылӧ оз тырмы сылӧн сьӧмыс, дай уна мӧстӧ видзигӧн быть ковмас медавны скӧтӧс дӧзьӧритысьӧс. Татшӧм овмӧсыд лоӧ помещик овмӧс нога, капитализм дырся нога овмӧсӧн. Татшӧм овмӧсын прибыль босьтӧны не найӧ, кодъяс уджалӧны, а босьтӧ сійӧ, коді сӧмын удж вылӧ медалӧ батракъясӧс. Прибыльсӧ босьтӧ сӧмын ӧтнас кӧзяин.
Татшӧм овмӧсъяслы быдмыны сӧвет власьт некор оз понды отсавны. Сӧвет власьт зільӧ, медым паськӧдчис не кулакъяслӧн овмӧс, а став гӧль да шӧркоддьӧма олысь крестьяналӧн.
Сӧвет власьт зільӧ сэтчӧ, медым эз вӧв ни ӧти бедняк, коді эськӧ пессис аслас ичӧтик гӧля овмӧсын, коді эськӧ босьтіс зэв ичӧт урожай да коді эськӧ муніс кулаклы копрасьны.
Медым сетны возможносьт беднякъяслы да середнякъяслы бурмӧдны овмӧснысӧ, сӧвет власьт лӧсьӧдалӧ колхозъяс, колхозъяслы сеталӧ машинаяс, сетӧ специалистъясӧс, кодъяс отсалӧны крестьяналы овмӧснысӧ нуӧдны наука серти.
Колӧ сідзи лӧсьӧдны миянлысь олӧм, мед эськӧ ӧтпырйӧн содіс став крестьяна массалӧн благосостоянньӧыс. «Бурджык, — шуліс Ленин, — лэптыны став крестьяналысь олӧмнысӧ вершӧк вылӧ, а не кымынкӧ ӧтка крестьяналысь овмӧснысӧ аршын вылӧ».
Унджык крестьяналы скӧт видзӧм бурмӧдан да овмӧссӧ дзоньнас бурмӧдан медвеськыд туйӧн лоӧ — общественнӧй гырысь картаяс стрӧиталӧм.
Крестьяна пондӧны нин тайӧторсӧ гӧгӧрвоны, 1929 вося юль 1-ӧд лун кежлӧ вӧчӧм подсчётъяс серти сӧмын Сибырын вӧчӧма 106 татшӧм картаыс.
Татшӧм йӧла скӧт видзан тӧвариществоясас (коллектива картаясын) ӧтувтчӧма вӧлі 3178 мӧска 1468 шлен.
Быд сиктын крестьяна вермасны ӧтувтчыны тӧварищество карта вӧчӧм вылӧ да сувтӧдны сэтчӧ ассьыныс мӧсъяссӧ.
Сійӧ районъясын, кӧні йӧвсӧ позьӧ сливкиӧ вӧчӧмӧн вузавлыны, либӧ эмӧсь кӧ вый да рысь вӧчан заводъяс, йӧла овмӧс медуна сетӧ доход.
Сӧмын колӧ бура да кужӧмӧн организуйтны тайӧ йӧла овмӧссӧ. Уна скӧт юр вылӧ колӧ стрӧитны ӧтувъя скӧт видзанінъястӧ.
«Муравьи» нима выселкаын коллектива скӧт видзанін
1922 воын Углов сиктын, Подгощи районысь, Новгородса округысь, 18 овмӧса гӧль котыр торйӧдчисны да организуйтісны «Муравьи» нима выселок. Сэсянь коли сӧмын на 7 во, но тайӧ дженьыд каднас найӧ лӧсьӧдісны выль овмӧснысӧ, ёна ылӧ панйисны сиктсӧ, кытысь найӧ торйӧдчисны: му угоддьӧяс канаваалӧма; лӧсьӧдӧма сизим переменаӧн му вӧдитӧм (семиполльӧ); арся гӧрӧм практикуйтӧны, му уджавсьӧ, куйӧдавсьӧ тӧдчымӧн бурджыка сиктса суседъяс серти; кӧдзӧны сӧмын сортӧвӧй кӧйдысъясӧн. Крестьяна юӧръяс серти, тавося няньтӧм воын гектарысь воис: зӧр — 18,5 центнер, бобӧнянь — 6 тоннасянь 13 тоннаӧдз.
Выселки вылӧ петӧм грездын ставныс пырӧмны шленъясӧн потребительскӧй кооперацияӧ, кредит тӧвариществоӧ, заимопомощи комитетӧ да лӧсьӧдӧны машиннӧй тӧварищество.
Тайӧ грездын лӧсьӧдӧма обществоа предприяттьӧяс: вый вӧчан завод, мельнича да электростанция, уличаяс, керкаяс югдӧдӧны электричествоӧн.
Найӧ грездын эм 108 едок, уджалысьыс 57-нӧсь. Муныс 130,9 гектар, видз — 38,5 гектар, усадьба — 30,8 гектар, туйтӧм му — 77 гектар.
Сы кындзи мӧда-мӧдлы отсасян комитетлӧн эм 22 гектар гӧрӧм му, кодӧс кӧсйӧны видзны карта места вылӧ.
«Муравьи» выселкаын 36-мӧс, 20-вӧв, посньыд скӧт (ыж да кукань) — 33 юр.
Изтӧм нянь (зерно) налӧн вузавмӧн оз овлы. Доходныс локтӧ скӧт помысь (2000 шайт гӧгӧр), сэсся бобӧнянь вузалӧмысь (лишкаыс таво кежӧ эм 100 тонна гӧгӧр, меставывса дон серти сувтӧ 5000 ш.). Колӧ шуны, мый оз быд во уна деньга лок вердас вузалӧмысь; овлывлӧ сідз, мый бобӧнянь вузавсьӧ зэв донтӧг). Асланыс овмӧсаныс «муравьёвцы» медосновнӧйӧн лыддьӧны йӧла скӧт видзан юкӧд.^кӧт видзан овмӧслы оз ков бобӧняньӧн вузасьны. Выгӧднӧджык бобӧняньсӧ вердны аслас скӧтлы да вузавлыны скӧт видзӧмысь босьтӧм прӧдуктаяс./^
Видз-муса мукӧд овмӧс юкӧдсӧ колӧ приспособитны йӧла скӧт видзӧм ёнмӧдӧм да бурмӧдӧм вылӧ.
1929 воын гожӧмнас муравьёвечьяс кутчысисны стрӧитны коллектива карта. Сы могысь ӧтувтчисны 18 овмӧс, на пиысь: мӧстӧм 2 овмӧс, 6 — ӧтка мӧска овмӧсъяс, 7 — кык мӧска, 3 — куим мӧска. Ставныс ӧтка вӧлаӧсь.
Карта организуйтӧма вердас площадь арталӧм серти. Овмӧс вылӧ пай ыджда лӧсьӧдсьӧ трудоспособнӧй лыд серти да овмӧсъясын му пай ыджда серти. Пай лӧсьӧдӧма 200 шайт (ӧти мӧс дон); вступительнӧй взнос 20 шайт быд шленлысь. Овмӧсын кӧ эм куим му пай да уджавны вермысь кык шлен да тайӧ кык шленыс кӧ вермасны асьныс уджавны куим пай, сэки овмӧсын юралысь (домохозяин) пуктӧ куим пай, сы серти жӧ и пыран взноссӧ. Кутшӧм овмӧсын эм уджавны вермысь вит шлен да куим му пай, сэтшӧмыс сетӧ куим пай деньгаӧн, а пыран взноссӧ — став шленсьыс, мед эськӧ ставыс вермисны пӧльзуйтчыны решайтан гӧлӧс праваӧн да вермисны лоны уджалысьясӧн ӧтувтӧм му площадь вылын. Кор му площадьыс ставнас лоӧ ӧтувтӧма, сэки ставныс лоӧны тыр праваа пайщикъясӧн.
Кымын уна му пай лыд воӧ крестьяна овмӧс вылӧ, сымын ыджыд сылӧн удж — участьӧ коллектива овмӧсын.
Пай лыд серти крестьянин овмӧслӧн лоӧ участвуйтны ас уджӧн ӧтувъя скӧт видзанінын.
Раскладка серти шуӧм срокӧ шленлы сёрнитчӧм дон серти колӧ вайны колана лыда бур качествоа чорыд да вына вердас.
Доход юклӧм кооператива овмӧсын вӧчсьӧ не пай лыд серти овмӧссянь, а збыль уджӧн участвуйтӧм серти.
Шуам, овмӧслӧн 3 пай, вердас вайӧма тырмымӧн, удж вӧчӧма сӧмын 2 пай вылӧ, уджалӧмсьыс сійӧ босьтіс кыдз основнӧй, сідзи жӧ и содтӧд дон, а прибыльысь юкӧнсӧ 2 пай вылӧ.
Коллектива вердас перйӧм лӧсьӧдӧма мӧда-мӧдлы отсасян комитетысь сетӧм 22 гектар вылын, мукӧд вердасъяссӧ шленъяс ваялӧны асланыс ӧтка овмӧсъясысь. Тӧварищество зільӧ ӧтувтны сэтшӧм площадь му, кор позьӧ нин чорыд да вына вердасъясӧн ӧтувъя картаӧ сувтӧдӧм скӧтсӧ тырмымӧн вердны. Карта вӧчӧма 80 гырысь, сюра скӧтлы да 30 посньыд скӧт юрлы. Стрӧйбаыс — кирпичысь, эм водопровод да электричествоа би. Арталана рӧскодъяс: 40 000 шайт. Сы пиысь: крестьяна асланыс уджӧн, скӧтӧн да деньгаӧн (паевӧйяс) арталӧны пуктыны 15 090 шайт. Крестьяналӧн 36 юр лыда скӧт стаданыс дзоньнас ӧтувтчӧ. Ӧтувтан скӧтыс донъяссьӧ комиссияӧн да пасйыссьӧ шленъяслы пай уджйӧз мынтӧм пыдди.
Ӧтувтӧм скӧт оз нин ло воддза кӧзяиныслӧн; тӧвариществоыс скӧтӧн распоряжайтчӧ ас колӧм сертиыс. Шленскӧй пайӧн лыддьысьӧ сӧмын деньга сумма. Карта вӧчигад ӧд лоӧны гырысь рӧскодъяс да вермас лоны сьӧмысь дзескавлӧм. Сы вӧсна мукӧд шленъяс повзьӧны. Тайӧ омӧльтор, кор шленъяс бӧр кутасны петавны — аслыныс омӧль вӧчӧны дай тшӧтш и кольччысьяслы. Та понда вӧчӧма решенньӧ, мый серти шленъяс дас во чӧж оз вермыны бӧр босьтны пайнысӧ да содтӧда быть пуктан вкладъяс. Дас во чӧжӧн артавсьӧ бергӧдны основнӧй став рӧскодъяссӧ, а ӧтувъя картасӧ лыддьыны юклытӧмӧн.
Удждон мынтӧм овлӧ уна сикас. Медъёнасӧ лоӧ видзӧдлӧма сдельщина вылӧ, ӧтрадъяса удж вылӧ, сетӧм обязанносьтъяс вӧчӧмысь да бура удж вӧчӧмысь содтӧда дон мынтӧм.
КУТШӦМ КАРТА КОЛӦ СТРӦИТНЫ
Кӧсъянныд кӧ стрӧитны коллектива карта, медвойдӧр колӧ артавны: кымын скӧт юр вылӧ сійӧс стрӧитӧны, кутшӧм материалысь, да кыдзи меститавны ляснияс, юктасян дозъяс да с. в.
Колӧ водзвыв тӧдны, кутшӧм план серти колӧ стрӧитны карта. Карта ыджда медвойдӧр артавсьӧ участок лыд серти, кодъяс кӧсйӧны ассьыныс мӧсъяссӧ сувтӧдны ӧтувъя картаӧ. Оз позь стрӧитны карта 100 юр вылӧ, а сиктын, шуам, сӧмын 80 овмӧс, да найӧ эськӧ кӧсйӧны мӧс лыдсӧ регыдӧн содтыны. Стрӧитӧм карта, кодлӧн джынйыс либӧ коймӧд юкӧныс лоӧ тыртӧм, дерт кутас пустуйтны да убыткаысь ӧтдор нинӧм оз сет
Сёрнитчисны кӧ вӧчны коллектива картасӧ 70 мӧска 60 шлен, то юавсьӧ, кыдз налы выгӧднӧ стрӧитны: куим карта, быд карта 25 мӧс вылӧ, либӧ кык карта 35–40 мӧслы. Гашкӧ бурджык вӧчны ӧти ыджыд карта став мӧсъяслы? Бура кӧ мӧвпыштан та йылысь, видзтан уна сьӧм. Ӧшыбка вӧчан — стрӧйбаыд донӧнджык сувтас.
