ПРӦСТИТ, АНЬТУСЬӦЙ

* * *

— Вошйы-сибӧдчы, менам муса аньтусьӧй, некор вунлытӧм Аннушӧй! — Прокӧ пернапасасис, окыштіс гӧтырыслысь неыджыд снимоксӧ, коді сулаліс пызан вылас ен-ӧбразкӧд орччӧн. Шыльыд стӧканын ӧзйис сись, би кывйыс вӧрыштіс, быттьӧ чуксаліс татчӧ Аннушлысь ловсӧ. Сырчиклӧн кодь вӧсни кока румкаын чукйӧныс водка, ичӧтик блюдйын нянь шӧрӧм, кампет да калбас чӧлан. Прокӧ инмӧдчыліс аслас тыра румкаӧн гӧтырыслы сувтӧдӧм румкаӧ, ӧтчыдйӧн ньылыштіс водкасӧ. Выльысь чукйӧдіс дозсӧ, гыравыласис и кутіс видзӧдны гӧтырыслӧн синъясӧ. Кымын дырджык видзӧдіс, сымын ёнджыка кажитчис, быттьӧкӧ синъясыс ловъяӧсь; быттьӧкӧ корсюрӧ весиг лапнитлӧ синсӧ. — Аннуш, талун мен нелямын ӧти ар. Сідзкӧ, талун 1979 вося июнь 26 лун. Кылан? Вӧлін кӧ ловъя, тэн эськӧ таво тырис нелямын куим. Кызь во сайын тэ эновтін таладор югыдсӧ, а менам сьӧлӧмӧ, тыдалӧ, колин нэм кежлӧ. Аннуш, мӧд румкасӧ ме юа тэныд югыдін да шоныдін вӧсна! Тӧда: гректӧм тэ, аньтусьӧй; райын кӧнкӧ лэбалан...

А менам олӧмӧй, Аннуш, эз артмы. Ой, эз артмы! Ачыд со аддзан и кылан. Уна нывбабаӧс кӧвъявлі тайӧ воясас, мукӧдыс и асьныс сисьтасьлісны, но тэ кодь ангелӧс сідз эг и паныдав. Мый нӧ тайӧ ме? Прӧстит, Аннушӧй, мыйкӧ кӧ ковтӧмтор менам шусяс. Стрӧка корся да, Кӧджпомса вичкоӧ ветла, сись тэныд сэні сувтӧда. Мед тэныд югыд да шоныд век вӧлі.

Гу вылад волі Нюмдінӧ кайлігӧн, отпускала ӧд. Дыр пукалі тэ дінын, крествывса снимокыд мича на, оз ков выльмӧдны. Во куим сайын на и вежлі воддзасӧ. Шондіа, мича лунӧ веськалі Нюмдінад, майкаӧдз пӧрччыси да гу вывтӧ весалі. Весала и сёрнита тэкӧд, ловъякӧд моз. Орчча гудорса йӧзыс, надейнӧ, йӧйӧн менӧ чайтісны: абу пӧ пӧрысь, а выжывалӧ, ӧтнасӧн варовитӧ. Эг, эг ӧтнам, тэкӧд, муса аньтуськӧд, сёрниті. Блюдйын кампет да печенньӧ коли, юмовторъяссӧ ме моз жӧ радейтлін, лимонад доз да. Сулея пробкасӧ весиг восьті. А вӧрас кайясыс кыдзи сьылісны! Ок и ыльгисны жӧ мича сьылӧм шыясыс. Нормис сьӧлӧмӧй, да синваӧс кутны ог вермы. Сэсся тай кыдзкӧ чорзьӧдчи жӧ.

Вежалунад уна йӧза кладбищеыд. Сиктӧдзыс лэччыны тӧдсакӧд веськалі. Ӧтлаын дасӧд класс помавлім, райкомын пӧ шоперала. А мен ӧд водзӧ на коліс мунны, Косью посёлокӧдз воӧдчыны. Куим версттӧ нӧ дыр-ӧ мунны, сӧмын тай Эжвасӧ вот кыдзкӧ вуджны ковмас. Повны ме куті васьыс, кӧть и вартчыны и сунавны кужа чериысь ог омӧльджыка. Тӧдсаыд гортас нуӧдліс, пажунӧн вердіс, пӧддяза пирӧгӧн. Ме ӧд тэнад гу вылӧ самолёт пуксянінсяньыс и кайи веськыда. Сэсся сійӧ жӧ и вуджӧдіс аслас пыжӧн мӧдар берегас...

Кылан-ӧ тэ менӧ, Аннушӧй? — Прокӧ тыртіс румкасӧ, азыма ньылыштіс. Курыдысла чезыртліс плешсӧ. — Кылан, дерт, кылан. Шуӧны кӧ, эм пӧ мӧдар югыдыс — сідзкӧ, эм. Абу кӧ? Но и мед. Эм кӧть абу, ме тэнӧ кута казьтывны.

Пӧдлиннӧ, кыдзи воӧдчи сэки Косьюад? Берегпӧлӧнса паськыд видзьясыс век на важ кодьӧсь. Уна чалькоста зорӧдъяс зымвидзӧны, кольмӧдӧ юртӧ чарӧг турун дукыс. Вель дыр пукалі ӧти зорӧд бокын, шоныдӧн ымралысь ывлаыс казьтыліс миянлысь гӧтрасян гожӧмсӧ. Помнитан, мусукасьлім тай ӧтчыд сэтшӧм жӧ турун зорӧд пытшкас? Ме тэныд дӧзмӧдча: гильӧда гӧгӧр, а тэ полан гильӧдӧмсьыс, сьӧмдымӧныд сералан дзользьысь шор моз. Миянӧс некод оз кыв. Тайӧ паськыд видз вылас да паськыд енвевт улас ми вӧлім кыкӧн, сӧмын кыкӧн... Енмӧй, кутшӧм томӧсь да шудаӧсь вӧвлім сійӧ здукъясас.

— Помнита, Проньӧ. Ставсӧ помнита... — друг быттьӧ кыліс Аннушыслӧн гӧлӧсыс Прокӧлӧн пельясын. — Пасибӧ, ас дінад вошйӧдӧм-сибӧдӧмысь... Водзӧ на висьтась...

Прокӧ ӧні вом тырӧн водка ньылаліс, но каститчымӧныд сійӧ оз ю. Ачыс аскӧдыс сійӧ сёрнитіс, сӧмын со Аннушсӧ син водзас сувтӧдіс-а, гӧлӧс кылӧмсӧ аслыс вӧйпӧдіс и.

— Куриті папирос-мӧд турун зорӧд бокад и мӧдӧдчи водзӧ, — думсьыс варовитіс Прокӧ, гӧтырыслӧн снимоклань видзӧдліг. — Тыбокса ордымӧдыс и руньги сэсся посёлоклань. Сійӧ ордымӧдыс, кыті тэа-меа радейтлім ветлыны. Ты ӧтар-мӧдарыс абу нин синтӧ радуйтана, кутшӧми вӧвліны кызь во саяд. Ӧні гӧгӧр керйӧн тырӧма, ачыс бесыс сэтчӧ коксӧ чегас. Вӧр чинталанін вӧчӧмаӧсь берегас. Вӧрзьӧдтӧгыс сулалысь вӧрсӧ этша кольӧмаӧсь. Но пелысь пу семьяыд кольӧма. Помнитан ӧд сійӧ пелысь пуяссӧ. Гожӧмъяснас, менам каникулъяс дырйи, сэтчӧ окасьны тэкӧд ветлывлім. Быттьӧкӧ матысьджык окасян местаыс эз сюр. Сійӧ пуясыс меным зэв донаӧсь, мед эськӧ дыр на жӧ эз керавны. Мыйла? — юалан. Карӧ велӧдчыны лэччӧм водзвылын, ветымын квайтӧд вося июль вӧлі, пелысь пуяс дорас ме медводдзаысь рази тэнсьыд ковта кизьястӧ. Тэнад морӧс бердын ме лолі сэк нёньпом кага кодь. Ёна жӧ мича тэ сэк вӧлін! Ёна жӧ мича! Быттьӧ еджыд мича гулю сулалін ме водзын юртӧ чатӧртыштӧмӧн, видзӧдін кытчӧкӧ енэжланьыс и вӧрыштісны пӧльтчыштӧм вом доръясыд. А ме нимкодясигтыр полышта: мед эськӧ некор жӧ оз лэбзьыв тайӧ ловъя гулюыс менам сьӧлӧм бердысь. Сэтшӧмӧн и колин менам паметьӧ... — Прокӧ ачыс эз тӧдлы, кыдзи синваыс дольсъясьны кутіс. Казьтылӧмыс да водкаыс нормӧдісны сьӧлӧмсӧ. Кикарнас чышкис син дорсӧ: абу мича, кор нывбаба аддзӧ мужичӧйлысь синвасӧ.

Мый вӧлі водзӧ? Бона туй бокад кыдз пу раскыс шочмӧма. Но, кысь тай корӧсьтӧ чегъялім, гӧрд гобтӧ вотлім да. Посёлокӧ вотӧдз эз паныдасьлы кер тыра ни ӧти машина. Вежалунад, шойччан лунад, тыдалӧ, оз кыскасьны. Кайышті чой паныдсӧ и клуб дорӧ вои. Лесопунктлӧн контораыс и клубыс, столовӧйыс и пывсяныс — ставыс на важыс, кодъясӧс стрӧитлісны миян том дырйи. Рудӧсь, важмӧмаӧсь йӧзлӧн олан пӧв керкаясыс. Коньӧръясӧй дай вӧр лэдзысьясӧй, мыйта мӧдӧдӧны вӧрсӧ ылі муясӧ, а асьныс олӧны быттьӧкӧ потӧм вор дорын.

Петі шӧр туй вылас, а сэні пон свадьба. Зэв ыджыд кыр пон бердӧ пысасьӧма дзӧляник энь пон, еджыд кушенча моз увлань юрӧн лётъялӧ бӧж улас, водз лапаясыс муӧдзыс оз судзны. Татшӧм дивӧсӧ эг на аддзыв, кепысь ыджда понйыс жаль весиг лои. Пурсьӧны да сійӧс ӧд курччалӧны жӧ. Матыстча да торйӧда мися, но эрмуніны ме вылӧ: эн пӧ суитчы кытчӧ оз ков.

Сэтчӧ жӧ кыськӧ матыстчис кузнеч Вась, поводнӧ гажа. Тэ дырйи, Аннуш, сійӧ кузнечаын жӧ уджаліс, том морт на сэк вӧлі. Ӧні аддзи да чуйми: чужӧмыс ёкыш сьӧм кодь пемыд лоӧма, серӧктіс да вомыс быттьӧ картупель гу — пиньтӧм, буракӧ. Чолӧмасим ки на ки, гогнитіс юрнас сибдӧм понъяслань и шуӧ:

— Став баба рӧдыс ӧткодь, ог ӧд весь ме ассьым гӧтырӧс суканад шу. Еремакань, да тайӧ жӧ начальниклӧн ичӧтик понйыс. Керкасьыс весиг оз лэдзлыны, гӧтырыс магазинъясӧ волігӧн моздорас новлӧдлӧ, гашкӧ весиг вомас резина някӧн да.

Неылын челядь чешкыльӧн ворсісны. Сэсь и котӧртліс кытчӧкӧ ӧти зонка. Начальникыдлысь гӧтырсӧ корӧма. Бадь вӧсня том нывбаба котӧрӧн локтіс: рушку ни мышку, голясьыс тай пельпомыс тӧкӧтьӧ паськыдджык, горзыны кутіс:

— Васьӧ, мый нӧ дӧввидзан? Вай мезды, гыркыс ӧд гугасьны вермас, гуляйтлытӧм кычи на вӧлі. Нюмдінӧ кӧсйи нулыны, ас кодьыс ичӧтик кыр кычи дінӧ, а со мый вӧчӧ страминаыд. Кор кад и пышйӧма гортысь?! Став посёлок водзас менӧ янӧдӧ. Тьпу!

— Эн сьӧлась, а то кывйыд косьмас! — Васьӧ матькыштіс, пырис пурсьысь понъяс костӧ, но он на тай нетшышт. Кукань судта понйыс, код бӧж улын лётъяліс кычиыс, мыччис ыджыд клыкъяссӧ, зырӧдіс кузнечлань.

Став пеж матсӧ Васьыд сэтчӧ косьӧбтіс, эльтыштіс начальниклӧн гӧтырлы:

— Вайӧдлы ассьыд кычитӧ менам кузнечаӧ, сылӧн бӧж улӧ ме западнӧй томан дора... — и ачыс вак-вакӧн серӧктіс.

Ме сэсся водзӧ муні, ог тӧд, мыйӧн помасис. Кык лун олі посёлокын. Садь юра мортӧс эг аддзыв. Быттьӧкӧ ставнас посёлокыс катласьӧ. Вот тайӧ пон свадьбаыс и коли паметьӧ.

Помнитан, Аннуш, кутшӧм гажа вӧлі Косьюыд миян том дырйи. Сюръяа качайыд кык сулаліс, волейболӧн ворсаніныд кык жӧ вӧлі. Ӧтилаас гырысьяс ворслісны, мӧдас — челядь. Ӧні нинӧм абу, юсьӧмаӧсь йӧзыс. Мужикъясыс и бабаясыс. Коммунизм пыдди пон олӧм стрӧитім. Вӧр-ваыс асьсӧ жугӧдӧмысь, тыдалӧ, тадзи ёрӧ войтырсӧ, Енмыс да — сылы эскытӧмысь. Эг кӧ ӧд мун ме карад, юси да сотчи жӧ нин важӧн. Ок унаӧн нин вина помсьыд кувсьӧмаӧсь. Миян том дырйи посёлокад кладбищеыд эз на вӧв, ӧні кырйывса ягас тырыс крестъяс. Лун дас сайын дзебӧмаӧсь техноруксӧ. Ускӧттьӧыс лоӧма тадзи. Рытнас посёлоксьыс биыс кусӧ, кутшӧмкӧ интереснӧй кино петкӧдлігӧн. Технорукыд, поводнӧ гажа пӧ, мунас подстанция дорас, каяс сюръя йылас, кӧсъяс бырӧдны нелючкисӧ. Буретш зэрӧ вӧлӧм. Мыйкӧ абу ладмӧма код юрнад и токыс сотӧма шомӧдз. Шом ёкмыль пӧ и усьӧма сюръя йывсьыс. Ме тӧдлі сійӧ мортсӧ, роч вӧвлі, зэв шань. Аслас мотора пыжӧн нуліс менӧ мӧйму Косьюсянь Нюмдінӧдз.

А Никита Бабарихатӧ тэ бура тӧдлін. Лесопункт воссьӧмсяньыс сійӧ Косьюын. Электропилаӧн пӧрӧдчыліс буретш сійӧ катищеас, кӧні тэ пӧсь сёяннад вердлін вӧр лэдзысьястӧ. Помнитан? Кролик яй век вӧлі удж вылас сьӧрсьыс вайӧ. Ӧбед дырйиыд быдса кроликӧдз йирас-вильӧдас. Кык морт пасьта мужичӧйыд столовӧй сёяннад оз вӧлі пӧт. Бабарихаыд ловъя на, гаражын пӧ стӧрӧжалӧ. Сійӧс аддзылі тайӧ пӧръяӧ: мамӧлӧн керка ӧшинь улӧ кос няйтас пӧрӧма. Чеччӧдны ни нуны некод оз вермы, сыметь юӧма. Пиыс воліс доддя мотоциклӧн, нёль мужик ӧдва лэптісны, эз тӧр да кусыньӧн водтӧдісны доддяс. Нуисны сэсся гортас.

Пӧжалуй, и тырмас. Унатор нин ме висьталі тэныд, Аннуш. Часлы, нӧшта ӧти румка юа тэкӧд и куйлышта. Прӧстит менӧ, Аннуш, мыйкӧ кӧ вӧча ог сідз, кыдз эськӧ коліс.

— Проньӧ! Тэ ме водзын нинӧмысь абу мыжа. Жаль вот, томӧн коли тэнӧ дӧвечӧн. Эн усь сьӧлӧмнад. Пасибӧ менӧ казьтылӧмсьыд, ас дінад менӧ чукӧстлӧмысь. Ме райын, век дзоридзалысь садйын... Ов енвевт улас ме пыдди тшӧтш... — бара на кыськӧ быттьӧ кыліс Аннушыслӧн гӧлӧсыс.

Прокӧ тыртӧммӧдіс румкасӧ. Но сулеяас вель на уна коли. Ӧтнас и пасйӧ со ассьыс чужан лунсӧ. Кыдзи ӧтнас? Аннушыскӧд. Медбур ёртыс, орчча керкасьыс суседыс, больничаын куйлӧ. Бытьӧн эськӧ сійӧс корліс. Сыкӧд эськӧ варовитісны. Аски другыс дінӧ больничаас ветлас, некымын пачка сигарет ньӧбис, куритчансӧ и нуас гӧстинеч пыдди.

Кысянькӧ кылӧ воис самолёт. Керкаыс аэропорт дорас и быд ыджыд самолёт пуксигӧн зилякылӧны весиг ӧшинь стеклӧясыс. Велавны колӧ тайӧ шум дінас, и Прокӧ велалӧма нин. Ӧтнас эськӧ со, но абу шуштӧм. Ӧшинь увтіыс машинаяс журъялӧны, йӧз ветлӧны. Кильчӧладорса жырсяньыс кыдз пуяс тыдалӧны, лабич сэтчӧ сувтӧдӧма. Петіс да лабичас пуксьӧмӧн и куритчис ӧні. Некытчӧ эз мун. Бӧръя мусукыс, Альбинаыс, апрель помсянь эз нин тыдовтчыв. Дерт жӧ, мужикыс тундрасяньыс воис, сылӧн кузь отпускыс.

Прокӧ пырис керкаас. Эз кыскы ни паркӧ, ни кино вылӧ. Ӧні лун шӧр на. Рытгорувнас, гашкӧ и, ветлас кытчӧкӧ. Пӧрччысис трусикӧдзыс и водіс крӧватяс.

* * *

Ӧтар бок вылас бергӧдчылас Прокӧ, мӧдар бок вылас. Босьтчылас нинӧм не думайтны, да оз артмы. Юрас жуньгӧ, быттьӧ ва мельнича уджалӧ сэні. Кыськӧ ылысь-ылысь син водзас сувтіс войнабӧрса челядьдырыс, ичӧтик чужан деревняыс. Мед! Гашкӧ, ойбыртӧдасны тайӧ думъясыс.

Кӧсйӧ мыйкӧ лӧсьыдтор уськӧдны тӧд вылас, артмӧ мӧдарӧ. Проньӧ коддьӧмӧс, сизим-кӧкъямыс арӧса челядьӧс, дзерӧдлісны ас сертиныс гырысьджык зонъяс. Деревняад тӧвнас ӧти чой йывсянь исласьлісны — лямпаясӧн, дадьясӧн. Чурк йылас керка сулаліс, кӧні олісны кык вок — двӧйни. Шпана кодьӧсь. Кор ӧтлаӧ чукӧртчасны челядь, косьӧ и зыртчӧны найӧ. Ён туйӧ пуксисны, ар-мӧдӧн ыджыдджыкӧсь Проньӧ коддьӧмысь. Да и батяӧсь кык вок. Война вывсьыс вит мужик воис, нулӧмаӧсь ветымынӧс. Луннас, кор бать-мамныс удж вылын, вокъясыд нуӧдасны челядьӧс кильчӧ вылас, сувтӧдасны ӧдзӧс дорас мышкӧн и ас вӧчӧм наганъясысь лыйлӧны пасӧ пыдди. Патронас куш порок вӧвлі, дрӧбйӧн кӧ ӧд, виисны кодӧскӧ. Проньӧлы сюравліс жӧ насянь.

Пу наганыс эськӧ быд зонкалӧн вӧлі, войнаысь ёна ворсісны да, но унджыкыслӧн патронтӧм. А кык воклӧн прамӧй патрона. Боксяньыс сійӧс пилитӧма, розь дорас истӧг тув крепитӧма, ӧзтан тувсӧ и ыпнитӧ порокыс, лыйӧм шы кылӧ. Челядьыд гора шысьыс, дерт, повзьӧны. А дрӧбъя кӧ патроныс? Матысяньыд и вины на вермас. Проньӧяслӧн жытникас пищаль ӧшалӧ, патронъяса патронташ и, батьыслӧн на. Кӧсйӧ гуны ӧти патрон аслас пу наганӧ, но полӧ мамсьыс.

Тайӧ кык вокыс и став зонпоснисӧ куритчыны велӧдісны. Батьыс самосадтӧ быдтіс ас град вылас, и найӧ век табакаӧсь вӧліны. Гожӧмнас челядьыд бара ӧтлаынӧсь. Купайтчигад вокъясыд сувтӧдасны ичӧтджык ёртъяссӧ орччӧн и быдӧнӧс тшӧктӧны кыскыштны ӧзъялысь чигаркасӧ. «Апти» либӧ «лапти» корӧны шуны, тшынсӧ пыдӧ кыскыны. Мукӧдсӧ лӧзӧдмӧныс кызӧдас, эз этшаысь тшӧкмунлы и Проньӧ. Первой классын велӧдчигӧн став зонкаыс нин шпуткис, перемена дырйи двӧйни-вокъяс нужникас куритӧдлісны челядьӧс. Лёка помасис налӧн ышмӧмныс: эз удитны помавны начальнӧй школасӧ, вӧтлісны кыкнаннысӧ. Куим зонкаӧс порокӧн куритӧдӧмысь. Куимнанныслӧн чишкасис чужӧмныс, тайкӧ синтӧг эз кольны.

Мый нӧ тайӧ? Оз тай воны юрас мичаджык казьтыланторъясыс. Лишнӧй ӧмӧй водкасӧ юис? Али мӧдарӧ: эз тырмы? Со тай, сувтісны син водзас чужан деревняыслӧн мича да гажа местаясыс. Важ Эжва дорса паськыд ластаыс, кӧні коркӧ йирӧдліс кӧзаясӧс. Ыджыд вуз-вот вӧсна дӧва-мамыс эз вермы видзны мӧстӧ, ковмис вузавны, ньӧбис кык кӧза. Гашкӧ, сійӧ кӧза йӧлыс и кутіс Проньӧӧс тшыглы кулӧмысь. Деревняас кулалісны йӧзыс эз сӧмын война воясӧ, но и война кусӧм бӧрас нин. Кымын во колис, а Прокӧлӧн син водзын век на сулалӧны сэкся поконикъясыс да покончаясыс, тшӧтш и аслас ыджыд мамыс, коді кайис шонтысьны паччӧрас, а лэдзисны, сэтысь кынӧн да кӧдзыдӧн.

Тшыг нисьӧ пӧт быдмисны войнаӧдз чужӧм челядь. Война дырйи деревняас эз чуж ни ӧти кага. Том йӧз рытсёрӧдз шӧйтлісны параясӧн, но кырсасьӧм мода эз вӧв, мед кад кольӧм бӧрын вӧрзьӧдлытӧм нылӧн петны верӧс сайӧ. Он кӧ пет дзоньӧн, верӧсыд вермас нэм помӧдзыс казьтывны гӧтырыслысь тайӧ грексӧ. Вӧвлі татшӧмтор, мый йылысь сёрниыс паськавліс весиг орчча грездъясӧ. Ветымынӧд воын, армияын служба бӧрын, гортас воис Серафим. Регыд вӧчисны свадьба Миля нима нывкӧд. Вежон кодалісны свадьбуйтысьяс, код юрӧн и коллялӧма Серафим медводдза войсӧ мича гӧтырыскӧд. Сайкалӧм бӧрас жӧ и кутас лэптавны кисӧ Миля вылӧ.

— Кодкӧд меӧдз кутчысьлін? — вӧлӧм пычкӧ верӧсыс.

— Некодкӧд! Нёльӧд лунас сӧмын палялін, нинӧм он помнит...

— Он кӧ висьтась, тэн ни аслым ог прӧстит! Кодлы сетлін?

— Тэныд! Тэ менам медводдза...

