ПИПИЛЫСТЫ СӦКӦЛ ІКоркӧ важӧн сӧдз ю бердын, Гажа яг нӧрысса эрдын, Ог тӧд ылын али матын, Гашкӧ-й, Коми муын татӧн, Аслас ичӧтик гӧль позъяс Оліс-выліс кыйсьысь гозъя. Налӧн быдмис куим зон — Сюсьысь-сюсь да ёнысь-ён. Ыджыд воклӧн нимыс Ныркаб. Зумыд сійӧ — багатыр кодь. Йиркаб нима шӧркост вокыс, Ур кодь тэрыб сылӧн кокыс. Мизя нима медічӧтыс Ладсӧ зарпӧлянлысь тӧдіс: Сыкӧд оз босьт гажтӧм нэм, Сьӧрас зарпӧлян кӧ эм. Вой и лун кыйсьӧмныс мунӧ, Чӧжсис прӧмыс вель нин уна. Прӧмыс нуны ӧти арӧ Батьыс мӧдӧдчис со карӧ. Сійӧ пияныслы шуӧ: «Сьӧрсьым вузӧс уна нуа; Карад быдторйыс ӧд эм, Кутшӧм заказ вӧчад мем?» «Ачыс сутшкысь шы мем вай тэ! Ыджыд вокыс батьлы кайтӧ. «Вай мем лямпа — ачыс тюлысь, Мулысь-валысь веркӧс нюлысь!» — Шӧркост воклӧн заказ тайӧ. Мизя шуӧ: «Вай тэ, айӧ, Пипилысты сӧкӧл мем — Сэтшӧм кай пӧ кӧнкӧ эм!» Мунӧ старик, рӧдтӧ вӧлӧн... Кӧч со тривкнитіс туй пӧлӧн. Старик кутіс кӧчӧс эрдысь, Выя няньӧн сійӧс вердіс. Дзор ош пармаысь друг петіс, Старик сылы ид нянь сетіс. «Аттьӧ тэныд, пӧрысь морт! Ӧні миянлы тэ ёрт!» Воис карӧ ӧти рытӧ, Ньӧбис ачыс сутшкысь шытӧ, Ачыс тюлысь лямпа сюри... Корсис сӧкӧлтӧ бать бура: Гӧгӧр кытшлаліс став карсӧ, Коллис сэтӧні джын арсӧ, Мудзис кокыс, висьмис юр — Сӧкӧл некытысь эз сюр. Старик муніс тӧдысь дорӧ — Ылӧ карсянь пемыд шорӧ, Кӧні сё арӧса вӧрыс Мурзӧ-равзӧ ош моз скӧра. Петук чаль йылын сэн керка — Мыйкӧ сюра-пеля звер кодь, Кильчӧ помас дзӧрӧ пӧч. Нырыс конда ув кодь стӧч. Старик юасьӧ нин сылысь Пипилысты сӧкӧл йылысь. Пӧчӧ шуӧ: «Кывлі-кывлі, Сӧкӧл коркӧ овліс-вывліс Войвыв муын парма весьтын, Со-со вылын-вылын эстӧн Сылӧн вӧлі оланін. (Пӧчӧ лэптіс вылӧ син). Лэбзис сӧкӧл сэсся, со ӧд, Саридз сайӧ кодкӧ воӧ. Лэбзьӧм ме аддзылі сӧмын: Зарни бордсӧ шевгӧдӧмӧн, Шлывгис сійӧ лунладорӧ, Эзысь морӧс синтӧ ёрӧ: Кадыс вӧлі арся вой... Кутшӧм югыд вӧлі, ой! Тӧвпоз вывті лэбис эсті. Кодыр шлывгис гӧра весьтті, Бордсьыс тыв сэк чукті, тюлі, Биа ньӧвйӧн уси улӧ; Лои усьӧм-тюлӧм сылӧн Буретш Тӧвпоз гӧра вылӧ. Югыд лои гӧра йыв, Кодыр уси сэтчӧ тыв. Кӧчӧс вердін — бур тэ вӧчин: Менам пи ӧд сійӧ кӧчыд, А дзор ошкыс менам дедӧ. Вӧньӧс сы пыдди тэд сета: Усян ваӧ кӧть тэ биӧ, Мездас быд лёкторйысь