1928 воын арнас Мӧскуаса земельнӧй управленньӧ бердын уджаліс кооператива да коллектива картаяс лӧсьӧдлӧм кузя специальнӧй комиссия. Мӧскуаса молочно-кооперативнӧй крестьяна союз сылы вайӧдліс со кутшӧм примера арталӧм, коді петкӧдлӧ, мый кымын уна мӧс олӧ картаын, сымын этша рӧскод воӧ 1 мӧс вылӧ.
Шайтъясын арталӧм рӧскодъяс ӧти мӧс вылӧ, ӧтувъя картаын кӧ сійӧ сулалӧ
(Видзӧд 24 лист бокысь таблица).
| 10 мӧс. (шайт ур.) | 20 мӧс. (шайт ур.) | 40 мӧс. (шайт ур.) | 60 мӧс. (шайт ур.) | 400 мӧс. (шайт ур.) | |
| 1. Скӧтӧс дӧзьӧритӧм могысь рабочӧй вынйӧр видзӧм вылӧ рӧскодъяс .... | 146.30 | 91.00 | 77.90 | 70.30 | 66.30 |
| 2. Карта стрӧитӧм вылӧ рӧскодъяс .... | 27.78 | 24.08 | 22.23 | 21.43 | 21.11 |
| 3. Ӧшкӧс видзӧм вылӧ рӧскодъяс .... | 44.88 | 7.44 | 3.72 | 2.48 | 1.49 |
| 4. Вердӧм вылӧ рӧскодъяс .... | 140.00 | 140.00 | 140.00 | 140.00 | 140.00 |
| 5. Инвентар, страховка контроль, скӧт бурмӧдӧм кузя да мукӧд рӧскод .... | 8.70 | 7.90 | 7.50 | 7.10 | 7.20 |
| 6. Куканьясӧс да нетельясӧс вердӧм кузя рӧскодъяс .... | 15.00 | 15.00 | 15.00 | 15.00 | 15.00 |
Карта стрӧитан рӧскодӧ пырӧны, вося рӧскодъяс амортизация кузя, страхуйтӧм кузя, дзоньталӧм кузя да капитал вылӧ прӧчентъяс.
40 юр вылӧ стрӧитӧм карта дон шуам сувтӧ 96000 шайт дон, ӧти мӧс вылӧ воӧ 240 шайт. ^Капитальносьт серти шӧркоддьӧм бур карта ми лыддям кирпич сюръяяс вылын вӧчӧм./^
Тадз стрӧитӧм картаӧн пӧльзуйтчигӧн во чӧжӧн мӧс вылӧ индӧм рӧскодъяс усьӧны карта страхуйтӧм амортизация да прӧчентъяс мынтӧм вылӧ 23 шайт да 23 ур.
Арталӧмъясысь тыдалӧ, мый кымын ыджыд карта, сымын этшаджык рӧскод рабочӧй вын видзӧм вылӧ, ӧш видзӧм вылӧ да сымын донтӧгджыка сувтӧ карта стрӧитӧмыс. Карта стрӧитӧм дон, Мӧскуаса округ условйӧясын арталӧмъяс серти, 10 юр вылӧ — 3000 шайт, 20 юр вылӧ — 5200 шайт, 60 юр вылӧ — 14 000 шайт да 100 юр вылӧ — 22 800 шайт. Тайӧ сулалан доныс шӧркоддьӧм капитальнӧй стрӧйбаяслӧн.
Та вӧсна оз ков стрӧитны коллектива картаяс 20 мӧслы дорысь ичӧтджыкъясӧс. Унджыкъяссӧ картаяс стрӧитӧны 40–50 юр вылӧ либӧ ещӧ на унджык вылӧ.
Сы вӧсна тані ми индам став уджсӧ да арталӧмъяссӧ татшӧм карта стрӧитӧм кузя.
Сӧмын ӧд оз век удайтчывлы котыртны уна овмӧс татшӧм ыджыд карта вӧчӧм вылӧ: сы кындзи сэсся овлывлӧны 20 мӧс лыда посньыдик грездъяс. Уджсӧ ӧддзӧдӧм могысь позьӧ стрӧитны неыджыд коллектива карта, шуам 20 мӧс вылӧ. Бур удж, кӧть эськӧ абу ыджыд, колӧ ӧдйӧджык панны да веськыда сійӧс нуӧдны. Сёрӧнджык кокньыдджык нин лоӧ лӧсьӧдны 40 юр вылӧ либӧ ещӧ унджык вылӧ ӧтувъя ыджыд карта.
Дженьыда индам, кыдзи стрӧитны коллектива карта 20 юр вылӧ. Татшӧм плансӧ лӧсьӧдӧма маслоцентр (Мӧскуа, Лубянскӧй проезд, №19, Маслоцентр). Кодкӧ кӧ мӧвпыштас стрӧитны татшӧм карта, арталӧмъясла сметаясла да мукӧд индӧдъяс кузя позьӧ шыӧдчыны маслоцентрас.
20 мӧс вылӧ картаыс вӧчсьӧ пуысь. Плансьыс тыдалӧ (видзӧд 5-ӧд серпас), мый скӧт сулалӧ кык радӧн, юръяснас стенлань, шӧрас куйӧд лэччанін да вердас ваялан проход.
Вердас ваялан проходлӧн пасьта .... 0,88 метр.
Датскӧй ногса вердас пу дозлӧн .... 1,08 метр.
Стойлалӧн кузьта .... 1,86 метр.
Куйӧд лэччанін канавалӧн кузьта .... 0,35 метр.
Стойлаяслӧн (мӧс месталӧн) кузьта .... 1,10 метр.
Датскӧй кормушка бердӧ привязь вӧчӧм петкӧдлӧма 6-ӧд серпас вылын. Та йылысь унджык гижӧма водзын.
План серти чардакын колӧ турун видзны. Чардакӧ турун позьӧ шыблавны ки помысь либӧ кыдзкӧ мӧд ног. Мед эськӧ позис чардаксяньыс сёӧдчыны, картаӧ (скӧт оланінӧ) вӧчӧны турун лэдзанінъяс. Тадзнад картаыд озджык бусӧссьы. Турун лэдзанінъяссӧ стойлаясысь торйӧдлӧны кокньыдик раздвижнӧй ӧдзӧсъясӧн. Ёна кӧдзыд дырйи турун лэдзанінъяссӧ колӧ турунӧн тыртны, мед картаыс эз ыркав. Шоныд дырйи турун лэдзанінъяссӧ позьӧ используйтны оланінъясысь сынӧд весалӧм могысь (содтӧда вентиляция)
Стойлалӧн пытшкӧс судтаыс вӧчсьӧ 2,8 метр, 1 мӧс юр вылӧ воӧ 17,6 кубометра олан площадь (20 мӧс видзигӧн). Татшӧм ыджда дырйи скӧт оланінын пыр лоӧ шоныд.
Сынӧд весалан трубаяслӧн эмӧсь пӧтӧлӧк бердын юшкаяс. Сэсся джодж бердын эм куйӧд канаваяс тӧлӧданін (видзӧд 7-ӧд серпас). Сӧстӧм сынӧдыс локтӧ пу трубаясті, кодъясӧс сувтӧдалӧма стойла оланін пельӧсъясӧ. Труба юшкаяс восьтӧмӧн и тӧлӧдчӧ карта пытшкӧсыс. Гожӧмын сынӧд вежлалӧмсӧ позьӧ ӧддзӧдны ӧшиньяс восьталӧмӧн; кыдз колӧ ӧшиньяссӧ вӧчавны, петкӧдлӧма водзын (видзӧд 16-ӧд серпас).
Карта план вылын (видзӧд 4-ӧд серпас) петкӧдлӧма кукань видзанін лӧсьӧдӧм, вына кӧрым лӧсьӧданін, ӧш оланін, 2 мӧслы лунъя оланін да йӧв босьтанін.
План масштаб босьтӧма со кутшӧмӧс (план вылын ӧти сантиметр натураын петкӧдлӧ 2 метр): карта пасьта 9,3 метр, кузьтаыс 19,5 метр.
Кукань оланін торйӧдсьӧ пу решеткаӧн. Джудждаыс мед вӧлі 1 метр гӧгӧр (чертежыс петкӧдлӧма водзын). Йӧв босьтанін колӧ вӧчны тупкӧсӧн, мед йӧв оз няйтсьы да верданінысь торйӧдны пӧвъя заборӧн, кодӧс пытшсяньыс колӧ картонавны, вурысъяссӧ клеитны, картонсӧ эжны клеитӧм фанераӧн либӧ стружитӧм шпинтовӧй фанераӧн (кызтаыс 1,25 сантиметр).
Ӧш оланін вӧчӧны кык ӧдзӧсӧн, мед кокньыдджык вӧлі ӧшкӧс йӧртны да петкӧдны стойлаысь.
Стойлаӧ вӧчсьӧ ӧти ӧдзӧс (карта планын пасйӧма 2 ӧдзӧс вӧчны). Ӧдзӧс выліладорас вӧчӧма ӧшинь, мед картаыс вӧлі югыд. Ӧшинь писькӧдӧны пасьта да джуджданас 1 метрӧн. Унджыкысь писькӧдӧны нюжмӧсаджык ӧшиньяс.
Карта стенъясыс пуысь, 18–20 см кызта керъясыс, кирпич либӧ из сюръяяс вылын. Пӧтӧлӧк да джодж вӧчӧны пӧвйысь либӧ кыз гӧрбыльысь.
Вердас да куйӧд проходъясын джоджсӧ бурджык вӧчны пескысь. Сы могысь мусӧ колӧ шыльӧдны да 15 см судта лыа слӧй вольсавны.
Тайӧ слӧй вылас веськыда (вертикальнӧя) сувтӧдны песъяс, топыда мӧда-мӧд бердас сибӧдны, мед зумыда сулалісны, эз дзӧрны. Пес помъяссӧ колӧ пӧсь сирӧн сиравны, пес костъяссӧ гырысь лыаӧн тыртны.
Пес плакаяссӧ босьтӧны шӧрпӧлӧс кузьтаясӧс либӧ кык пельӧ орӧдӧмъясӧс. Лист бокын индӧм арталӧмъяс эскӧдӧны, мый бурджык лоӧ стрӧитны ыджыд карта (медэтша пыдди 40 мӧс вылӧ). Картаыс кымын ыджыдджык, сымын ӧти скӧт юр вылӧ стрӧйбаыс донтӧгджык сувтӧ да этшаджык видзсьӧ сьӧмыс рабочӧй ки кутӧм вылӧ.
Шӧркоддьӧм ыдждаа карталысь — 40 юр вылӧ да 15 том скӧт вылӧ — стрӧйба план видзӧд 8-ӧд да 9-ӧд серпасъяс.
Медвойдӧр колӧ тӧдны, кодарланьӧ банӧн стрӧитны картасӧ. Унджыкысьсӧ картаяссӧ вӧчӧны кузьтаногнас лунланьӧ банӧн, сэки ӧти стеныс (ортса кузьтаногыс) видзӧдӧ асыв вылӧ, сэтчӧ 11 часӧдз асылын инмӧ шонді. Мӧдарлабокыс видзӧдӧ рытыввылӧ да шонді югдӧдӧ рытын 2 чассянь, лун шӧр кадын, 11 чассянь 2 часӧдз, медшоныд югӧръясыс картаӧ оз веськавны. Тадзик позьӧ карта стрӧитны лунвылын, кӧні уна шонді югӧр.
