МИЗЯ ПАШ

Дас вит во сайын Гриш вокӧй воліс Кавказысь, эз геройӧн, но збойӧн да ловйӧн. Вок паметь кузя казьтышта тшӧтш сё нелямын вит восайся иканса геройясӧс.

1864 вося декабрь 4–5 лунъясӧ есаул Василий Родионович Серовлӧн уралса казачӧй сотня сулаліс Икан кишлак дорын кокандса хан Алимкуллӧн дас сайӧ сюрс бусурманлы воча. Сотняас вӧліс комын гӧгӧр коми морт. Коймӧд луннас бусурманлы водзсасьӧмӧн лунтырӧн мунісны 8 верст. Туркестан кар дорӧ петіс ветымын вит казак. Алимкул воштіс нёль сюрс мортӧс да косіс.

«Но, няр юра вотяк, панол салдат, ӧні тэяд бурлачитсис. Эсся велэдасны кос нянь йирні да чоридінын узьліні», — шпыньмуніс мирскӧй старӧста, кор юр вундысь Мизя Пашӧс став мирӧн гижисны рекрутӧ баля кодь рам Габӧ Сила Семен пыдди.

Ыкнитіс-лолыштіс ӧтльӧгӧн мирскӧй скодыс.

Благӧвештшенньӧдырся войтва мында синва чӧвтісны дзольса нывъяс, гажа рытъянысь, долыд ворсанысь медбур гудӧкасьысьӧс нэм кежлӧ киритігас.

Тувсов шорӧн кисьтіс синвасӧ Мизя Пашлӧн ӧткӧн кольӧм ичиньыс.

Эз аслас сир курыд олӧм вӧсна забедуйт квайтымын арӧса пӧрысь ныв. Кӧть воштіс скод вылас и нажӧвитчысь-уджалысьсӧ, и олан гажсӧ-кутӧдсӧ, и керка шызьӧдысь-ловзьӧдысьсӧ. Кӧть и колис мужик юртӧг Паладь ичиньлӧн пӧла керкаыс.

Эз куш асьсӧ тӧд Паладь. Синваыс люзьгис ичиньӧн шуысь понда. Кодлысь гӧгсӧ вундіс кызь ӧти во сайын. Кодӧс босьтіс мамыслӧн турдӧм киысь кызь во сайын. Кодӧс быдтіс-тутіс, вердіс-удіс дас куим арӧсӧдз. Кодӧс дас нёль арӧсӧн бласлӧвитліс кузь туйӧ Богословӧ. Кодӧс посйывліс-дорйывліс сиктсалӧн вӧйпсьӧм-шуасьӧмысь. Кодлысь росправаяс бӧрын нюдз роскӧн-орсӧн поткӧдлӧм-кульӧм мышсӧ пакула ваын кӧтӧдӧм ротӧн мыськавліс да небыд мӧс выйӧн выявліс.

Дӧсадитчис, дерт, Мизя Паш сиктсалы поводнӧя. Сюмӧд петук кодь ыпнитысь. Коммуса пӧрысь пӧльыс кодь эбӧса. Быд тышӧ медводз пырӧ. Быд тышысь медбӧрын ӧвсьӧ. Керка помын мужик ӧлӧдысь эз вӧв, айыс биа висьӧмысь кувсьылӧма.

Вӧлӧма пӧ тай Коммуын коркӧ Мизя-багатыр, Пера-багатырлӧн дзоля вок. Ӧти петас пышйывлӧма Дзолльӧдз, Пашлӧн Мизя Сава пӧрысь пӧльыс. Абу бур олӧмысь гортсӧ эновтлӧма. Да и рамджык, тыдалӧ, вӧлӧма. Топӧдӧмаӧсь попъяс да салдатъяс кык чуньӧн пернапасасьӧмысь, коз улын юрбитӧмысь, гортын гуся сьылӧмысь.

Паладь ичинь кувсьӧма кык во мысти, кор дзольса бурлак Мизя Паш, улыс чина Павел Мизиновӧн нин, квартируйтіс Оренбургын.