сійӧ. Тӧвпоз вылӧ, кӧні тыв, Овмӧдчӧма Ёма ныв. Пыдӧ гуалӧма тывсӧ... Мунӧй, виӧй Ёма нывсӧ! Дзирыд тывборд босьтӧй ордад, Вежавидзиг нуӧй гортад, Бура дӧзьӧритӧй сійӧс... Тывйыс дорӧ сӧкӧл миян Коркӧ локтас, водз ли сёр... Сэсся ог шу нинӧмтор...» Другысь пӧчӧ пӧри кӧчӧ, Тривк-тривк ӧшинь розьӧд вӧчис. Сэсся ставыс воши, быри... Гортас старикыд бырс пырис: Тюлысь лямпа ӧти киас, Мӧднас шыбедь кутӧ сійӧ, Сэсся нинӧм абу скӧнь, Коскас сӧмын паськыд вӧнь.ІІНыркаб радлӧ, шыӧн лыйсьӧ, Йиркаб лызьӧн лун-лун кыйсьӧ, Ӧтнас Мизя шогсьӧ, кылӧ, Гора пӧлян оз ворс сылӧн. Батьыс сэки налы шуис: «Ноко, зонъяс, петӧй туйӧ! Корсьӧй сӧкӧлыслысь тыв, Видлӧй Тӧвпоз излысь йыв! Эм ӧд морӧсаныд выныд, Выйим лямпа, емдон шыныд, Шемӧс вӧньӧс нӧшта сета. Сьӧкыд туйӧ повтӧг петӧй! Мунӧй сэтчӧ асыввылӧ Джуджыд Тӧвпоз гӧра йылӧ! Ветлӧй тывла куим вок... Сійӧ ачыс ӧд оз лок!» Туйӧ петісны со вокъяс, Смела тувччалӧны кокъяс. Бӧрӧ коли сизим керӧс, Уна виисны нин зверӧс, Вӧрӧ пырисны нин пыдӧ... Некӧн Тӧвпоз из оз тыдав. Гӧгӧр сӧмын парма вӧр, Зверлӧн равзӧм кылӧ скӧр. Ёма быд ног мунӧм торкӧ, Орччӧн накӧд лэбӧ-шпоргӧ, Туйсӧ тупкыны пыр зільӧ. Со тай пыртіс тшем сук тільӧ. Вӧнь сэк Мизя кыскис зептысь, Муртса кисӧ сійӧ лэптіс — Тілльыд воши, эз нин кут, Воссис водзаныс веж луд. Паськыд туй сэн веж видз вомӧн, Некытӧн оз тыдав помыс. Видзӧдӧны — керка сэтӧн, Мича нывка паныд петӧ. «Локтӧй шойччӧй! — шуӧ нылыд. — Зэв ми радӧсь туй йӧз вылад!» Вокъяс узьмӧдчисны сэн. Ужын вӧлі — рушку дзен! Асыв воис. Петӧ шонді. Кокъяс кӧдзыдысла ёнтӧ. Вокъяс восьталісны синсӧ, Видзӧдӧны узянінсӧ: Нинӧм абу — ӧтка пипу, Пипу бердын ваймӧм бипур. Чистӧ поле гӧгӧр скӧнь, Вошӧма и шемӧс вӧнь.ІІІВокъяс, водзӧ шогсигтырйи, Мӧдӧдчисны яг выв кырйӧд. Вӧлі гожӧм шӧр на кадыс. Другысь гӧгӧр воши ладыс: Лэдзис Ёма тӧв да пурга, Лымйыс гартчӧ, лёкысь жургӧ. Лоис голяӧдз нин лым: Муртса тыдыштӧ синкым. Паськыд вӧня эстӧн ылын Ёма йӧктӧ тола вылын. «Мед оз чиктыв, — Ныркаб шуис, — Шемӧс вӧньнымӧс кӧ гуис. Вай ми тюлысь лямпа видлам, Сійӧс асывланьӧ витлам!» И вот сэки куим вок Лямпа вылӧ пуктіс кок. Шуньгис-лэбис тӧв ныр этшӧн Шемӧс лямпа (дивӧ сэтшӧм!), Нуис ӧтарӧ пыр ӧддзиг Тӧвпоз гӧра горулӧдз