Миян Союзса шӧр да войвыв юкӧнъясын картаяс колӧ стрӧитны кузьта ортсыладорнас лунвывлань. Лунладор стенас ӧшиньяссӧ писькӧдны колӧ гырысьджыка войвывладорса ӧшинь серти. Татшӧм ногӧн карта сулалігӧн сэтчӧ пондас веськавны луншӧркадся уна шонді югӧр.
Коллектива карта стрӧитны индӧм планыс лӧсьӧдӧма Мӧскуаса крестьянскӧй союзӧн (1928 вося ноябр тӧлысьӧ планыс вӧлі петкӧдӧма Мӧскуаса Областнӧй дом крестьянинаын выставка вылӧ). Пытшкӧс оборудуйтӧмыс вӧчсьӧ маслоцентр индӧдъяс серти. Карта арталӧма 40 мӧс вылӧ да 15 том скӧт вылӧ, сы бердын эм йӧв босьтанін да вердас лӧсьӧданін. Карта кузьта — 25,6 метр, пасьта — 7,8 метр, кукань видзанін кузьтанас 8,5 метр, пасьтанас 5 метр. Тайӧ лыдпасъяснад колӧ муртавны карта пышкӧс. Ортсысяньыс картаыс неуна ыджыдджык.
Стойлалӧн пытшкӧс судта вӧчсьӧ 2,5–3 метр. Стрӧйба материал татшӧм карталы боссьӧ пу. Пельӧсъяссӧ позьӧ не сувтӧдавны кирпич сюръяяс, а керъяссӧ лапитӧмӧн тшупны либӧ пельӧс вӧчны сідз, кыдз унджыкысьсӧ крестьяна керканысӧ тшупӧны — гӧгрӧсӧн. Джодж медбур вӧчны асфальтысь либӧ бетонысь, 2 см-а слӧйӧн; позьӧ и кирпич вольсавны 0,2 метра кызта слӧй вылӧ тэчӧмӧн. Кузяногнас кирпич пуктысьӧ стойла пӧлӧн. Татшӧм джоджсӧ ёна колӧ вӧчны куйӧд проходын, куйӧд канаваын да мӧс кокув дінті — метр нёльӧд юкӧн, канава бердтіыс. Мӧс сулаланінӧ стойлаын да вердас дозйӧдз позьӧ вӧчны пуысь. Пу джоджыд шоныд; татшӧм ногӧн вӧчигӧн вель ён, пу вылас кудзыс оз веськав да; куйӧдыс веськалӧ сыладорӧ, кӧні джоджыс бетонысь, асфальтысь либӧ кирпичысь вӧчӧма.
Вевт вылӧ позьӧ пуктыны гонт, тьӧс, кӧрт либӧ дранеч.
Карта пытшкӧс оборудуйтӧм. Скӧт инассьӧ кык радӧн, юръяснас стенлань. Куйӧд проходыс ӧти — карта шӧрын. Вердас туй позьӧ вӧчны, позьӧ и не вӧчны; сійӧ сэсянь петӧ: мый гырсяӧн вӧчам стойлаяс, проходъяс да кормушкаяс.
Петкӧдлам кык сикас вӧчӧм.
Медводдзаыс — вердас проходтӧм. Кормушкалӧн выліыс пасьтаыс 100 см, пыдӧслӧн пасьтаыс 50 см, стойла кузьта 160 см, куйӧд жӧлӧб 45 см, куйӧд проход 160 см. Вомӧн орӧдӧм (
Серпас вылын петкӧдлӧма карталӧн шуйгала джынйыс. Вӧчӧм сертиыс веськыд джынйыс дзик жӧ татшӧм. Кормушкалӧн вылі дорыс (мӧс вом весьтын) 25 см, мӧдар дорыслӧн джудждаыс 60 см гӧгӧр.
Мӧдӧд — вердас прохода карта вӧчӧм. Кормушка да куйӧд канава вӧчсьӧны сідзи, кыдзи индӧма 10-ӧд серпас вылын, сӧмын посниджыка. Тані позьӧ карта паськӧдтӧг стенъяс бердын вӧчны 70 см пасьта вердан проход. Кормушка вӧчсьӧ 70 см пасьта жӧ. Стойлалӧн кузьтаыс 1,5 метр, куйӧд жӧлӧблӧн — 36 см, куйӧд проходлӧн пасьтаыс 140 см. Индӧм сикас кормушкаяссӧ позьӧ вӧчны сӧмын бетонысь, кирпич джодж вылын.
Джоджъяссӧ кӧ пуысь вӧчӧма либӧ донтӧм ради кормушкаяссӧ шуӧма вӧчны пуысь, сэки найӧс колӧ вӧчны 11-ӧд серпас серти. Кормушка вӧчсьӧ сы ыджда жӧ, кыдзи и бетонысь, мӧслы паныда дорыс 25–30 см судта, а мӧдарыс 60 см.
Пу кормушка вӧчанногсӧ петкӧдлӧма 12-ӧд серпас вылын. Тан жӧ тыдалӧ привязь вӧчӧм, мый йылысь кузясӧ висьтавсьӧ водзын на. Мӧс привязь вӧчӧм да домалан ногыс зависитӧ кормушка вӧчӧмысь да стойла кузьтаысь.
Мед эськӧ скӧтӧс видзны сӧстӧмджыка, бӧръя кадын вӧчавсьӧны (кыдзи миян коллектива картаын) дженьыд стойлаяс, мӧс туша серти. Тадзикнад мӧскыд сӧстӧма сулалӧ, куйӧдыс гылалӧ стойла саяс да. Привязьсӧ тані колӧ вӧчны сідзи, мед мӧс эз вермы водзлань муныштны (сэки куйӧдыс веськалӧ стойла джоджӧ), мед эз вермы куйӧд канавалань бӧрыньтчыны. Дженьыд стойлаяслысь судзсьытӧмтор вылӧ моз индӧны, мый сэки скӧт пӧ оз вермы вӧрны. Наблюдайтӧм петкӧдлӧ, мый скӧтсӧ дзескӧдӧм зависитӧ сэтысь, кутшӧм ногӧн скӧтӧс домалӧма.
Стойла нюжӧдӧм колӧ джуджыд кормушка дырйи, кор скӧтлы водігас колӧ кормушкасяньыс бӧрыньтчыны. Ляпкыд кормушкаяс дырйи (кутшӧмӧс велӧдӧма тані лӧсьӧдавны) мӧскыд водігас оз бӧрыньтчы, вермӧ лӧня, асьсӧ сьӧктӧдтӧг, юрсӧ да голясӧ кутны вердан доз весьтын.
Сідзкӧ стойла кузьта вештыссьӧ вердан доз вылӧ, сійӧн лоӧ экономия карта ыдждаын.
Скӧтыдлы привязь лӧсьӧдӧм — зэв тӧдчанатор. Привязь колӧ лоны сэтшӧм, мед скӧтыд тӧрис вӧрны, эз дзескӧд сійӧс да мед эськӧ кутіс сійӧс индӧминын.
Ӧні заграничаын та могысь унаӧн вӧчавлӧны сийӧсъяс (видзӧд 12-ӧд серпас). Сийӧссӧ вӧчӧны 4–5 см кызта кӧрт трубкаясысь. Помъяснас сийӧсыс йитсьӧ вылысса да улысса рамаӧ. Ӧти сийӧс помсӧ позьӧ вылітіыс восьтыны да калькӧдны (эм уліса шарнир).
Сийӧсыс мӧслысь голясӧ оз личкы, сетӧ скӧтлы бура водны, сӧмын вӧрӧшитчынысӧ оз тырмымӧнъя лэдз.
Медбур домасӧн позьӧ лыддьыны чепъяс (видзӧд 13-ӧд серпас). Вӧчны найӧс абу сьӧкыд. Татшӧм ногӧн домавлӧмнад скӧтыд оз вермы кежны бокӧ, но вермӧ вӧльнӧя сувтны да водны. Чеп — 170 см гӧгӧр кузьта, улысянь да вылісянь крукъясӧн йитчӧ рамаясӧ. Тайӧ чеп кузьта вылас дзик вӧльнӧя ветлӧны кык кытш, кодъясӧс ӧтлаалӧны мегырӧн либӧ тасмаӧн (видзӧд 13-ӧд серпас). Чеп (ӧтарсяньыс) да тасма либӧ мегыр (либӧ чеп жӧ) кольчаяс вылын (мӧдарсяньыс), кокньыда кутӧны скӧт голя. Чепыс вылысса помнас йитӧма рамаӧ да сы вӧсна оз личкы скӧт голя.
Вӧчӧны татшӧм сийӧсъяссӧ тшӧтш ӧтар-мӧдарӧ крепитӧм чепъясӧн, кодъяс скӧт чеччигӧн да водігӧн кӧрт стойка кузя голсьӧны (видзӧд 14-ӧд серпас). Сэсся вӧчӧма кӧ датскӧй кормушка, домалан ногыс индӧма 6-ӧд серпас вылын.
Юктасянін. Медпрӧстӧй (кӧть эськӧ и ноксяна юкталан ног), кор ваыс быд скӧтлы новлысьӧ ведраясӧн. Татшӧм важ ног юктасьӧмысь колӧ эновтчыны нин. Карта йирк бердӧ уналаын вӧчӧны бак, кытчӧ ваыс насосӧн лэптысьӧ. Баксяньыс карта пӧперӧг ногыс нуӧдсьӧ ва нуысь труба, кодлӧн эм кык вож кормӧвӧй пызан дорса жӧлӧбъясӧ. Кор колӧ скӧтсӧ юктавны, бакысь васӧ лэдзӧны жӧлӧбъясӧ. Тайӧ жӧ труба сетӧ васӧ сёян лӧсьӧдан бакӧ дай куканьясӧс юкталанінӧ.
Юктасянін лӧсьӧдӧмыд ёна колантор мӧсъяслысь лысьтанлун содтӧмын. Америкаын йӧв фермаясын опытъяс петкӧдлісны, мый мӧс, кодӧс юкталӧны луннас ӧтчыд либӧ юкталӧны пыр ӧти кадъясӧ, васӧ юӧ этшаджык ас колӧм серти юысь мӧс серти.
Бара жӧ сэсся тӧдмалӧма, мый сійӧ мӧсъяс, кодъяс юӧны васӧ пӧттӧдз кор аслыныс колӧ, йӧвсӧ сетӧны унджык сійӧ мӧсъяс серти, кодъясӧс юкталӧны сӧмын индӧм кадъясӧ.
Та вӧсна бурджык картаясын вӧчалӧны автоматическӧй поилкаяс. Сэтшӧм поилкаяслӧн модельыс петкӧдлӧма 15-ӧд серпас вылын, кӧні петкӧдлӧма тшӧтш чертежъяс.
Кык дозйӧ кӧ кисьтам ва да ӧтарас кӧ ва визьыс вылынджык мӧдарсьыс да тайӧ дозъяссӧ кӧ трубаӧн ӧтлаалӧм, сэки кыкнан дозъяс ваыс чепӧсъяс лоны ӧтвесьтын. Сійӧ дозсьыс, кӧні ва визьыс вылынджык, ва киссьӧ сійӧ дозйӧ, кӧні ва визьыс улынджык. Тайӧн пӧльзуйтчӧмӧн профессор А. Н. Кугушев вӧчис со кутшӧм поилка.
Кыдз петкӧдлӧма серпас вылын, поилкаясын ваыс абу ӧтвесьтын ва разӧдысь бакынкӧд (тайӧ бакыс серпас вылас пасйӧма «А» шыпасӧн). Бакас ваыс вылынджык поилкаясын серти. Юкталан дозъясысь ваыс оз киссьы сы вӧсна, дозъясас вӧчӧма воздушнӧй колпачок, коді сообщайтчӧ юкталан дозкӧд.
Распределитан бак «А»-ысь ваыс мунӧ труба кузьта «О». Тайӧ трубаыс пӧшти кайӧ «С» колпак йылӧдз. Сынӧд топалӧм вӧсна «С» колпакысь ваыс улынджык поилкаын дорысь. Тадзнад артмӧ куим ва весьтас: ва разӧдан бакын медвылын, сыысь ылынджык поилкаын, медулын — «С» колпакын. Кор скӧт юас васӧ поилкаысь, «С» колпакысь ваыс сынӧд личкӧм вӧсна чепӧсйӧ поилкаӧ. Тайӧ кадӧ жӧ слабмӧ сынӧд личкӧмыс «С» колпакын, сэки и ваыд «О» трубкаысь киссьӧ увлань.