Колясны вояс, но Серафим сідз оз и прӧстит, оз прӧстит аслыс: шыбитчас мир туй кузя тӧвзьысь грузӧвӧй автомашина улӧ. А шыбитчигас гозъялӧн быдмӧ нин вӧлі куим челядь. Асывнас гортсьыс петігӧн Милялы чӧвтӧма верӧсыс: дзонь кӧ пӧ вӧлін, мыйла эн петкӧдлы вирсӧ...

Война бӧрын бура олісны семьяяс, кӧні вӧлі кыйысь-виысь. Ловйӧн воӧм салдатъяс деревняын ставныс лоисны начальникъясӧн: ӧти — колхозса юралысьӧн, мӧд — бухгалтерӧн, коймӧд — завхозӧн, нӧшта кыкӧн — бригадиръясӧн. Витнанныс коммунистъяс, ичӧтик деревняад найӧ и ыджыд-паськыдъясыс. Кыйӧны-виӧны, колхозлысь гусясьӧны. Некутшӧм законъясысь эз повлыны. Тайӧс Прокӧ гӧгӧрвоис бӧрынджык нин. Дӧваяслӧн челядьыс кӧ омӧлик паськӧмаӧсь, кыдъя тучманыд джагыда кывтӧ и сӧмын лысьӧмныс, то батя челядь муткыль кодьӧсь чери-яй да пызя шаньга вылад, шоныд да мича кӧлуй новлӧны. Эсійӧ двойниыслӧн батьыс война кусан воас вӧлі мӧдӧдӧ посылка бӧрся посылка. Немецкӧй паськӧмӧн и ветлісны челядьыс, назӧдчылісны вомӧн ворсан гудӧкӧн. Гортас ӧшалісны германскӧй дӧраысь вурӧм занавесъяс.

Озыр да гӧль челядь ёна торъялісны. Озыръясыс зэв вылӧ пуксьылісны, найӧс бать нимнаныс и шулісны: Пильӧ Митрӧй, Педӧр Ӧльӧксан, Микайлӧ Густа; а дӧваяслысь мам нимнас: Нина Проньӧ, Марья Кӧсьта, Ӧгаш Лиза. Батя зонкаӧс кӧ нӧйтасны, то горзӧ: «Батьӧлы висьтала!» Дӧвалысь кӧ: «Мамӧлы висьтала!» Торъялӧмыс тӧдчис весиг вождьясысь ворсігӧн. Батя зонпосни босьтлісны нимъяссӧ Ленинлысь, Сталинлысь, Молотовлысь, Калининлысь да Ворошиловлысь; батьтӧм челядьлы вичмылісны нимъясныс Бериялӧн, Маленковлӧн, Булганинлӧн, Кагановичлӧн.

Батя челядьыдлӧн и олан керканыс торъялӧ. Абу, майбыр, вежыня кильчӧныс, войтваыд керка пытшкад оз вияв ни. Дӧваыдлӧн киссьӧ керка-картаыс, а лӧсьӧдыштны некор и некодлы. Да и кысь босьтан тьӧс-плакасӧ, нинӧмӧн весиг дӧмыштны керка вевттӧ. Позьӧ эськӧ шыӧдчывны медальяса мужичӧйяс дінас, но ыджыд дон корӧны. Дӧвалысь кӧ кодкӧ лӧсьӧдыштас керкасӧ, сійӧс и виччысь: кӧзяйкаыс сьӧктас-кынӧмасяс. Торъя нин яндысьтӧмӧсь, племеннӧй уж кодьӧсь, вӧліны эсійӧ кык бригадирыс. Оз кӧ сетлы дӧваыд, аскинас медічӧт трудоденя удж вылас бригадирыд мӧдӧдас, аскомысьнас и, сӧсаскомысьнас и... Сетлас кӧ — лишнӧй трудодень на пасъяс. Кынӧмсьыд кага вӧтлӧмыд сэки эз вӧв модаын, вот и полісны бабаяс сьӧктӧмысь. Унаӧн кутчысисны, но унаӧн кутчысьны эз вермыны. Ӧд тӧдісны, мый верӧсъясныс некор нин оз воны. А дӧваясыс вӧліны ар кызь-комынаӧсь.

Ӧтчыд, гожся рыт тай вӧлі-а, Проньӧ шӧйтанінысь гортас вӧлі локтӧ. Кильчӧ вывсяньыс зонкаыд кыліс мамыслысь мисьтӧма матькыштӧм: весась пӧ, мисьтӧм чужӧм, а то пӧ юрад карнаннас ойкнита! Проньӧ дзирйыв восьтіс кильчӧ ӧдзӧссӧ, сэтысь, посводзсьыс, кузь мужичӧй утёвтіс — кывтыд бригадаысь бригадирыс. Эз кӧ Проня су, верзилӧ кодь мужикыдкӧд ӧдвакӧ вермис водзсасьны мамыс. Ёрччан кывсӧ, кӧть и тайӧ кывнас ёрччисны, челядь эз гӧгӧрвоны. Мый пӧ лоӧ сійӧ коминас. Кысь тон тӧдасны, роч мортыслысь чужӧмсӧ на эз аддзывны деревняас да. Салдатъясыд, дерт, тӧдісны. Корсюрӧ гожӧмъяснас волывліс сэтчӧ верзьӧма бокӧвӧй морт — кок вож костӧдыс кучик эжӧда галип гача мужичӧй. Сёрнитліс комиӧн, быттьӧкӧ пыскыльтыштіс-а. Сійӧс и чайтлісны рочӧн, но коми-пермяк вӧлӧма. Райкомысь секретарыс пӧ, Тотьмянин овыс. Ӧти дӧва ордын шойччывліс, ас бӧрас кага жӧ колис.

Роч кывсӧ Проньӧ кутіс тӧдыштны сёрӧнджык, мӧд сиктӧ семилетньӧй школаӧ пырӧм бӧрын. Сэсся, кӧкъямысӧд классянь, став предметсӧ кутісны велӧдны роч кыв вылын. Да и Коми мулӧн быд пельӧс сэки вӧлі тырӧма нин рочьясӧн. Войнабӧрса медводдза дас вонас нин и коми парманымӧс, и коми тундранымӧс Кремльса вождьяс вӧчисны и ставсоюзса тюрьмаӧн, и ставсоюзса лысьтан мӧскӧн. Коми дӧваяс, да и том йӧз, ӧтарӧ мездысисны деревняса рабствоысь, медсясӧ пышйисны лесопунктъясӧ. Найӧ, кодъяс эз вермыны вӧрзьӧдчыны, дыр на мырсисны трудоденьяс вылӧ, шоча аддзылісны лун югыдсӧ, сідзи сьӧдас и кулалісны либӧ виччысьӧны нэм помсӧ. Унаӧн весиг ни ӧтиысь эз вӧвлыны райцентрын, ог нин шуӧй Сыктывкар да Москва йылысь. Олысьясыскӧд тшӧтш кулӧмсӧ виччысьӧ и Прокӧлӧн чужан грездыс.

Кор мамыс инасис Косью посёлокӧ, Проньӧлы дасӧд классас велӧдчыны ковмис Нюмдінын. Кӧзяйка ордӧ инасис, Михайловнаӧн шуисны. Верӧсыс война вылын усьӧма, челядьыс верстьӧ нин и разалӧмаӧсь коді кытчӧ. Михайловна оліс ӧтнас, пиӧс пыдди и примитіс сійӧ Проньӧӧс.

Нюмдінын дас квайт арӧса Прокӧлӧн лоисны бур ёртъяс. Медшань другъяснас лоисны эз начальстволӧн челядьыс (райцентрса школаад кӧть и уна сэтшӧмыс вӧлі), а сы моз жӧ батьтӧг быдмӧм зонъяс, гӧлиника олысьяс, кодъяскӧд велӧдчис ӧти и сійӧ жӧ классын.

Прокӧ ружтыштіс, нёдзласьыштіс, чеччис крӧватьысь и кутіс лукйысьны стеклӧа шкапын. Ӧти кыз книга костын альбомын моз куйлісны аслас, Аннушыслӧн да мамыслӧн фотоснимокъяс. Сэні жӧ и чукӧра снимок, кодӧс вӧчлісны медбӧръя звӧнок лунӧ. Часлы, видзӧдлас томдырся ёртъясыслӧн чужӧм вылӧ. Регыдӧн и сюрис. Югъялысь фотобумага вылын кызь куим ныв да зон, бӧръя радас шӧрас ачыс — Прокӧ. Веськыдвылас Андрей Турьев, Володя Липин, Юра Фефилов, шуйгавылас Тамара Канева, Нина Попова, Саша Липин, орччӧнӧсь Володя Огнев, Валерий Попов, Саня Мальцева, Лиза, Тося... Вунӧдіс, помӧдз вунӧдіс нимъяссӧ эсійӧ кык литовечыслысь. Ӧтиыс, буракӧ, Альгимантас, а мӧдыс?

Кутшӧм тэ мича вӧлӧмыд, дас сизим арӧса томлун! Снимок улас пасйӧд: 1955 вося май, Нюмдінса шӧр школа, дасӧд класс. Эсійӧ лоис врачӧн, эсійӧ — агрономӧн, эсійӧ — чужан сиктас тракторист, эсійӧ — лётчик, эсійӧ веськӧдлӧ аптекаӧн, эсійӧ Нюмдінын шофёралӧ, эсійӧ — велӧдысь, эсійӧ — журналист... Унаӧс эз тӧд, мыйӧн лоисны, кӧні уджалӧны. Кодсюрӧкӧд аддзысьлӧ Нюмдінын да Сыктывкарын, мукӧдыскӧд эз нин паныдасьлы школа помалӧмсянь.

Снимайтчан луныс дыр кежлӧ коли Прокӧлы паметяс. Сійӧ лунас, школаысь воӧм бӧрын, ӧшинь увсяньыс на кыліс лёкаа горӧдлӧм. Кывзысьыштіс: гӧлӧсыс кыліс керкасяньыс. Кильчӧ ӧдзӧсыс вӧлі гурйыв восьса. Зон котӧрӧн пырис керкаас, гӧбӧч вылас лёкгоршӧн ойзіс нывбаба. Пачводзас ломтысис ичӧтик кӧрт пач, плита вылас эмаля тазйын руаліс ва. Проня кыпӧдчис гӧбӧч вылас и казяліс нывбабалысь таджгӧдӧм еджыд лядьвейяссӧ, дун рушкусӧ.

— Тэ — Проня? Ой, ой, о-о-о-й!

— Проня ме, Проня. Висьтав, мый колӧ вӧчны. Кӧні нӧ Михайловнаыс? Часлы, ме котӧртла больничаӧ. — Зон гӧгӧрвоис: ньылӧмӧн тырӧм тайӧ тӧдтӧм нывбабаыс чужтӧ кага.

— Ой! Ой! Ой! Эн мун, а то кула. Мыськы китӧ, лок ме дінӧ... Кула, Проня... Ой, кула... Эн яндысь, тэкӧд мен лоӧ кокниджык.

Прокӧ пожъяліс кисӧ шоныд ваӧн. Тыра тазсӧ катӧдіс паччӧр вылас, нывбаба дінӧ матӧджык.

— О-а! О-а!

Повзьӧмысла Прокӧлӧн гӧгӧр лыжаліс, оз тӧд, мый вӧчны. А отсавны кыдзкӧ коліс. Петіс кильчӧ вылас, горӧдіс: «Ми-хай-лов-на!» Бӧр пырис керкаас, сырмис весиг: мед эськӧ оз жӧ кув сылӧн синъяс водзын.

— Ичинь! Ичинь! Кӧні тэ?!

«Михайловна чойлӧн нылыс тай» — думыштіс зон, и бара кыліс ымӧстӧмӧн горӧдӧм. Прокӧ матыстчис мучитчысь нывбаба дінӧ, пидзӧсчанясис:

— Висьтав, ме ставсӧ вӧча.

— Кыскы, юрӧдыс кыскы...

Зонлӧн руаліс син водзас, кор аддзис дзескыдінӧд писькӧдчысь кага юр. Сы здукӧ и воис Михайловна, аскӧдыс вайӧдӧма врачӧс. Кыліс кань нявӧстӧм кодь бӧрддзӧм — лолыштіс кагаыс. Прокӧ петіс сараяс, вукйӧмӧн восіс...

Рытгорувланьыс Прокӧ пывсян ломтіс. Эн пӧ ёна жара, — ӧлӧдіс Михайловна. Кага чужтысь нывбабаӧс зон регыд аддзис тыр синмӧн. Тӧдіс нин: шуӧны Ленаӧн. Дун рушкуыс нюрсмунӧма, морӧсыс пӧльтчӧма. Шыльыд, том чужӧм вылас эз тӧдчы некутшӧм нимкодьлун.

— Пасибӧ, Проня, бабитчӧмсьыд. Ме тэнӧ кувтӧдз ог вунӧд, — лун-мӧд мысти шуис Лена, кор зонкӧд кыкӧн колисны.

— И ме тэнӧ ог вунӧд, — артмис Прокӧлӧн.

— Ме вӧвлі тані кольӧм арнас, куимӧн ӧтлаын ужнайтім. Вунӧдін?

— Ӧні помнита. А сэкитӧ эг видзӧд чужӧм вылад, яндзим вӧлі. Кымын арӧс тэн?

— Дас ӧкмыс.

— Тӧлысь мысти мен дас сизим тырӧ.

— Сэсся институтӧ мунан, школатӧ помалан да?

— Ог. Косью лесопунктын уджавны кута. Институтас велӧдчыны менам деньгаыс абу. Во кымын уджала, нажӧвитышта деньга и, дерт, кытчӧкӧ муна.

— Кодкӧд кӧ дружитан? Эм, кодкӧ, нылыд?

— Эм, дерт. Аддзан жӧ: верстьӧ мужик.

— Бритваыд эм, верстьӧ мужик?

— Эм.

— Менӧ британ?

— Мы-ы-й?

— Менӧ британ, мися?

— Тырмас месянь... Мед мужикыд шырас, кӧть гӧгӧр кушӧдз.

— Оз ков гӧгӧр, мен киняулӧс колӧ бритны, а то пӧсяла.

— Ладнӧ, сэтітӧ брита. — Прокӧ чӧвтіс кисьыс книгасӧ. Лӧсьӧдчис сійӧ экзаменъяс кежлӧ.

— А тэ кыті чайтін? — шмонитігмоз нюмъяліс Лена.

— Эн юась. И эн петкӧд менӧ ку пиысь, ме абу челядь. А то петкӧдан кӧ терпенньӧысь — окала, дарӧм кагаа. Ме кужа ог сӧмын окасьны, но и нӧшта на мыйсюрӧ кужа.

— Ӧні верита, мый тэ верстьӧ мужик. Бритас оз быгъя ватӧг? — кисӧ лэптыштліс Лена. Сійӧ вӧсньыдик состӧм ковтаа, балябӧжас гартовтӧм руд юрсиа. Кагаыс, мамыслысь нёньсӧ чурскӧдӧм бӧрын, узис паськыд пу крӧватьын.

— Босьтас и быгтӧг.

Лена сувтіс Прокӧлы воча, мыччӧдіс киняувсӧ, кӧні чикыльвидзис шочиник гӧн. Нывбаба дукыс гильӧдіс зонлысь ныр розьсӧ, пӧсьӧдіс вирсӧ. Лыддьысьӧм пыдди со мый вӧчӧ Прокӧ.

— Ой, кутшӧм тэ джуджыд, Проня.

— Метр да нӧшта сизимдас сантиметр. Ачыд абу жӧ ичӧт, нырӧдз со. Вай мӧдарсӧ. Бритваыс выль, оз нетшкы. Кыт ещӧ? — аслыс Прокӧлы окота жӧ лои шмонитыштны.

Воча кыв пыдди нывбаба ыджыд сьӧд синъяснас аттьӧаліс зонмӧс. Сэсся тапсьӧдіс пачводзас, восьтіс занавессӧ и кутіс пычкыны морӧссьыс йӧвсӧ. Тыртӧм тасьтіас чольгӧмыс кылӧ. Прокӧ видзӧдыштіс Леналань, ортсӧ мыччӧдӧм нёньыс кольмӧдіс юрсӧ, шыбитіс книгасӧ пызан вылас и петіс ывлаӧ, петіс личӧдыштны ассьыс зэлалӧм вир сӧнсӧ.

Мый йылысь сэки думайтіс Лена? Гашкӧ, окота вӧлі ворсны сылы гозъя олӧмысь, кыдзи дзоля дырйиыс чомйӧн ворсігӧн? Али кӧть нин здук кежлӧ Прокӧӧс сувтӧдліс син водзас верӧс пыдди? Кӧть кыдз эз вӧв, но сёрӧнджык Лена бара шыӧдчис Прокӧ дінӧ:

— Кага мыссьӧдны отсыштан?

— Отсала.

Лена дасьтіс став коланаторсӧ: таз, ва, майтӧг, тӧбӧд, ки чышкӧд. Дэбыд ваас кисьтыштіс марганцовка и водтӧдіс сэтчӧ кагасӧ. Проня кыкнан кинас кутіс кага юрсӧ, мед пельясас эз веськав ваыс.

— Кор нӧ батьыс тіянла воас?

Лена сыркмуніс, медсясӧ таысь и поліс, мый тайӧс быть юалас Проня. Воча кыв пыдди шуис:

— Ло кагалы вежайӧн.

— Ладнӧ. Менам ки вылӧ чужис, мед ме и лоа вежайӧн. А нимсӧ мый сетанныд?

— Ми сёрнитім нин та йылысь ичиньӧкӧд. Тэнад ним кузя мед лоӧ Прокопийӧн.

— Лен, збыльысь?

— Ей-богу.

— А батьыс мый на шуас?

— Абу талӧн батьыс, абу... Гӧгӧрвоин?

— Он-ӧ кӧсйы шуны менам мам моз: чиган доддьысь пӧ усис. Эн ылӧдлы менӧ, аддзылі, кысь усис...

Вежон мысти моздорас ладинечӧн Лена муніс Михайловна ордысь. Кӧзяйкаыс шуис сӧмын: муніс пӧ Кебан посёлокас, сэні пӧ и уджалӧ медсестраӧн. Кагасӧ видзны воӧма карысь, ыджыдджык ныв ордсьыс, Леналӧн мамыс. Ленаяслысь мунӧмсӧ Прокӧ эз аддзыв, буретш ветліс Косьюӧ мамыс дінӧ, и дыр жалитіс, янсалісны прӧщайтчытӧг да.

И сэк, кор лӧсьӧдчис экзаменъяс кежлӧ, Прокӧлӧн син водзӧ сувтліс нёньяссӧ личӧдысь Леналӧн туша-мыгаыс. Эз, эз торкавны сійӧс том мам йылысь мӧвпъясыс. Мӧдарӧ, весиг ышӧдлісны. Ӧд кагаыслы, кодӧс мамыс шуис Проняӧн жӧ, сійӧ лоис вежайӧн. Но аддзылас-ӧ коркӧ вежаписӧ? Дерт, аддзылас, быть аддзылас.

...Прокӧ бӧр саймовтіс фотосӧ книга костӧ. Сэтчӧ сюйис и пызан вылысь Аннушыслысь снимоксӧ. Кор на сэсся тадзисӧ сыкӧд сёрнитас. Идраліс и ен-ӧбразсӧ, помӧдз сотчӧм сисьсӧ, гӧтырыслы пуктылӧм румкасьыс винасӧ ньылыштіс ачыс. Ӧбед бӧрын пӧ кулӧмаясӧс оз казьтывны, сэки пӧ найӧ узьӧны. Дзолядырсяньыс Прокӧ помнитӧ: тадзи век вӧчлывліс мамыс усьӧм батьсӧ казьтылігӧн.

Кузь гожся луныс ӧткӧныдлы. Горт гӧгӧрыс нинӧм вӧчны ни. Во кык сайын дзоньталіс керкасӧ гӧгӧрбок, векни тьӧскӧн эжис стенъяссӧ ортсысяньыс. Ветлыны мӧдлапӧвса лыа вылӧ гожйӧдчыны? Вевъялас на, кузь на отпускыс; дай водка юис, джынсьыс унджыксӧ сулеясьыс. Ветлыны паркӧ? Сэні вуджӧр саяс ыркыд и тӧв руа. Шуштӧм ӧтка олӧмыд. Чӧв-лӧньысла быттьӧкӧ быд пельӧссянь кылыштӧны гӧлӧсъяс, кӧть и керкаын тэысь ӧтдор некод абу. Гажа эськӧ вӧлі, гортад кӧ ворсісны челядь, пачводзад кӧ кыліс гӧтырыдлӧн тасьті-паньӧн зёльӧдчӧмыс. Аэропортса столовӧйыс матын, сэтчӧ и ветлывлӧ Прокӧ нуръясьнысӧ. Уджалігас пажнайтлӧ училищеас, чӧскыда вердӧны сэтчӧс столовӧяс. Ачыс Прокӧыс училищеас автомобиль да трактор двигательяс кузя инструкторалӧ, уна во нин.

«Мыйкӧ колӧ вӧчны, кутшӧмкӧ берегӧ воӧдчыны Альбинаыскӧд, — думайтіс ӧні Прокӧ. — Либӧ мед дзикӧдз локтас, либӧ мед дзикӧдз мунас. Гӧтрасьны колӧ, прамӧй бабаӧс аддзыны да». Альбинакӧд кӧть и гозъя моз олӧны, сійӧ абу Прокӧлӧн, сійӧ мӧдлӧн. Куш кӧ аслас вӧлі, радейтіс эськӧ Алясӧ. Сідзсӧ киподтуя: пусьӧ и песласьӧ, сӧстӧма керкасӧ видзӧ и. Сӧмын тай Прокӧысь на ёнджыка куритчӧ, вина дозтӧ босьтласны да морт джынйӧн жӧ юасны. Прокӧкӧд мусукасигӧн нёльысь кымын нин чӧвтліс кынӧмсьыс кагасӧ. Енмыс кӧ тӧдӧ, кодсяньныс кӧвъясьлӧ: верӧссяньыс али Прокӧсянь. Ӧтарӧ тай Прокӧсянь шуӧ-а. Дерт жӧ, сысянь, во пиас унджык кадсӧ сыкӧд кутчысьлӧны да.

Снимокъяса кыз книгасӧ Прокӧ бӧр меститіс шкапас. Босьтіс крӧватьсьыс медпушыд юрлӧссӧ, чӧвтіс ӧшиньдорса пу диванӧ. Тані куйлыштас. «Обломов» — асьсӧ нимтыштіс сэсся.

* * *

Прокӧлӧн юрыс уджаліс збыльысь ва мельнича моз. А ва мельничаыс вӧвлі налӧн деревняас. Война дырйиыс на, помнитӧ да, нулывліс сэтчӧ сусед мельникыс. Кыськӧ Тиманскӧй кряжсянь тшем парма пыр шольгис-писькӧдчис Эжвалань чукыльӧсь-мукыльӧсь ю. Сы берегын и пукаліс Прокӧлӧн чужаніныс. Катыдланьыс юсӧ помӧмаӧсь плӧтинаӧн и стрӧитлӧмаӧсь мельнича.

Ыльгысь ю моз жӧ Прокӧлӧн юрӧ и сьӧлӧмӧ ыльгисны выль и выль думъяс, син водзас ясыда сувтісны аслас олӧмысь выль и выль лист бокъяс.

...Зрелостьлӧн аттестатӧн Прокӧ воис мамыс дорӧ, Косью посёлокӧ. Дас сизим арӧса зон аслас снаженлунӧн муніс тыр верстьӧ мортлань — ыджыд да зумыд тушаа, паськыд пельпомъяса; кузь сьӧд юрсисӧ балябӧжланьыс шыльӧдӧма. Батьыслань пӧ мунӧма, — шулывлӧ мамыс. Июль помын и шыӧдчис лесопунктса начальник дінӧ: кӧсъя пӧ инасьны удж вылӧ, во кежлӧ пӧ.

— Сідз, сідз, сідз... — кывзіс да сідзкайтіс Пименов, коді начальникалӧ тані лесопунктсӧ восьтӧмсянь. Ачыс олӧма морт нин, шочиник дзор юрсиа, сьӧкыд восьласъяса. — Гашкӧ, чокеруйтчыны мунан? Ну, вӧр трелюйтысь трактористлы отсасьысьӧн. — Начальник мыйкӧ пасъяліс бумагатор вылӧ, мыччис Прокӧлы: — Тайӧ бумаганас шыӧдчан Дарья Алексеевна дінӧ, мастерӧн уджалӧ.