дзик. Сэтӧн лымйыс другысь сылі. Джуджыд Тӧвпоз гӧра вылӧ Нимкодясьӧ куим вок. Тувччӧ тэрыбджыка кок. Кайны сэтчӧ абу кокньыд, Кӧть и зумыд налӧн кокныс, Изйысь изйӧ, вутшкысь вутшкӧ Кавшасигӧн китӧ сутшкӧ, Чашйӧ паськӧм, коктӧ пурӧ — Разнӧй шашара сэн дурӧ... Войтыр вунӧдӧма ун: Водзӧ кайӧ вой и лун. Ёма тшӧктӧ вӧньлы скӧра Зырны кайысь йӧзӧс бӧрӧ, Вӧнь оз кывзы, Ёма ёрсьӧ, Быгыль багатырӧс корсьӧ, Коді оліс гӧра вылын. Юрыс керка ыджда сылӧн, Абу туша, кок ни ки, Синсьыс сявкйӧ чард кодь би. Вомсьыс пызйӧ биа ӧгыр, Несъяс — тшынӧн тырӧ гӧгӧр. Юрыс ставнас биа изйысь. Кодыр мунӧ — грымгӧ-ризйӧ. Сэки Быгыльӧс чой ньылыд Ыстіс Ёма вокъяс вылӧ. Лэччӧ грымакылӧ скач — Вокъяс вылӧ локтӧ нач. Ныркаб лыйис кымӧс лыас — Сылӧн сявк-пазаліс шыыс. Быгыль лэччӧ грымакылӧ, Веськӧдчӧма вокъяс вылӧ. И вот лязӧдіс кык вокӧс. Мизя вӧлі этша бокын — Улас Быгыльлы эз сюр, Ловйӧн коли сылӧн юр.ІVПышйис Мизя, ог тӧд, дыр-ӧ. Корсьӧ Пера багатырӧс. Оз тӧд, кӧні сійӧ олӧ, Мунны кодарланьӧ колӧ. Шога пуксис нӧрыс йылӧ (Кытӧн мелі лун тӧв сьыліс, Асъя шонді мойдіс мойд) Мудзӧм кок шойччӧдны войт. Збодер Мизя питшӧг восьтіс, Заргум пӧлян киас босьтіс, Муртса инмӧдіс вом дорас — Пӧлян тутӧстіс сё горӧн. Колипкай моз сійӧ сьыліс, Мыла ворсӧм ылӧ кыліс. Ворсӧм шыад локтіс кӧч, Сувтіс Мизя дорӧ стӧч. Тривкъялӧ оз ӧшйы инас: «Мунам мекӧд Пера дінад!» Ог тӧд, регыдӧн-ӧ дырӧн Сюри Пера багатырыд: Буретш сійӧ локтіс гортас, Вайӧ пысалӧмӧн ордас Шыыс йылын сизим ош. Шыыс — быттьӧкӧ ён потш. Мизя копыртчыліс улӧ — Быттьӧ понӧль ниа пулы, Ассьыс висьталіс сэк шогсӧ: Виисны пӧ кыкнан воксӧ. Быгыль багатыр пӧ сэні... Сійӧ миянӧс пӧ веніс... Пера эз думайт зэв дыр: «Инды, кӧні багатыр!» Лэдзис пельпом вылысь прӧмыс: Сизим ош ӧд вӧлі сӧмын! Орччӧн мунӧны веж ягӧд: Мизя быттьӧ ичӧт кага. Коркӧ сэсся рытын сёрӧн Воис Тӧвпоз излӧн горув, Сэтӧн Быгыль багатыр Шкоргӧ — чургӧдӧма ныр. Пестер ыджда пежлӧн сылӧн Йӧг кайӧма кымӧс вылас: Емдон шы инмӧма сэтчӧ. Вомсьыс дулльыс шорӧн лэччӧ, Узьӧ тош вылас ён йӧра, Юр чук йылас кӧин дзӧрӧ. Пеляс поздысьӧма ур, Муртса тыдыштӧ руд юр. Аддзис Быгыльтӧ кор Пера, Вак-вак петіс сылӧн серам. Быгыль садьмис, несйис скӧра — Зверъяс скач пышйисны