Веськаліс Мизя Паш Серов-атаманлӧн уралса полкӧ. Роч сарлы казакавны, Роч сарлы чесьтӧ уськӧдчыны. Шыблаліс Мизя Пашӧс Сибырӧд и Китайӧд, Крымӧд и Кавказӧд. Дзоля туша понда эз дзоляпырысь ов Мизя Паш. Турокъясысь эз пышъяв. Француз вылӧ морӧс на морӧс мунліс. Хунхузъяс бӧрся ачыс вӧтлысис. Дас во сайын Венгерскӧй кампаннеын асьсӧ бура петкӧдліс. Ачыс! Атаман-батюшко Василий Родионов Серов крестӧн куимысь окаліс, кор Мизя Паш ӧткӧн кераліс кӧкъямыс турокӧс да ланьтӧдіс налысь мортиранысӧ. Буртор, буракӧ, «морт йиранӧн» оз шуны. А сэки ёна жӧ дӧсадитісны найӧ казакъясӧс.

Керасьны-лыйсьыны и гижны-лыддьысьны кужысь мортыд вӧляникысь улыс чинсянь кыптіс сотникӧдз. Эз жӧ тай, мокасьтыд, дыр кежлӧ-а. Горач Павел Мизинов, важъя бурлакыс кодь на. Да и правда корсьӧ, вирыс пузьӧ, кор мортӧс увтыртӧны, кор мортӧс ылӧдлӧны. Таысь сотняыс сійӧс ки вылас новлӧдлӧ, а кодлыкӧ Мизя Пашлӧн веськыдлуныс и йӧршӧн горшас тасасьӧ.

Туркестан кар босьттӧдз на чинтісны Мизя Пашӧс. Казаклы тай война да вина ӧта-мӧдсӧ вежлалӧны. Шойччисны сэк казакъяс, картіалісны, вина юисны. Сэсся и тышӧ пырисны код юрнад. Паш, бура жӧ нин гажа, дорйысьны сюйсис. А дорйысьлы тай век унджык сюрӧ. Санӧдісны выль пӧжалӧм сотникӧс ӧтарсянь и мӧдарсянь. Сӧтыштіс шашканас скӧр йывсьыс ӧтиклы. Важӧн нин лӧгаліс Шмаков-казак вылӧ. Кузь киа страмыд, ас вокӧс-казакӧс гулльысь, ылӧдчысь. Код юрнад Пашлӧн важыс вирас пузис. Да и Шмаковлӧн пӧръясьӧм понда пӧ тышыс пансьӧма.

Сибирӧ ыстӧмысь Василий Родионов-батюшко посйис, но сотниксянь бӧр улыс чинӧдз лэдзисны. Туркестан босьтігӧн Мизя Паш сӧмын квайт арӧса чаньыс вылын ыджыдаліс, сӧмын Маддяр вӧвсӧ кесйӧдліс. Туркестан улын Пашӧс морӧсас зутшнитіс пасьмунӧм бонбасянь лэбысь из. Ордлысӧ чегис. Сы бӧрын коймӧд вежон казак ветліс морӧссӧ чышъянӧн зэвтӧмӧн. Кызӧктыштны ёна эз лысьт, но кор Серов чукӧстіс казакъясӧс вылазка вылӧ, Паш вӧзйысис ёртъясыскӧд.

Лун-мӧд сайын кывсис: Кокандысь бусурмана пӧ лыбзьӧны. Шӧйтӧ пӧ Туркестан гӧгӧр кокандсалӧн морт куимсё-нёльсёа шайка. То кыргызъясӧс начкӧма, то кышлакын пакӧститчӧма, то стада гусялӧма. Декабрь нёльӧд лунӧ Серов-атаман босьтіс сьӧрсьыс сё кӧкъямыс казакӧс, туй индалысь кык кыргызӧс да нёль бомбардирӧс дзоляник горнӧй пушкаӧн, единорогӧн. Тырмас на пӧ и тайӧ сё-мӧд вельмӧм рӧзбойниктӧ чиршӧдлыны. Нинӧм уна сьӧкыдсӧ кыскавны. Казаклӧн ӧд удачаыс вӧв кокас.