— Тӧда. Миянлы паныда керкаын олӧ.

Прокӧлӧн мамыс увйысис Дарья Алексеевналӧн жӧ мастерскӧй участокын. Кыдзи суседъяс, весиг волысисны ӧта-мӧд ордас, пукавлісны пӧсь самӧвар сайын, юлісны тшӧтш и водка. Ӧтлаын пасйывлісны шойччан лунъяс да праздникъяс. Дарья Алексеевна ар дасӧн ыджыдджык Прокӧысь, и сы мындаӧн жӧ, гашкӧ и, унджык арӧсӧн на, томджык мамыс серти. Но вӧлі верӧстӧм, абу на и петавлӧма некод сайӧ — нывъюра на. Ляпкыдик да кызіник, гӧгрӧсіник чужӧма Даша (медсясӧ тадзи шуисны) век вӧлі кыпыд сьӧлӧма, радейтіс шмонитны, и сэк жӧ сёрнитліс пеж кывъясӧн, корсюрӧ и матӧн шӧтліс. Тадзи велалӧма мужикъяс пӧвстын вӧрад дыртӧ уджалігӧн.

Асланыс дзиръя дорын и виччысис Прокӧ мастерлысь гортас воӧмсӧ, удж помасьӧмсӧ. Квайт час гӧгӧрын йӧзыс воӧны вӧр делянкаясысь. Луныс субӧта, помаласны водзджык на, пывсьыны быдӧн тэрмасьӧ. Посёлоклӧн шӧр улича кузя кутісны люзьгыны йӧз. Дарья Алексеевна, тыдалӧ, кежӧма контораӧ, эз тыдовтчы. Мамыс воӧмӧн тшӧтш петаліс сараяс, петкӧдіс сэсь кык таз да куим корӧсь.

— Мыйла нӧ куим корӧсьыс? — юаліс пиыс.

— Коймӧдыс Дашалы, сылӧн тані корӧсьыс, аслас сарайыс абу да.

— Талун ме начальник ордын вӧлі. Кори удж вылӧ инавны.

— Мый нӧ тэрмасян? Лытӧ жуглыны удитан на.

— Тэ меным жаль, нинӧмӧн ог вермы отсавны. Кымын водзджык, сымын бур.

— Кытчӧ индіс начальникыд?

— Дарья Алексеевналӧн мастерскӧй участокӧ. Со, киӧ бумага сетіс. Вот и виччыся суседканымӧс.

Мамыскӧд сёрнитігкості и тыдовтчис контора дорсянь таланьӧ тюрысь нывбаба. Прокӧ тӧдіс мастерӧс, петіс воча.

— Ме тэ дінӧ, Дарья Алексеевна, — шыӧдчис Прокӧ, нюжӧдіс бумагасӧ.

— Любовнӧй письмӧ кӧ, меся-а. — Нывбаба синнас нуӧдіс гижӧдсӧ, сюйис зептас. — Нӧрӧвитлы... — Здук мысти петіс киас деньгаӧн, мыччис Прокӧлы: — Абу кӧ дыш, ветлы ӧти дозла, пывсян бӧр кежлӧ. Сэки и сёрнитам.

Прокӧ пывсис жӧ. Юис стӧкан чай и лӧсьӧдчис мунны кино вылӧ. Сы здукӧ и Даша пырис. Локтіс, мед Нина пӧдругаыскӧд кузь рытсӧ ӧтлаын каттьыны. Шваркйӧн пуысь электросамӧвар сайын, ныр уланыс сулалысь сулея водка сайын. Электроплитка вылын рачын жаритчис чери. Даша пырӧмӧн тшӧтш пуксис пызан сайӧ.

— Вӧр уджыд, Проньӧ, зэв сьӧкыд. Мый кутам вӧчны тэкӧд? Кутшӧм удж ог босьт, сэтчӧ и жаль мӧдӧдны, — сёрнисӧ паніс мастер.

— Ме ён, любӧй удж вӧча.

— Нина, Нин, гашкӧ, Кужса Миш дінӧ индыны, — Даша шыӧдчис Прокӧлӧн мам дінӧ. — Коми морт, зэв шань, правда, сӧт-матыс кыв йылас.

— Сы дінӧ-й инды, а то лёк тракторист шӧрӧ кӧ веськалас, пӧгиб лоӧ. Писӧ менсьым ныр вылас уськӧдас. А матыд тай ставнымлӧн вом тыр.

Прокӧлы кисьтісны жӧ винасӧ, да эз ю. Клубӧ муніс. Клубыс финскӧй керкаын, брусысь выльӧс, ыджыдӧс стрӧитӧны. Арӧдзыс пӧ эштас. Ӧшинь улас тыр йӧзыс. Томъяс и олӧмаяс. Коді тӧрас — кино видзӧдны пырас, коді оз — волейболӧн ворсны кутасны. Площадкаыс орччӧн. Посёлокыс чужис во-мӧд сайын, нюжалӧ и паськалӧ водзӧ на: ельдӧг кодь еджыд финскӧй керкаяс тэчӧны.

Киномеханик сувтіс ӧдзӧс дорас, билет вузавлыны кутіс. Коймӧд рыт нин петкӧдлӧны тайӧ киносӧ, и йӧзыс эз зырӧбтыны. Китайскӧй фильм — «Стальной солдат». Нюмдінын тайӧ киносӧ Прокӧ видзӧдліс нин, но бара на пырис.

Выльлунӧ мамыс садьмӧдіс писӧ водзсьыс-водз. Квайт часын гараж дорын нин колӧ лоны. Ведра гозйӧн Прокӧ вала ветліс, трубаыс абу ылын. Ваыс йиа кӧдзыд, джуджыд трубаыс да. Коскӧдзыс пожъясис, пыр и вошис унзільыс.

Гараж дорын Прокӧ аддзысис Кужса Мишкӧд. Даша висьталӧма нин сылы, выль отсасьысь пӧ лоӧ.

— Микайлӧ, — зонлысь кисӧ топӧдліс латшкӧс тушаа, косньӧд мужичӧй.

— Прокопий, — вочавидзис мӧдыс.

Видзӧдӧмпыръяысь, Микайлӧлы ар нелямын, прӧзвище сертиыс кӧ, Куж сиктысь. Некымынысь тапнитіс зонлы пельпомас, быттьӧкӧ таӧн тӧдчӧдіс: ставыс пӧ лоӧ бур.

Матыстчисны брезент вевта кык автомашина, кытчӧ и сӧлісны йӧзыс. Верст вит кайисны бона туй кузя, лежнёвкаӧн шуисны. Водзӧсӧ колӧ мунны подӧн. Мича, югыд гожся асылыс. Ниедз вӧрас эзысьӧн дзирдалӧны том кыдзьяс. Сэсся вуджисны сорничаа вӧр, и воисны делянкаяс. То ӧтилаын, то мӧдлаын куштолъясас тыдалісны посни пес чукӧръяс. Со и тшӧтшыд ныра КТ-12. Тайӧ и эм трелюйтчан трактор, коді уджалӧ пескӧн. Кабина мышкас шуйгаладорас сулаліс ыджыд кӧрт пач, веськыдладорас — ичӧтджык мӧд пач, кытчӧ и чукӧрмӧ газыс.

Микайлӧ спути-спуть висьталіс аслас отсасьысьлы, кыдзи да мый колӧ вӧчны: тракторсӧ заведитӧмсянь да вӧрсӧ места вылӧ петкӧдӧмӧдз. Пӧрӧдӧм вӧрыс вӧлі матын, и пажынӧдз вевъялісны кыскыны вель уна. Но Прокӧ мудзис усурмунмӧныс. Медся нин мучитӧ жарыс. Дӧрӧмыд сулик ва, кокъясыд больсъялӧны сапӧгъясад. Чокеръясыс, кодъясӧс пысавлӧны пу йывъясас, кушенча пырыд чуткалӧны киястӧ. Кор нин Микайлӧ включитас трактор лебёдкасӧ и пу йывъясыс кавшасьӧны щит вылӧ, Прокӧ киас ыджыд кӧрзинаӧн котӧртӧ песла. Пескыс гырысь сукар кодь. Микайлӧ сувтӧдас тракторсӧ, и Прокӧ буз-кисьтас пессӧ кӧрт пачӧ. Кузь коколюкаӧн вель ёна гудралас, мед бурджыка ломтысис.

Татшӧм ӧтсяма лунъяс заводитчисны Прокӧлӧн олӧмын. Да, оз кокниа шед нажӧткаыд.

Кокниджык лои сёрӧнджык, кор посёлокӧ вайисны дизельнӧй тракторъяс. Найӧс шуисны «вӧрса танкъясӧн». Пескӧн уджалысь став техникасӧ ыджыд баржаясӧн кытчӧкӧ нуисны. Но выль техникаӧн Прокӧ уджаліс регыд. Ноябрь праздник бӧрын сійӧс индісны вӧрса передвижнӧй электростанция вылӧ мотористӧн.

А ставыс лои тадзи.

Кыдзи и век, праздниксӧ пасйыны Даша да Нина шуисны ӧтлаын. Уна чӧскыд сёян водзвыв ньӧбисны магазинысь, вина да. Но дзик праздник водзвылас Нина веськаліс Нюмдінса больничаӧ, аппендицитысь операция вӧчисны. Куимӧн пыдди пызан сайын пукалісны Даша да Прокӧ. Даша и кӧзяйничайтіс Нинаясын. Сійӧ тӧдіс, мый лоас тайӧ том мортыскӧд, и пасьтасьӧма зэв баскӧ: чветӧсь ковтаа, сьӧд юбкаа. Коскас шыркнитӧма паськыд вӧнь. Тыдалӧ, тадзи вӧсньӧдчыштӧма. Руд юрсисӧ гартовтӧма балябӧжас.

— Вай, мужик морт, кисьтав винасӧ, — корис Даша. — Куим румкаӧ кисьт.

— Мыйла?

— Коймӧдсӧ батьыдлы. Мамыд сідз вӧчлывлӧ. Рӧдительястӧ кӧ пӧ вошйӧдан, ӧбедӧдз найӧ пукалӧны ӧти пызан сайын.

Прокӧ сідзи и вӧчис.

Ывлаыс кӧдзыд, усьӧ лым. А кухняын, кӧні пасйисны праздниксӧ Даша да Прокӧ, оняліс шоныдӧн. Стен сайын кылісны сьывны горӧдлӧмъяс. Сэні юӧны рытсяньыс и, тыдалӧ, асывсяньыс веськӧдісны юрсӧ и выльысь коддзисны. Радио пыр кылӧны военнӧй маршъяс, революционнӧй сьыланкывъяс.

— Мамтӧ нӧ мый он верӧс сайӧ сет? — первой румка бӧрын личалыштіс вомыс Дашалӧн.

— Мед петӧ, ме ог кут, — веськодьпырысь чӧвтіс Прокӧ. — Ачыд тай ӧтнад жӧ...

— Сідзи-й тӧді, меся, кыскыштан.

— Эн дӧзмы, ме ӧд бурпырысь шуи.

— Паспортӧ штамп пуктӧм ради ог кӧсйы петны. Паныдасяс сэтшӧмыс, кодлы муса лоа, сы сайӧ и пета.

Прокӧ выльысь кисьталіс водкасӧ. Мӧд румка бӧрын вом каличыс воссис и зонлӧн тшӧтш.

— Сэкитӧ, вӧрад, вермис али эз сійӧ шпанаыс — ну, мырдӧналысьыс?

— Эз, Прокӧ, эз, — Дашалӧн карӧй синъясыс ӧзйисны, веськыда сотісны Прокӧлысь синъяссӧ. — Менам справка эм врачсянь.

— Йӧзыс мӧд ног сёрнитӧны.

— Кывйыд лытӧм, мед ызгӧны. — Даша ачыс босьтіс сулеясӧ, кисьталіс курыдторсӧ стопка чукйӧн. — Ю. Али гажтӧм тэн мекӧд?

— Лӧсьӧд мусукӧс.

— Кодӧс?

Даша босьтчис лыддьӧдлыны посёлоксьыс став нывъяссӧ. Некод эз лӧсяв Прокӧлы: ӧтияс пӧрысьджыкӧсь, мӧдъяс вывті томӧсь, коймӧдъяс... Сюрис ӧти, Майя нима, верӧсыс пӧ армияын, но гаражысь пӧ ӧти слесарь ветлывлӧ нин сы ордӧ.

— Ӧтнад тэ колин, — шусис Прокӧлӧн, и ачыс пель йылӧдзыс гӧрдӧдіс.

— Ой, Прокӧ, ме кӧ ар-мӧдӧн томджык вӧлі... — Даша чеччис пызан сайысь, пырис пыді жыръяс. Сэні ӧти стен бердын сулаліс Ниналӧн крӧватьыс, мӧд стен бердын — небыд диван, кӧні узьліс Прокӧ. — Диван мыштӧ позьӧ нёрыньтны?

— Позьӧ. Верман шойччыштны.

— Кильчӧыд калича?

— Часлы, каличала.

— А ме ордӧ кӧ петам?

— Аддзыласны. Йӧз сёрни вермас лоны.

— Полан?

— Ог эськӧ да.

— Ладнӧ, пет каличась.

Прокӧ каличьяснас кылӧ гольӧдчыштіс посводзас. Пырис, и руаліс син водзас: диван дорын улыс дӧрӧм кежсьыс сылань мышкӧн сулаліс лёзьгӧдӧм кузь юрсиа Даша. Зон гораммӧдіс радиосӧ. Крӧватьсьыс кык юрлӧс чӧвтіс диван вылас, сэтчӧ жӧ — ассьыс шебрассӧ, мытшъялыштӧмӧн шуис:

— Га-гашкӧ, ещӧ юыштам?

— Яндысян?

— Ог.

— Он кӧ, нинӧмла тшыкӧдны виртӧ. — Даша пӧрччис и улыс дӧрӧмсӧ, сюйис шебрас улас. Кӧсйис разьны липсьыс кизьяссӧ, да эз судз. Дерт жӧ, судзис эськӧ, но, тӧдӧмысь, ӧзйӧдіс Прокӧӧс. — Разь, а то дзескӧдӧ.

Муртса на инмис чунь помъяснас Дашалӧн небыд да шоныд яй бердӧ, Прокӧлӧн гӧгӧр зэлаліс зэлӧдӧм ньӧввуж моз. Шыбитіс вывсьыс паськӧмсӧ, топӧдіс аслас морӧс бердӧ Дашаӧс, сідзи и нёрисны диван вылӧ.

— Водз пиньыд эм? — шмонитыштіс Даша.

— Эм.

— Сідзкӧ, ставсӧ тайӧс кут пинь саяд. И ме кута. Тэа-меысь ӧтдор мед некор и некод нинӧм эз тӧд. Мен комын арӧс, а век на нылала. Унаӧн нин ме дінӧ пондылісны, но некодлы на эг сетчыв. Эн пов, ме тэ дінӧ ог кӧвъясь, ог тшыкӧд ме тэнсьыд олӧмтӧ... Кӧсъя лоны нывбабаӧн... Сьӧкта кӧ, ме муна тась...

Мый шуаліс водзӧсӧ Даша, вач пасьтӧм Прокӧ эз нин кыв. Сійӧ вӧйис нывлӧн ыджыд нёньяс костӧ. Дашалысь ойзӧм-ымзӧмсӧ ӧдва тупкис радио пыр юргысь гора музыкаыс. Сэтшӧма лешсисны, мый кыкнанныс регыд унмовсисны и некымын час чӧж некоднанныс сырым эз керлыны. А мыйӧн садьмисны, дыр вильшасисны ӧта-мӧдныслы. Нывбаба бара на казьтыштіс:

— Эн пов, ме тэ дінӧ ог кӧвъясь, ог тшыкӧд ме тэнсьыд олӧмтӧ...

Прокӧлы вӧлі веськодь, мый ӧні шуаліс Даша. Сійӧ выльысь и выльысь вӧйтчыліс пӧсялӧм нывбабалӧн ыджыд нёньяс костӧ и быд пӧрйӧ кыліс асьсӧ ыджыд вына мужичӧйӧн. Прокӧ сьӧлӧмнас кыліс: помасяс, регыдӧн помасяс налӧн тайӧ мусукасьӧмыс и босьтіс Дашасянь ставсӧ, мый вӧлі позьӧ босьтны нывбабакӧд ӧти вольпасьын куйлігӧн.

Ас кежаныс аддзысьлісны нӧшта вой куим, сэсся и шуис Даша, зонлӧн синъясӧ жугыля видзӧдіг:

— Ми тэкӧд гозъяӧн некор ог лоӧй, кӧдзӧдчыны колӧ... Ме тэныд корси выль удж, ёна кокниджыкӧс.

* * *

Вӧлі пашлякӧн лыйсьысь декабрь. Сэзь. Енэжас муткылясисны кодзувъяс. Кӧдзыдыс матӧ нелямын градус. Помасьӧ во, и мед нажӧвитны унджык удждон да премия, вӧр лэдзысьяс мырсисны любӧй поводдя дырйи, лун и вой.

Тӧвся делянкаясыс вӧліны посёлоксянь верст дас сайын. Дашалӧн мастерскӧй участокын уджаліс пӧрӧдчысьяслӧн некымын бригада, и сӧмын на ӧтиын пыртісны выльтор: уліс складӧ мӧдӧдісны пуяссӧ йывнас. Кыскисны йыла вӧрсӧ дас кӧлесаа, прицепа ЗИЛ-яс. Мукӧд бригадаясас трелюйтӧм вӧрсӧ чинтавлісны электропилаясӧн места вылас — выліс складӧн шулісны. Мӧд тӧлысь нин Прокӧ мотористаліс вӧрса электростанция вылын, коді сулаліс пу додь вылын и кокниа кыскывлісны тракторӧн местаысь местаӧ. Прокӧлӧн уджыс лунъя, станциясӧ кусӧдліс сӧмын пажын кадӧ. Лунтырнад собліс лым питі быд пӧрӧдчысь дінӧ, мед эськӧ некыт эз ор кабельыс и эз веськав пӧрӧдӧм пу улӧ. Воддза удж сертиыс ӧніяыс вӧлі ёна кокни, весиг мыйӧнкӧ кыскана. Видзӧдан приборъяс вылӧ, мед эз вош генераторын токыс. Вошас кӧ — сувтас уджыс ставнас делянкалӧн. Делӧджык ёна кӧдзыдъяс дырйи. Сэки позьӧ котӧртлыны шонтысьны котлопунктӧ, но уджалӧ регыд, да оз век. Кражуйтчысьяслы токсӧ сетіс мӧд татшӧм станция, ӧтиыслӧн выныс эз тырмы. Смена помасьӧм бӧрын механизаторъяс сувтӧдлісны тракторъяссӧ Прокӧлӧн станция дорӧ, кӧдзыдъяс дырйи эз кусӧдлыны: колясны ичӧт газ вылӧ и уджалӧны войбыд. Кусӧдан кӧ, асывнас заведитігӧн вошӧ уна кад. Вой кежлас кольлісны дежурнӧйӧс.

Тайӧ сэзь вояс дежуритны тшукис Прокӧлы. Нёль тӧлысьтӧ трактористлы отсасигӧн сійӧ велаліс унаторйӧ. Ачыс сяммыліс заведитны двигательсӧ, кужліс новлӧдлыны тракторсӧ. Ӧні згӧдитчӧны навыкъясыс, кодъясӧс сетіс сылы Кужса Микайлӧ.

Прокӧ войбыд кежлӧ заптіс пес. Аслас станциясянь электропилаӧн дзажйис-пилитіс чуркаяс вылӧ кыдз да конда. Орччӧн солярка тыра гырысь кӧрт бӧчкаяс. Кутас кӧ чусавны бипурйыс, койыштас сэтчӧ кизьӧр ломтассӧ. Воськов сё сайын войбыд жӧ кутас уджавны чинтасьысьяслӧн бригада. Лунся смена бӧрын Прокӧ сӧмын бӧра-водза лэччыліс гортас посёлокӧ: пасьтасис шоныдджыка да босьтіс сёян. Быд лун на налӧн бригадаӧ волывліс Даша, а талун сідз эз и мыччысьлы. Висьмис мӧй?

Сёянсӧ Прокӧ меститіс ӧти трактор кабинаӧ, гартовтіс сэні куйлысь купайкаӧн. Кӧдзыд енэжсӧ югзьӧдісны чинтасьысьяслӧн площадкаса электробиясыс. Эргис орччӧн сулалысь нёль трактор. Ыпйис бипур. Лым тошка гойта пуяс костын лыйсис пашляк, но сылысь повзьӧдчӧмсӧ Прокӧ эз кыв. Мед сӧмын эз личкы унмыс. Кӧть и ватнӧй гача да ыджыд гын сапӧга, пеля шапкаа да купайкаа, унмовсян кӧ, верман и изӧймитны. А кусас кӧ трактор? Кынмас ваыс и поткӧдас двигательсӧ. Унмовсьны некыдз эз позь.

Вой шӧрлань матысмигӧн босьтіс йирмӧг. Ӧні вӧлисти кутіс каитчыны, мыйла эз пасьтав мамыслысь пасьсӧ. Пасьыс ыджыд, и сёровно видзӧ Прокӧлы. Кыз чуркасӧ, коді вӧлі джек пыдди, матыстіс бипурлань. Пуксис биланьыс мышкӧн. Сы здукӧ и кодкӧ зяткӧбтіс мышкас лым мачӧн. Бергӧдчис — сылы воча, бипур мӧдарас, сулаліс нюмъялысь ныв. Ас сертиыс ыджыд пася, ыджыд руд гынкӧма, синкымӧдзыс лэдзӧм ыджыд шапкаа.

— Кысь тэ усин? — шенмуніс Прокӧ. — Тайкӧ эн йӧймӧд... Али каститчан?

— Лок, пӧсь шыдӧн верда. Мен некор быльчиктынысӧ. Час мысти рабочӧйяс воасны.

— Выль пусьысь али мый?

— Выль.

— Кыдз нӧ нимыд?

— Анна.

— Менам — Прокӧ.

— Ме и сідз тӧда, мый Прокӧ. Чеврасян кӧдзыдысла, вай жыво лок.

— Ог. Менам сьӧрын сёяныс.

— Кӧні?

— Эстӧні, кабинаас. Кысь тӧдан менсьым нимӧс?

— Тӧда дай ставыс. — Анна кавшасис кабинаӧ, босьтіс сёян тубрассӧ. — Суӧд! — и заводитіс котӧртны трактор туй сёртасӧд.

Прокӧ содтіс нёльнан тракторыслысь газсӧ, локтас и бӧр чинтас. Ылысмис бипур дорысь и казяліс: пуяс костас дзув пемыд, велалас синмыд и ӧдва тӧдчӧны лым глызаясыс. Чинтасян эстакада помын сулаліс ичӧтик ӧшиня, кузя чурвидзысь трубаа котлопункт. Трубаысь пуркйысь тшыныс электробияс улын пӧртмасис ӧшкамӧшкаӧн. Эстакада вылын кодзувкотъяс моз жуисны йӧз. «Вӧрса танк» бердӧ вӧчӧм кран сӧвтіс автомашина вылӧ кражйӧм кыз пожӧмъяс.

Котлопунктын ӧвтыштіс шоныдӧн, яя шыдӧн. Чӧскыд дукысла Прокӧлӧн паськавлісны весиг ныр бордъясыс. Ывлаысь пырӧм мысти кезйӧдлысь кӧдзыдыс визлаліс мыш кузяыс. Дурка тувъялӧм пызанъяс дорын сулалісны сьӧдӧдӧм джекъяс, лабичьяс. Анна ноксис плитаа пач дорын — еджыд халата, еджыд тюк юр чышъяна. Чышъян увсьыс водзсяньыс тыдалӧ еджгов юрсиыс, жарысла бан бокъясыс алӧя банйӧм кӧвдум кодьӧсь. «Кутшӧм на томиник» — думыштіс зонмыд.