Тадзикӧн юктасьӧмсӧ вӧчӧм вӧсна ваыс ӧти юктасян дозйысь мӧдас веськавны оз нин вермы.
Ва разӧдысь бакыс «А» бара жӧ йитӧма ыджыд баккӧд (серпас вылын абу петкӧдлӧма), коді эм картаын, унджыкысьсӧ йирк бердын жӧ.
Тайӧ бакыс сэсся йитӧма ва нуан трубкаӧн. Ыджыд бакын да ичӧт бакын А эмӧсь шаровиднӧй клапанъяс. Тайӧ клапанъяс вӧснаыс бакъясыс пыр олӧны тыраӧсь да ваыс олӧ ӧтвесьтын.
Поилка вылӧ босьтӧма патент. Вӧчны сійӧс зэв кокньыд. Тані абу некутшӧм пружина ни, клапанъяс ни. Жугавныс тані нинӧмлы. Тайӧ юктасян дозъяссӧ чугунысь кисьтӧны да вӧчӧны Нижегородса техникум мастерскӧйясын. Доныс татшӧм юктасянлӧн 15 шайт (20 юктасян доз вылӧ заказ дырйи). Водзӧ кӧ лоӧ уна заказ, да лӧсьӧдасны кӧ заводас массӧвӧй производство, доныс тӧдчымӧн чинӧ.
Профессор Н. А. Кугушевлысь юктасянсӧ колӧ лыддьыны медбурӧн. Татшӧм юктасянъяс сувтӧдӧм Нижегородса университет бердса йӧла фермаын. Тайӧ юктасянлӧн бурлуныс сэні, мый скӧт юӧ, кор сылы колӧ, ва мыльӧсыс оз вермы веськавны ӧти юктасянсянь мӧдӧ. Приборсӧ весавны зэв жӧ кокньыд.
Пытшкӧс ӧдзӧсъяс вӧчӧны вылысса роликъяс вылын паськаланаӧс, пасьтаыс 1 метрӧдз, ортсы ӧдзӧсъясыс — створчатӧйӧсь: ӧтка джоджа — 1,2 метрӧдз пасьтанас, кык джоджа — 1,5 метрӧдз. Ӧдзӧс джуджда 2 метрысь абу ыджыд, пасьтаыс вороталӧн вӧчсьӧ 3 метрӧдз.
Миян климатын ӧдзӧсъяс да ворота ортсыладорсянь колӧ лӧсьӧдны тамбур. Тамбурӧн шуӧны зэв векньыд посводзьяс, кодъясӧс вӧчӧма сы вӧсна, мед кӧдзыд сынӧдын эз ӧдйӧ веськав помещенньӧӧ.
Тані индӧм картаын тамбур вӧчӧма кукань оланінӧ пыригӧн. Ӧти ворота (шуйга) тӧвнас оз понды воссьыны, а куйӧд видзанінса воротаӧ тамбурсӧ вӧчны абу лӧсьыд. Тамбурыс вӧчсьӧ кузь, сідз арталӧмӧн, мед эськӧ куйӧд тыра тачкасӧ картаысь кыскӧм мысти позьӧ вӧлі эськӧ ӧдзӧссӧ ас бӧрся пӧдлавны да сы бӧрын нин восьтыны тамбурысь ортсӧ петкӧдан ӧдзӧс. Тамбур пасьта — 2 метр, кузяыс — 1,5 метр.
Ӧшиньяслы колӧ лоны сы гырсяӧн, мед налӧн светӧвӧй площадьыс вӧлі дас кыкӧд юкӧн мында картаса став джодж площадь серти.
Миян карталӧн площадьыс 19 968 кв. метр; сідзнад, став ӧшиньяслӧн площадь колӧ лоны 1664 кв. метр. Ӧшинь унджыкысьсӧ вӧчсьӧ кузьмӧсӧн, джоджсяньыс писькӧдӧны 1,5 метр вылнаӧ. Ӧдзӧс да ӧшиньяс пыр шоныд кадӧ стойлаясын сынӧдыс тӧлӧдсьӧ: сы могысь ӧшиньяссӧ колӧ восьтавлыны, кыдзи петкӧдлӧма 16-ӧд серпас вылын.
Тӧвся кад кежлӧ колӧ лӧсьӧдны торъя вентиляция, медкокньыд сійӧс вӧчны кыскан трубаясӧн. Кыскан трубаыс ӧні вӧчсьӧ кык пӧвстӧн: шоныд сынӧд (ру) босьтсьӧ (кыскыссьӧ) вылысь, йирк бердысь, стойласа газъяс (медъёна — аммиак) улысь, куйӧд канава бердті.
Висьтавлӧмсӧ гӧгӧрвоӧдӧ 7-ӧд серпас, труба улысладор (стойлаын) вӧчсьӧ 20 см да 20 см ыджда (20×20). Чардакын трубаыс паськалыштӧ: 30 см да 30 см ыджда, чардакысь вылынджык, вевт вывті труба ыдждӧ 40 см да 40 см вылӧ. Карта юр вывті труба кыпӧдчӧ 60–70 см вылнаӧ. Мед бурджыка эськӧ кыскис кӧдзыд дырйи, чардак вылын трубаыс вӧчсьӧ кык пӧвса стенӧн, костыс на костын 10–15 см. Тайӧ костсӧ колӧ тыртны пильнӧй пызьӧн, жугйӧн ли.
Куйӧд канаваяссӧ лӧсьӧдӧма куйӧд чукӧртӧм могысь, пасьтаыс 36–40 см, джудждаыс стойла бердті 8 см да куйӧд проход дінті 12 см. Канава пыдӧслӧн пӧперег ногса пӧлыньтчӧмыс вӧчсьӧ жӧлӧблань «А», коді мунӧ пыдӧс бердті (видзӧдӧй 17ʼ серпас). Куйӧд канава пыдӧс вӧчсьӧ шыльыда, гурантӧг, пӧлыньтӧг, чукӧртан жӧлӧблӧн быд 50 см кузьта вылӧ куйӧд чукӧртан люклань пӧлыньыс вӧчсьӧ ӧти см.
Стойла улӧ кизьӧр куйӧд визувтӧм могысь куйӧд канавалань вӧчсьӧ наклон сё сантиметр кузьта вылӧ ӧти сантиметр. Скӧтлӧн кизьӧр куйӧдыс веськалӧ чукӧртан жӧлӧбъясӧ да сы кузя визувтӧ чукӧртан люкъясӧ (17 серпас пасйӧма «А» шыпасӧн), тасянь сэсся вевта ыджыд канаваті (магистральӧд) кизьӧртор веськалӧ куйӧд видзан юкмӧсӧ. Куйӧд чукӧртан тупкӧса люкъяссӧ картаын колӧ вӧчны кыкӧс. Джоджа гуран (юкмӧс) колӧ вӧчны водонепроницаемӧй материалысь. Гырысь картаяслы (70–100 скӧт юр вылӧ) юкмӧссӧ бурджыка вӧчны цементысь либӧ бетонысь, паськыдджык картаясын сы могысь позьӧ лӧсьӧдны муӧ сюйӧм тшан. Кизьӧр куйӧдлы гурансӧ колӧ лӧсьӧдны сідз, мед эськӧ кокньыда позьӧ вӧлі судзӧдавны куйӧд жижасӧ (куйӧд кисьталігӧн ковмывлӧ).
Куйӧд видзанін вӧчсьӧ куйӧд проход помын, 20 метр гӧгӧрысь не матӧджык картасянь. Медкокньыд вӧчны со кыдзи: пыдӧсыс пасйысьӧ булыжникӧн, изйӧн либӧ 15–20 см сёя слӧй вывті. Пыдӧсыс вӧчсьӧ шыльыда куйӧд чукӧртысьлань (юкмӧслань) пӧлыньӧн. Картаын 40 скӧт юр вылӧ куйӧд видзанін вӧчсьӧ (оз кӧ ӧтчыд вонас куйӧдсӧ кыскавны) 13–15 метр кузьта, 6 метр пасьта да. Куйӧдсӧ кӧ кутасны петкӧдны шочджыка, сэки куйӧд видзанін колӧ стрӧитны ыджыдджыкӧс.
Джоджа гуран вӧчсьӧ 100 куб. метр ыджда, кор жижасӧ вонас 2-ысь кыскыны.
Сэнъясын, кӧні ёна зэрлывлӧ, бур эськӧ вӧчавны куйӧд видзанінъяс вылын лэбув.
Содтӧда помещенньӧяс
Куйӧд видзанінъяс бура стрӧитӧм вылӧ колӧ тшӧктыны бурджыка видзӧдлыны коллектива карта стрӧитысьясӧс. Куйӧдсӧ бура видзигӧн сылӧн вынлуныс содӧ.
Тшӧктам лыддьыны нига А. А. Петровлысь: «
Кукань видзанінъяссӧ колӧ вӧчавны картаяс бердӧ, 1 арӧса кукань вылӧ шӧркоддьӧма арталӧмӧн лӧсьӧдчӧ 1,5–2 квадратнӧй метра площадь. Куканьяс сувтӧдсьӧны ӧтувъя стойлаясӧ да потшсьӧны 1 метр судта босьтсяна йӧртӧдъясӧн (видзӧд 18-ӧд серпас). Мӧдар бокас сувтӧдсьӧны куканясьлытӧм том мӧсъяс да ялавичьяс. Кукань видзанінлӧн кузьтаыс 8,5 метр, пасьтаыс 5 метр.
Оланін арталӧма 15 юр вылӧ — уна сикас арлыда куканьяслы.
Вердас лӧсьӧданін лӧсьӧдчӧ карта шӧрын; вӧчсьӧ тадзи арталӧмӧн: чардакын турунсӧ видзигӧн быд мӧс вылӧ пуктысьӧ квадрата метр джын. Оланіныс вӧчсьӧ югыдӧн, овлан гырся ӧшиньясӧн. Тані тэчсьӧ ва шонтан бака пач. Веськыда пачӧ инмӧ щиток, кысянь тшӧтш и кукань оланін шоналӧ (видзӧд 9-ӧд серпас). Вердасін ыджда: 5 метр кузьта да 3,5 метр пасьта.
Вердас видзанін улын колӧ вӧчны корнеплодъяс видзан пӧдвал. Пӧдвалӧ ветлыны вердас видзанінсянь вӧчсьӧ пос. Абу омӧль вӧчны неыджыд блокӧн пӧдвалсянь выліӧ корнеплодъяс лэпталантор (подъёмник). Пӧдвалӧ корнеплодъяс лэдзан люксӧ колӧ вӧчны вердасін ортсыладорӧ. Мед эськӧ бурджыка используйтны вердас видзанін да мисьтӧм поводдяӧ кокньыдджыка пыртны вердас, бур лоӧ вердасінӧ воигӧн вӧчны кокньыдик, но бура паськыд (3 метрысь не векни) лэбув. Тані жӧ лэбулас позьӧ сувтӧдны вески. Сэсся висьталыштам йӧв босьтӧм йылысь. Сійӧ орччаасьӧ карта бердӧ. Тасянь насосӧн ваыс кондысьӧ бакӧ, кодӧс сувтӧдӧны скӧт видзанінӧ, медым ваыс вӧлі шоныд (план вылын индӧма) помещенньӧлӧн ыдждаыс 5 метр кузьта да 3 метр пасьта.
Коллектива ӧтувъя карта лӧсьӧдӧм да оборудуйтӧм йылысь карта вӧчан материалъяс вылӧ индам примера смета (картаыс стрӧитчӧ пуысь, кирпич сюръяяс вылын) Коллектива карта план серти лӧсьӧдӧм смета — 40 мӧс вылӧ, 25,6×7,8 метр кузьта-пасьта (татчӧ жӧ пырӧны содтӧд стрӧйбаяс).
Стенъяс:
1) 15,5 см кызта шестерикъяс — 319 шт.
2) 15,5 см кызта семерикъяс — 13 шт.
3) 15,5 см кызта девяткаяс — 54 шт.