Паш муніс сотня водзын, разъездын. Орччӧн рӧдтісны Коновалов Полом да Логинов Ӧлеш. Коноваловыс — Бутканса, Логиновыс — Пашкӧд орччӧн чужлӧма, Кужйын. Тшӧкыда ёртъяс ӧтлаын кад коллявлісны, да и вӧзйысьлывлісны ӧтлаӧ. Кӧть комиӧн сёрнитыштан. Полом эськӧ вын тешкодя сёрнитӧ, нюжйӧдлӧмӧн, но сизим вонад велалісны нин Ӧлеша-Паша удораса сёрниад.

Рӧдтісны казакъяс гусьӧник, этша кывйӧн. Шуйга кивыв да веськыд кивыв верст ылнаын визьнитлісны сэтшӧм жӧ разъездъяс. Верст дас вит карсянь ылыстчисны. Эновтӧм Икан-кышлаклӧн изъя ляпкыдик йӧръяс да сёйысь вартӧм керка юръяс мыччысисны. Кышлак колис мышканыс. Кузя да паськыда ымраліс шондіӧн сотӧм ызӧна, изъя-лыа сора степ. Рӧмдіс. Ылын енма-муа костын ляпкыдик визьӧн рудаліс тшын нисьӧ ру. «Табун?» «Ӧдвакӧ? Тані та ыджда табунъяс абуӧсь». «Гашкӧ, рӧзбой-кокандсаыд?» «Абу жӧ ӧд та мында?! Степ пасьталаыс...» Павел крута бергӧдіс вӧвсӧ: «Айда! Найӧ...» Кыккокйыв ёртъяс вурыштісны сотняӧдз. Сотня стӧч воӧма кышлакӧдз. «Ваше Благородие! Верзьӧмаяс. Сюрс куим-ӧ-нёль». «Кымын?!» «Куим-ӧ-нёль сюрс. Гашкӧ, и унджык. Мылькъяс костас бусыс кымӧрӧн вольсасьӧ». На бӧрын недыр мысти воӧм кык разъезд висьталісны сійӧс жӧ. Сюрс дас кымын верзьӧма локтӧ асыв-лунсянь Туркестанлань нырӧн. «Спешься! Батуй коней!! Оборону занять!!!» — кыліс гора команда. Казакъяс чеччалісны муӧ, кардъялісны вӧвъяслысь водз кокъяссӧ, сувтӧдісны ӧтчукӧрӧ увтасінӧ, водтӧдалісны верблюдъясӧс, сявкнитчисны разі-пели. Гӧп гӧгӧрыс муыс-матушкаыс вӧчлӧма бур шанецъяс. Из брустверӧн торйӧдӧма-дорӧма гӧпсӧ икангӧгӧрса степысь. Кӧнсюрӧ йӧр колясъяс на чурвидзӧны.

Маддярсӧ Мизинов кардъяліс да водтӧдіс бурджыкинӧ. Гӧгӧр видзӧдліс, мед пуляысь-бонбаысь вӧлыс дзебасын лоис. «Эн пов. Эн чепсась». Лэдзаліс вӧлӧс. Седлӧнас думсьыс сайӧдіс вӧвсӧ восьсаинсянь. Босьтіс ӧныр бердӧ поньталӧм патрон сумка да выль нарезнӧй ружье, кодӧс неважӧн сетісны важ пищаль пыдди. Ружье дорӧ велаліс нин Паш. Зарадитсьӧ ӧдйӧ. Стволыс гартолӧн жӧлӧба, пуляыс дурпоп моз бергалӧмӧн лэбӧ. Воддза ружье дорысь винтаыс и кокни, и лыйӧ стӧча, и босьтӧ ылысь. Эк, добра! Оч Пармаӧ эськӧ тайӧс, йӧра уськӧдны да ошкӧс пӧрӧдны...