— Гожӧмсяньыс уджала вӧрын, а аддза тэнӧ первойысь, — шуис сэсся, купайкасӧ да шапкасӧ ӧшӧдіс кӧрт тув йылӧ.

— И ме тэнӧ первойысь. — Алюминь тасьті тыр Анна пуктіс зон ныр улӧ руалысь шыд. — Со аслад нуръясяныд.

— Пасибӧ, Аннуш, — нылӧс тадзи ыдждӧдлӧмыс артмис дзик тӧдлытӧгыс.

— Аннуш пӧ... — серӧктіс мӧдыс, зэлавлісны пӧльтчыштӧм, помӧдз кисьмытӧм пув рӧма вом доръясыс. — Абу ӧд гӧтыр ме тэныд.

— А кодлӧн нӧ гӧтыр?

— Некодлӧн.

— Комсомолка?

— Мыйла?

— Абу кӧ комсомолка, войын татчӧ пусьыны он жӧ лок.

— Локті тай, Даша тшӧктіс да. Сідзсӧ ме посёлокса столовӧйын уджала.

— Важӧнсянь? — чуймыштліс зон. Ӧд бригадир-механикыс сійӧс индіс татчӧ дежурнӧйнас Дашалӧн жӧ корӧм серти пӧ.

— Ог. Кык лун сайын вои.

— Кысь?

— Ой, быдтор ӧд юасьӧ. Катыд грездысь. Сёй, шыдыд кӧдзалас.

— Кӧн нӧ олан?

— Даша ордын. Сійӧ воча чой менам.

Шыдсьыс ыджыд яй кусӧкыс вомӧнасис Прокӧлӧн горшӧ. Ӧдва и ньылыштіс. «Гашкӧ, тайӧ Аннаыс тӧдӧ ставторсӧ, мый вӧлі меа-Даша костын?» — повзискодь Прокӧ. Шуис сэсся:

— Менам мамӧкӧд пӧдругаасьӧны. Зэв шань Дашаыд.

— Шань и эм. Мам йывсьыд мен висьталіс, тэ йылысь и.

Тайӧ пӧрйӧ Прокӧ тайкӧ эз виньды:

— Мый нӧ ме йылысь висьталіс?

— Жалитӧ тэнӧ. Велӧдчӧм пыдди пӧ вӧрын мырсян.

— Тэ тай мырсян жӧ, — эльтыштӧмкодь лоис Прокӧлӧн, эз ло лӧсьыд весиг аслыс.

— Менам ӧд мый уджыд: и шоныд, и кынӧмӧй пӧт, и удждон воӧ.

— Сійӧтӧ сідз... Ме нажӧтка ради тані. Локтан ар карӧ лэчча, техник-механикӧ кӧсъя велӧдчыны. Шӧр школа бӧрад кык во да джын велӧдчынысӧ.

— Ме ӧкмыс класс помалі. Сэсся Кебанын курсъяс вылын вӧлі, Сыктывкарын и. Кужа шырсьыны, пусьыны, машинка вылын печатайтчыны.

— У-у-у! Тэ пӧгибад он во, — ошкыштіс зон. — Ме прамӧясӧ нинӧм на ог куж.

— Ой, тэ зэв на том. Шыдтӧ содтышта, но?

— Содтышт. Ачыд меысь абу жӧ ыджыдджык.

— Дас ӧкмыс мен.

— Нюмдінын, кӧні ме олі, тэ арлыда ӧти ныв, Лена нима, кага вайис. Менӧ вежайӧн шуисны...

Эз вевъяв помавны шуӧмсӧ, воссис будка ӧдзӧс и пуркнитіс пытшкас еджыд ру. Гыӧрзьӧм синкыма, гыӧрзьӧм синлыса пырис десятник — мекеноша моз кыза пасьтасьӧм нывбаба:

— Анечка, позьӧ чукӧстны рабочӧй классӧ?

— Чукӧстӧй.

Ассьыс нуръясян тӧбӧдсӧ эз и разьлы Прокӧ. Яя, сыла шыд бӧрас кружка мырд чай на юис. Ӧні сэсся некутшӧм кӧдзыд оз мӧрччы. Купайкаасис, кузь шарпсӧ шыркнитіс голя гӧгӧрыс, киас босьтіс шапкасӧ и матыстчис Анна дінӧ:

— Пасибӧ, аньтусь. — И петіс.

Мӧдыс сідз эз и гӧгӧрво: нимтыштіс-ӧ, ыдждӧдліс-ӧ тадзисӧ.

Прокӧлӧн бипурыс лажмалӧма. Но лӧдсавтӧдз кытшовтіс тракторъяссӧ, бӧр чинтіс содтылӧм газсӧ. Пуксис джек вылӧ и кутіс думайтны то Даша йылысь, то Анна йылысь. Гашкӧ, думайтігас тэрыбджыка кольӧ кадыс. Аннаыс чочкӧм ныв, лӧсьыд ӧбликыс кыскана. Сӧмын вот мый ещӧ висьталіс Дашаыс Прокӧ йылысь? Эз, нинӧм эз. Ачыс пинь сайын тшӧктіс кутны кывсӧ. Вензисны Прокӧлӧн думъясыс жар бипур дорын.

Качысь би киньяс ӧдйӧ кусӧны ыркыд сынӧдас. Сотчысь чуркаяссянь лыньгысь жарыс пыр паськыдджыка сывдӧ Прокӧлӧн кок улысь лымсӧ. Кодзувъясыс чипанпиян моз кокасьӧны тӧлыся сэзь енэжас. Шочиника муланьыс сунӧны бӧжа кодзувъяс. Аски, тыдалӧ, бара на пуксяс кали поводдя. Косью, тӧдӧмысь, ӧні узьӧ. Вит час асылын посёлок бара нин лоӧ кок йылын. Вот велӧдчас механикӧ и Прокӧлӧн став олӧмыс сӧльнитчас тайӧ пармаыскӧд. Гӧтрасяс, чужасны челядь, лоасны тӧждъяс... Шыгрӧс сюмӧд моз Прокӧ куткыртчӧма джек вылӧ и вӧйтчӧма аслас мӧвпъясӧ, оз кыв весиг тракторъяслысь ӧднӧ да ӧтнога баткӧдчӧмсӧ, эсійӧ площадка вывсьыс электропилаяслысь жуньгӧмсӧ. Лэптыштіс юрсӧ, и син водзтіыс быттьӧ дзулімтіс морт мыгӧр. Кутіс видзӧдны рӧмыдас и казяліс ӧнтая кок туйӧдыс матысмысь рудӧб. «Анна!» — ёвкмуні сьӧлӧмыс, кыпӧдчис джек вывсьыс.

— Вӧр тыра машинаӧн ӧні ме лэчча посёлокӧ... Кылан?

— Кыла.

— А ӧні пӧрччы купайкатӧ. — Ныв сувтіс сэтшӧм матӧ, мый Прокӧ казяліс сылӧн син аканьясысь ыпъялысь бипурсӧ.

— Он-ӧ грабитны кӧсйы?

— Ме пӧрчча и тэ пасьталан этійӧ пасьсӧ.

— Эн чайт менӧ, Аннуш, челядьӧн.

— Ме — Анна, а абу Аннуш, ни абу аньтусь. Жыво пӧрччысь!

— Ог! Эн пукты менӧ коньӧр туйӧ.

— Он кӧ кут пӧрччыны, либӧ вӧр тырнас бӧрддза, либӧ муна ковта кежысь. Мый сэки йӧзыс думыштасны, а?

— Коліс кӧ, эм миян татшӧм пасьыд. Мамӧлӧн. Тэлӧн кодь жӧ ыджыд пась.

— Сійӧ мамыдлӧн, а тайӧ Дашалӧн. Тэныд пӧдарок пыдди тшӧктіс сетны.

— Дашалӧн? — сыркмуніс Прокӧ. — Кутшӧм сэтшӧм пӧдарок?

— Выль вося пӧдарок. Дашаыд рӧштщӧт босьтіс. Печораӧ мунӧ, вокыс сэні ыджыд начальник. Корӧ ас районас уджавны. Дашаыдлӧн сыысь ӧтдор некод абу. А пасьыс пӧ тайӧ тэныд ныма лоӧ. Рытнас мамыд дыр пукаліс Даша ордын. Ме татчӧ вои, а найӧ колины на...

— Мыйла буретш да мен козьналӧ? — бара полӧм ылькмуні Прокӧлӧн.

— Ме тайӧс тожӧ юалі Дашалысь.

— Но и мый вочавидзис?

— Прокӧыс пӧ менам медбур пӧдругалӧн пи. Да и кодлы пӧ кутшӧм делӧ. Дашаыдкӧд унатӧ он на и сёрнит. — На, пасьтав.

Прокӧ лӧнис. Воштысьны лои некытчӧ и пӧрччис купайкасӧ. Сьӧд ыж ку пасьыс вӧлі ыджыд воротника, пытшкӧссяньыс чикыля кузь гӧна.

— Мыйла ачыс эз козьнав? — пасьталігас на ропкӧдчис зон.

— Ог тӧд. Тайӧ пась вӧснаыс и локті ме войся сменаӧ. Сідзнад, тэ ради ме локті, кӧть и асьтӧ на эг тӧд.

— Пасибӧ, Аннуш. — И нывлӧн ылысмӧм бӧрын ещӧ на горӧдіс: — Пасибӧ, аньтусь!

Ас кежас кольӧм бӧрын Прокӧлы дум вылас усис ӧти лоӧмтор. Сентябрь кӧ вӧлі-а. Посёлок пасьта кывсис мисьтӧм сёрни: вӧрас пӧ Дашаӧс ӧти вербованнӧй мырдӧналӧма. Горзӧм шысӧ кыласны увйысьысь нывбабаяс да доръясны, но славаыс лёк колис. Ӧтияс кутісны шуны: гачтӧм нин пӧ вӧлі Дашаыс, вывсьыс пӧ мужичӧйсӧ шыбитӧмаӧсь; мӧдъяс — абу пӧ вевъялӧма вӧчнысӧ. Сёрниыс ыдждіс-паськаліс тулысын лым ёкмыль моз. Юр яндзим Дашалы. Ӧтарӧ эскӧдӧ, эз пӧ вермы гачӧс лэдзны, водзсаси пӧ отсӧг вотӧдз. А посёлокын оз веритны да и ставыс. Яндзимысла пӧ мортсӧ судас эз сет, — больгӧны кодсюрӧ. Жаль пӧ том мортсӧ судас сетны, — вочавидзӧ Даша. Муніс Косьюысь сійӧ вербованнӧйыс, код тӧдас кытчӧ-а. Участкӧвӧй весиг протоколсӧ эз гижлы некутшӧмӧс: эз вӧв шыӧдчӧмыс Дашасянь, сідзкӧ и, подулыс эз вӧв гижнысӧ. Ку письыс петӧм Даша век жӧ ветлас Нюмдінса райбольничаӧ гинеколог дінӧ, корас видзӧдлыны врачсӧ и гижны справка: ныв али нывбаба пӧ ме. Киас справкаӧн и локтӧма лесопунктлӧн контораӧ. Врачлӧн кырымпаса бумагаын вӧлі гижӧма: комын арӧса сэтшӧмтӧ гражданка пӧ «...является целомудренной девушкой».

Но и тайӧ справкаыслы эз эскыны кодсюрӧ, кӧть эськӧ и печатя бумагаыс. Ӧд выль посёлокад быдсяма йӧзыс локтісны, медсясӧ комияс — Эжва катыдса омӧлик грездъясысь пышъялісны войтырыс. Прокӧяскӧд ӧти делянкаын уджаліс том нывбаба, майӧг йыв катша кодь жӧ варов, кыськӧ Аныбланьысь ачыс. Ӧтчыд, пажын кадӧ, Прокӧ кыліс сылӧн вомсянь: «Мый нӧ Дарьяыс дзонь туйӧ пуксьӧ... Киняулыс, гашкӧ и, вӧрзьӧдлытӧм...»

Ӧбиднӧ, тыдалӧ, лоис Дашалы лӧж славасьыс. И со, ноябрь праздник лунӧ, шуис петкӧдлыны ассьыс ныв мывкыдлунсӧ том мортлы, Прокӧлы. Мыйла буретш да Прокӧлы? Тӧдӧны сӧмын ачыс Дашаыс да Енмыс.

Шоныд пасьӧн куткырасигтыр Прокӧ дыр думайтіс и Анна йылысь. Ӧні помӧдз гӧгӧрвоис: Аннаыскӧд тадзисӧ аддзӧдіс Даша. Ӧтчыд лӧдсавліс на бипурсӧ, сэсся, кӧть и дышпырысь, матысмис асыв. Ньӧжйӧник кусісны кодзувъяс. Лӧнис кылӧ уджыс эстакада вылын. Лэччис посёлокӧ йӧзӧс новлӧдлан брезент вевта машинаӧн. Пӧрччысис, мыссис и йӧжгыльтчис шебрас улӧ. Садьмис лун шӧрын. Кӧть мый, но кӧсйис аддзывны Дашаӧс. Пасьсьыс аттьӧавны. Петіс уличӧ. То ӧтилаын, то мӧдлаын увтчисны понъяс. Вуджис шӧр туйсӧ, матыстчис Дашалӧн кильчӧ дорас, но ӧдзӧсас ӧшаліс ыджыд да сьӧд, колькъя томан. Гортас пыригӧн восьтліс пошта кӧрӧбсӧ, кодӧс тувъялӧма дзиръя бердас. Кыскис сэсь клеиттӧм конверта письмӧ. Прокӧ лыддис вомгорулас: «Проня! Пасьысь бурджык выль вося козин эг аддзы. Мед сійӧ шонтас тэнӧ кӧдзыдъяс дырйи. Ме муна посёлокысь, мед пыр кежлӧ вунӧдны тэ йылысь. Радейт да видз ассьыд синтӧ моз Аннаӧс. 1955 вося декабрь 26 лун. Даша».

* * *

Ок, ок, ок! Том олӧмӧй, том гажӧй! Гымньӧв ӧдӧн лэбовтінныд кытчӧкӧ енэжтас сайӧ и некор нин он бергӧдчылӧй. Дашаӧн козьналӧм пасьыс, кодӧс дӧла бипур дорын Прокӧлы мыччис Аннушыс, быттьӧ ӧнӧдз на шонтӧ сылысь вир-яйсӧ.

Гатшвидзӧ Прокӧ пу диван вылын и лӧсьыд думъяссьыс нюмыс петыштлӧ, а лӧсьыдтӧмъяссьыс — синваыс дорыньтчылӧ.

...Вель уна деньга нин чӧжис Прокӧ. Сёйӧны-юӧны мамыслысь нажӧвитӧмсӧ. Кутшӧмсюрӧ паськӧм ньӧбисны Прокӧлы карас велӧдчигкежлас и. Анна вӧзйысис уджавны делянкаса котлопунктӧ, Прокӧ дінӧ, тӧдӧмысь, матӧджык локтіс. Сэсся и, ныла-зонма кинояс вылын орччӧн кутісны пукавны. Гортаныс орччӧн жӧ локтасны. Нывбабаяслӧн праздник рытӧ клубын ӧтлаын йӧктісны. А клубыс ыджыд да мича нин вӧлі. Кык тӧлысь со тӧдсаӧсь, а эз на окыштчывны. Прокӧ оз лысьт водзмӧстчыны, Дашасяньыс на эз вӧв йӧмкӧ сьӧлӧмыслы. Нывбаба лунад позьӧ и окыштны, кужӧ ӧд. Клубысь петӧм бӧрын руньгылісны посёлок помланьыс. Жебиника, но тулысӧн нин ӧвтӧ, лунъяснас доналӧм ӧгыр кодь гӧрд шонді мунлӧ енэжӧдыс, асывъяснас чарӧмавлӧ — буретш мозъя кад. Ӧні ыркыдкодь вӧлі. Пос помӧдзыс колльӧдіс Прокӧ Аннаӧс.

— Аннуш, кунь синтӧ...

— Мыйла? — юаліс мӧдыс, кӧть эськӧ и гӧгӧрвоис мода сертиыс, и весиг лӧсьӧдыштіс вом доръяссӧ.

Окасисны. Топӧдлісны ӧта-мӧдсӧ. Чӧв олісны. Бара окасисны. Сэсся аскиӧдз пӧ.

Колисны лун бӧрся лунъяс, рыт бӧрся рытъяс. Быттьӧкӧ и ӧтсямаӧсь, но быдӧн мыйӧнкӧ да торъяліс. Анна частӧ волывліс Нинаясӧ. Даша пыдди выль пӧдруга лоис мамыслӧн, томиник да мичаник. Анна сэтшӧм сибыд вӧлӧма, мый Ниналы ныв кодь лоис.

Лунъяснас, станция вылын мотористалігӧн, Прокӧ заптіс вӧрас уна пес. Быдса машина додь тыр вайис и гортас, и Анналы. Шойччан лунъясӧ ачыс жӧ и поткӧдліс ставсӧ, чипасъясӧ тэчис. Дашалӧн мунӧм бӧрын тӧлысь мысти кымын Анна дінӧ овмӧдісны посёлокса начальнӧй школаын велӧдысьӧс, Зинаида Павловнаӧн шуисны. Ачыс Нюмдінысь, верӧстӧм на жӧ. Быд лун Нюмдінсянь волывліс школаас. Кӧть и абу ылын, но делӧ быд лунтӧ бӧра-водза ветлыны. Торъя нин кӧдзыдъяс дырйи. Сэсся и, рӧспута дырйиыд сьӧкыд веськавны Косьюӧ, ю сайын ӧд. Вот и корӧма Зинаида Павловна юр сюянін. Анналы нимкодь весиг, лёк бабаӧс эз овмӧдны да. Вермис и кутшӧмкӧ урка веськавны, сэтшӧмъясыс воисны жӧ посёлокӧ. Шоча, но узьлывліс Зинаида Павловна Косьюас.

Кор шондіыс эз нин кут чеччавны ӧти пу йывсянь мӧдӧ, а кыпӧдчис ёна вылӧджык — лунъясыс лоисны кузьджыкӧсь да шоныдджыкӧсь. Майкыд лымйыс ӧтарӧ топаліс, керка пельӧсъясӧ ӧшйисны лун сьӧмӧсъяснас бӧрдысь йисыръяс. Мутшкӧс вӧрын кӧ лымйыс сӧмын на кышыдмис, то вывтасінъясын да куштолъясын артмалісны гож полькъяс. Вӧр кыскан тӧвся туйяс кутісны ботмыны, а бона туйяс вылӧ вуджны эз на позь. Эмӧсь местаяс, кӧні туй мудӧдсӧ лэптӧма зэв вылӧ, и вильдӧдас кӧ машинатӧ, верман турбыльтчыны.

Апрель помланьыс, кор тузисны посни юяс, лесопунктысь унджык бригадасӧ мӧдӧдісны быгльӧдлыны керъяс, кодъяс вӧліны джуджыд штабельясын Косью берегын. Ю нимнас жӧ и вӧлі шуӧма посёлоксӧ. Анна дугдіс пусьыны котлопунктын, бӧр заводитіс уджавны посёлокса столовӧйын. Прокӧ муніс сплав вылӧ и моториставны эз нин босьтчыв сэсся. Пӧшти тӧлысь чӧж сплавуйтіс: то кер быгльӧдліс, то киас кузь багырӧн Косью кузя моль вӧтліс. Медбӧрыннас улыс складӧ сортировка вылӧ веськаліс, кӧні некутшӧм механизация на эз вӧв, пилитчӧмысь ӧтдор. Абу кӧ вын-эбӧсыд, сювйыд тані гугасяс, но Прокӧ весиг мамыслы эз норасьлы.

Гожӧмыс вӧлі югыд шондіа, шоныд войяса, лэбачьяслӧн дзользьӧм шыяса. Кымын водзӧ, сымын ёнджыка мевмисны ӧта-мӧд дінас Прокӧ да Анна. Июльнас зон отпускаліс, лӧсьӧдчис техникумӧ пыран экзаменъяс кежлӧ. Во чӧжнад мыйсюрӧ вунӧма, коліс син пыр нуӧдны ӧттор-мӧдтор. Анналӧн шойччан луныс вӧскресенньӧӧ. Луныс кӧ гожъя, ныла-зонма мунлісны ты мӧдар берегас, кӧні ачыс вӧр-ваыс ӧзйӧдӧ ловтӧ. Эжва дорӧдзыс нюжвидзӧ турун-дзоридза шыльыд видз. Видз гӧгӧрыс быдмӧны синтӧ ёрана еджыд кыдзьяс, льӧм пуяс, пелысь. Пыдіджыкас — конӧд пожӧмъяс, сирзьӧм гума коз пуяс. Эм кыті гӧннявны тӧлыслы. Пукалан тӧв гурйылас и сьӧлӧмыд ышмӧ чӧскыд дукъяссьыс.

— Аннуш, ло мен гӧтырпуӧн, — ӧтчыд шуис Прокӧ.

— Гӧль невеста ме. Тэ моз жӧ батьтӧг быдми. Правда, тьӧщасьыд ӧтдор кык шурин лоӧ тэнад.

Карӧ лэччӧм водзвылын медбӧръя вежалунас, лун шӧрланьыс ныла-зонма бара мунісны тайӧ видз вылас. Ты берегсяньыс кодъяскӧ вуграсисны; ляпкыдінас, кӧні быдмис пемыдгӧрд юра юсь турун, польтікасисны челядь. Ты венӧрсӧ вуджӧм бӧрын ордымыс векнялӧ, водзынджык кӧмтӧгыс восьлаліс Анна — ситеч ковтаа да сэтшӧм жӧ юбкаа. Прокӧ аддзӧ Аннушыслысь сыркмунлысь кок пӧкъяссӧ, мыш вылас павъялысь еджыд сук юрсисӧ, и босьтӧ окотаыс — ӧдйӧджык топӧдны нылӧс вӧсни коскӧдыс и шоныда меліавны. Пелысь пуяс дорын Прокӧ босьтіс нылӧс киӧдыс, кыскис пуясланьыс. Окаліс дыр да яра. Шыльӧдіс да шамраліс лип увсьыс кыскӧм сёркни кодь чорыд да гӧгрӧс нёньяссӧ, пулыпомсӧ, каджсӧ... Гашкӧ, эз кӧсйы кольны нылӧс вӧрзьӧдтӧг. Вӧрзьӧдас кӧ, быть виччысяс. Али мӧдарӧ?

Анналӧн лигышмунісны кокъясыс, вот-вот личлэдзчысяс туруна му вылас. Но колӧ кутчысьны, оз ков янавны аслас жӧник водзын. А жӧникыслы сӧмын на дас кӧкъямыс арӧс. Видзӧдӧмпыръяысь, сылы позис сетны ар-мӧдӧн унджык. Водз верстяммисны войнаӧдз чужлӧм челядь — нывъяс и зонъяс. Верстяммӧдіс тужа-нужаыс.

— Пронь, ме абу паныд... Но ӧні кӧ мусукасям, кутшӧм лачаӧн кутам овны водзӧсӧ. — Анна эз видзӧд Прокӧлӧн синъясӧ, а видзӧдіс кымӧр чиръястӧм енэжланьыс, мыйысь нывлӧн лӧз синъясыс лоисны нӧшта на лӧзджыкӧсь да пыдӧстӧмӧсь. Прокӧ казяліс, кыдзи сырмӧны Аннушыслӧн вом доръясыс, ставнас том вир-яйыс. Ӧні ставыс сы сайын, мый шуас Прокӧ, кытчӧ инмасны сылӧн киясыс. Здук-мӧд и ачыс Анна вермас петны ку письыс, чилгас эстчӧ трусиксӧ и ӧшъяс зонлӧн ойӧса сойяс вылӧ. Но ныв бара на чукӧртіс вынсӧ:

— Вежон мысти тэ лоан карын, а ме татчӧ коля. Быдсяма йӧзыс эм посёлокад. Тэ воан каникул вылад и вермасны шӧпкӧдны: Аннаыд пӧ друг видзис. Кыдзи ме верма сэк докажитны, мый молваыс лӧж, ӧні кӧ быттьӧ лоас мыйкӧ тэа-меа костын. Ныв мывкыдлунӧй и эм менам став озырлунӧй... Тэн кута видзны...