вӧрӧ. Синсьыс би сявкнитіс гӧгӧр, Вомсьыс пызйис биа ӧгыр, Нырсьыс лэдзис еджыд тшын, Гӧгӧр сулаліс лёк зын. Кодыр Быгыль ымзіс-лӧвтіс, Пера сылань шысӧ чӧвтіс. Шыыс Пераыдлӧн инмас Буретш Быгыльыдлы синмас: Дугдіс сявкйыны би киньыд. Пера кыз паличнас пиняс Кучкис Быгыльыдлы сэк — Пиньыс разьсис быттьӧ шег. Биа ӧгыр Быгыль вомысь Гуль-голь киссис ставыс помӧдз. Быгыль век на косьӧ пырӧ, Грымгӧ-локтӧ, ставсӧ нырӧ. Пера тувччис Быгыль дінӧ, Зургис сылы шуйга кинас — Тутіс Быгыль багатыр Гӧра паныд быттьӧ шыр. Быгыль бара лэччӧ-нырӧ. Чужъяс Пера сылы нырас — Сэки Быгыль гӧра джынйӧдз Грыма-йиркакыліг тшынъяс. Сэсся Пера вылӧ бара Быгыль уськӧдчас зэв яра. Муӧ палич Пера жбут, Вӧлі паличыс вит пуд. Пырис сыв судтаӧ муӧ Палич сылӧн быттьӧ гуӧ. Кыкнан кинас сэк шымыртӧ Сійӧ Быгыль багатыртӧ, Сэсся кыдз тай чӧвтас вылӧ Джуджыд Тӧвпоз изйыд йылӧ — Быгыль жугалӧ пуз-паз, Сӧмын би кинь сявкнитлас. Шӧри потӧ Тӧвпоз изйыс, Ёма петӧ сэтысь ризйӧ. Мизя чап кватитіс сійӧс, Юрси пратьсӧ босьтас киас, Вӧньсӧ пӧрччас Ёма вылысь, Мырддяс нӧйтігтырйи сылысь...VВокъясыслӧн шойяс дорын Шогсьӧ Мизя войнас сёрӧн. Со тай ош варгыльтӧ-локтӧ — Сылысь казялӧма шогтӧ: «Мунам лов зелляла! Кылан? Туис босьт да пуксьы вылам!» Мӧдӧдчисны. Воис кыр, А кыр улас ыджыд мыр. Мырйыд ошлы вужнас шедіс, Дзулькйӧн мыр увсьыс ва петіс... Мизя туисӧ ва лӧдіс, Сэсся ош вылын бӧр мӧдіс. Вот и найӧ вокъяс бердын Джуджыд из гӧра ув эрдын, Кӧні Пера коллис вой, Видзис кык вокыдлысь шой. Мизя босьтіс зелля туис, Пызйис: «Чеччӧй, вокъяс!» — шуис. Вокъяс звирк чеччисны сылӧн, Горӧдісны: «Олан-вылан!» Накӧд орччӧн лямпа сэтӧн, Дзик выль шыбедь кыськӧ петӧм. Ассьыс синсӧ тілигтыр Шуӧ Ныркаб: «Узьсис дыр!» Ыджыд аттьӧ шемӧс мортлы Висьталісны Пера ёртлы. Сэки ньӧжйӧникӧн гортас Муніс Пера ай-мам ордас: Вужнас пӧрласис вӧр пуыс, Кок улас лайкъяліс муыс. Куим вокыд шензигтыр Пера вылӧ дзоргис дыр! А сэк кості гусьӧникӧн Ёма бара воштіс пикӧ: Лэбӧ-пышйӧдӧ со туис... Сійӧс Ныркаблӧн шы суис... Уси Ёма; лолыс петӧ... Пежыд медбӧръя шы сетӧ: «Мед жӧ лоас, мед жӧ... ой... Став му пасьтаыс сьӧд вой!» Лун шӧр лунӧ артмис шемӧс: Лои му вылын сап пемыд, Кусі шонді, воши тӧлысь. Гӧбӧч гуын кодь дзик