Синмаліс Паш водалысь казакъяс пӧвстысь Полома-Ӧлешаӧс, котӧртіс наланьӧ. Ӧлешкӧд орччӧн из стен сайӧ лӧсьӧдіс бур «поз». Вештіс ныр увсьыс кык гырысь из шуйгавыв. Кок увсьыс сэтчӧ жӧ лэптіс некымын из да код тӧдас корсянь кольлӧм кос вужля. Шашка йывнас гурсйыштіс кок увсьыс лешак паччӧр кодь мусӧ. Лэптіс бруствер вылӧ некымын китыр. Тапкӧдыштіс. Мед локтӧны. Мизя Паш дась.

Ыстывлісны кыргыз-Ахметкаӧс кыйӧдчыны. Сійӧ татчӧс морт, степсӧ тӧдӧ, пластуналӧ нёль во. Эз и дыр ветлы. Быйкнитіс рытъя рӧмыдысь: «Кокандсаыс степса турун мында, тыбокса камыш мында». Но и сытӧг нин аддзисны казакъяс кышлаксянь ӧтарӧ-мӧдарӧ сявкнитчӧм бияс. Морт нёльсё-витсё верзьӧма бипуръяс дорсянь ӧдӧбтчис казакъяслань: «Алла! Алла!» Сибӧдісны казакъяс сыв ветымын выя. Сетісны залп. Мӧдӧс. Коймӧдӧс. Гыпнитіс картечӧн единорог. Кокандсаяс джӧмдісны. Колясъясыс вошины рӧмыдас.

Недыр мысти буткыны кутіс куим бусурманскӧй пушка. Сяркнитісны разі-пели ружьеяс. Эз вӧв тайӧ лыйсьӧмас казакъяслӧн кодь ӧтувъялуныс. Быттьӧ быд кокандса зілис ӧдйӧджык мынтӧдчыны припассьыс. Пуляяс кызвыннас лэбисны казакъяс мыш сайӧ. Картеч веськаліс стӧчджыка, верблюдъяс да вӧвъяс шӧрӧ. Чилзісны да чепсасисны доймӧм вӧвъяс. Топавлісны казакъяслӧн сьӧлӧмъясыс: «Менам! Ок, менсьым!» Лыйсьӧм лӧнис да бара на гора «алла!»-ӧн уськӧдчывлісны бусурманъяс. Некымынысь ыджыд саридз гыӧн волісны, лӧньӧдӧм гыясӧн ылькмунлісны бӧр.

Енмыс пемдіс. Казакъяс кыскалісны усьӧм вӧвъясӧс, верблюдъясӧс, налӧн шойясысь кыпӧдісны брустверъяс. Бусурманлӧн лыйсьӧм вылӧ эз вочавидзны. Мый ылӧсас шӧтны пулясӧ? Дерт, Туркестанысь петігӧн сетлісны кык пӧвста припас, 120 зарадӧн морт вылӧ. Но, код тӧдас, дыр-ӧ сулавны ковмас? Дырӧ карсянь отсӧг оз во? А отсӧг локтас. Дас квайт верст ылнасянь лыйсьӧм йӧлаыд кылас. Томджык казакъяс дорӧ ветліс Мизинов, ышӧдіс, шмонитіс. Бруствер дорӧ вӧв шой кыскалан уджӧ найӧс чукӧстліс. Ӧтувъя уджын повны некор. Ӧтувъя удж ӧтка полӧмсьыд ылӧдӧ.