Жаль лои Прокӧлы Аннушыс. Оз, оз тшыкӧд тайӧ мичаник ловъя аканьсӧ Прокӧ. Тшыкӧдас кӧ, ковмас пыр жӧ гӧтрасьны. Даша со пышйис, а кытчӧ воштысяс Аннушыс? Кутшӧм нӧ тэ верӧс, он кӧ вермы кӧмӧдны-пасьтӧдны ассьыд гӧтыртӧ?!

— Ладнӧ, мед лоӧ тэ ног, Аннуш. Ылӧдан кӧ, некор ог прӧстит.

— Велӧдчан, киад дипломӧн воан посёлокӧ, сэки и мыськам дипломтӧ ӧти вольпасьын... Сыысь ыджыдджык шудыс оз лолы ни тэнад, ни менам. Сэсся чужта нылӧс, а быдмас да, кутам висьтавны сылы, кыдзи радейтлім ми тэкӧд ӧта-мӧднымӧс.

— Аннуш, мед лоӧ тэ ног, — выльысь тӧдчӧдіс Прокӧ и босьтчис кизявны нывлысь ковта морӧссӧ.

— Ачым, ачым. Тэ мун кӧдзӧдчы тыас.

— Ӧтнам?

— Ме тан лоа.

Прокӧ пӧрччис гачсӧ да дӧрӧмсӧ, зэвтчӧм трусик кежсьыс котӧртіс тыланьӧ. Ныв пуксис му вылас, некор на татшӧмасӧ эз чеччыв сылӧн сьӧлӧмыс; ломалісны, кылӧ, бан бокъясыс. Абу тай ныв сьӧлӧмыд голялӧм пач кодь. Ӧзъяс кӧ, дыр кутас ыпъявны, видз вылас гольвидзысь дзоридзьясыс моз жӧ. Прокӧыс абу нин орччӧн, а нёньясыс быттьӧ век на сылӧн кабырын. Арлыдыс Анналӧн сэтшӧм: оз позь та выйӧдзыс сійӧс донӧдны, тайкӧ нин ӧд трусиксӧ эз пӧрччы. Эз кӧ аслыс вылӧ видз, гӧрис эськӧ татшӧм ён зонмыд, гӧрис эськӧ...

— Аннуш! — шочиник пуяс сайсянь кыліс горӧдӧм. — Ваыс шоныд, лок купайтчам!

Ныв босьтіс Прокӧлысь дӧрӧм-гачсӧ, муніс ты дорӧ. Тала берегас наысь ӧтдор некод эз вӧв. Ва вылас гӧвквидзис неыджыд пур, сійӧн позьӧ веськыда вуджны берегсянь берегӧдз. Чери кыйысьяс пурсӧ вӧчӧмаӧсь. Анна пӧрччысис, чӧвтіс кӧлуйсӧ нятша турун вылас. Ляпкыдінас чукӧрӧн тювъялісны арпиян. Воськов-мӧд вӧчис ляс берегӧдыс и ызгысис ваас, кодлӧн веркӧсыс вӧлі чери сьӧм кодь жӧ югыд. Варччис пурйӧдзыс, сэтчӧ жӧ сывъясис и Прокӧ. Кыкнанныс кавшасисны пур вылас, орччӧн пуксисны, шонділаньыс чужӧмӧн. Анна видзӧдліс зонлӧн синъясӧ:

— Гажтӧм мен лоӧ тэтӧг.

— Мен тожӧ.

Эз куж и думыштны Прокӧ, мый та мында том йӧзӧс аддзас техникумас. Чукӧрмӧма сы мында ныв да зон: ӧти места вылас пӧ кутасны сдайтны пыран экзаменъяссӧ куим морт. Конкурс! Тройкаӧн он веськав некутшӧм отделениеӧ. Прокӧ оз помнит, мед дас во чӧж велӧдчигӧн босьтліс тайӧ мустӧм оценкасӧ. Оз помнит и сэтшӧмтор, мед ӧкмысӧд-дасӧд классъясын велӧдчигӧн эз артмы сылӧн задача физикаысь либӧ химияысь, алгебраысь либӧ геометрияысь. Ӧтчыд, химия урок вылын, ачыс велӧдысьыс дзугсис и эз вермы решитны задачасӧ. Дӧска дорӧ ковмис чукӧстны Прокӧӧс. Велӧдысьыс том нывбаба вӧлі, институт бӧрын первой во велӧдіс.

Став экзаменсӧ Прокӧ сдайтіс зэв бура, босьтісны коймӧд курсӧ. Сійӧ чайтліс, мый тані ӧтарӧ кутасны велӧдны тракторъяс, автомашинаяс, лебёдкаяс, мукӧд техника. Но, вӧлӧмкӧ, абу сідз. Велӧдісны и сопромат, и высшӧй математика, и экономика, и политэкономия... Ставыс кокниа сетчис Прокӧлы. Некымын семестр чӧж босьтліс мукӧд серти ыджыдджык стипендия весиг. Каникулъяс вылӧ гортас волігӧн дыр нимкодясьлісны Аннушыскӧд Прокӧлӧн зачётнӧй книжкаӧн. Уджалан да дипломводзвывса практика вылас Прокӧ Косьюӧ жӧ вӧзйысьліс. Бӧрынджык тайӧ вӧрпунктыслӧн примеръяс вылын и гижас да доръяс дипломнӧй уджсӧ.

Ӧтиысь мыжмыліс Прокӧ техникумын велӧдчигӧн. Общежиттьӧса жырйын, кӧні олісны сійӧ да ёртъясыс, эз вӧв ни ӧти электророзетка. А быд субӧтаӧ йӧктӧмъяс, кытчӧ волывлісны и мукӧдлаысь том йӧз — сельхозтехникумысь, медучилищеысь, кооптехникумысь нывъяс. Бокӧвӧй зонъяслы туйсӧ вӧлі тупкӧма, либӧ позис веськавны сӧмын тӧдсаяс пыр. Шыльӧдчытӧг-мольӧдчытӧг рыт вылад он пет. Прокӧлӧн утюг вӧлі, кодӧн гладитчылісны комнатаса став зонъяс. Ӧти татшӧм рытӧ, кор буретш гладитчис ачыс Прокӧ, комнатаас пырисны виччысьтӧм гӧстьяс. Вӧлӧмкӧ, прӧверкаӧн ветлӧдлӧ быдса комиссия техникумса директор Павел Павлович Парилов юрнуӧдӧм улын. Утюглысь штепсельсӧ вӧлі бытшкӧма электропроводас. Директор пондіс юасьны, кодлӧн утюгыс. Но витнан зонмыс шуисны ӧти вомысь: ньӧблім пӧ артельӧн. Директорыд мырддис утюгтӧ и бӧрсӧ сетіс сӧмын куим тӧлысь мысти.

Ыджыдджык курсын велӧдчысьяслӧн общежиттьӧыс вӧлі техникумлы паныда кык судта керкаын, Первомайскӧй улича вылын. Весиг кӧдзыдъяс дырйи занятиеяс вылӧ котравлісны ӧтпӧлӧсӧн, сідз жӧ и рытъяс вылӧ. Йӧктан-гажӧдчан рытъясыс нэм помӧдзыс кутасны овны Прокӧлӧн паметьын — сэтшӧм гажаӧсь вӧвліны найӧ. Техникумса медбур другъясыс — Немдінысь Володя Карманов да Украинаысь Виктор Махин — татшӧм рытъяс дырйи бӧрйисны аслыныс гӧтырпуяссӧ: медучилищеса мичаник коми нывкаясӧс. Кианыс дипломӧн Ухтасянь (Сыктывкарысь вуджӧдісны техникумсӧ тайӧ карас) найӧ лэбисны асланыс невестаяс дінӧ, а Прокӧ — Косьюӧ, аслас Аннуш дінӧ.

Ветымын ӧкмысӧд вося первомай Прокӧ пасйис Анна ордын. Зинаида Павловна, кодкӧд ӧтлаын олісны пӧшти кык во, петӧма верӧс сайӧ и посёлокысь мунӧма Нюмдінӧ. Кыдзи и кӧсйысьлісны, Прокӧлысь дипломсӧ «мыськисны» Аннушыскӧд ӧти вольпасьын. Эз терпитны: гижсьытӧдзыс мусукасисны.

Праздник бӧрас мунісны Нюмдінса загсӧ. Сэні уджалысьыс заводитліс ыръянитчыны: гижӧй пӧ заявленньӧ, коляс пӧ вежон кык и сы бӧрти вӧлисти гижӧда. Но Аннуш да Прокӧ асныралісны, шуисны, ми пӧ ӧта-мӧднымлы сетлім устнӧй заявленньӧ куим во сайын нин, тырмас пӧ миянлы тайӧ кадыс. Загсысь петісны гозъяӧн — кианыс гӧтрасьӧм йылысь свидетельствоӧн.

Посёлок сэки вӧлі ыджыд нин, уна том йӧз локтӧма. Унаӧн гӧтрасялісны, но, мыйлакӧ, овмӧдчылісны свадьбаястӧг. Лун кык-куим мысти сӧмын кывсьыліс: сійӧтӧ пӧ петӧма сэтшӧмтӧ мужик сайӧ. Прокӧ инасис удж вылӧ. Вӧрпунктса начальникнас вӧлі Владимир Иванович Мельников — ыджыд да ён, бука плеша кодь морт, лесотехническӧй академия бӧрын пӧ воӧма. Воддзаыс петӧма пенсия вылӧ. Бӧрынджык тайӧ начальникыс быдмас Коми муын ыджыд государственнӧй да партийнӧй работникӧдз. Владимир Иванович примитіс Прокӧӧс бригадир-механикӧн, мынтіс сідз шусяна подъёмнӧй. Сійӧ деньга вылас и пасйисны Прокӧлысь да Анналысь гӧтрасьӧмсӧ. Чукӧртчылісны жӧника-невесталӧн неыджыд рӧдняыс, матысса тӧдсаясныс. Пасйисны шӧвк фататӧг да джуджыд каблука туфлитӧг, невесталысь синкымъяссӧ да вом доръяссӧ краситтӧг, зарни чунькытшъястӧг. Но и натӧг лӧсьыда вурӧм еджыд платтьӧа Аннушыс Прокӧлы кажитчис му вылас медмича красавицаӧн. Быд «горько!» горӧдлӧм бӧрын чупнитліс тайӧ красавицаыслысь неуна воссьыштӧм вом доръяссӧ.

Прокӧ овмӧдчис Анна ордӧ. Мамыс, Нина, колис ӧтнасӧн. Но керкаясныс вӧлі воча и ёнджыкасӧ олісны ӧтгудыр. Нина радейтіс ассьыс моньсӧ. Шойччан лунъясад ӧтнас оз пуксьы пызан саяд. Петас улич вылӧ да ӧшинь увсяньыс и чуксалӧ:

— Аннуш, лок гӧрд щайтӧ юам!

Абу кӧ Прокӧ, энькаыс велӧдӧ моньсӧ:

— Сьӧктан кӧ, эн ошйысь некодлы, мед некод оз вомдзав.

— Но, но... — сӧгласитчӧ мӧдыс. Яндысьӧмпырысь чӧвтлас лӧз синъяссӧ энькаланьыс, кӧть и яндысянаыс нинӧм абу. Общӧй пывсянад ӧтлаын ветлӧны. Аннушӧс первой ачыс корӧсялас Нина, сэсся вӧлисти мыччас корӧсьсӧ. Вежалӧны йӧзыс, татшӧма лӧсялӧны энька-моньыс да.

Ӧтчыд, вольпасьын куйлігӧн, Анна и шуис майшасьӧмпырысь:

— Пронь, а Пронь... Дыр тай нӧ ог кынӧмась...

— Дыр пӧ? Коймӧд тӧлысь на и узьлам да. Заводитан да, колӧкӧ, быд во кутан вайны.

— Мед.

Прокӧ тапкӧдыштіс да шыльӧдіс гӧтырсӧ:

— Ставыс на водзын миян, аньтусь.

Гожъя лунъясӧн да шоныд зэръясӧн котӧртіс гожӧмыс. Вежнясьысь ныв кодь ар воис: ӧти лун — кымӧр чышъяна да букыд синъяса, мӧд лун — лӧз енэжа-кокошничаа да пӧлялӧм ӧгыр кодь шондіа. Тадзи вечмасьӧ сентябрь.

Рыт вӧлі. Воис Анна столовӧйсьыс и норасис верӧсыслы:

— Пусигӧн вукӧдыштны кутіс, разнӧй дукъяссьыс. Гашкӧ, райбольничаӧ ветлыны, врачлы петкӧдчывны.

Прокӧ нимкодьысла инсӧ воштіс. Аскинас и ветлыны шуисны Нюмдінӧ. Куим верстыд абу комын, вот Эжвасӧ вуджны пӧгиб. Эм посёлокыслӧн катер-баржа, ӧтпырйӧ морт сё тӧрас, но рыт-асывсӧ сӧмын ветлӧ. Ладнӧ, гашкӧ, кодкӧ вуджӧдас, сикт весьтас век эмӧсь пыжаясыд. Асывсяньыс буситіс. Вой тӧв швичкис Эжва весьтӧд. Косьюладор берегас мӧс стадаяс йирсисны. Кузь шатинӧн сюрӧса мужик вуграсис. Надейнӧ, пастукыс. Юас ичӧтик пипу пыж чеп йылын, кык лопта пелыс сэн. Мужиксӧ и корисны вуджӧдны, мынтысям пӧ. Асьныд пӧ вуджӧй, а сыладорсяньыс пӧ со бара локтысьяс эмӧсь, ваясны пыжсӧ. Сідзи и вӧчисны. Прокӧ пыж бӧжас сынны пуксис, гӧтырыс шӧрас — пӧв пуклӧс вылӧ. Гыясыс пӧлньӧдлӧны ичӧтик дзибрӧс пыжтӧ, ваыс чужӧмӧдзыд резсьӧ, пӧвньӧм тӧлыс кутӧ ӧдйӧ кылӧдӧмысь. Метра дас ылысмисны берегсьыс, и кыськӧ ю катыдланьсьыс ичӧтик катер тыдовтчис, бӧрсяньыс веж гыыс ас судтаыс жӧ. Винттӧм, ляпкыдінті ветлан катерыс. Ок ӧдйӧ шлывкнитіс сійӧ на дінті. Прокӧ эз удит лӧсьӧдны пыжсӧ гыыслы паныд, эз весиг ыткӧбты сэтчӧ ваыс, путкыльтчисны.

Прокӧлӧн кокыс судзис, юрыс весиг эз кӧтась, а Анна ставнас сунліс. Кыкнанныслӧн болонь плащ пӧлаясыс ва вылас болкъялӧны. Кӧдзыд ваыс. Джуджыд кӧ вӧлі, код тӧдас мыйӧн эськӧ помасис тайӧ. Гӧтырсӧ и кымыньтчӧм пыжсӧ Прокӧ кыскис берегӧдзыс. Воськов сё сайын, йӧрын, уна чалькоста зорӧд. Сэтчӧ и котӧртісны. Годйысисны чарӧг турун пытшкас. Ойим ва кӧлуйсӧ пыдзралісны. Кӧн нӧ шондіыс? Мыйла шондіыс оз мыччысь? Нёйкмӧма енэжыс сьӧд кымӧръясӧн.

— Ме котӧртла гортӧ, шоныд паськӧм тэн вая, — вӧзйысис Прокӧ. — Виччысьлан? Сэтчӧ и татчӧ ме котӧрӧн.

— Ог! Пола эсійӧ мужиксьыс. Кыкнанным котӧртам.

И котӧртісны...

Аннушӧс водтӧдіс крӧватяс. Кутшӧм духи да одеколон вӧлі, став сикаснас зыраліс. Пыраліс да мамыслӧн на тройнӧй одеколон сюрис. Бара зыраліс. Юктӧдіс водкаӧн и шоныда шебрӧдіс. Медбӧрти поньталіс Дашаӧн на козьнавлӧм пасьӧн. Одеколон коляснас зыраліс ассьыс морӧссӧ, юис стӧкан джын водка. Ломтіс пачсӧ и онялӧ шоныдыс. Пач вом весьтас пукалӧ, куритчӧ, пӧдан ув розяс тшынсӧ пӧлялӧ. Поліс Прокӧ гӧтырыслӧн прӧстудаысь, видіс асьсӧ Нюмдінӧ мунӧмысь. Позис ӧд шоныдджык лун виччысьлыны, не вӧрзьӧдчыны татшӧм сальыд поводдянас. Кыдз нӧ оз мун, Аннушыс нуӧдчис да. Майшасьӧ сьӧлӧмыс Прокӧлӧн. Казявліс ӧд, кӧлуйсӧ пыдзралігӧн гӧтырыслӧн кыдзи пиньясыс зяткакылісны.

— Кынтӧ на? — юалас Прокӧ и кисӧ пуктылас Аннушыслӧн кымӧс вылӧ.

— Орччӧн эськӧ водін, а то ачыд висьман.

— Метӧ ог. Вай узьышт, мед пӧсялан.

Вой кежлас Аннаӧс биаліс. Асывнас Прокӧ нуис гӧтырсӧ эсійӧ кузь ныра катернас Нюмдінса больничаӧ. Водтӧдісны Аннушсӧ. Тыыс пӧ ӧдӧма, — юӧртіс Прокӧлы врачыс. Нӧшта кутшӧмкӧ висьӧм шуис. Лун-мӧд мысти и кувсис.

Аннаӧс дзебисны Нюмдінса шойнаӧ. Шонді дзирдаліс. Таво вылӧ, гашкӧ, медбӧръяысь татшӧм югыдасӧ. Кебанладорсянь Косьюлань лэбисны юсьяс, ӧвтыштлісны бордъяснас, быттьӧ еджыд чышъянӧн ӧвтчисны гортйын куйлысь Анналы. Прӧщайтчис мича да том поконичакӧд ачыс баба гожӧмыс. Прокӧ медбӧръяысь окыштіс муса Аннушыслысь кӧдзыд кымӧссӧ, кӧдзыд вом доръяссӧ, морӧс вылас кресталӧм кӧдзыд кияссӧ. И аслас олӧмын медводдзаысь бӧрдіс татшӧм кыз синванас.

* * *

Мый вӧлі водзӧ? Помнитӧ-ӧ Прокӧ, мый вӧлі водзӧ? Ставсӧ помнитӧ спути-спуть.

Прокӧ колис дӧвечӧн. Тыртӧммис-кушмис сылӧн сьӧлӧмыс, ичӧтик олан жырйыс. Нинӧм эз кӧсйыссьы вӧрзьӧдны, кытчӧ мый пуктылӧма Аннушыс. Вомас нинӧм оз пыр, син водзас сулалӧ гӧтырыс, аслас дольсъялӧ синваыс. Кыдз кутчысьны? Кыдз чорзьӧдчыны? Нуръясьлӧ мамыс ордын. Этатшӧм ён мужик, а лизгырмуні шогысла. Удж вылас лӧньӧдӧны: киссьӧм ватӧ пӧ он курав; кусӧм шомтӧ пӧ он ломзьӧд, мыйта кӧть он пӧляв; дугды пӧ шогсьынытӧ. Мӧдыс веськыда висьтасьӧ: оз пӧ вунлы юрысь. Жалитісны ёртъясыс и Аннаӧс, и Прокӧӧс, но жальлунсӧ явӧ эз петкӧдлыны. Мӧдарӧ, кӧсйисны ышӧдны. Смертьыд оз бӧрйы, тэ пӧрысь али том. Кулӧм морттӧ, дерт жӧ, шогсьӧмнад он ловзьӧд, а асьтӧ жугӧдан.

Аннушлӧн кувмысти нелямынӧд лунас чукӧртчылісны Косьюӧ рӧдвужыс. Колльӧдісны му вылысь ловсӧ енэжӧ. Тайӧ лунас гӧтырсӧ казьтылӧмыс бара на дойдаліс Прокӧлысь сьӧлӧмсӧ. Аскинас, вежалун вӧлі, юис гортас вина коляссӧ. Быдса сулея водка на сулаліс. Юис, но эз ло лӧсьыдджык. Мамыс ордӧ петӧм пыдди посёлоксайса ягас муніс. Тӧрыт сапкис уль лым. Талуннас гудыр жӧ ывлаыс, слӧт ли зэр ли ваясны улӧ ӧшйӧм сьӧкыд кымӧръясыс. Мыйла локтіс тайӧ гажа ягас, код кыскис — ачыс оз тӧд. Кодарӧ оз видзӧдлы, быттьӧ быд пу сайсянь Аннушыс мыччысьлӧ. Ёна думайтӧмысла, тыдалӧ, кажитчӧ. Быттьӧ Аннушыс ас бӧрсяыс чуксалӧ: суӧд пӧ! Коскас кутчысьліс, эм-ӧ тасмаыс? Гач пӧдпушкаас тай. Заводитліс нин разьны тасмасӧ, но сы здукӧ вошис Аннушыс. Некутшӧм пу сайсянь эз кут мыччасьны. Оз, оз пежӧсьт ассьыс чужан пармасӧ. Мый шуасны эсійӧ джуджыд пожӧмъясыс, ройсялӧм пашкыр козъясыс, еджыд платтьӧа кыдзьясыс, кор аддзасны пу вож вылын ӧшалысь кын Прокӧӧс. Колӧ овны. Овны Аннушыслӧн югыд паметь кузя.

Бӧрвыв бергӧдчыліс. Нӧрыс подулас нюжвидзис Косью. Уналӧн ломтысис пачыс: трубаясысь качис кельыд тшын. Посёлок оліс аслас олӧмӧн. Прокӧ сувтовкерис. Син улас усис кузь да кыз шун пу. И Прокӧ асьсӧ ӧні ӧткодяліс вуж вылас косьмӧм, пемдӧм тайӧ пуыскӧд.

Торъя нин сьӧкыда кольлісны войясыс. Некод ӧні оз йиграв Прокӧлысь юрсӧ. Некодӧс топӧдлыны, некодӧс окыштны. Пуксис гажтӧм, тӧщӧ олӧм. Став надеяыс коли ӧти: армия. Кӧть и оз нин кут служитны ас кодьыс арлыдаяскӧд, но кыдзкӧ коліс вежны ассьыс олӧмсӧ. Ноябрса праздникӧдз на повестка воис: колӧ пӧ сэтшӧмтӧ кад кежлӧ воны райвоенкоматӧ призывнӧй комиссия вылӧ.

Корӧмаӧсь буретш сэтшӧмъясӧс, кодъяслӧн армияӧ босьтан кадыс кольӧма нин. Район пасьтасьыд сэтшӧмъясыс чукӧрмӧма вель уна. Комиссияыс муніс военкомат зданиелӧн медыджыд кабинетас. Видлалісны куим врач — кыкыс нывбаба, медсестра, сэн жӧ военком майор Фефилов, лейтенант Климук. Прокӧ ставнысӧ тӧдіс Нюмдінса школаын велӧдчӧмсянь. Призывникъяс бриньялісны вир пасьтӧг. Врачьясыс кӧ вӧліны шӧр арлыда йӧз, то медсестраыс томиник. Сыысь и вӧлі медъяндзим Прокӧлы. Нылыс сувтӧдліс призывникъясӧс вески вылӧ, туша мерайтан прибор бердӧ, тшӧктыліс пӧльыштны резина шлангӧ — тыыдлысь вынсӧ петкӧдлӧ. Ӧтчыд дай мӧдысь мерайтіс Прокӧлысь давленньӧсӧ терапевт.

— Тыдалӧ, мыйыськӧ ёна майшасянныд: давленньӧныд ветымын арӧсалӧн кодь, — негораа шуис терапевт.

Прокӧ чӧв оліс. Лейтенант Климуклӧн кывъяс серти, Прокӧ веськалас танкӧвӧй частьӧ, лоас танквывса механик-водительӧн, оз кӧ бракуйт медкомиссия. Кыдзи нӧ бракуйтас этатшӧм ён мортӧс? И, со тай! Давленньӧыд пӧ вылын. Кывкӧртӧдсӧ шуас медкомиссияса председатель. Председателяліс районса главврач Шумахер, Роберт Эмильевич. Военнӧй билетӧ пуктісны штамп, кытчӧ Шумахер аслас ки помысь пасйис: «В мирное время — не годен, в военное время — годен к нестроевой службе».