Пӧтӧлӧк
4) 13,3 см шестерикъяс (джынъяясӧсь) — 450 шт.
Джодж:
5) 15,5 см шестерикъяс (джынъяясӧсь) — 174 шт.
Стрӧпилӧ:
6) 17,8 см кызта девяткаяс, — 16 шт.
7) 17,8 см кызта семерикаяс — 20 шт.
Переводъяс:
8) 7,1 м 20 см кызта семерикаяс — 54 шт.
Вевт:
9) Коз пу дранеч — 102 сюрс.
10) 1,75 дранеч кӧрт тув — 66,3 кг.
11) 7,5 м кузьта шлега — 450 шт.
Пытшкӧс ӧдзӧс (3):
12) 5 м кузьта да 6,6 см пасьта пӧвъяс — 5 шт.
13) Навеска — 10 шт.
14) Вугъяс — 3 шт.
Ортсы ӧдзӧс (5):
15) 5 м кузьта тьӧс — 15 шт.
16) 4 „ кӧрт тув — 4 кг.
17) Навеска петля — 16 шт.
18) Вугъяс — 5 шт.
Ӧшинь (40):
19) 6,6 см кызта да 5 см кузьта пӧв — 40 шт.
20) Стеклӧ — 40 лист.
Вердас пызан:
21) 4,3 м кузьта стойкаяс — 76 шт.
22) 5 м кузьта пӧвъяс — 48 шт.
23) 5 м кузьта тьӧсъяс — 96 шт.
Трубаяс (7):
24) тьӧс — 28 шт.
Кӧнӧпатитӧм:
25) торк 1 тонна 156 кг.
Пытшкӧса оборудованньӧ да содтӧда стрӧйбаяс:
26) 5 метра 120 шт. тьӧс.
Сюръяяс:
27) кирпич.
Юкмӧс да водопровод.
Став вӧр материалыс колӧ:
Шестерикыс — 875 шт.
Семерикыс — 177 шт.
Девяткаыс — 70 шт.
Десяткаыс — 54 шт.
Пӧв — 93 шт.
Тьӧс — 120 шт.
Шлега — 450 шт.
Дранеч — 162 сюрс шт.
Кодікӧ кӧ интересуйтчӧ унджык скӧт юр лыд вылӧ карта вӧчӧмӧн, сылы колӧ тӧдмасьны 60 юр вылӧ карта стрӧитӧм планкӧд (сэтчӧ жӧ лӧсьӧдчӧ 26 том скӧт да кукань видзанін). Татшӧм плансӧ лӧсьӧдӧма Вӧлӧгдаса видз-му управленньӧ. Тайӧ стрӧйба проектсӧ ошкӧма Вӧлӧгдаса йӧв-овмӧсса институт бердса агрозоотехническӧй сӧвещанньӧӧн. Сӧмын ӧд татшӧм картаыс зэв дона сувтӧ (доныс 25 сюрс шайт гӧгӧр).
Колӧ шуны, уджалысь вын кузя донъяссӧ да материалъяс арталӧма карса (Вӧлӧгдаса) донъяс серти, сідзкӧ карта стрӧитігӧн деревняясын доныс сылӧн тӧдчӧмӧн лэччас, торйӧн нин сэки, кор коллектива карта стрӧитысь шленъяс пондасны асьныс вӧчны му бердса уджъяссӧ, вӧр материалъяс пӧрӧдӧм, кыскӧм да ӧткымын стрӧитчан уджъяс.
Карта план бердӧ вӧчӧма подробнӧй производственнӧй смета колан стрӧйба материалсӧ арталӧмӧн.
250 юр вылӧ карта
Медбӧръя тӧлысьяснас ми аддзам колхозъяслысь зэв ӧдйӧ быдмӧм, да, колӧ шуны, мый колхозъясыс артмӧны зэв гырысьӧсь, либӧ уна посньыд колхозъяс ӧтувтчӧны ӧти ыджыд колхозӧ. Мукӧд районъясын орччӧн-орччӧн олысь сиктъяс ӧтувтчӧны му уджалан кузя, артмӧ дорвыв коллективизируйтӧм район.
Вывті нин ёна талы отсалӧны машинно-тракторнӧй станцияяс.
Татшӧм районъясас зэв туяна да кокньыд лӧсьӧдны коллектива гырысь скӧт видзанінъяс, 200–300 да унджык скӧт юр вылӧ. Тайӧ — ыджыд удж, сы вӧсна татшӧм картасӧ стрӧитны колӧ корлыны инженерӧс либӧ техник-стрӧительӧс, быдсяма арталӧмъяс вӧчалӧм могысь.
Типӧвӧй карта 248 мӧс, 4 ӧш да 18 кукань вылӧ, сэсся эм куканясянін 4 вежӧс.
Татшӧм стрӧитчӧмыд ӧд выль удж, сы вӧсна ми дженьыдика висьтыштам 248 мӧс, 4 ӧш да 18 кукань вылӧ карта вӧчӧм йылысь.
1. Кыдз тыдалӧ планысь (видзӧд 19-ӧд серпас), скӧт видзаніныс артмӧ ыджыд, медглавнӧй зданньӧысь, кытчӧ меститчӧны мӧсъяс да ӧшъяс. Шӧрас, центральнӧй пыранінас, эм содтӧд стрӧйба, кӧні олӧны стӧрӧж, куканьяс, куканясянін, паськӧм видзан шкапъяс, мыссян дозъяс, тан жӧ эм вердан вежӧс. Карта пытшкӧсыс оборудуйтсьӧ сідз жӧ, кыдзи мукӧд картаяс, кодъяс йылысь ми сёрнитім нин. Кормушкаӧн, вердан да куйӧд проходъяс джоджъяс да куйӧд жӧлӧбъяс вӧчсьӧны цементысь, а картаыс ставнас кирпичысь. Мӧсъяс сулалӧны нёль радӧн, дорса кык радыс юрнаныс стенлань банӧн. Кык пытшкӧс радыс мӧда-мӧдныслы воча юр сулалӧны. Кык отделенньӧын быд радын сулалӧ 62 мӧс, ӧтарас дорвыв сулалӧ 32 мӧс, сэсся вӧчӧма 3–5 метра проход, сэсся мукӧд 30 мӧскыс бара сулалӧны. Кыкнан помас (доръясас) эм 3 метра проход.
Мӧс стойлаыд дженьыд — 165 см кузьта да 110 см пасьта.
Кормӧвӧй проходыс стен пӧлӧн 120 см пасьта шӧрӧдыс (кык кормушка костын) 150 см. Куйӧд проходъясыс мӧсъяс кык рад костын 180 см. Куйӧд жӧлӧблӧн пасьтаыс 45 см. Кыдзи вӧчсьӧны жӧлӧбъясыс, индӧма 17-ӧд серпас вылын. Став пытшкӧс площадьыс татшӧм карталӧн 1701 квадрата метр. Карта кузьтаыс 85,5 метр, пасьтаыс 19,9 метр.
2. Кутшӧм картаын уна мӧс сулалӧны, колӧ стрӧитны сідз, мед сэні тырмымӧн вӧлі сынӧд да лунъюгыдыс. Карталысь кубатурасӧ содтӧм могысь, да ӧттшӧтш мед эськӧ донсӧ ёна не лэптыны, велӧдӧны картасӧ вочны пӧтӧлӧктӧг, кык пӧвста вевтӧн: сэки пытшсяньыс стрӧпилӧсӧ колӧ ӧбшивайтны пӧвйӧн; шоныд кутӧд могысь шӧракостсӧ колӧ тыртны пильнӧй пызьӧн либӧ торфӧн.
Мед эськӧ картаын вӧлі югыд, ӧшиньяссӧ колӧ вӧчны кык радӧн — улын да вылын (вылыса ӧшиньясыс вӧчсьӧны слухӧвӧй ӧшиньяскӧд ӧтвесьтӧ). Тадзикӧн вӧчӧмӧн ӧшинь площадь кутас джодж площадь дорӧ относитчыны кыдзи 1:8 дорӧ, быд метр пасьта ӧшинь площадь вылӧ воас 8 метр джодж площадь.
Вердас да куйӧд проходъясті вольсасьӧны рельсъяс. Вердас сетавсьӧ да куйӧд петкӧдчӧ вагонеткаясӧн.
3. Нёль ӧш сулалӧны картаын, сӧмын найӧс видзӧны оз привязь помын, а 6 кв. м площадя (2×3 метр) стойлаясын. Ӧшкӧс кӧ кутан привязь вылын видзны, сійӧ сьӧктаммӧ да жебмӧ.
Быд ӧш стойлаӧ карта ортсысянь сибалӧ ӧшъяслы гуляйтанін (дворик). Стойласяньыс тайӧ дворикас позьӧ петны ӧдзӧс пыр. Шоныд кадӧ ӧдзӧсыс вермас восьсаӧн лоны да ӧшъяслы позяс ветлыны картасянь ывлаӧ (
Двориклӧн ыджда площадьыс 70 квадрата метр (3,5×20 метр). Картасянь йӧр мӧдар бокас ӧшъяслы вӧчсьӧ шондіысь да зэрысь видзан неыджыд (3×3,5 метр). Татчӧ жӧ пуктыссьӧ ытшкӧм турун.
4. Главнӧй зданньӧӧ пыртанін бердӧ вӧчсьӧ содтӧда стрӧйба; тані ӧтарас инасьӧ:
а) 3 лун вылӧ вына кӧрым видзанін, ыджданас 14 квадрата метр.
б) Корнеплодъяс видзанін, тані жӧ сулалӧ корнерезка. Площадьыс — 30 кв. метр.
в) 4 куканясян лунъянін, быд вежӧс 2–2,5 метр.
г) Куканьяслы лунъянін 18 вежӧс, кодъясӧс видзӧны тані оз дырджык 1,5 тӧлысьысь, быд куканьлы площадь 1,5 кв. метр ыджда.
д) Дежурнӧй скӧтниклы 8 кв. метра оланін.
Тайӧ стрӧйба мӧдар бокӧ:
а) Сибӧдчӧны кирпичысь вӧчӧм кык силос башня, 300–320 тонна силос тӧрмӧн.
Вомӧныс (пытшті) башняыс 6,5 метр ыджда, джуджданас 13 метр. Кык метр пыднаӧ башня пырӧ муӧ, судтаыс мусянь 11 метр. Силос веськыда шыблавсьӧ тайӧ содтӧд стрӧйбаса кормӧвӧй вежӧсӧ.
б) Таладорас жӧ эмӧсь мыссян доз да мӧс лысьтысьяслысь паськӧмнысӧ видзан шкап.
Куканясянін вежӧсъяс мӧда-мӧдсьыс вежӧсалӧма ӧти метр судта стенӧн, а проходсьыс дорса лунъяніныс торйӧдсьӧ стенӧн жӧ.
Кукань оланінъясыс ас костаныс вежӧсасьӧны 1,5 метр судта кӧрт решеткаӧн, а стенныс проходланьыс, кӧдзыд сынӧдыс видзӧм могысь, сплошнӧйӧн вӧчсьӧ. Та могысь жӧ главнӧй воротаяс бердӧ позьӧ вӧчны тамбур.
Кизьӧр куйӧдыс визувтӧ да чукӧртчӧ торъя приёмникӧ, вӧчсьӧ 6 метра ылнаӧ картасянь. Куйӧдыс кыскыссьӧ вагонеткаясӧн куйӧд видзанінӧ, коді вӧчсьӧ картасянь 30 метрысь не матӧджык.
Кизьӧр куйӧд чукӧртанін вӧчсьӧ карта бердын 250 скӧт юр вылӧ 450 кубометр гуран ногӧн ыджда, арталӧмӧн, мый вонас 3-ысь петкӧдчас куйӧд жижаыс. Куйӧд видзанін унджыкыс вӧчсьӧ 22×67 метр площадя, 1,5 м джуджда; весавсьӧ колӧм серти. Куйӧд видзанін вомӧн сюръяяс вылын вольсалӧма рельса туй, код кузя ветлӧны куйӧд тыра вагонеткаяс. Карта йитчӧ узкоколейка рельса туйӧн сійӧ помещенньӧкӧд, кӧні уджавсьӧ жмыходробилка; эмӧсь корнеплодъяс видзанінъяс да тураса вердан видзан складъяс да куйӧд видзанінъяс.