Абу видзӧма увтасін Маддярӧс. Куйлӧ коньӧр, гыӧра синмӧн вывлань видзӧдӧ. Пель вуж дорас сьӧд визӧб косьмӧма. Гутъяс ызгӧны весьтас сьӧд кымӧрӧн. Гашкӧ, и вӧвъяслӧн эм югыдін да шоныдін? Чышкыштіс нильзьӧм банъяссӧ Мизя Паш кикаръяснас. «Прӧштшай, биысь-ваысь петкӧдысь ёртӧй. Гӧгӧрволім ӧта-мӧдӧс... Эг вермы видзны... Прӧштшай, Маддяр-вокӧ». Сульсис Мизя Паш, син дор чышкис. Чукӧстіс кык том казакӧс. И кулӧм бӧрас ёртыс видзас Мизя Пашӧс ёрӧм пуляысь.

Асылыс босьтчис кизьӧриник шонді югӧрӧн да «аллаӧн». Кыкысь уськӧдчывлісны бусурманъяс. Сэсся лӧнисны. Лун шӧрлань сюрсӧн-джынйӧн кымын верзьӧма бусурман чепӧсйис Туркестанлань. Сыланьын сяркнитісны да шылясисны ӧти барабан таргӧмӧ стуцер-пищаль шыяс. Лыйсьӧм матыстчис. Гораммис. Казакъяс ловзисны. Пель чошкӧдӧмӧн кывзысисны. «Отсӧг! Отсӧг локтӧ!» Но час куим ӧтторъя сяркӧдӧм бӧрын гым-чард вешйис рытыв-войланьӧ да лӧнис.

Здукӧн Серов сотня гӧгӧр топаліс бусурман кытш, но кокандсаяс дугдісны весьшӧрӧ пуля улӧ шыбласьны. Пушкаяс гыпкыны кутісны куимладорсянь. Воддза бонбаяс пасьвартісны единороглысь гӧгыльяссӧ. Казакъяс эз шӧйӧвошны. Мыш выланыс найӧ котрӧдлісны «артиллериянысӧ» позиция пӧлӧн. Пуктывлісны пушкасӧ зарад ящикъяс вылӧ, лыйлісны чукӧраджык бусурманъяслань да вештывлісны мӧдлаӧ. Шонді бергӧдчан кадлань пушканыс шысӧ сетліс гежӧдджыка и гежӧдджыка. Мудзисны казакъяс, да и зарадъяс коліс видзны. Лӧньыштісны и бусурманъяс. А недыр мысти на дорсянь матыстчис еджыд чышъяна верзьӧма. Горӧдіс мыйкӧ да кутіс ӧвтчыны ыджыд пакетӧн. Серов еджыд чышъяна киӧн ачыс петіс воча.

Здук мысти атаман гораа нин лыддис Алимкуллысь гижӧдсӧ казак-вокъясыслы:

«Серов-беклы Алимкул-хансянь.

Аллах Медыджыд! Ӧтнас Аллах!

Тіян дорӧ локтысь войскатӧ вӧтлім бӧр Азретӧ *, воштысьны тіянлы некытчӧ.

Роч невернӧйяс, сетчанныд кӧ асьныд да кӧсйысянныд кӧ пырны Аллахлӧн ыджыд милӧстя ки улӧ, босьтанныд кӧ Магометлысь верасӧ, ме, Кокандын да Самаркандын медыджыд хан, мулла Алимкул, дас ӧти сюрс джигитӧс Азрет кар дорӧ вайӧдысь, коля тіянӧс ловйӧн. Коді бергӧдас пищаль стволсӧ да сабля йывсӧ Еджыд Сарлы воча, невернӧйяслы воча, сійӧс козьнала эзысь-зарниӧн, арабскӧй вӧвъясӧн да верблюдъясӧн, пасьтӧда шӧвк паськӧмӧн, сылы сета гӧтырсӧ сы мында, мыйтта вермас вердны да видзны.

Сетчӧй бурӧн. Он кӧ сетчӧй асылӧдзыс, сюрснан юрныд ӧшъяс миян пикаяс вылӧ, сюрснан шойныд кольӧ Икан кышлак дорӧ шакалъяслы да рака-катшалы чашйӧм-кокалӧм вылӧ. Кык лун мысти Азрет лоӧ миян. Косны тіянлы некытчӧ.