вӧлі! Сӧмын муртса-муртса тывсянь Югӧр локтіс гӧра вывсянь. Пурга кыптіс: син ни пель, Кӧться синмад сутшкы жель.VІКыдзкӧ-мыйкӧ куим вокыд Кималасӧн бау кокӧн Кавшасисны гӧра йылӧдз, Кӧні куйліс дзирыд тывйыд. Кодыр тывборд налы сюри, Сэки вежавидзиг, бура Вӧньӧн тӧбис ыджыд вок: Эз ло дзирыд сылӧн бок. Кӧть и пемыд вӧлі войыс, Сьӧлӧм вылас долыд лоис! Вокъяс сувтісны лызь вылӧ, Гортлань мӧдӧдчисны ылӧ, Ачыс тюлысь лямпа вына — Шуньгӧ-вундӧ пемыд сынӧд, Аддзӧ лэбны шыльыдін, Кӧть и абу сылӧн син. Лямпа шуньгӧ — швичкӧ-сьылӧ Гӧра йывсянь керӧс йылӧ, Кымӧр увсянь кунӧр улӧ Рытыввылӧ кутш моз тюлӧ, Куим вокӧс вайӧ гортас Важӧн кольӧм бать-мам ордас. Со и налӧн чужан сикт Матын тыдалӧ нин дзик. Сиктыс эськӧ со тай тані... Эз пет некод сиктын паныд. Видзӧдӧны: ӧти пӧчӧ Мыйкӧ сартас биӧн вӧчӧ. Сэсся ставыс сэтӧн узьӧ — Джоджӧ нюжӧдчӧма кузя. Некӧн оз кыв кань ни пон, Ставсӧ личкӧма кыз он. Шуис сэки пӧрысь пӧчӧ (Киыс дзӧрӧ, ачыс жӧдзӧ): «Ті нӧ, бур йӧз, кытысь локтад? Кодъяс асьныд, ме тай ог тӧд? Тан со куим во нин пемыд... Лоӧ тадз, тыдалӧ, нэмыс. Ставнас унмовсис нин сикт. Эг на унмовсь ӧтнам дзик». Босьтіс Мизя зелля туис, Пызйис ставсӧ. «Садьмӧй!» шуис: Ставыс садьмис, ставыс чеччис, Пӧлать-паччӧръясысь лэччис. Батьыс радлӧ, мамыс кутлӧ... Помыс-дорыс абу шудлы! Эз на шылясь дзикӧдз дой: Сиктын век на пемыд вой. Сэсся керка вылӧ айыс Ачыс ньӧжйӧникӧн кайис, Вӧчис пызан мича козйысь, Эзысь кудйӧ, зарни дозйӧ Пызан вылӧ тывборд пуктіс, Алӧй шӧвкӧн вевттис-тупкис, Куйлӧ сэні дзирыд борд: Гажаинын сылӧн горт. Со тай ӧтчыд пемыд войыс Этша югыдджык друг лоис: Паськыд сьӧд небеса вывті Пипилысты сӧкӧл кывтіс — Бордйыс зарни, морӧс эзысь, Дзирыд югыд кисьтӧ-резӧ. Асъя кыа ломзьӧ дон. Ловъя ловлӧн воши он. Вына борд шы ылі гым моз Сӧкӧлыдлӧн шургӧ-зымгӧ, Сиктын шензьӧ чуймӧм йӧзыс. Сӧкӧл чиліс енэж лӧзын: Вылын кытшлаліс со сэні, Кыа пемыдсӧ кӧн веніс, Сӧмын муланьӧ эз лок И эз бырӧд йӧзлысь шог. Йӧзыс му пасьтала шызис: Лача морт сьӧлӧмын гызис! Сувтіс войтыр чӧла-шаня, Синсӧ лэптіс енэжланьӧ, Кевмӧ, сьӧлӧмсяньыс корӧ: «Лэччы, сӧкӧл, миян дорӧ!» Шензян пӧтка, шемӧс ань Оз сибӧдчы мувывлань. Век на енъюгыдыс рӧмыд, Муртса кыа петӧ сӧмын. Кевмӧ войтыр