Прокӧ сідз эз и веськав служба вылӧ. И ёна жалитіс. Кӧть эськӧ и во кык на кыскалісны военкоматӧ. Во кык жӧ Прокӧ эз сибӧдчыв и нывъяс дінӧ. Но вир-яйыслы ковны нин кутіс, йӧрвуждіныс корсюрӧ доймӧ. Том виртӧ ворсӧмысь нинӧмӧн он дугӧд. Нывъясыс да верӧстӧм нывбабаясыс посёлок тыр нин вӧлі. Уджалісны найӧ магазинъясын, столовӧйын, пекарняын, медпунктын, школаын, яслиын, детсадйын, клубын, вӧрпунктлӧн контораын, делянкаясын да уліс складын. Быдлаын нывбабаяс, а Прокӧлы некод оз ков да и ставыс.

Войдӧрлун шмонитыштіс сыкӧд ӧти нывбаба, удждонла ӧчередьын сулалігӧн. Волін пӧ эськӧ да кӧть ӧти папирос куритін керкаын, мужик дуксьыс пӧ гаж бырӧма. Мӧдыс веськыда жӧ и крапкис: вола пӧ. Прокӧ бура тӧдіс тайӧ нывбабасӧ, ломтас-мавтас сетанінын уджаліс. Январь вӧліс, кӧдзыд тӧлысь посёлок весьтын дӧввидзис. Прокӧ шалсйис нывбаба дінӧ. Гӧгӧр лӧнь, сӧмын гынкӧм улас лымйыс южакылӧ. Кӧзяйка чайӧн гӧститӧдіс. Кык нывбаба пӧ тані олам, ӧні пӧ сійӧ кино вылын. Тыдалӧ, мед тэрмасьыштіс Прокӧыс, водзвыв ӧлӧдіс нывбабаыд. Висьталіс и сы йылысь, вӧвлі пӧ верӧс сайын, юысь морт пӧ веськаліс да юксьылім. Сідзкӧ, збойджыка позьӧ воӧдчыны вольпасяс. Сідз эз и вевъяв куритчынысӧ, кусӧдісны бисӧ. Том дӧвечыд муртса на пуктіс юрсӧ юрлӧс вылас, а кутшӧмкӧ маета чужис сьӧлӧмас. Аннушыс быттьӧ киӧдыс кыскӧ: мый нӧ пӧ вӧчан, йӧз баба дінӧ водан. Колӧ нин заводитны, а нинӧмӧн. Дзӧля проньӧыс эз чорзьы, лаба гартӧм гез пом кодь сӧмын. Кӧть му пырыс мун яндзимысла.

— Вӧч нин мыйкӧ-нибудь, — корис нывбаба.

Слабог, ӧдзӧсас таркнитӧм кыліс. Здукӧн пасьтасисны кыкнанныс. Прокӧ сигарет ӧзтіс, кухня пызан дорас пукаліг куритчыны кутіс. Проекторыс пӧ жугаліс, киносӧ эз помӧдз петкӧдлыны, — каличсӧ восьтігӧн на и шуис кылӧ воысь пӧдругаыс.

Эз нин дыр пукав Прокӧ. Пасьталіс купайкасӧ. Аттьӧаліс кӧзяйкасӧ чай-сакарысь. Довкӧсмӧм сьӧлӧмӧн сійӧ петіс керкасьыс. Дыгыд восьласӧн южиктіс-муніс гортланьыс. Видзӧдліс енэжланьыс и казяліс: дзирыд кодзувъясыс быттьӧ сералісны сы вылын. Шензис ас вылас Прокӧ. Со пӧ кыдз вермӧ весиг лоны. Водіс нывбаба бокӧ, колӧ кутлыны, а киыс быттьӧ лыжалӧма; быттьӧ кын колода бокын куйлӧ.

Локтіс гортас, пӧрччысис и пырис шебрас улас. Кунис синсӧ и сувтӧдіс ас водзас: быттьӧкӧ Аннушыс орччӧн куйлӧ. Сы йылысь думъясӧн и унмовсис. Войбыд шобрӧдліс да вӧталіс гӧтырсӧ. Садьмис да, ӧти вӧт ясыдджыка кольӧма паметяс. «Эскылі и эска: радейтан менӧ... Водзӧ ог кут мешайтны, узьлы кодкӧд кӧсъян... Кор водан нывбабаыдкӧд, мекӧд пыдди вод, быттьӧ менӧ топӧдлан, сэк некор он янав... Эн тэрмась выльысь гӧтрасьӧмнад...» — тадзи кымын шуаліс гӧтырыс. Мый водзӧсӧ вӧталіс, мый висьталіс Аннушыс, дзикӧдз вунӧдіс.

Лун-мӧд мысти Прокӧ бара на муніс сійӧ жӧ нывбаба ордӧ. Пырӧмӧн тшӧтш мӧд олысьыс петіс кытчӧкӧ, ас кежаныс колисны. Кухняас и топӧдыштіс Прокӧ нывбабатӧ, окыштіс вом дорсӧ да пель нёньсӧ. Ичӧт проньӧыс кылӧ востермис. Нывбаба эбӧстӧммис, ӧшйис мужичӧйлӧн морӧс бердӧ.

— Тан али мый? — тырӧма лолыс нывбабалӧн.

Прокӧлӧн кок улас нин гачыс, некыдзи воськовтнысӧ. Сідз эз и воны крӧватьӧдзыс, стен бердас мыджсьӧмӧн мусукасисны. Вот и вештіс кодкӧлунъя уджйӧзсӧ Прокӧ. Дӧвӧль лои нывбабаыд. Чужӧмас вирыс кыптӧма, ныр бокъяссьыс берин чутъясыс кытчӧкӧ вошины. Водзлань пӧ, — шуис мужичӧйыдлы петігас. Ӧні гажа восьласӧн нин Прокӧ южиктіс-муніс гортланьыс. Дзирыд кодзувъясыс быттьӧкӧ нюмъялісны сыкӧд ӧтвылысь. Пырис керкаас, и медводз шыбитчис синмас Аннушыслӧн стенын ӧшалысь фотопортретыс. Снимоксӧ вӧчӧма сідз, кытчӧ кӧть оз кеж Прокӧ, гӧтырыс синнас вӧтлысьӧ сы бӧрся.

«Прӧстит, аньтусьӧй», — шуис Прокӧ. Пуксис ӧшинь дорас, ӧзтіс сигаретсӧ и кутіс видзӧдны ывла рӧмыдас. Тыдалісны сӧмын лым толаяс.

Чӧстіс да, локтан рытас Прокӧ бара мӧдіс тӧрытъя мусук ордас. Ӧдзӧсыс вӧлі калича. Таркӧдчис. Нинӧм некод эз юав, кодкӧ восьтіс кильчӧ ӧдзӧссӧ.

— Ми кыкӧнӧсь, верӧсӧй воис... Дась юрбитны кок улӧ, мед сӧмын бӧр примиті...

Прокӧ эз кывзы помӧдзыс, лэччис ляпкыд кильчӧ вывсьыс. Кор нин ылысмис керка дорсьыс, сьӧлыштіс:

— Тьпу! Но и олӧм!

Дзользьысь шоръясӧн да ёльясӧн, ойдӧм Эжвалӧн сялькӧдчысь гыясӧн озыр войвывса тулысыд. Гӧгӧр ызгӧ, ловзьӧ, палялӧ... Тадзи садьмӧ ачыс вӧр-ваыс тӧвся декретнӧй отпуск бӧрын. Унаысь нин дзордзавлісны Ниналӧн керка ӧшинь улын пелысь да льӧм пуясыс, кодъясӧс во дас сайын аслас киясӧн садитліс Прокӧ.

— Пронюк, яндзим эськӧ, но сӧветуйтчыштны кӧсъя тэкӧд, — шыасис пиыс дінӧ мамыс. — Ветымын ар вуджи, енмыс кӧ тӧдӧ, уна-ӧ овнысӧ мен сетӧма... Гажтӧм мен, Пронюк... Сьӧкыд дӧва олӧмыд... Быттьӧ эсійӧ Микайлӧыскӧд кӧ...

— Тӧда, мам. Тӧда. Гӧгӧрвоа тэнӧ. Кужса Микайлӧыд кыдзкӧ сёрнитліс нин мекӧд. Со жӧ нин мый дыра дӧвечалӧ... Гӧгӧрвоа ме ӧтка олӧмтӧ. Аннуш кулӧм бӧрын ӧд тайкӧ эг йӧймы...

— Ставсӧ ме аддзи, но нинӧмӧн отсавны эг вермы. Радейтлі ме тэнсьыд Аннуштӧ. Дженьыд нэма тай вӧлӧма, казьтылӧмыс и коли. Гӧтрасин эськӧ, Пронюк, внукӧс ли внучкаӧс ли окота аддзывны... Сӧмын мустӧмтӧ эн вай, насеруас сэтшӧмыд.

Тайӧ сёрниыс вӧлі тулыснас. А арнас Прокӧлӧн ним вылӧ Сыктывкарсянь воис срочнӧй телеграмма. Кувсьӧма Ӧгаш обыслӧн верӧсыс. Ӧгаш обыс — Прокӧ батьлӧн медыджыд чой. Челядьныс эз вӧв, пыр уджалісны «Комилеслӧн» вӧрпунктъясын, и пенсия вылас петігкежлӧ карысь ньӧблісны ас керка. Дядьсӧ дзебны лэччылісны куимнанныс: Прокӧ, мамыс, Микайлӧ дядьыс. Сэки жӧ и Ӧгаш обыс карса нотариусын дасьтіс документъяс, мед Прокӧӧс вӧчны наследникӧн.

Локтан тӧвнас Прокӧ муніс Косьюысь, лэччис карӧ. Инасис уджавны ӧти профтехучилищеӧ. Олісны обыскӧд. Пи пыдди и оліс. Керка мӧд джынъяс видзисны патерантъясӧс. Сизимдас коймӧд воын, кор обыс ёна нин омӧльтчис, Прокӧ вайис гортас кӧзяйка пыдди Инесса нима нывбабаӧс, кодлы вӧлі ар комын вит. Сы мында жӧ тырис и аслыс. Инесса вӧлі кузиник ёсь ныра, вӧсньыдик вом доръяса, зэв кыв-вора, чужлӧма кӧнкӧ Кардорын. Уджаліс ӧти нималана организацияын буфетчицаӧн. Сэтчӧ сёйны пыравлігъясӧн и тӧдмасьлісны. Инесса таӧдзыс оліс кӧзяйка ордын, став кӧлуйыс тӧрис ӧти чоботанӧ. Прокӧкӧд олісны воысь дырджык, ни ӧтиысь эз вензьывны, эз кедзовтлы висьысь обсӧ. Но ӧти рытӧ Инесса эз во удж вывсьыс. Мӧд асывнас Прокӧ котӧрӧн муніс буфетӧ, тӧдмавны, мыйын делӧыс. Гӧтырыс пыдди вузасис мӧд нывбаба. Лун куим сайын пӧ Инессаыд босьтіс рӧштшӧт. Лӧсьӧдчӧ пӧ вӧлі ветлыны гортас, Кардорас.

Прокӧ корсис домӧвӧй книгасӧ, видзӧдліс сэсь бӧръя пасйӧдсӧ. Инесса выпишитчӧма лун-мӧд сайын. Мунӧма, тыдалӧ, дзикӧдз. Обыслӧн кӧ вӧлі сберкнижка, то Прокӧ сійӧс эз лӧсьӧдлы. Лишалана деньгасӧ пуктыліс шкапӧ плёнка мешӧкӧ. Кыскис мешӧксӧ, сійӧ вӧлі тыртӧм.

Во кык мысти кувсис Ӧгаш обыс. Дзебны волісны Прокӧлӧн мамыс да Микайлӧ дядьыс.

* * *

Прокӧлӧн олӧмын паметяс коляна лист бокӧн лоис 1976 вося август. Шойччан лун-ӧ мый-ӧ вӧлі, сійӧ муніс аэропортса ресторанӧ нуръясьны. Прӧст местаыс уна, но пуксис пызан сайӧ, кӧні пукалісны кык ныв. Кыкнанныс сьӧдіникӧсь, паськыд сьӧд синкымаӧсь, юрсиныс пемыдгӧрд — краситӧмаӧсь и кудритӧмаӧсь. Ӧтиыс нузгӧдчӧм ныра, щӧкаыс нёптола, мӧдыс тшӧтшыдик ныра, голя да морӧс сертиыс госвияджык. Гашкӧ и, чойяс, гашкӧ и, абу. Пӧшти ӧткодь арлыдаӧсь — кызь виттӧ смела позис сетны. Ныр уланыс, сёянысь ӧтдор, сулаліс графин, винаыс джынсьыс этшаджык. Румканыс тыртӧм, тыдалӧ, сӧмын на юӧмаӧсь. Сёрнитісны пӧшти шӧпкӧмӧн, и Прокӧ гӧгӧрвоис: варовитісны кутшӧмкӧ гусяторъяс йылысь.

— Дыр на сэсся мужикыд сэні, тундраас, кутас уджавны? — гораджыка нин юалӧ косньӧдджыкыс.

— А мый сійӧ тан кутас вӧчны? Мед сэні нажӧвитчӧ, тундраыд деньгааджык кар сертиыд. Кооперативнӧй патера да машина шуим ньӧбны, чукӧрмас кӧ коркӧ сьӧмыс.

Прокӧ эз кӧсйы босьтны винасӧ, но эз вӧв лӧсьыд тайӧ том нывбабаяссьыс и кыксё грамм портвейн корис жӧ официанткалысь. Шыд корис и пражитӧм яя сёян. Виччысигмозыс синнас гӧгралыштіс: оз-ӧ кодӧскӧ тӧдсаӧс аддзы. Со, насянь коймӧд пызан саяс нёльӧн сёйӧны. Мода сертиыс, быдса семья. Мам-батьыс да ныв-пиыс. Прокӧ казяліс: нывбабаыс ӧтарӧ дзоргӧ налӧн пызанлань и, быттьӧкӧ, веськыда сылӧн синъясӧ. Шай-паймуніс мыйкӧ Прокӧлӧн сьӧлӧмын. Зэв нин тӧдса нывбабаыслӧн чужӧмыс. Даша! Сыкӧд орччӧн пукаліс, надейнӧ, пиыс, коді таланьӧ эз видзӧдлы. Зонмыд лэптыштіс юрсӧ, Прокӧ тыр синмӧн аддзис чужӧмсӧ. Сійӧ ни ӧти эз мун мамыслань. Да тайӧ жӧ томдырся Прокӧ: снажен том зон, балябӧжланьыс шыльӧдӧм сьӧд юрсиа, зумыд ныр вылас нырбукыс весиг Прокӧлӧн. Зонмыслы ар кызь. Батьыс да чойыс пукалісны Прокӧлы мышкӧн, и налысь чужӧмсӧ эз аддзы.

Официантка вайис сёян-юан. Ӧти пызан сайын пукалысь том нывбабаяс ӧтарӧ варовитісны, но налысь сёрнисӧ Прокӧ ӧні эз кыв. Шыдсӧ паньышттӧдз лэптыштліс тыра румкасӧ, чӧвтіс нывбабаяслы:

— Тіян здоровье вӧсна!

— Пасибӧ, — шуисны ӧти вомысь.

Панясигмозыс ассьыс видзӧдлассӧ Прокӧ веськӧдліс Дашалань мунысь нывбабалань. А сійӧ видзӧдӧ и видзӧдӧ веськыда Прокӧлӧн синъясӧ. Да, тайӧ Даша. Тыдалӧ, залас пыригӧн на тӧдӧма сійӧс — ассьыс медводдза муслунсӧ. Прокӧ лэдзис юрсӧ, панясис водзӧ. И эз казявлы, кодакості коймӧд пызаныс тыртӧммӧма.

— Юаласны кӧ: местаыс занят, — шуис Прокӧ и чеччис пызан сайысь, петіс залсьыс. Пос тшупӧд вылын ӧтнас сулаліс ӧнтая нывбаба.

— Прокӧ! — кутшӧмкӧ тешкодь гӧлӧсӧн водзджык шыӧдчис сійӧ. — Здравствуй, Проня!

— Даша, здравствуй! Мися жӧ тэ. — Кутлісны ӧта-мӧдыслысь кисӧ, сэсся нывбаба топӧдчыштліс Прокӧ бердӧ.

— Менам зэв этша кадыс... Помасьӧ регистрация... Семьяӧн лэбам Ленинградӧ, отпускӧ. Верӧсӧй сэтысь, а олам Печораын. Кыдз ачыд олан?

— Лёка. Аннуш бӧрын век на гӧтыртӧм. Ола тані, карас...

— Гӧтрась, Проня, а то бӧрыннас жалитны кутан. Дзормыны пондӧмыд... Ёна нин дзормӧмыд...

— Асьныд кыдзи мый?

— Ёна и шогси, эг вермы волыны Аннаӧс дзебны да. Телеграммасӧ верӧсӧй вайис больничаӧ. Куйлі ме сэні кынӧмӧн, виччыси нылӧйлысь чужӧмсӧ. Пиӧй Ленинградас и велӧдчӧ, лесотехническӧй академияын, а олӧ батьыслӧн рӧдня ордын.

— Кыдзи нӧ нимыс пиыдлӧн?

Даша чӧв ланьтліс, чатӧртчӧмӧн видзӧдліс Прокӧлӧн синъясӧ, чукӧртіс вынъяссӧ и шуис падъявтӧг:

— Пиыд тэсянь... Прокӧ нимыс. Чужӧмтӧ ляскӧмыд аслад пиыдлы... А вичыс мӧд, мӧд...

Прокӧлӧн гӧрддзасис горшыс, вошис кыв-ворыс, быттьӧ кывсӧ ньылыштіс. Зато сэтшӧм окота вӧлі пӧся топӧдлыны да окыштны ветымын арӧса тайӧ ичӧтик нывбабасӧ, но ӧтарӧ пырисны-петісны йӧз.

— А мамыд нӧ?

— Менам карӧ локтӧдз на петіс верӧс сайӧ. Кужса Микайлӧыдкӧд ӧтласисны. Сылӧн гӧтырыс кувсьыліс жӧ.

— Господьӧй-енмӧй, аддзылі ӧд тэнӧ ловъя синъясӧн. Гӧтрась, Проня. Эн вошты асьтӧ тайӧ олӧмас. Вот и помасис миян свиданньӧным. Окышт напрӧщанньӧ, ачымӧс и Аннуштӧ пыдди окышт. Менӧ воштісны кӧнкӧ, корсьны локтасны.

— Да, да. Тэнӧ виччысьӧны. — Прокӧ куимысь чупнитіс Дашалысь зэв на пӧсь вом доръяссӧ. Гашкӧ и, тадзисӧ пӧсявлісны тайӧ здукъясас сӧмын.

Даша бӧрысь лэччис залӧ и Прокӧ. Лэбысьяс вӧліны нин ывлаын, сулалісны аэродром вылӧ пыран дзиръя дорын. Прокӧ синъяснас корсис ассьыс писӧ. Со тай, со. Руд костюма, восьса кӧлыса еджыд дӧрӧма. Ыджыд да стройнӧй. Киас пӧльтчӧм сумка кутӧ. Мед жӧ лоас шудаӧн тайӧ том мортыс, кодлӧн сӧнъясӧд визлалӧ Прокӧлӧн томдырся вирыс и коді, гашкӧ, некор оз тӧдлы ассьыс збыль батьсӧ. Мунысьяс сӧлісны автобусӧ. Ӧти ӧшинь весьтысь Прокӧ казяліс Дашаӧс, коді носӧвикӧн чышкаліс син дорсӧ. Некод эз тӧд, Прокӧысь ӧтдор, мыйла бӧрдіс ӧні сылӧн сьӧлӧмыс.

Прокӧлы окота лои юсьыны и вунӧдны тайӧ здукъяссӧ, мынтӧдчыны аслас сьӧлӧм дойысь. Пуксис пызан сайӧ, ньылыштіс винасӧ.

— Колльӧдчинныд? — юаліс госвияджыкыс.

— Другӧс колльӧді Ленинградӧ, медбур другӧс аслам олӧмын.

— А менам тайӧ — Ида, медбур пӧдругаӧй, — юрсӧ пӧлыньтліс сійӧ жӧ нывбабаыс. — Ме — Аля, Идалӧн медбур пӧдругаыс.

— Прокопий... Метӧ чайті, мися кӧ чойяс.

— Чойяс кодьӧсь и эм, — нюмъёвтіс Ида, — сӧмын вот шоча аддзысьлам. Ӧтиным карын олам, мӧдным Эжваын. Асьныд ті татчӧс али туй морт?

— Коркӧ сиктса вӧвлі, ӧні карса. Тасянь матын ола, ас керкаын.

— Ас керка эм, а сёян казеннӧй вӧлӧга, — эльтыштіс Альбина. — Оз ӧмӧй верд гӧтырыд?

— Гӧтыртӧм.

— Алимент, кӧнкӧ, мынтӧ, — шыасис Ида.

— Бездетнӧй мынта.

— Збыльысь, мыйла нӧ гӧтыртӧм? — юаліс Альбина. — Абу нин ёна том да.

— Карактерӧй лёк.

— Ылӧдчан. Синъясыд абу лёк мортлӧн, — ошкыштіс Ида.

— Чиган рӧдысь али мый тэ?

— Коми рӧдысь ме, Висер вожысь.

— Асланыд нӧ кӧн кавалеръясныд?

— Ми верӧсаӧсь. Менам пӧлӧй кӧнкӧ тундраын, мупытшса озырлунъяс корсьӧ, Идалӧн кӧнкӧ Эжва вылын, катер вылын капитаналӧ. Верӧса колостячкаяс ми.

Матыстчис быгъеджыд водздӧраа официантка. Мынтысисны сёйӧм-юӧмысь.

— Илля лун кузя, гашкӧ, нӧшта ӧти графин куим вылӧ? — водзмӧстчис Прокопий.

Нывбабаяс видзӧдлісны ӧта-мӧд вылас, кӧрлісны синкымнысӧ. Альбиналӧн мыйкӧ вежсис чужӧмыс:

— Збыльысь ӧд, Илля лун талун. Менам Ильюшалӧн нимлуныс. Телеграмма колӧ вартны... Трасичаыд, дзикӧдз вунӧді.

— Но мый? — эз лэдзчысь Прокопий. — Босьта буфетсьыс доз и мунам ме ордӧ, пасъям нимлунсӧ мужикыдлысь.

— Ид, мый шуан?

— Кыдзи тэ, сідзи и ме.

Прокопий муніс буфетчица дінӧ. Ачыс эз гӧгӧрво, мыйла гортас нуӧдіс верӧса нывбабаяссӧ. Ӧні сёр нин каитчыны. Водка доз босьтіс, кампет, некымын котлет. Гортас сэсся эм мыйсюрӧ. Аэропортса поштасянь Альбина телеграмма мӧдӧдіс верӧсыслы, артельӧн гижисны. Телеграммаыс тадзи помасис: «Пыр кежлӧ тэнад — Аля».

Мунісны Прокопийясӧ веськыда. Ида — кузиник кокчӧръяса, вӧсньыдик, стройнӧй. Альбина — ляпкыдджык, паськыд кадж лыа, кыз кок пӧкъяса, мышсяньыс Дашалань мыгӧрыс мунӧ.

— У-у-у! Та ыджда короминаын ӧтнад жыруйтан! — чуймаліс Альбина.

— Быд керка пӧ мыгӧрнас мунӧ аслас кӧзяинлань, — содтіс Ида. — Татшӧм мича керкаад мича кӧзяйка колӧ.

— Ӧні ӧтнам на ола, — кильчӧ вылас нин висьтасис Прокопий. — Ӧтар джынъяс патерантъясӧс видзи. Бӧръя кадас лётчик гозъя олісны. Неважӧн патера сетісны налы. Этіладорас — ачым, тані кык жыр жӧ. Пырӧй.

— Кыдзи нӧ кӧзяйкатӧгыс справляйтчан? — юаліс Ида. Сійӧ сувтіс стеклӧа книжнӧй шкап дінӧ, видзӧдаліс книгаяссӧ.