Аллах Медыджыд! Ӧтнас Аллах!»

Жугыльтчисны рам казакъяс. Пузисны чорыд казакъяс. Шпыньмунісны уска-тошкаяс. «Аттӧ, Магомет вераӧ корӧ! Горинов, кылан? Сетас тэныд Нальӧм-куль арап вӧв, верблюд дай дас бабаӧс. Мый кутан дас гӧтырнад вӧчны?» «Дас гӧтырыд абу лёк да, ылӧдас ӧд. Сетас паназыр чужӧмаӧс да тамышӧс паранджа улад». «Ме эськӧ мисьтӧмъяссӧ тэныд, Акимка сета. Тэ морт пӧрысь нин, йӧз шуасьӧмысь он пов». «Водз тэ менӧ пӧрысьтан, ме мичатӧ гӧгӧрвоа жӧ». «Мед, шуам, бабаыд. А мый меным верблюдъяснас гортын вӧчны?» «Кер кыскавны». «Кынмалас миян кӧдзыдын». «А код тэд шуис, мый Кардор губерняад мунан? Тэнӧ Алимкул Самаркандӧ коляс везиравны». Кодкӧ, тыдалӧ, дыр юрас бергӧдлӧма, шы сетіс орччӧн: «Алимкулыс ӧд миянлысь быд мортӧс дас пыдди видзӧдӧма». Мӧд вочавидзис: «Ми и дас пыдди сулалам, ковмас кӧ».

Серов кыскис кадсӧ. Виччысис отсӧг. Кӧсйысис вочавидзны Алимкуллы асывнас. Войнас мӧдӧдліс йӧзӧс карӧ. Вӧзйысьліс Паш, да эз лэдз атаман: тэ пӧ ордлытӧ войдӧр бурдӧд. Полом Коновалов да Ӧндрей Борисов мунісны кыргыз Ахметкакӧд. Но сыладорын ӧддзывлӧм шковгӧм да друг чӧв пуксьӧм серти гӧгӧрвоисны: ёртъяс эз сибавны.

Косісны. Ловъяӧсь да, сійӧ нин бур. Пикет шӧрӧ сюрӧмаӧсь. Поломлы инмӧма пельпомас да кокас. Борисов да Ахметка сы пыдди босьтісны Акимка Черновӧс, мунісны выльысь, мӧдарті кытшолӧн. Войся лӧнь серти гӧгӧрвоисны казакъяс — письтісны, коркӧ отсӧг лоӧ.

Войся кӧдзыд вежсис асъя руӧн, войся пемыд асъя рӧмыдӧн. Югдандор бусурманъяс ыззисны. Ӧтка джигитъяс матыстчывлісны дзик изйӧн шыбитана выя. Этшаӧн бӧрсӧ кослісны. Кызвыннас кольлісны стремяӧ пысасьӧмӧн вӧв мышкын шняпъявны. Бара лӧнисны. Час кык мысти мыччысисны резюв тыра арбаяс да пу вожъясысь гартӧм ыджыд тубыръяс. Найӧс водзвылас гӧгыльтӧмӧн да на сайӧ сайӧдчӧмӧн бусурманъяс матыстчисны дзик ныр улӧдз. Лыйны этшаӧс сюрис. «В штыковую! Товсь!» Штыкъяс йитісны стволъяс помӧ. Шашкаяс видлісны-лӧсьӧдісны, кокньыда-ӧ петӧны пуртӧсысь. Пуртъяс личӧдыштісны сапӧг гӧленьяс костысь.

Гора «Ура!» да чилзысь «Алла!» нёль пӧръя танкнитчывлісны изъяс весьтын. Нёль пӧръя кослісны салма сёйысьяс. Бӧръя косӧм бӧрын колисны руд казак шойяс, визя бусурман шойяс икан-кышлакгӧгӧрса изъяс вылӧ. Ыпъялан арба ӧкӧлъяс да накатъяс колины степ шӧрӧ. Бусурманъяс ылькнитісны-косісны.