Миян картаясын оз вӧчсьы оланін том скӧтлы. Та вылӧ стрӧитӧны торъя зданньӧ, донтӧмджыкӧс, прӧстджыкӧс, пуысь да кокньыдӧс.
Том скӧтлы колӧ быдмыны сурӧвӧй, но дзоньвидза условйӧясын, мед сійӧ эз жебмы, а быдмис да ёнмис.
Мый колӧ требуйтны бур карталысь
Ми шуим нин, мый колӧ стрӧитны гырысь картаяс. Картаяс позьӧ стрӧитны уна сикас материалысь, уна ног позьӧ вӧчны пытшкӧссӧ. Быд бура вӧчӧм карта мед вӧлі уна требованньӧлы ӧтвечайтӧ.
Карталӧн колӧ лоны югыдӧн. Пемыдіныд пырджык ёнджыка няйтӧссьӧ, чужӧны зараза новлӧдлысь бактерияяс, сэтшӧминад сьӧкыд дӧзьӧритны скӧт здоровйӧ бӧрся, висьӧмсӧ сёрӧн казялан да, бурдӧднысӧ лоӧ сьӧкыдджык нин.
Картаын колӧ лоны шоныдыс 7°-ысь не этша дай 12°-ысь не уна. Татшӧм картаын скӧтлы лӧсьыда овсьӧ. Кӧдзыд кӧ, скӧт ёнджыка сёйӧ, этшаджык сетӧ йӧв сы вӧсна, мый уна вердас мунӧ кутӧм вынӧ шоныд скӧт тушаын, этшаджык вердас колӧ йӧв вӧчӧм вылӧ. Сы кындзи кӧдзыд картаын абу лӧсьыд лысьтысьны, сэки мӧскыд йӧвсӧ кутӧ.
Сынӧдыс картаын колӧ лоны пыр сӧстӧм да кос
Скӧтлы оз лӧсяв уль руа оланін, торйӧн нин куканьяслы оз лӧсяв. Руа пемыд пельӧсъясын быдмӧны тшакъяс, бакъяс, зараза новлӧдлан микробъяс. Та вӧсна колӧ вӧчны колана бур вентиляция.
Стойла либӧ мӧс оланін колӧ лоны буретш тӧрана, вывті мед абу жӧ ыджыд (сідзтӧ стрӧйбаыс дона лоӧ). Вывті векньыд стойлаын оз позь ветлыны мӧсъяс костті, шуам, тшӧткаӧн весалігӧн; весавныс вывті колӧ не толькӧ гылалан гӧн идралӧм могысь, кодъяс лысьтысигӧн йӧв пиӧ веськалӧны да йӧвсӧ тшыкӧдӧны, но сідзжӧ кучик вылысь бус-няйт весалӧм вӧсна. Няйт да бус тыртӧны скӧт кучик вывсьыс пораяссӧ (поснидик розьяс), сійӧн сьӧктӧдӧны кучик пыр лолалӧмсӧ, тшӧтш и став организмыслысь уджсӧ. Стойла кӧ вывті паськыд, сетӧ вӧля мӧсъяслы сувтны вольӧс выланыс да няйтӧссьыны куйӧднас. Мӧсъясыд водасны дай няйтчӧны. Тані индӧм картаын стойлаяс вӧчсьӧны 107–110 см пасьта, ӧшъяслы кӧ — 1,4 метр пасьта.
Мӧс стойла джоджлы оз ков ас пырыс лэдзны васӧдсӧ
Джоджсӧ вӧчӧны куйӧд проходлань пӧкатӧн. Медбур джоджсӧ вӧчны цементысь, позьӧ и пӧвъясысь вӧчны либӧ, кыдзи водзын индывлім нин, пес чуркаясысь, орччӧн-орччӧн топыда сувтӧдлӧмӧн.
Бура вӧчӧм картаын куйӧд колӧ быд лун весавны.
Скӧт кӧ видзсьӧ домалӧмӧн, колӧ нин сійӧс сувтӧдны идзасӧн вольсыштӧм джодж вылӧ да куйӧдсӧ быд лун весавны. Воданін мӧсъяслы колӧ лоны косӧн, пелькӧн, шоныдӧн.
Вердан дозъяс колӧ лӧсьӧдавны сідз, мед вердасыс эз киськась, эз гылав мӧс кокувъясӧ, сэсся мед вердан жӧлӧб позьӧ вӧлі кокньыда весавны.
Куйӧд проход колӧ вӧчны сідз, мед быд лун кокньыда позис куйӧдсӧ весавны, да сэтшӧм пасьтаӧс, мед скӧт вермис тӧрӧмӧн ветлыны.
Куйӧд проходын джоджсӧ позьӧ вӧчны кӧть кутшӧм материалысь — сёйсянь да бетонӧдз. Оз ков вунӧдны, мый джоджтіыс посньыд картаясын колӧ тачкалы кокньыда исковтны, гырысь картаясын колӧ тӧрны вӧла додьлы либӧ рельсъяс вывса тележкалы.
Карта пӧтӧлӧклы колӧ лоны сэтшӧмӧн, мед эськӧ сы пыр сынӧдыс эз ветлы, мед вӧлі сёйӧн либӧ муӧн бура мавтӧма.
Топыд пӧтӧлӧк колӧ сы вӧсна, мед видзны карта вылын тэчӧм вердас, коді карта пытшса шоныд сынӧдсьыс тшыксьӧ. Мӧд-кӧ, топыд пӧтӧлӧка картаыд шоныд кутӧ, оз лэдз кӧдзыдъяс дырйи пӧтӧлӧклы руасьны. Пу картаясын вывті вӧсньыд стенъясыс да пӧтӧлӧкъясыс, сы вӧсна кӧдзыд дырйи ёна руасьӧны. Тайӧтор бырӧдӧм могысь колӧ стенъяссӧ пӧвйӧн ӧбшивайтны да пӧтӧлӧк вылӧ вольсавны слӧй либӧ, бурджыка, кык пӧвста пӧтӧлӧк вӧчны.
Картаӧс ёнджыка югдӧдӧм могысь да дезинфекция вӧчалӧм могысь (зараза виӧм могысь) тулысын да арын колӧ белитны известкаӧн став помещенньӧсӧ. Карта белитӧм вылӧ босьтӧны ваӧн либӧ йӧвваӧн кизьӧртӧм известкаӧн. Йӧвваӧн кизьӧртӧм известка бурджыка сибдӧ.
Белитлӧны сідз жӧ клея краскаӧн; гутъяс бырӧдӧм могысь содтӧны квассира отвар. Карта вӧчигӧн колӧ водзвыв артыштны карта ортсыын потшӧмъяс вӧчӧм йылысь, скӧтлы гуляйтыштны-пальӧдчыны.
Карта пытшкӧсын пытшкӧсса пӧрадок кутӧм
Медвойдӧр оз ков вунӧдчыны, мый ыджыд карта — вердассӧ йӧлӧ пӧртан фабрика. Быд фабрикаын лӧсьӧдӧма быдӧнлы быть инмана да олӧмӧ пӧртана пытшкӧсса удж нуӧдан правилӧяс.
Медвойдӧр колӧ индыны уна сикас уджлы кад да пӧрадок, 8 часа уджалан лун дырйи позьӧ лӧсьӧдны татшӧм расписанньӧ.
Уджъяслӧн пӧрадок
| Картаын: | Кукань видзанін: |
| Асылӧ: 4,5–5 ч. — куйӧд куртӧм, вольӧс лӧсьӧдӧм, вӧра мыськӧм. 5–6 ч. лысьтӧм. |
Куйӧд куртӧм вольӧсалӧм, вердан дозъяс весалӧм. Вердӧм-юкталӧм. |
| 6–7,5 ч. вердан дозъяс весалӧм, вердӧм, сёӧдӧм: вына вердас джынйӧн, сыла вердас джынйӧн, чорыд вердас коймӧд юкӧн; юкталӧм; мӧсъясӧс весалӧм, куйӧд весалӧм; сы бӧрын тшӧктыссьӧ скӧтсӧ мыськыны. | Куканьясӧс весалӧм, мыськӧм-чышкӧм, куйӧд весалӧм. |
| Лун шӧр кадӧ: 12–12,5 ч. куйӧд куртӧм, вольӧс лӧсьӧдӧм, вӧра мыськӧм. 12-5–15 ч. лысьтӧм. 1,5–2 ч. вердӧм (чорыд вердас коймӧд юкӧн сетӧм), юкталӧм, куйӧд весалӧм. |
Куйӧд куртӧм, вольӧс лӧсьӧдӧм, вердан доз весалӧм. Вердӧм-юкталӧм. Куйӧд весалӧм. |
| Рытӧ: 6,5–7 ч. куйӧд куртӧм, вольӧс лӧсьӧдӧм, вӧра мыськӧм. 7–8 ч. лысьтӧм. |
Куйӧд куртӧм, вольӧс лӧсьӧдӧм, вердан доз весалӧм. Вердӧм-юкталӧм. |
| 8–9, 5 ч. вердан дозъяс весалӧм, вердӧм (ён вердас джын, сыла вердас джын да чорыд вердас коймӧд юкӧн сетӧм), юкталӧм, вольӧс вежӧм. | Вольӧс вежӧм, куйӧд весалӧм, кукань оланін весалӧм. |
Удж расписанньӧ кындзи кӧлӧ тыдаланінӧ картаын ӧшӧдны правилӧяс рабочӧйяслы: кыдзи колӧ сӧстӧма видзны помещенньӧ, скӧтӧс, асьнысӧ уборщикъясӧс.
Ми лыддьӧдлам медколана да быть вӧчана правилӧяс, кодъясӧс колӧ олӧмӧ пӧртны коллектива картаясӧн:
1. Бокӧвӧй йӧзӧс картаӧ, уджтӧг ветлӧдлысьясӧс, оз ков лэдзны.
2. Удж вӧчигӧн, торйӧн нин лысьтігӧн, колӧ чӧв кутны.
3. Скӧткӧд колӧ обращайтчыны меліа, ковтӧг не тревожитны.
4. Скӧтӧс быд лун колӧ щӧткаясӧн весавны, ӧтчыд вежонын (бурджык унджыкысь) мыськыны дэбыд ваӧн (мед эз вӧв кӧдзыдджык комната t-ысь).
Тӧвся кадын (тӧлын) колӧ быд лун (поводдя серти) скӧтъясӧс лэдзлыны 1–2 час кежӧ тӧлӧдчыштны.
5. Карта, торйӧн нин кукань видзанін, век колӧ весавны, тӧлӧдны колӧм серти дезинфицируйтны да. Стенъяс, вомӧна тасъяс, пӧтӧлӧк, 6 тӧлысся куканьяс оланінысь тшӧтш и джоджыс, мавтчӧ дезинфицируйтана известкӧвӧй растворӧн.
6. Лысьтӧм водзын лысьтысьяс мыськӧны мӧс вӧрасӧ, сэсся сӧстӧм рузумӧн косӧдз чышкӧны. Лысьтӧм водзвылын лысьтысьяс майтӧгӧн мыськӧны кинысӧ (та вылӧ картаын колӧ мыссян доз), пасьталӧны сӧстӧм партукъяс, та бӧрын нин лысьтӧны.
7. Лысьтысьяслӧн киныс мед эз вӧв кӧтасьӧма. Сы могысь колӧ кабырӧн лысьтыны, а не чуньясӧн (та йылысь водзынджык висьталӧм).
8. Оз ков мӧсъясӧс лысьтыны другӧн, тэрыба да зуркӧсӧн. Колӧ надзӧн заводитны, сэсся пыр ӧддзӧдны лысьтӧмсӧ. Оз жӧ ков дугдалӧмӧн лысьтыны, дугдалігӧн лысьтӧмӧн мӧслӧн нервъясыс лишнӧя раздражайтчӧны. Пӧдӧнчаӧ лысьтігӧн йӧв струялӧн колӧ лоны бур «шы» да уна быг (зіля лысьтӧм).