— Обӧ гозъя тані овлісны. Насянь и колис мен керкаыс. Кувсьылісны. Со, шкапас налӧн и эм ыдждӧдӧм фотоясыс: батьӧлӧн чойыс да сылӧн верӧсыс, дядьӧн шулі.

— Видзӧда да, унджыкыс ен книга.

— Обӧ и дядьӧ енлы эскысьясӧн вӧліны. Дядьӧлӧн батьыс попӧн вӧвлӧма, Маджаын кӧ а.

— Пыр и тӧдчӧ, мый вӧвлӧм библиотекарь, книгаяслань сутшкысис. — Альбина пуксис телевизорлы воча пу диван вылӧ.

— Некымын книга гусялісны, бӧбйӧдлісны ӧтчыд... — кӧзяин включитіс телевизор, мед гажаджык лоӧ керкаас.

— Кодъяс? — юалісны ӧти вомысь.

— Кольӧм арнас, рытгорувнас, кутшӧмкӧ кык гӧсть пыралісны. Журналистъясӧн висьтасисны. Асьныс комияс, ме кодь кымын арлыдаӧсь. Картупель керанінысь пӧ мунам, кынмим пӧ, пызан вылӧ гӧрд бомба лэптісны. Стӧканъяс вайи, исыштантор. Юим, сэсся ещӧ ӧти поллитра вылӧ кисьтчим. Винаысла ме ветлі. Коми йӧзӧс ӧд, мися, позьӧ жӧ кольны ас кежаныс, журналистъяс пӧ ещӧ да. Сы кості и вӧруйтӧмаӧсь, книга шкапын лукйысьӧмаӧсь. Винатӧ вайи, юим, найӧ сэсся мунісны. Мӧд лунас сӧмын казялі, мыйкӧ тай нӧ, мися, фотоясыс абу местаынӧсь. Обӧлӧн век шуйгаладорас сулалӧ, а лоӧма мӧдарӧ. Зэв важ книгаяс лыкнитӧмаӧсь. Маджаса попыс на дядьӧлы, сідзкӧ, батьыс аслас пилы, козьнавлӧма бура велӧдчӧмысь книга, сургуч печатя и быдтор вӧлі, попыслӧн гижӧда и кырымпаса. Помнитсьӧ, 1896 воын, буракӧ. Сійӧс весиг гуӧмаӧсь.

— Вот яндысьтӧм бугыльясыд! — дивуйтчис Ида. — Мыйла эн ветлы да кор? Али он тӧд овнысӧ?

— Нимнаныс эськӧ висьтасисны, но код тӧдас кӧн уджалӧны, эз ло юалӧмыс. Ӧтисӧ, правда, аддзылі телевизор пыр. Тӧді ме сійӧс, комиӧн вӧлі мыйкӧ больӧдчӧ. Кӧть эськӧ и корсян, да соссясны ӧд.

— Гусялӧмыд пӧ век горшад вомӧнасьӧ, шулывлӧ мам менам. Налы тожӧ вомӧнасяс, сургуча печатьыс и вомӧнасяс, — кыв кӧрталіс Альбина.

Сэсся телевизор видзӧдігмоз пызан сайын пукалісны. Гажмисны нывбабаясыд, сигарет бӧрся сигарет шпуткӧны, пеж анекдотъясӧдз воисны. Альбина эськӧ медгоса, но сійӧ и гажмис медъёна, ойбыравны кутіс пызан саяс. Ида чеччис да зырк-зырквӧчис джодж шӧрас, йӧктыштіс: гортӧ пӧ колӧ мунны, а то пӧ вильӧдӧмӧн вильӧдас энькаӧй. Сыкӧд ӧтлаын олӧны, кык нывка пӧ гортас. Ида кӧсйис кыпӧдны пӧдругасӧ, но мӧдыс шеныштчис: эн пӧ мешайтчы.

— Мед шойччӧ, садьмас да мунас, абу ылын оланіныс. — Платтьӧ вылас чӧвтіс кыӧм ковтасӧ Ида и лӧсьӧдчис петны. Лазмунӧма жӧ синмыс, но зумыда сулалӧ кок йылас.

— Ме колльӧда тэнӧ, гортӧдзыд колльӧда, — шуис Прокопий.

— Оз ков гортӧдз, аддзыласны. А вот автобусӧдз вай колльӧдчам.

Сідзи и вӧчисны. Прокопий пуксьӧдіс Идаӧс Эжваӧ мунысь автобусӧ, ачыс веськӧдчис паркдорса улич вылӧ, шелӧдіс гортас подӧн. Шондіа на. Ӧкмыс час рыт. Окота вӧлі шӧйтыштны уна йӧза паркас, но гортас Альбина. Томан сайын.

Альбина куйліс пу диван вылын, кыкнан кисӧ юр улас пуктӧмӧн. Туплитӧм. Платтьӧ бӧжыс павгыртчӧма, яя лядьвейясыс тыдыштӧны. Прокӧ кӧсйис прӧстыньӧн тупкыштны, но нывбаба ымӧстіс:

— Деливӧ мен... Прӧстит, Прокопий.

— Ме мыжа... Позис и водкатӧг пукавны.

— Ми абу челядь, асьным мыжаӧсь. Ида!..

— Сійӧс ме колльӧді, ӧні гортас нин. Ме чай пукта, крепыд чай юам лимонӧн. А ӧні лок кильчӧ вылын пукышт, зэв шоныд рытыс.

— Ог вермы, юрӧй бергӧдчӧ.

— Гортад, кӧнкӧ, виччысьӧны... Висьтав адрестӧ, ме такси сувтӧда.

— Пиӧй баб-дед ордас. Ме ӧтнам. Тані, карас, малосемейкаын ола.

Прокӧлӧн личалыштіс сьӧлӧм вылас. Идаӧс вот жалитӧ, энькаыс вермас пинявны да. Бур, мый Альбинаӧс видысьыс код тӧдас кӧн. Абу лӧсьыд Прокӧлы, сійӧ мыжа, ызйӧдіс нывбабаяссӧ да. Гажтӧмысла тадзисӧ вӧчис, окота нин вӧлі олан русӧ вежыштны. Сідзсӧ шань, коми бабаяс. Ачыс, Прокӧыс, Дашаӧс аддзылӧм бӧрын кӧсйис юсьыны, да эз артмы. Ён мужикыд уна винасӧ лэптӧ.

Альбина век жӧ кыпӧдчис. Читкыля юрсиыс дзугсьӧма. Платтьӧыс чукрасьӧма.

— Кӧн мыссян дозйыд? Кӧдзыд ваӧн пожъяла чужӧмӧс.

Прокопий тяпи мыччис Альбиналы, бокӧдыс кутыштіс. Ачым пӧ, ачым, — шуис мӧдыс. Мый вӧлі колӧ, ставсӧ петкӧдліс кӧзяин, закодсӧ и. Сэсся лимона чайӧн юкталіс. Ӧзтіс сигарет, кыкысь кыскыштіс Альбина, бӧр мыччис Прокопийлы: ог пӧ вермы.

Саяліс шондіыс, енэж кудъяс узьны водіс. Мый нӧ гӧстяыс думайтӧ — мунас али оз? Гашкӧ, вольпась лӧсьӧдны. Мед ачыс Альбинаыс мыйкӧ шуас. Оз ков Прокӧлы водзмӧстчыны, оз ков лоны нем яндысьтӧмӧн, кӧть и кыкӧнӧсь. Верӧса и челядя со, оз пов Прокопийысь. Мыйысь нӧ полас, абу ӧд ош сійӧ. Кольччас кӧ узьнысӧ, крӧватяс на водтӧдас, небыд вольпасяс. Мед войыс паметяс кольӧ мортыслы. Аслыс вата перина мӧдарсьыс ваяс, пу диван вылас вольсалас. Быдтор эм: юрлӧс и шебрас.

— Верман и ме ордын узьны, — збоймӧдчис да шуис Прокӧ. — Тӧран тай, майбыр. Кытчӧ тэн вольсасьны? Гашкӧ, мӧдарӧ, полан кӧ меысь?

— Ме пайысь кӧть кытчӧ, сӧмын эн мӧдарад.

Прокӧ ноксьыштіс крӧвать дорас, петаліс кытчӧкӧ и пыртіс вата перина.

— Тэ вежӧс саяс пыр, ме татчӧ.

Кыкнанныс пӧрччысисны, торйӧн водісны. Здук-мӧд мысти Альбина броткыштіс:

— Прокопий, тэ, надейнӧ, нутреч... Ме ӧд абу пес чурка, а нывбаба. Лов шытӧ кыла, ог унмовсь.

Тайӧ кывъясыс Прокӧӧс корӧм кодь лои. Тапсьӧдіс нывбаба дінӧ, шебрас улас тювмуніс. Эз терпит, пыр и сетіс вӧлясӧ киясыслы. Альбиналы, тыдалӧ, кажитчис мужикыдлӧн геблясьӧмыс, ӧтарӧ лӧсьӧдчыштіс. Окота окасьны, но деливӧ на, оз вермы. Вина-табакӧн ӧвтӧны, кутшӧм али окасьӧм. Гильӧдчӧмыс тырмымӧн.

— Мый нӧ сэтшӧм кид? — ымзыштӧ Альбина. — Эг кӧ кор, эн и матыстчы эськӧ. Али полан?

— Эн матькӧд, — эз сюрны кывъясыс Прокӧлы. Крепыдджыка на сывтыръяліс иверень пасьтӧм нывбабаӧс, мӧдыслӧн лолыс весиг мытшасьліс.

— Гырддза вылад мыджсьы, а то пычала...

Сэтшӧма кутчысьлісны, кыкнанныс ва ветьӧк кодь лоисны, кӧть пыдзрав. Пӧсялісны сыметь.

Асывнас водз чеччис Альбина. Удж вылас мунтӧдз вежсьыны коліс. Ӧти проектнӧй институтын уджалӧ, секретаралӧ. А секретарыд директорлӧн синмыс и пельыс. Видзӧдны колӧ ас бӧрсяыд.

Лун куим Прокӧ эз аддзыв ассьыс выль мусуксӧ. Субӧта рыт вӧлі, кор Альбина мӧдысьсӧ локтіс. Сёр рыт нин. Зэртусясис. Плаща, киас сумкаа да зонтика. Вом доръяссӧ алӧйгӧрдӧн краситӧма, руд синъясыс сӧстӧмӧсь. Дзик мӧд морт, абу кодкӧя лунся кодьыс.

— Ӧтнад? — керка пытшкӧссӧ синнас гӧгӧртіс Альбина.

— Личӧдчы.

— Суа кӧ, мися, нывкӧд — муна и некор ог волы.

— Тэнӧ ме виччыси. — Прокӧ ачыс ӧшліс нывбабалысь пӧрччӧм кӧлуйсӧ.

— Тӧрыт Затонӧ ветлі, пиӧс видлыны.

— Но и кыдз?

— Ставыс бур. Мужиклӧн бать-мамыс ассьыныс пыдди и видзӧны, томӧсь на найӧ.

— Кыдзи нӧ торйӧнсӧ оланныд верӧсыдкӧд? Том нывбабаӧс лысьтӧ кольны?

— Сылӧн кузь гожся отпускыс. Лэбзьывлӧ миянӧс видлыны, быд ыджыд праздник кежлӧ волӧ. Ми сыкӧд, тэкӧд моз, случайнӧ тӧдмасьлім. Ресторанын. Гижсим. Кага чужис. Ог омӧльт ме ассьым верӧсӧс, абу закуч морт Ильюшаӧй, но абу руа ме сы дінӧ.

— Уна нажӧвитӧ, сы ради и олан?

— Кага ради тшӧтш. Да и ачым кӧсъя вӧлӧгже овны. Ас патераын, ас гараж да машина мед вӧлі, мича дача. Сэсся и, айка да энька зэв шаньӧсь. Радейтӧны найӧ менӧ. Эн чайт, мый ме друг видзысь. Нылалігӧн вель уна зонмӧс лӧсьӧдлі, а мужик дырйи тэ медводдза. Гажтӧм, ой гажтӧм мужиктӧм вольпасьыд... Вот и ставыс ас йылысь. — Альбина куритчис, пыдӧдз кыскыштавліс сигарет тшынсӧ.

— Менам эз вӧв тыр надеяӧй, мый тэ локтан... Ме радейтлі ассьым гӧтырӧс, но эг удитӧй овнысӧ, вошті ме сійӧс. Кувсис... Быттьӧ ставыс на тӧрыт вӧлі... Эз артмы выльысь гӧтрасьӧмӧй, эз артмы дай ставыс, — висьталіс Прокӧ аслас олӧм йылысь. Ылӧдчытӧг висьтасис, Дашаӧс казьтывтӧг.

...Коймӧд во аддзысьлӧны Прокопий да Альбина. Кор помасяс налӧн шыра-каньӧн ворсӧмыс? Воас Ильюшаыс да?

* * *

Дӧра сумкаӧ Прокӧ тэчис сигарет пачкаяс. Ветлас больничаӧ, видлас Митьӧ другсӧ. Суседсӧ. Ӧти училищеын уджалӧны. Митьӧыс практика нуӧдӧ велӧдчысьяскӧд. Тракторӧн велӧдӧ ветлыны, автомашинаӧн и. Коркӧ помавлӧма сійӧ жӧ техникумсӧ, кӧні и Прокӧ велӧдчыліс.

Кытчӧ бара-й Альбинаыс сыліс-а. Чужан лун вылас весиг эз волы, кӧть и тӧдіс сійӧ лунсӧ. Ӧтчыд звӧнитліс Прокӧ телефон пыр, шуисны отпускын пӧ. Мӧдысь звӧнитіс да, дзикӧдз пӧ муніс удж вывсьыс. Гашкӧ, Воркутаас верӧс дінас лэбовтіс? Гашкӧ, верӧсыскӧд лун море дорын пӧжсьӧны? Али Затонас? Али мӧдкӧд кутчысьлӧ? Кольӧм гожӧм тадзи жӧ вошліс. Мужикыскӧд лунвыв курортӧ ветлӧмаӧсь. Тешкодь мусукыс Прокӧлӧн. Выльӧс колӧ лӧсьӧдны, верӧстӧмӧс.

Частӧ кутіс усьлыны дум вылас Альбинаыс. Эз жаляддза, ни эз мусаысла. Асьсӧ, Прокӧсӧ, омӧльтӧм кодь на артмӧ. Тадзтӧ и лёк висьӧм верман кӧвъявны. Ӧд верӧссьыс да Прокӧысь ӧтдор, колӧкӧ, и мукӧд мужикъяс водзын на пешкылясьӧ Альбинаыс.

Нёль час гӧгӧрын Прокӧ воис больничаас. Еджыд халат дежурнӧйыс сетіс и кайис мӧд судтаас. Палатасьыс петӧмӧн, коридорас лабичын, сёрнитісны Митьӧкӧд. Прокӧ висьтасис, кыдзи Нюмдінӧ кайлӧма, чужан лунсӧ пасйӧма да. Вель гораа варовитісны. На дінті мунлісны врачьяс, медсестраяс. Еджыд халата ӧти нывбаба кык пӧрйӧ нин сувтовкерліс на весьтӧ. Но Прокӧ эз видзӧдлы чужӧм вылас. Час кымын пукалісны другыскӧд, сэсся ки на ки прӧщайтчисны.

Ывлаас, больнича ӧшинь улас, став лабичыс жӧ тыр, висьысьясӧс видлыны воӧмаӧсь. Кильчӧсяньыс неылын, туйвежас, Прокӧ казяліс нывбабаӧс, видзӧдӧмпыръяысь, кодӧскӧ виччысис. Киас неыджыд кучик сумкаа да зонтика.

— Прокопий?! Тэ али абу? — ӧтвесьтасьӧм бӧрын падъялыштӧмӧн шыӧдчис нывбаба. Зэв тӧдса сьӧд синъяс видзӧдісны мужичӧй вылӧ.

Прокӧ тайкӧ эз сунтшикты, синъяснас лап-лапкерис:

— Лена! — топӧдіс нывбабалысь кисӧ, дыр кутліс да шыльӧдіс. Мӧдыс ӧтарӧ видзӧдіс мужичӧй вылӧ, нюмъяліс, быттьӧкӧ ошйысис посньыдик рӧвнӧй пиньяснас. И орччӧн мӧдісны восьса ӧградалань. Кӧть и тшукис автобус, эз сӧвны, мунісны подӧн. Вӧлі мый юасьны ӧта-мӧдныслысь. Сувтісны нёль судта панель керка дорӧ. Прокӧ гӧгӧрвоис, кӧнкӧ тані и олӧ Ленаыс.

— Мый нӧ тані ми сулалам? Пырам ужнайтам, чай юам. — Нывбабаыд татшӧм здукъясад век збойджык овлӧ. — Али тэрмасян? Тэрмасян, дерт, кодкӧ ӧд кӧнкӧ виччысьӧ...

— Оз, некод оз виччысь. И ме ог виччысь.

Кайисны мӧд судтаӧ. Лена дыр лукйысис томан розяс, но эз вермы восьтны ӧдзӧссӧ.

— Ноко, вай ме видла. — Прокӧ босьтіс кольчаӧ пысалӧм кӧрт тув кодь ключсӧ, эз вевъяв веськӧдны розяс, ӧдзӧсыс воссис. — Но, та ӧдъя.

Лена нарошнӧ тадзисӧ вӧчис. Дӧва ордӧ ӧд дӧвеч локтӧ. Мед и восьтас ӧдзӧссӧ кӧзяин пыдди. Эм пӧ татшӧм примета.

Ӧти жыръя патераыс вӧлі югыд. Лэччысь шондіыс ойдӧдӧма аслас югӧръясӧн кухнясӧ и комнатасӧ. Пырӧмӧн тшӧтш ӧвтыштіс лекарствоӧн. Тӧдчис, мый олӧ медичка. Лекарствонас ӧвтіс пӧрччысянінас ӧшалысь еджыд халатыс. Кухняас гораа жургис холодильник. Комнатаас ӧти пельӧсын сулаліс паськыд гардероб. Сійӧ вӧлі аслыссяма весйӧд кодь: юкис жырсӧ кык пельӧ. Ичӧтджыкладорас — еджыд вевттьӧда кӧрт крӧвать, мӧдарас — небыд диван, телевизор, шкапа вурсян машина. Лена пыраліс весйӧд саяс, петіс сэтысь ёна восьса морӧса, вӧня халата.

— Нӧрӧвитлы, ме чай пукта, а тэ куритчы. — Кӧзяйка восьтіс балкон вылӧ петан ӧдзӧссӧ. Прокӧ нуӧдіс синнас нывбабаӧс юрсянь кокӧдзыс. Коркӧ тадз жӧ нимкодясьліс сійӧ аслас гӧтырӧн — Аннушӧн. Лена ни чужӧмнас, ни туша-мыганас эз мун Анналань, но мыйӧнкӧ ёна торъяліс мукӧд нывбабаясысь, кодъяс тшуклісны Прокӧлӧн туй вылын. А мыйӧн — ачыс на эз гӧгӧрво. Сӧмын гӧгӧрвоис ӧтитор: ӧтка нывбаба кӧ лэдзӧ сійӧс куритчыны балкон вылын, сідзкӧ, нинӧмысь оз пов. Сідзкӧ, Прокӧысь ӧтдор татчӧ некод оз лок. «Мыйла нинӧм оз висьтав пи йывсьыс? — балкон вылын думайтіс Прокӧ. — Али эз на вевъяв?»

Прокӧ видзӧдіс веськыда нюжӧдчӧм уличалань, но сэсь нинӧм эз аддзы, думъясыс нуӧдісны сійӧс кытчӧкӧ ылӧ-ылӧ. Карса улича пыдди син водзас бара на сувтіс ойдӧм, тувсов Эжва. Тӧрытъясӧ вот вунӧдан, а ичӧтдырсяысь да томдырсяысь унатор олӧ паметяд. Вунӧдас-ӧ коркӧ Леналысь, сэки том нывлысь на, гӧбӧч вылын ойзӧмсӧ, сылысь таджгӧдӧм еджыд лядьвейяссӧ, кыськӧ пемыдінысь да дзескыдінысь кага юрлысь мыччысьӧмсӧ... Со найӧ Ленакӧд тазйын сяльӧдӧны пиньтӧм, чукырӧсь кагасӧ. Том мам дінсянь чангӧ йӧв дукӧн. Со, Михайловна пачводзын велӧдӧ ичиньӧн шуысьсӧ, кытчӧ инавны морӧссьыс лишалана йӧвсӧ. Лена кыкнан кинас шамралас первой ӧти нёньсӧ, сэсся мӧдсӧ, турвидзысь нёнь юрысь йӧлыс вӧсни тюрӧбӧн чольгӧ тасьтіӧ. Сэсся койыштас кытчӧкӧ ортсӧ. Прокӧ сайласян видзӧдласӧн дзӧръялӧ лысьтысьысь нывбабалань. Лена ловнас кылӧ, мый Проня кыйӧдчыштӧ синнас, и сійӧ тыдаланаджык бергӧдчӧ зонлань: на, на, видзӧд...

И со, уна во мысти, Прокӧ веськаліс Лена ордӧ. Вок пыдди-ӧ, мый пыдди-ӧ — пырис тайӧ керкаас да и ставыс.

— Прокӧ! Проня! — кыліс Леналӧн чукӧстана гӧлӧсыс. — Лок, чайыд кӧдзалас.

Пызан вылын вӧліны блюдйӧ кисьтӧм чери консерв, чӧлалӧм калбас, некымын шӧрӧм нянь. Важ тӧдсаяс моз пуксисны воча ныр.

— Гашкӧ, винала котӧртла? — вӧзйис Прокӧ.

— Меным и винатӧгыс гажа талун. Кымын во нин олам карын, а со кор аддзысим. Первой гӧлӧстӧ тӧді, сэсся и асьтӧ.

— Мыйла менам вежапи йылысь нинӧм он висьтав? — телепит лои юавны Прокӧлы. — Видзӧдӧмпыръяысь, ӧтнад олан.

— Он аддзыв тэ вежапитӧ... Кузь история тайӧ... Став томлунӧс ме сеті сійӧс быдтӧм вылӧ, а со тай, ӧтнам коли. Бать кӧ вӧлі, дерт жӧ, эз пет эськӧ лёк туй вылад... Ядрен зонкаӧн быдмис менам Пронюкӧй, батьыс кодь жӧ читкыль сьӧд юрсиа, синмӧ шыбитчана вӧлі. — Бӧръя кывъяснас, тыдалӧ, Лена кӧсйис лэптыштны аслыс донсӧ: эг пӧ ӧд шляв зонкӧд мусукась, мича зонлы пӧ сетлі...

— Мыйла вӧлі?

— Ме суткиясӧн больничаын, а сійӧ ас кежас, ас вӧлянас оліс, дзикӧдз пӧвадитчис. Водз кутіс куритчыны, велаліс юны, лёка велӧдчис школаас... Мыйтакӧ майшасьлі жӧ, мыйтакӧ бӧрдлі жӧ... Сэсся и колонияӧ веськаліс, армияӧ пыдди колонияӧ. Кор? Сизимдас кыкӧд воын... Абу ловъя тэнад вежапиыд...

— Прӧстит менӧ, Лена. А верӧс саяд сідз эн и петав?

— Пиыд дырйи некодӧс эг лысьтлы лӧсьӧдны, бӧрыннас шогыс личкис дай. Вот тадзи и ола.

— Аннуш кулӧм бӧрын эз жӧ везит мен бабаяснад. То куритчысь да юысь веськавліс, то кырсасьысь, то нӧшта кутшӧмкӧ... Ӧні ӧтнам жӧ ола...

Найӧ сёрнитісны збыльысь чоя-вока моз. Но сьӧлӧмнаныс быттьӧ кылісны: медся коланаторъяссӧ оз шу ни ӧтиыс, ни мӧдыс.

— Быттьӧ тӧрыт на и бабитчи, а кызь куим во нин кольӧма. Кадыс ӧдйӧ мунӧ, ок ӧдйӧ... — Жуниммӧм чайсӧ ырскис Прокӧ.