Выльыбса земляк Ӧлам Гордеевлысь шойсӧ петкӧдіс Паш пельпом вылас. Дзебисны ёртӧс ляпкыдик гуторйӧ. Шебрӧдісны руд шынельӧн. Тыртісны гырысь изъясӧн. Мед рака-катша оз кокав, шакал оз кыскав. Мед юрсӧ бусурман емдон шы йылас оз пысав. Лыддисны ёрт весьтын колльӧдчан кывъяс. Юрбитісны ёрт весьтын дженьыда. Иналісны раб божий, воин-Ӧламӧс верзьӧма сьвятӧй Ёгорей сотняӧ. Мед раб божий, воин-Ӧлам сотняын ӧні лэбалӧ, кольӧм ёртъясыслы мӧдаръюгыдсянь отсалӧ.

Войнас единорогысь лыйисны бӧръя кӧкъямыс зарадсӧ бусурманъяслӧн бипуръяслань. Стволсӧ клепайтісны-дорисны. Эновтны ковмас. Усьӧм ёртъяслысь ружье стволъяс куснялісны, прикладъяс жуглісны. Оз позь найӧс бусурманлы кольны. Серов шуис асъядор писькӧдчыны Туркестанлань. Ӧткодь нин, кӧн кувны. А сідзсӧ, гашкӧ и, ловйӧн кодкӧ коляс. Да и карсянь, дерт, воча петасны. Камгӧм-котшкӧм лӧнис. Шыблалісны разі-пельӧ чегъялӧм ружьеяссӧ казакъяс. Висьтасисны-колльысисны казакъяс куимысь окыштчӧмӧн. «Прӧстит, лёк кӧ мыйкӧ вӧчлі ли шулі». «Господь прӧститас, и тэ прӧстит менӧ». «Эн дивит менӧ». «Нинӧмысь дивитнысӧ, и тэ менӧ эн дивит». Пӧрччалісны вывсьыныс шынельяссӧ. Комын сизим усьӧм казакӧс шебрӧдісны роч ной шынельясӧн, вевттисны икандорса чорыд изъясӧн. Войся ыркыдысь йӧжгылясьӧмӧн гутшнитісны водка вомтырӧн. Колясъяс солькнитісны фляжкаясӧ да ӧшӧдісны коскас. Тайӧ ӧні и сёян, и юан, и дой зырыштантор. Шыбитісны ковтӧм ранечьяс. Мунны колӧ кокни киӧн. Мунны колӧ кокни вӧрасӧн. Сӧмын медся коланаыс: ружье, лыйсян припас, шашка, водка фляга. Лӧз ной шынельяссӧ эз пӧрччыны сӧмын атаман Серов да сотник Абрамичев, мед казакъяслы тыдавны ылісянь. Кӧть и бусурманалы веж петкӧдлан кыйдӧсӧн жӧ лоасны.

Пемыд кӧдзыдас воськовтіс сизимдас нёль морт. Топыд чукӧрӧн вӧрзьӧдчисны. Нёль пельӧса зумыд стынӧн. Шӧрас доймалӧм-эбӧстӧмъяс. «Ура!» косьӧбтіс Икан весьтын да вевттис казакъяслысь залпсӧ. Бусурманалӧн матысса бияс дорын чепсасисны да гылалісны сьӧд вуджӧръяс. Эз на удит нинӧм гӧгӧрвоны вӧрӧг, колясъясыс усины нин ёсь штыкъяс да лэчыд шашкаяс улын шырзьӧм турун моз. Кокандсалӧн мӧд визьӧдз шеныштісны казакъяс ӧти борд вылын. Югдыштіс. Казялісны бусурмана, мый сюрс морт пыдди китыр казак вӧлӧма. Ёна и ёрччисны ас ногыс. Рака-катша моз кутісны гӧгӧр гӧгравны. Ном-геб мында петіс верзьӧма. Збойджыкъяс матыстчывлісны шашкаӧн керыштан выя, эльтчисны, пика йылысь шыблалісны кольччӧмъяслысь юръяссӧ казакъяслань. Сӧльнитчысь лыйӧм ыркӧдліс пӧсь вира бусурманъясӧс. Но найӧ тшыг кӧинъясӧн бара на йирышталісны салдат яйтӧ. Ковмис разӧдчыны сотнялы, вывті нин стӧча кутісны водны бусурман пуляяс.