9. Лысьтытӧдз войдӧр куйлысь мӧскӧс колӧ чеччӧдны. Дыр куйлігӧн унджыкысьсӧ мӧскыд асмогасьӧ ас улас да, няйтыс вермас йӧлас веськавны.
10. Медводдза йӧв чепӧссӧ (
11. Колӧ видзӧдны мӧс оланног вылӧ. Сійӧ кӧ вообщесӧ лӧня олӧ, а лысьтігӧн чужъясьӧ, сідзкӧ мӧскӧс мыйкӧ дойдӧ. Татшӧм кадъясас колӧ вӧрасӧ гӧгӧр видлыны: абу-ӧ биалӧма, абу-ӧ пыктӧма, абу-ӧ чорзьӧма.
Став нелючки йылысь пыр жӧ колӧ скӧтоводлы висьтавны.
12. Торъя нин бура колӧ видзӧдны лысьтӧм эштӧм вылӧ: кымын ёна лысьтӧма мӧс, сымын йӧлалуныс сылӧн содӧ. Сы кындзи опытъяс петкӧдлӧны, мый вӧраысь петан йӧлӧн медвойдӧрсӧ зэв этша жирыс (йӧвва кодь), медбӧръя йӧв порцияясыс зэв жираӧсь, сливки кодьӧсь.
13. Медбӧръя йӧв порцияясыс йӧв нуан пыді протокъясын и инасьӧны. Тайӧ протокъясыс чукыль-мукыльӧсь да, йӧлыд надзӧн лэччӧ, торйӧн нин надзӧн визувтӧ жира йӧв. Йӧв медбӧръя порцияяс лэччӧм ӧддзӧдӧм могысь, да мед став йӧлыс петіс, колӧ лысьтӧм помалігӧн вӧрасӧ зыралыштны, массируйтны. Массаж бӧрын вӧра пыдӧсысь нёньяс дорӧ чукӧрмӧм йӧлыс дзоньнас петӧ.^Кыдз колӧ массажируйтны вӧра да кыдз лысьтыны «кабырӧн» — индӧма А. Белов нигаын
14. Колӧ зільны велӧдны мӧсъясӧс не «чуньясӧн» нёньяс нюжйӧдлӧм терпитны, а «кабырӧн» лысьтӧмӧ.
15. Лысьтӧм бӧрын йӧвсӧ колӧ картаысь кыдз позьӧ ӧдйӧджык петкӧдны. Кымын дыр олас йӧлыс картаын, сымын унджык сэтчӧ веськалӧ быдсяма бус, няйт да зараза новлӧдлан бактерияяс. Сы кындзи выльӧн лысьтӧм йӧлыд зэв ӧдйӧ кыскӧ ас пытшкас быдсикас кӧрсӧ, торъя нин куйӧд дук.
16. Йӧв лысьтан да видзан став дозсӧ колӧ сӧстӧма видзны.
17. Рабочӧйяслы, кодъяс куканьясӧс старайтӧны (торйӧн нин 6 арӧсысь ичӧт куканьясӧс), быд юкталігӧн да вердігӧн колӧ ёна мыськыны кинысӧ да пасьтавны сӧстӧм водздӧра; оз ков лэдзны куканьясӧс асьнысӧ да на гӧгӧрса торъяс нювны.
18. Помещенньӧын, кӧні босьтсьӧ йӧв, сувтӧдсьӧ да пыр видзсьӧ колана сӧстӧмлун.
19. Скӧт кӧ висьмас, пыр жӧ юӧртны колӧ картаӧн заведуйтысьлы да техник-скӧтоводлы, либӧ скӧт лекарӧс колӧ корлыны.
Вуджана висьӧм петкӧдчигӧн висьысь скӧтӧс пыр жӧ колӧ торйӧдны мукӧд мӧсъясысь да куканьясысь.
Лысьтӧм вылын контроль
Мӧсъясӧс помасӧдз лысьтӧмыд зэв буртор, коллектива картаясын тайӧтор дзик быть колӧ олӧмӧ пӧртны.
Ленинградса с-х. станцияын скӧт видзан юкӧдын тайӧ мероприяттьӧыс нуӧдсьӧ олӧмӧ 1926 восянь. Со кутшӧм результатъясыс холмогоры пӧрӧдаса мӧсъясӧс тадзикӧн лысьтігӧн:
| 1926 вося тӧлысьяс | Шӧркоддьӧма арталӧм ӧти мӧскысь босьтӧма, кг-ын | Шӧркоддьӧма удой содӧм ӧти мӧслӧн, кг-ын | Удой содӧм % обычнӧй йӧлын | Жир шӧркоддьӧм % обычнӧй йӧлын | Жир шӧркоддьӧм % выль пӧв лысьтӧм йӧлын |
| Август | 332,9 | 6,52 | 2,02 | 3,5 | 6,4 |
| Сентябр | 286,9 | 6,82 | 2,38 | — | — |
Тайӧ лыдпасъяс петкӧдлӧны, мый мӧд пӧв лысьтӧм олӧмӧ пӧртӧм удойсӧ содтӧ 2 прӧчент дорысь унджык; жир прӧчент содӧмыс мӧд пӧв лысьтӧм йӧлын содтӧ йӧлыслысь жиралунсӧ ӧти дасӧд юкӧн прӧчент вылӧ.
Сы кындзи лысьтыны мӧд пӧв мӧсъясӧс колӧ со мыйла:
1. Мӧсъяслӧн йӧлалуныс содӧ, торйӧн нин томъяслӧн, кодъяслӧн йӧв железаыс ёнджыка развивайтчӧ.
2. Видзӧ вӧра висьмӧмысь (унаысь казявлан вӧра висьмӧмтӧ гырысь овмӧсъясын, торйӧн нин сэк, кор лысьтысьяс тэрмасьӧны уджсӧ помавны да оз помӧдз йӧвсӧ лысьтыны).
3. Позьӧ лысьтысьяслысь уджсӧ контролируйтны.
4. Овмӧсыс выгӧднӧджык сы вӧсна, мый мӧд пӧв лысьтӧм йӧв вевттьӧ сійӧс перйӧм вылӧ видзӧм став рӧскодъяссӧ.
Коллектива картаын мӧд пӧв лысьтӧмтӧ позьӧ вӧчны со кыдзи: лысьтысьяс пӧвстысь индыссьӧ ӧти старатливӧйджык лысьтысь, кодлы и тшӧктӧмны контроля мӧд пӧв лысьтӧмсӧ нуӧдны.
Лысьтыны заводитігӧн тайӧ лысьтысьысь мукӧд лысьтысьяскӧд ӧттшӧтш лысьтӧ помӧдз ӧти мӧскӧс. Лысьтысьяс оз юклыны мӧсъяссӧ ас костаныс.
Медводдза мӧслысь йӧвсӧ сдайтӧм бӧрын передойщица вӧчӧ контроля мӧд пӧв лысьтӧм, массажалӧ лысьтӧм став мӧссӧ, ӧтисянь мунӧ мӧд дорӧ, сэк жӧ видзӧдӧ сы водзвылын лысьтысьлысь удж вӧчӧм.
Кыдзи правильнӧя организуйтны коллектива карта да кыдз сійӧн веськӧдлыны?
А. Коді веськӧдлӧ картаса уджӧн
1. Уджӧн веськӧдлӧмыс пуктыссьӧ (устав серти) тӧварищество правленньӧ вылӧ (коді бӧрйыссьӧ 3 мортысь) да ревизия вӧчысь комиссия вылӧ.
2. Картаӧн юралысьӧ колӧ индыны опыта скӧт видзысьӧс. Посньыд картаясын — индыссьӧ ӧтувтчысьяс пытшкысь, эм кӧ сылӧн колана практика (медся нин мед вӧлі кужӧ нормаяс серти вердны).
3. Коллектива ыджыд картаын зоотехническӧй специальнӧй руководство сетӧм могысь медавсьӧ скӧт видзысь техник. Сійӧ уджӧ пырӧ: учёт нуӧдӧм, правилӧяс серти скӧт вердӧм, старайтӧм бӧрся, скӧт дзоньвидзалун да бура лысьтӧм бӧрся видзӧдӧм, йӧв учёт, том скӧтӧс быдтӧм да картаса удж кузя гижӧдъяс нуӧдӧм.
4. Скӧт видзысь техниклы гырысь тӧвариществоясын да посньыд тӧвариществоясын кӧ карта бӧрся дӧзьӧритысь правленньӧса шленлы отсӧг вылӧ тӧвариществоса шленъяс пӧвстысь прикрепитчӧны грамотнӧйджык, сюсьджык войтырӧс.
Коді да кыдзи уджалӧ скӧт видзанінын
Коллектива карта обслужитӧм (старайтӧм, вердӧм, куйӧд идралӧм, скӧт да карта весалӧм, лысьтӧм, вердас вайӧм, лудын скӧт видзӧм да с. в.) нуӧдсьӧ со кыдзи:
1. Став уджсӧ картаын вӧчӧны асьныс тӧвариществоса шленъяс. Скӧт лыд серти ӧчерӧдъяс вежласьӧны 2 вежон мысти, тӧлысь мысти, 2 тӧлысь мысти да с. в. (кыдзи шуас шленъяслӧн общӧй собранньӧ).
2. Дежурнӧйяс удж дырйиныс кывзӧны ӧтувъя скӧт видзанінса правленньӧлысь став тшӧктӧмсӧ да вӧчӧны техник, скӧт видзысь индӧдъяс серти.
3. Старайтӧм да лысьтӧм унджыкысьсӧ вӧчӧны ӧти пӧлӧс ӧчерӧда рабочӧйяс.
4. Ӧчерӧднӧй рабочӧйясӧс оз друг вежны, а вочасӧн мед выль сменаыс уджыскӧд тӧдмасис, да мед лӧсьӧдӧм карта пытшса удж распӧрадокын эз вӧвны торксьӧмъяс.
5. Складочнӧй помещенньӧясысь картаӧ вердас кыскӧм, артеля заводлы йӧв вайӧм да мукӧд татшӧм уджъясыс вӧчсьӧны либӧ тӧвариществоса шленъяслысь вӧвъяссӧ ӧчерӧдӧн уджӧдӧмӧн, либӧ карта бердын видзӧны тайӧ уджъяссӧ вӧчны торйӧн индӧм вӧвъяс. Мукӧд уджсӧ позьӧ вӧчны нӧйтчӧдан ӧшъясӧн.
6. Ӧчерӧда рабочӧй лыд лӧсьӧдчӧ арталӧм серти:
а) быд 10 мӧс вылӧ ӧти скӧтнича-лысьтысь да быд 15 кукань вылӧ 1 скӧтнича;
б) быд 50 мӧс вылӧ либӧ быд 50 кукань вылӧ дежурнӧй ӧти скӧтнича;
в) кӧрым кыскӧм могысь да заводӧ йӧв доставитӧм могысь быд 40 мӧс вылӧ ӧти рабочӧй (мужик) да ӧти вӧв.
7. Подростокъяс (арлыдӧ вотӧм том йӧз) удж вылӧ индыссьӧны сӧмын сэки, кор верстьӧ йӧзыс оз тырмы.
Кыдзи нуӧдны удж учёт
1. Удж учёт нуӧдӧм могысь лӧсьӧдчӧ табель, кытчӧ быд лун пасйысьӧ: коді, кутшӧм удж да кымын рабочӧй часӧн вӧчис, кутшӧм инвентар вӧлі используйтӧма.
Табель серти быд тӧлысь вӧчсьӧны ведомосьтъяс шленъясӧс став вӧчӧм удж йылысь.
Меда удж кӧ применяйтсьӧ, сійӧс колӧ нин торйӧн артавны аслыс табельын.
2. Шленъясӧн вӧчӧм удж йылысь быд тӧлысся ведомосьт ӧшӧдчӧ тӧдчанаинӧ, медым шленъясыс тӧдмасисны да прӧверитісны. 3 лун чӧжӧн кӧ оз лоны нелючкияс лоӧм йылысь шуасьӧмъяс, табельсӧ позьӧ лыддьыны веськыдӧн.
Б. Вердас заптӧм
1. Скӧт видзанінӧ турун да идзас вайсьӧны быд шленӧн ӧтмында, татшӧм арталӧм серти: ӧти мӧс вылӧ, шуам, турун 800–1000 кг, ярӧвӧй идзас 1300 кг да вольӧс идзас 850 кг.