лун-мӧд-коймӧд, Быд сӧн мудзӧмысла доймӧ. Сӧкӧл век на мусянь ылын, Оз пет шонді асыввылын, Кӧть и енэж ставнас сэзь. Йӧзлӧн кевмӧм лои весь. Кайис войтыр сикт шӧр эрдӧ, Нӧрыс йылӧ потшӧс бердӧ. Войтыр пӧвстын вокъяс сэтӧн. Мизя йӧз коластысь петӧ, Коз мыр вылӧ, войтыр пиӧ, Пуксьӧ ньӧжйӧникӧн сійӧ (Пӧлян эм питшӧгас бур). Вывлань лэптіс сійӧ юр. Питшӧг ассьыс Мизя восьтіс, Заргум пӧлян киас босьтіс. И вот юрӧбтіс сэк шыыс Саридзвывса гулыд гыӧн — Шлывгис морт сьӧлӧмӧ юсьӧн... Кывзіс муыс-ваыс гусьӧн Гора мойдлысь мыла гор, Мыла горлысь эзысь шор. Мича горӧн ворсӧ Мизя, Чуньыс йӧктӧ пӧлян кизьӧд. Муыс ланьтіс, ваыс чӧліс: Ворсӧм сэтшӧм лӧсьыд вӧлі! Дыр на ворсіс сійӧ сідзи... Кайлы сьӧлӧмӧдзыс сидзис: Лои (аддзис кевмысь йӧз) Сӧдзджык енэжыслӧн лӧз. Гора юрӧбтіс друг сьылӧм Пипилысты сӧкӧл йылысь: «Югыд шонді сӧкӧл миян. Тэныд сьылӧмнымӧс сиам! Йӧзлысь он мӧй аддзы шогсӧ? Вешты му вылысь тэ лёксӧ! Синтӧ чӧвтлы миянлань! Лэччы татчӧ, мелі ань!» Дыр на юргис йӧзлӧн сьылӧм, Горыс му пасьтала кыліс. Сӧкӧл ныр веськӧдіс улӧ, Кутіс матыстчыны мулань. Сэсся лэччис пӧшти дзикӧдз Да и пуксис керка сигӧ, Дзирыд морӧс восьтіс жан — Сиктлӧн вежсис чужӧмбан.VІІДругысь шог да пемыд кулі: Сиктӧ воис гажа тулыс, Везйыс жугыльлунлӧн ори, Эжа вылын нюмдіс дзоридз. Муыс-ваыс ставнас ловзис, Олӧм пемыдлунлӧн овсис, Пуксис сиктӧ тувсов лун, Вешйис бокӧ сьӧкыд ун. Ворсӧ му выв. Шензьӧ войтыр, Сьӧлӧм нимкодьлунӧн ойдіс, Долыда лолыштіс морӧс, Сьыланкывлӧн вежсис горыс, Гажмис зарпӧлянлӧн гласыс: Югыд сиктын, гулыд расын Юргис кыпыд сьыланкыв, Ловзис-шызис нӧрыс йыв. Войтыр юргис, войтыр сьыліс, Син эз лэдзлы сӧкӧл вылысь, Коді сигӧр вылын пукис Тувсов шондісьыс на югыд. Сэсся... другысь йӧз юр вомӧн Жбыркнитіс кыдз кильчӧ помӧ, Да и пуксис сэтчӧ шлыв — Лоис мича-мича ныв. Сэсся локтіс шемӧс аньыд Ньӧжйӧникӧн Мизяланьӧ, Меліа видзӧдліс вылас, Еджыд кисӧ сетіс сылы. Мизя первой шай-паймуні, Сэсся чуймӧм сылӧн вуні, Ӧзйис сьӧлӧм шӧрас би, Нывлысь топӧдыштліс ки. Пырысь-пыр жӧ лои кӧлысь. Ставнас пируйтіс сэн вӧлӧсьт. Ягын нюмъяліс вӧр пуыс, Гӧгӧр нимкодясис муыс, Сьыліс колип парма вӧрын, Радліс шонді енэж шӧрын. Мортлӧн дзулькйӧн пуис вир. Татшӧм гажа вӧлі пир!