— Дженьыд морт олӧмыд, а овнысӧ ог кужӧй. — Нывбаба лӧня видзӧдліс Прокӧлань, быттьӧкӧ таӧн тӧдчӧдіс: помнита пӧ, помнита тэнсьыд бабитчӧмтӧ; аддзылін пӧ тэ менсьым гугӧс и банӧс.

— Тӧдін кӧ, кутшӧма гажтӧмчи ме тэнад мунӧм бӧрын! Прӧщайтчытӧг ӧд мунінныд... — бара на важсӧ жалитыштіс Прокӧ. — Ме ставсӧ помнита, нинӧм абу вунӧма. Подлиннӧ, батьыс кӧть аддзыліс эз ассьыс писӧ? — Прокӧ, тыдалӧ, кӧть и кытшлялӧмӧн, ылысянь босьтӧмӧн, зілис унджыктор тӧдмавны нывбаба йылысь. Видзӧднысӧ со лӧнь и шань мортыс, а колӧкӧ, кырсасьӧмысла и воштіс писӧ. Колӧкӧ, кутшӧм на пӧръяч. Верӧстӧг кӧ чурка кӧвъяліс, абу на и ангел, сідзнад. Со тай, Ленаыслӧн чужӧм вылӧ вирыс ылькмуні тайӧс юалӧм бӧрын. Нывбаба быттьӧ шӧйӧвошліс, эз кӧсйыссьы казьтывны сэкся лоӧмторсӧ да.

— Кор чужті Пронюкӧс, батьыс эз нин вӧв Кебанын. — Лена тупкыштіс халат пӧласӧ, тыдалӧ, казяліс, мый Прокӧ ёнджыкасӧ нёньясланьыс дзӧрнитлӧ, а оз сылӧн синъясӧ. — Сійӧ воас зэв уна салдат локтіс посёлокӧ, армиясяньыс и вербуйтчӧмаӧсь. Нажӧвитчыны локтӧмаӧсь. Ӧти рытӧ, клубын йӧктігӧн и лои тӧдмасьӧмыс. Аркадийӧн висьтасис, молдаванин пӧ, шофёр. Колльӧдчывны кутім сэсся. Сэтшӧм сёрниӧдз воим, гӧтрасям пӧ, уджыштам пӧ тан и шондіа Молдавияӧ пӧ нуа, винограднӧй вина пиын пӧ кутан купайтчыны... А ме, йӧйыд, вомӧс кальквартӧмӧн кывза, эска сылӧн мойдлы... Гашкӧ, нинӧмла тайӧс казьтывны, нинӧмла важ дойсӧ парсавны?

— Кыдз ме гӧгӧрвои, Аркадийыд тэтӧг утёвтіс аслас Молдавияӧ, — керыштіс Прокӧ.

— Батьыс да мамыс волӧмаӧсь, нуӧмаӧсь пинысӧ сьӧрсьыс. Эг и тӧдлы ме. Ми ӧд гозъя мозыс эг овлӧй, общежиттьӧын сійӧ оліс. Аркадийыс эз и тӧд, мый ме сьӧкыдӧн коли. Весиг и ачым на сэк эг тӧд. Мунтӧдзыс кыкысь и кутчысьлім, сьӧрсьыс нуӧмнад ыззьӧдіс да... Тадзи и коли дӧваӧн, верӧс сайӧ петавтӧг. Вай чайтӧ пӧсьӧда.

— Тырмас сэсся. Пасибӧ щай-сакарсьыд. Жаль, эз мойви аддзӧдчывны аслам вежапикӧд. Гашкӧ, снимоксӧ мыччӧдлан?

— Пыр комнатаас. Часлы, петкӧдла.

Прокӧ пуксис небыд диванӧ, босьтіс киас телевизор бокын куйлысь пемыдлӧз коркаа книга, лыддис синъяснас: «Акушерство и гинекология». Листалыштіс и бӧр пуктіс важ местаас, броткыштіс весиг: быд пежсӧ ӧд рисуйтасны. Лена пуксис Прокӧ бокӧ киас кыз альбомӧн.

— Проня нимсӧ вед тэнад ним кузя и сетлім кагалы. Михайловнаыд, тэнад кӧзяйкаыд, сідзсӧ чуйдыліс. Со, видзӧд: тані кык арӧса, тані — вит, тані — сизим... — чуньнас индаліс Лена пиыслӧн фотояс вылӧ. — Тайӧ бӧръя снимокыс, тані сылы дас квайт.

Снимокъяс сертиыс позис казявны: збыльысь тай Проняыс вӧлӧма читкыля юрсиа, паськыд пельпома тувкыд мортӧн.

— Чужигас весьт кузя и вӧлі, — казьтыштіс Прокӧ.

— Эн на вунӧд? — юрсӧ лэптыштіс Лена. Мӧдыслӧн чужӧмыс вӧлӧма сэтшӧм матын, ӧдва ныр на ныр эз инмыны.

— Этійӧ нывбабаыс быттьӧ и тэ пертаса, быттьӧ и абу... — выль снимоклань чуткис гӧсть, сэсся вочавидзис: — Оз вун сэтшӧмторйыд, Лена.

— Тайӧ чой менам, ыджыд чой Клава. Овліс коркӧ тайӧ патераас. А кор бӧрйисны депутатӧн, сетісны уна жыръя выль оланін. Сылӧн внукъяс нин быдмӧны.

Прокӧлы, быттьӧкӧ, унатор лои тӧдса Лена йылысь. Листавсис альбомыс и вӧлисти казялісны: кутшӧм топыда найӧ пукалӧны вӧйыштӧм диван вылас. Коркӧя моз нывбабасянь эз ӧвт ӧні мам йӧлӧн, а ӧвтіс не то ёдӧн, не то духи дукӧн. Чайтӧмысь, уна вотӧ больничаын уджалігад лекарство дукыс йиджӧма вир-яйӧдзыс. Видзӧднысӧ Лена кажитчис важ кодьыс на. Шуласны тай: абу пӧрысьмӧма, и абу томмӧма. Кудриа руд юрсиыс да синкымъясыс быгалыштӧмаӧсь гожся шондісьыс. Ачыс стройнӧй, кокни ветласа; арлыд вылӧ видзӧдтӧг, лишнӧй гос некӧн оз лёлляв ни. Да и мый нӧ арлыдыс? Нелямынысь най вуджӧма муртса, бабаыдлӧн дзоридзалан нэм на. Прокӧлӧн пӧчыс пӧ бӧръя кагасӧ нелямын ӧкмыс арӧсӧн чужтылӧма.

Збыльысь, Леналӧн унатор эм синтӧ манитанаыс. Мыйла эськӧ верӧстӧг олӧ, гашкӧ-й, друг видзтӧг да, томӧн-такӧн асьсӧ косьтӧ? Али соссьӧ Прокӧ водзын? Мый тон и соссяс. Прокӧыд, веськыда кӧ шуны, Лена водзад зэв на ичӧт камисар.

— Ладнӧ, пукавлӧны да и кад тӧдлӧны, — шлапкис аслас пидзӧсӧ гӧстьыд, — Дыр маниті, тэныд шойччыны колӧ. Али аски рытъяӧ мунан?

— Асъяын уджала. Унаӧн отпускынӧсь, лолӧ и кык сменаӧдз дорвыв ноксьыны. Вевъялан на гортад, тэрмасьнысӧ тэн кытчӧ. Али ылӧдлан: некод пӧ оз виччысь?

— Кӧсъя пывсьыны ветлыны. Ӧтнам ме ола, колостякала.

— Пыр, мыссьы ваннаын, — шусис Леналӧн и аслыс яндзим лои. Гашкӧ, нинӧмла и яндысьнысӧ? Гашкӧ, збыльысь сибыдджыкӧн колӧ лоны, мед кӧть мӧдысь на Прокӧыс волас. А ачыс Прокӧыс кутшӧм? Тьпу! Дзик манак моз асьсӧ кутӧ, аньӧмакӧ моз. Мед нин кӧть нывбабалӧн пельпомӧ инмӧдчыліс, шылькнитіс кыткӧ ли. Позьӧ мӧй мужик мортлы баба ордын лоны йинёнь кодь кӧдзыдӧн.

— Ме корӧсясьны радейта, — туплиасигмозыс чӧвтіс Прокӧ.

Кӧзяйка кӧмтӧгыс сулаліс ныа джодждӧра вылын, и, гашкӧ, бӧрдіс сьӧлӧмыс: ӧд тайӧ югыд да лӧнь патераас бара кольӧ ӧтнасӧн.

— Кор сэсся аддзысьлам? — сьӧлӧм на сетіс Леналы татшӧм юалӧмнас.

— Кор кӧсъян.

Лена каличаліс ӧдзӧссӧ, кымынь уськӧдчис крӧватяс.

Лунтыръя югыд шондіысь ывлаыс век на ымраліс. Йидж улӧ пырӧм шонділӧн югӧръясыс ӧні алӧйгӧрдӧн пӧртмӧдісны паськыд енвевтсӧ. Керкадорса лабичын брутвидзисны олӧма йӧз, кодъяс синнаныс ылӧдз колльӧдісны тӧдтӧм мужичӧйӧс. Уличӧ рыт коллявны петӧмаӧсь баскӧ паськӧма ныв-зон. Тӧврутӧм. Туйбокса пашкыр веж пуясыс оз весиг сыркмунны. Прокӧ видзӧдліс часі вылас: матысмис даслань. Рынок дорын сӧлас автобусӧ и воас ӧшинь улӧдзыс. Век жӧ, кутшӧм тэ ичӧтик да мичаник, миян Сыктывкар!

Прокӧлӧн юрысь ӧні эз петав Лена. Мыйкӧ уна ӧткодьыс налӧн олӧмын. Эз чайтлы, мый коркӧ вот тадз выльысь паныдасяс тайӧ нывбабаыскӧд. Али збыльысь тӧрыт кыліс сійӧс мӧдар югыдсяньыс Аннушыс? Жалитіс гӧтырыс Прокӧӧс и вочаӧдіс Ленаыскӧд? Гашкӧ, поліс Аннушыс: Прокӧлы пӧ бара на вермас кӧвъясьны кутшӧмкӧ уйла ныв, оз кӧ отсав сылы ачыс — вӧвлӧм муса аньтусьыс.

Босьтіс майтӧг да ки чышкӧд, и Прокӧ руньгис пывсянӧ. Кӧть и гожӧм шӧр, йӧзыс уна, но ӧчередьын сулавны эз ков. Ньӧбис корӧсь, пыртӧдзыс ывлаас куритчис. Бара думайтіс Лена йылысь. Гашкӧ, гӧтрасьны? «Семьитчам кӧ, кагатӧ на вевъялас чужтыны и» — вомгорулас ропкӧдіс Прокӧ и тальыштіс чигаркасӧ.

Корӧсясянінын кайис медвылі джоджас. Дзӧлясяньыс Проня радейтліс пӧсь пывсянтӧ. Бура помнитӧ, кыдзи, чужан грездас на олігӧн, пӧчыс ли мамыс ли вӧлі швачӧдасны небыд корӧсьнас пидзӧс выланыс нёрыньтӧмӧн. Нюмдінын, Михайловна ордын олігӧн, ачыс и пессӧ вӧлі пыртлас, васӧ юысь катлас, ачыс жӧ ломтас да ваймӧдас, дымӧвӧлӧксӧ восьтас-тупъяс и. Сэсся Косьюын, вӧрад сьӧкыд удж бӧрын, да и бригадир-механикалігӧн, бара жӧ пӧсь пывсянын мудзсӧ веськӧдліс.

Некымын скон пывсис Прокӧ. Сідз эз и вермы мынтӧдчыны Лена йылысь думъясысь. Загӧвӧра чайӧн кӧ юкталӧма-а. Вой шӧрнас нин воис пывсянысь. Вежис узьлан кӧлуйсӧ, шебрас и юрлӧс эжӧдъяссӧ. Пеславнысӧ прачечнӧйӧ нулывлӧ. Аски пелькӧдыштас керка пытшкӧссӧ, друг да водзӧссӧ Ленаӧс гортас вайӧдлас. Волас-ӧ вот сӧмын? Акпаш мортӧн чайтас да оз на и лок, колӧкӧ.

Войбыд сӧмын юрлӧсыс узис, ачыс, Прокӧыс, ойбыралыштіс сӧмын. Чорыд пӧкмелля дырйи моз тешкодь вӧтъясыс садьмӧдлісны. Абу кӧ кымӧра, гожся войясыд дзир югыдӧсь, гуӧны жӧ унтӧ. Асывнас дыр вальмасис вольпасяс, дори жыръяс шонді кӧчасьтӧдз. Чеччис да ва шонтіс, пызан-улӧссьыс да ӧшинь вывъяссьыс буссӧ чышкис. Джоджсӧ мыськис и. Сідзи пелькӧдчис, аслыс весиг нимкодь лои сӧстӧмысла. Ичӧтсянь батьтӧг да сьӧкыда быдмӧмыс быд уджас велӧдіс Проняӧс, эз ло гегӧ мортӧн.

Лун шӧрнас ветліс магазинӧ. Ыджыд сумка тыр ньӧбасис. Куим звездаа коньяк сюрис и. Аттӧ, вунӧдіс ӧтитор: гардеробыс идравтӧм. Сэні бӧръя мусукыслӧн, Альбиналӧн, платтьӧ дай костюм ӧшалӧ. Ичӧтджык вежӧсас лип и трусик на эм. Лым сывны заводитӧмсянь Альбинаыс эз нин волы. Мужикыс, тыдалӧ, тундрасьыс воӧма. Кӧнкӧ Воркута гӧгӧрын геодезисталӧ сійӧ. Ӧні, тыдалӧ, верӧсыскӧд бара лунвылынӧсь. Мужикыслӧн саялас мышкыс, и Альбина пыр жӧ утёвтас Прокӧ дінӧ.

Кыдзи-й мездысьны тайӧ Алясьыс? Абу лӧсьыд верӧса бабакӧд овны, гусясьӧм кодь тайӧ. Мужик водзас яндзим и, кӧть эськӧ и верӧссӧ оз тӧд да. Альбинаыс, сӧмын ачыс Альбинаыс мыжа, мый олӧ кык мужикӧн. Ассьыс окотасӧ тешитӧ том бабаыд, комын арӧс на ӧд и эм. Гашкӧ, дурмӧм висьӧмӧн висьӧ да, пӧтлытӧм висьӧмӧн. Вот оз примит водзӧ дай. А кыдз он примит, кань моз кӧ леститчӧ. Ку пиад пырас, окалас и малалас. Кужӧ трасичаыд, дарӧм том. Пывсянад на торъя номерӧ кыскас и. Радейтӧ пасьтӧгыс вечмасьны Прокӧ водзын аслас гӧгрӧс бекъясӧн, джуджыд джопкан кодь морӧсӧн. Оз, оз ков думайтны Альбина йылысь. Мынтӧдчыны колӧ сыысь. Колӧкӧ, кутшӧм ыджыд грек йӧз гӧтыр вылад йӧрикайтчӧмысь. Кӧть эськӧ и ачыс Альбинаыс ёнджыка на йӧрикайтчӧ Прокӧ вылас. Сылӧн, Прокӧлӧн, ӧні Лена эм — кага ни баля, ӧтка гулю кодь. Ӧти тубрасӧ гартыштіс Альбиналысь кӧлуйсӧ, саймовтіс аддзытӧминӧ, мед Леналӧн син улӧ оз сюр.

Збоймӧдчис да, Леналӧн удж помасигкежлӧ Прокӧ муніс больничаас. Сизимӧд номера автобусӧн местасянь местаӧдз воис. Ёртыс дінӧ эз кеж, тӧрыт на вель уна пачка сигарет нуис. Пырис, матыстчис дежурнӧйлӧн ичӧтик ӧшиньлань, юаліс: кыдзи пӧ звӧнитны сэтшӧмтӧ медсестралы. Регыдӧн и сюрис.

— Тайӧ ме, Прокопий. Здравствуй! Кор помалан уджтӧ? Ме тасянь звӧнита.

— Вежся буретш. Виччысь ывлаас.

Пуджӧм соска еджыд дӧрӧма, руд гача, Прокӧ жӧдзис сёртсьӧм пос тшупӧда кильчӧ дорын, ӧтарӧ синйис ӧдзӧсӧд петысьясӧс. Эз казявлы, кыдзи сы водзӧ сувтіс чветӧсь юбкаа, еджыд ковтаа нывбаба. Киас лётйӧдліс ичӧтик кучик сумка.

— Тэ ӧмӧй? — чуймис Прокӧ. — Эг тӧд... Озырман.

— Тэнад вомсянь да Ен пельӧдз. Аддзылін ёрттӧ?

— Эг. Ме тэла локті.

— Мела? — синкымсӧ кӧрліс Лена.

— Да, тэла. Петам тат веськыда, а то шоча ветлӧ автобусыс.

Водзынджык, туфли каблукнас тотшкӧдіг, восьлаліс Лена. Сійӧ, тӧдӧмысь, лов шынас кыліс, кыдзи ӧні сы вылӧ дзӧръялӧ тайӧ колостякыс. Мед эськӧ оз жӧ сунтшикты, мед эськӧ лӧсьыда жӧ пукалісны сы вылын юбкаыс и вӧсни ковтаыс. Крепитчӧмысла нывбаба весиг усурмуніс, сідзкӧ, колӧ орччӧдчыны.

— Позьӧ? — мужичӧйлы сояс кутчысис Лена. Мӧдыс ас бердас топӧдыштіс сылысь кисӧ. Нывбабалӧн нӧшта на ыркмуні сьӧлӧмыс: — Ой, ни тадз, ни этадз ме тэкӧд ог куж восьлавны.

— Со тэныд карса крестьянскӧй керкаяс, — дзескыд автобусысь петӧм бӧрын шуис Прокӧ. — А эсійӧ короминаыс менам, ар сё нин сылы... Обӧ мен керкасӧ колис. Война бӧрсяньыс обӧ уджаліс вӧрын увйысьысьӧн, а мужикыс пӧрӧдчысьӧн. Ньӧблісны тайӧ керкасӧ пенсия выланыс петігкежлӧ. Этша и олісны тан. Первой ӧтиыс кувсис, сэсся мӧдыс. Керкаыс и став эмбурыс мен колис. Асланыс челядьыс эз вӧв. На ключыс, восьт. Воськовт порогсӧ веськыд коксяньыд. Тадзи мам менӧ велӧдіс.

Пу керкаад эз вӧв дӧбельки жар. Кильчӧладорсяньыс восьтісны ӧшиньсӧ. Кӧзяин ӧзтіс газӧвӧй плита. Водздӧра пыдди Леналӧн кос гӧгӧр шыркнитіс ассьыс важиник дӧрӧмсӧ.

Лун куим нин косьтіс, эз усь ни ӧти зэр тусь. Восьса ӧшинь пыр кыліс ылісянь воысь гым шы. Шурӧдчыны кутісны пу выв коръяс. Тыдалӧ, гыма зэрыс мунас тӧв нырӧн.

Прокӧ казяліс: Лена ӧтарӧ гусьӧник очсалӧ. Сы моз жӧ, надейнӧ, омӧля узьӧма. Кӧзяин кык румкаӧ кисьтіс коньяксӧ.

— Лен, видзӧда да, тэн колӧ шойччыштны.

— Да. Ме войбыд узьтӧм и лунтыр кок йылын... Зэрмытӧдзыс колӧ гортӧ воӧдчыны.

— Ло кыдз гортад. Водан со эстчӧ... — Прокӧ сувтіс нывбабалы воча, шылькнитіс бан боксӧ, небыдика чупнитіс. Ёнджыкасӧ эз лысьт. Сідзи нин дӧла бипур моз ӧзйӧ сьӧлӧмыс, дзӧля проньӧыс кылӧ вӧрӧшитчӧ. — Юала кӧ ӧтитор, он дӧзмы?

— Юав.

— Батьӧн тэ верман менӧ вӧчны? Ну, кыдз тайӧс шуны, абу кӧ сёр, гашкӧ, мамӧн лоан? Кыдз тэнад делӧясыд та кузя? Ну, тэ жӧ медичка, ставсӧ гӧгӧрвоан.

Леналӧн вошис кыв-ворыс. Кывйыс эз бергӧдчы ни ӧтарӧ, ни мӧдарӧ. Сӧмын сӧгласа довкнитіс юрнас, воча чупнитіс Прокӧлысь бан боксӧ.

— Збыльысь уся кок йылысь, гӧгӧр визлавны кутіс коньякыд.

— Ме аслым татчӧ пу диван вылас вольсала, а тэ пытшкӧс жыръяс крӧватяс узян. Пӧрччысь и вод, узьлан белльӧыс сӧстӧм.

— Позьӧ? Лок, пеляд вашкӧда ӧтитор.

— Сэтшӧм гусятор?

— Да, секрет. — И шӧпкӧдіс: «Вода, но эн вӧрзьӧд менӧ... Но? Менам тӧлысся...»

Ыджыд шыӧн сынӧдӧ кылӧ кыпӧдчис самолёт. Ывлаыс пемдіс, трачкӧдчӧмӧн чардавны кутіс. Лов шы сертиыс кӧ, Лена кылӧ унмовсис. Прокӧ топыда пӧдлаліс вежӧс ӧдзӧссӧ, тшӧтш и ӧшиньсӧ. Петаліс посводзас, каличасис. Ачыс нюжгӧдчис диван вылас. Кокни и кыпыд лои сьӧлӧмыслы. Гашкӧ, Лена лоӧ сылӧн олӧмын медбӧръя нывбабаӧн. Гашкӧ, мынас шлявущӧй, юысь да куритчысь бабаясысь. Лӧсьыд думъяссӧ торкис кильчӧ ӧдзӧсӧ тотшнитӧм. Эз, некодӧс сійӧ эз виччысь. Надейнӧ, тӧлысла дзуртӧны пуясыс. Сы здукӧ ӧшинь сайын кыліс кевмысяна гӧлӧс:

— Проня, Пронечка! Зарни гӧг! Тайӧ ме — Аля. Каличтӧ восьт! Зэр кыпӧдчӧ, кӧтӧдас... Прокӧ! Прокопий! Кулӧмыд али ловъя? Тайӧ ме — Аля. Кылан?.. Эн пов, эз ӧд чин менам... Восьт, мися!..

* * *

Вояс, вояс... Кутшӧм тэрыбӧсь тіян бордъясныд! Косьюысь Мельниковлӧн мунӧм бӧрын посёлокын вежсьыліс некымын начальник. Кӧкъямысдасӧд воын арнас воис выль начальник, шуисны Прокопий Ивановичӧн. Пыр и кывсис, Дарья Алексеевналӧн пӧ пиыс. Найӧ, кодъяс уджалӧны посёлоксӧ восьтӧмсянь, бура помнитӧны ассьыныс мастерсӧ — Дашаӧс. Нина сулаліс ӧшинь ув йӧрас, сёрнитіс суседкаыскӧд, кор первойысь аддзис на дінті мунысь выль начальникӧс.

— Адӧй, адӧй! Дзик тай нӧ менам Прокӧ кодь! — думсьыс шензис Нина. — Мыйла нӧ, Дашалӧн кӧ пи, мунӧ менам пилань?

Нина кӧмаліс югыд резина сапӧгсӧ, пасьталіс плющ пальтосӧ, мича чветъяса чышъянсӧ и руньгис конторалань. Гашкӧ, выльысь паныдасьлас Прокопий Ивановичыскӧд, тыр синмӧнджык видзӧдлас. Воштіс ассьыс инсӧ квайтымын сизим арӧса нывбаба. Эз, эз паныдась. Локтіс гортас и шуис:

— Микайлӧ, корлы выль начальниктӧ чаюйтны. Мамыскӧд ми пӧдругаяс вӧвлім. Сідзи и шуан: мамыдлӧн пӧ томдырся пӧдругаыс чай юны корӧ.

— Ладнӧ, корла.

Мыйкӧ мӧдтор вӧсна на Ниналы окота видзӧдлыны начальниклӧн синъясӧ. Петіс пос помас, шылькнитіс гӧрд розъяса пелысьсӧ. «Енмӧй, збыль ӧмӧй?..» — ропкӧдіс вомгорулас Нина.