2. Позьӧ лӧсьӧдны ӧтувйӧн турун ытшкӧм, та могысь ӧтувъя картаса шленъяслы колӧ земельнӧй обществолысь корны видзьяссӧ ӧтилаысь сетны.
3. Торъя овмӧсъясӧн турун да идзас вайигӧн артавсьӧ турун идзаслӧн бурлуныс; пӧтӧслуныс налӧн артавсьӧ вердас единичаясӧн ^Вердас единичаыс — 1 кг зӧр. Став вердасыс донъявсьӧ зӧр серти; тӧдмалӧны, уна-ӧ колӧ кутшӧмкӧ вердас вежны 1 кг зӧрйӧн./^.
4. Картупель да мукӧд корнеплодъяссӧ бур эськӧ заптавны ӧтувйӧн пуктасъяссӧ вӧдитӧм пыр, уджавнысӧ колӧ ӧтувйӧн став участникъяслы.
5. Вына вердасъяс скӧт видзанінын заптысьӧны бокысь ньӧбӧмӧн ӧтувъя средствояс вылӧ.
6. Колана мында колӧ заптыны сёян сов, мел, известка да мукӧдтор.
7. Вердӧм лӧсьӧдсьӧ быд мӧслы торйӧн, лысьтанлун сертиыс, ловъя сьӧктаыс серти, либӧ ӧткодя лысьтан скӧтӧс ичӧт чукӧръяс вылӧ торйӧдӧмӧн, кодъясӧс позьӧ ӧткодя кымын вердны.
8. Вердасъясыс видзтысьӧны нарошнӧ вӧчӧм складочнӧй помещенньӧясын.
9. Лудысь локтӧм мысти скӧтӧс картаын веж вердасӧн вердышталӧм могысь кӧдзсьӧ колана мында вика, зӧр либӧ мукӧд вердан турун.
10. Вердас заптігӧн оз ков вунӧдны, мый мӧскыд тшӧтш тӧвнас вермас сетны уна йӧв, пондас кӧ овны шоныд, югыд оланінын да сочнӧй вердас сёйны. Татшӧм сочнӧй вердасӧн лыддьӧны свеклӧ, галан, мӧссёркни, картупель да мукӧдтор. Но сэтшӧм вердасъяс, шуам веж турун, кукуруза, сорго, подсолнечникӧс, позьӧ тӧв кежлӧ видзны ульнас; та могысь вердасъяссӧ колӧ силосуйтны.
Быд крестьяна овмӧсын шоммӧдсьӧ запас вылӧ тӧв кежлӧ капуста либӧ ӧгурчи. Тадз жӧ шоммӧдӧмӧн либӧ силосуйтӧмӧн, сӧмын совтӧг, тӧв кежлӧ позьӧ заптыны скӧтлы кӧрым.
Вердас силосуйтчӧ гуранъясын либӧ торйӧн вӧчӧм башняясын. Миян крестьянаыд вердастӧ этшаӧн на силосуйтӧны. Заграничаад, торйӧн нин Америкаын, ёна нин силосуйтчӧны гырысь овмӧсъясын, тшӧтш крестьяна овмӧсъясын. Америкаса быд кӧзяин зэв бура тӧдӧ, мый прибыльсӧ аслас мӧсъясысь сійӧ босьтас сӧмын сэк, кор тӧв кежлӧ лоӧ заптӧма силосуйтӧм вердас.
Та вӧсна ми чорыда тшӧктам: коллектива карта вӧчигӧн колӧ мӧвпыштлыны тшӧтш сы бердӧ силос вӧчӧм йылысь.^Кыдз вӧчны силос гу, кыдзи силосуйтны вердасъяс, индам торъя нигаясын. Шуам:
Силосуйтӧмысь пӧльза локтӧ зэв ыджыд. Силосуйтӧмӧн позьӧ видзны васӧда вердасъяс, веж турун, коді зэранінъясын либӧ зэра гожӧмын оз вермы косьмыны.
СССР-са шӧр полосаын ёна пондісны силосуйтны подсолнечник, весиг сэні, кӧні сылӧн кӧйдысыс оз во. Заыс да юрыс подсолнухлӧн сетӧны зэв уна веж кӧрым шоммӧдӧм вылӧ. Кыдз бур пример вылӧ индам коммуна «Геральдӧс» (Мӧскуаса округысь, Барыбино станция бердын). Тані американечьяс ногӧн вӧчӧма силос башня, ӧні (1929 воын) вӧчсьӧ мӧд сэтшӧм башня.
Тайӧ башняас силосуйтӧны зӧр-вика сорӧс да подсолнечник. 1928 воын бура вынсьӧдӧм да бура уджалӧм му гектарысь — коммунаын босьтісны силосуйтан вердас: зӧр-вика сорӧс 16 тоннаысь унджык, подсолнечникӧс 48 тоннаысь унджык.
Центнер шоммӧдӧм зӧръя-вика вердас коммуналы сувтіс 67 ур, центнер шоммӧдӧм подсолнечникыд сӧмын 33 ур. Тайӧ ёна донтӧм, корнеплодъяс центнер серти; выгӧдаыс овмӧсыслы силосысь тӧдчана ыджыд.
«Геральд» — коммунаын силос вердасӧн мӧсъясӧс вердӧны во гӧгӧр чӧж.
11. Мӧсъясӧс йирсьӧдны лудын позьӧ сиктса мукӧд мӧсъяскӧд ӧтвылысь, бурджык дерт, мед эськӧ сельскӧй общество торйӧдіс участокъяс мӧс луд вылӧ (позьӧ кӧ тайӧс вӧчны му угоддьӧяс гырся да пуксьӧмныс серти).
Обществоса скӧтысь торйӧн мӧс видзигӧн ӧтувъя скӧт картаса шленъяс ӧчерӧдӧн видзӧны мӧснысӧ, либӧ правленньӧ медалӧ торъя мӧс видзысьясӧс.
Д. Кыдзи юклысьӧны доходъяс, воӧм сьӧм да коллектива картаысь босьтӧм прӧдуктаяс
1. Колӧ, медым ӧтувтӧм став скӧтысь воан йӧлыс вӧлі мунӧ заводӧ либӧ ыстыссьӧ карӧ (коллектива скӧт видзанінлы кӧ позьӧ йӧвсӧ свежӧйӧн вузавны аслас уджалан районас).
2. Желайтӧны кӧ аслыныс босьтавны, позьӧ сетавны книжкаяс вылӧ.
3. Вый вӧчан районъясын йӧв колясыс (обрат) заводысь сетсьӧ торъя овмӧсъяслы либӧ скӧт видзанінлы куканьясӧс да порсьясӧс вердӧм вылӧ.
4. Быд мӧслӧн йӧлыс жиралун сертиыс быд тӧлысь видлавсьӧ.
5. Кооператива-ӧ заводӧ повлан йӧвлӧн 2⁄3-ӧд доныс (60–70%^Прӧчентыс индыссьӧ примера, сійӧ вермас унаногса лоны./^) мынтыссьӧ быд тӧлысьын тырнас. Мынтытӧм коймӧд юкӧныс мунӧ служащӧйяслы удждон мынтӧм вылӧ, уджйӧз мынтӧм вылӧ, страховка мынтӧм вылӧ, вына вердас ньӧбӧм вылӧ, инвентар судзӧдӧм вылӧ, скӧтӧс бурмӧдӧм вылӧ да мукӧд пӧлӧс овмӧсса став рӧскодъяс вештӧм вылӧ.
6. Во кольӧм мысти тыдовтчас кӧ, мый став рӧскодсӧ вештӧм бӧрад мыйтакӧ колис сьӧм, сэки сійӧс позьӧ юклыны ӧтувъя картаса шленъяс костын. Бурджык дерт тайӧ видзтӧм колляссӧ сюйны став доходӧ (чистӧй прибыльӧ).
7. Ӧтувъя картаса шленлӧн кӧ мӧскыс куканясяс, кӧзяиныс вермас куканьсӧ босьтны аслыс либӧ, окотитас кӧ, коляс быдтыны ӧтувъя картаын. Быдтӧм дон вештысьӧ кукань кутысь кӧзяин тшӧт вылӧ. Куканьсӧ кӧ кӧзяиныс оз кор, либӧ куканьыс лои ӧтувтӧм мӧс помысь, куканьыс вузавсьӧ либӧ кольӧдчӧ быдтыны, кыдзи правленньӧ шуас: гашкӧ кольӧдас стада ыдждӧдӧм могысь либӧ рӧд вылӧ сӧмын населенньӧыслы вузалӧм вылӧ (племеннӧй ӧшпиянӧс).
6. Кулӧ кӧ мӧс ӧтувъя картаса шленлӧн, сылы сетчӧ мӧс доныс, кыдзи вӧлі мӧскыс картаӧ босьтігӧн донъявлӧма. Страхӧвӧй премияыс кӧ оз судзсьы, тырмытӧм суммаыс содтысьӧ карта став доходысь нин. Тайӧ доходъясыс кӧ нин оз тырмы, сэки участникъяс вӧчӧны специальнӧй взнос асланыс пайяс серти.
9. Картаса куйӧд вузассьӧ либӧ юксьӧ мӧс лыд серти шӧркоддьӧма арталӧм норма куйӧд петӧм серти. Тайӧ вӧчсьӧ став шлен собранньӧ вылын шуӧм серти.
Коллектива карта бердын кӧ эм кӧрым вылӧ ӧтувйӧн кӧдзӧм участок, куйӧдыс медвойдӧр татчӧ петкӧдчӧ — картупель да корнеплодъяс улӧ.
Е. Коді нуӧдӧ тшӧтоводствосӧ да делопроизводствосӧ
1. Административно-управленческӧй да конторскӧй удж кузя тшӧтоводствосӧ нуӧдӧ скӧт видзанінӧн заведующӧй; ӧтувъя гырысь скӧт видзанінын заведующӧйлы отсӧг вылӧ сетӧны тшӧтоводӧс.
2. Уджъяс пасъялан табельсӧ нуӧдӧ картаӧн заведуйтысь либӧ, техник скӧт видзысь веськӧдлӧмӧн, дежурнӧй.
3. Техническӧй юкӧдын: скӧт прикод-рӧскод, вердас, йӧв оборудуйтан кӧлуй да мукӧд пӧлӧс медводдза арталӧмсӧ нуӧдӧ техник скӧт видзысь (посньыд картаясын — заведующӧй да сылӧн отсасьысь).
4. Тшӧтоводство да отчётъяс нуӧдӧны лӧсьӧдӧм формаяс кузя, кодъясӧс тӧвариществоса ӧтувъя собранньӧ вынсьӧдӧ.
5. Планъяс, сметаяс составитӧм да отчётъяс вӧчӧм нуӧдсьӧны скӧт видзысь техникӧн да карта заведующӧйӧн ӧтвыв.
Меставывса организацияяскӧд (сельсӧвет, РИК, земельнӧй органъяс да с. в.) да союзса кооперативнӧй организациякӧд сӧгласуйтӧм бӧрын сметаяс, планъяс да отчётъяс петкӧдчӧны тӧвариществоса ӧтувъя чукӧртчывлӧм вылӧ.
6. Тшӧтоводство кузя инструктируйтӧм отчётносьт, планъяс лӧсьӧдӧм, смета да ревизия вӧчлӧм кузя тӧварищество обслуживайтсьӧ инструкторъясӧн, скӧт видзысь техникъясӧн да союзса кооперация организацияысь мукӧд специалистъясӧн.
7. Тӧварищество правленньӧлысь став отчётносьтсӧ прӧверитӧм устав серти пуктыссьӧ тӧвариществоса ревизия вӧчысь комиссия вылӧ.
8. Деньгаа суммаясӧн вӧдитчӧ скӧт видзанінӧн заведующӧй, гырысь организацияын казначейлӧн уджыс пуктыссьӧ правленньӧса кутшӧмкӧ шлен вылӧ.
9. Деньга гырысь суммаяс медбур видзны текущӧй тшӧт вылын меставывса кредитнӧй тӧвариществоын.