Куим ёрт восьлалісны орччӧн куим юра гундырӧн. Ӧлеша-Паша кыкладорсянь кутышталісны чотысь Поломӧс. Куим гоз син сюся видзӧдіс гӧгӧр. Куим гоз ки кыптывліс ӧтпырйӧ. Удитлісны зарадитны и лыйны. Эштывлісны штыкӧн зургыны лыбзьӧм бусурманӧс и прикладӧн чокны весьӧпӧрӧм вӧлӧс.

Орччӧн мунысь сотник Абрамичевлы кӧсичаас косьӧбтіс пуля. Но водзӧ на муніс ӧдсӧ босьтӧм сотник. Мӧд пуля танкнитіс морӧсас. Шатовмуніс да уси сотник Павел Абрамичев: «Керыштӧй, вокъяс, юрӧс. Эн кольӧй мука вылӧ». Орччаасис сыкӧд казак Мизинов, муӧдз копыртчывліс сотниклы да шашкаӧн сӧтыштіс юрсӧ. «Прӧстит, Пашӧ-вокӧ, ог сет бусурманлы тешитчыны тэ вылын». Некымын воськолӧн суӧдіс ёртъяссӧ. А мыш саяс Абрамичев весьтын кымӧрӧн нин жуисны кокандса шой сёйысьяс, чашйисны лӧз ной паськӧмсӧ, мырддьысисны лымъеджыд папаха вылас, пика йылӧ пысалісны сьӧд читкыля юрсӧ.

Падмыштіс Паш, эз удит отсӧг вылӧ. Шыӧн писькӧдӧмаӧсь Коноваловлысь рушкусӧ. Сювсӧ петӧмсьыс кутӧ кияснас Полом. «Помалӧй, вокъяс, мед бусурман ловъя вылысь куӧс оз куль». Паш да Ӧлеш дзигӧдыштісны Поломӧс, окыштісны тшӧтя банас. «Прӧстит, вокӧ, оз куль бусурман кучиктӧ. Эн дивит, вокӧ». Ӧлеш варснитіс шашканас Поломлысь сӧнӧд сьылісӧ. Ылькнитіс коми вир бусурман муӧ. Чышкыштісны синвасӧ казакъяс. Мед оз руав синваысь ёсь видзӧдлас, мед оз сайӧд вӧрӧгӧс, мед оз мезды чизыр водзӧсысь.

Кольччыштіс Паш усьӧм шомпол лэптыны. Сотник вылысь кульыштӧм лӧз шынеля верзьӧма быйкнитіс. Эз удит Паш вешйыштны чилгӧм шыысь. Пырис бусурманлӧн шы мышсяньыс пулы дорті, мыччысис вошлы горувті. Ёрччыштіс Мизя Паш лёкысь, зургис шомполнас бусурман горшӧ, чепӧсйис ёртъяслань. Керыштіс Ӧлеш шы йывсӧ, кыскыштіс Паш пельпомысь гырдӧсь воропсӧ. Би сявкнитіс Паш синмысь. «Кутчысь, вокӧ». «Быть ӧд кутчысь». Жувкнитіс пеляс Ыджыдлунся жыннян. Ру пиын тыдовтчылісны еджыд йӧрдӧс-дӧрӧма ёртъясыс. Еджыда-руда тшын-бус пиын лэбалӧны. Кияснас шенасьӧны, быттьӧ уялӧны. Гӧгӧр сьӧд вуджӧръяс вуджрасьӧны. Усьласьӧны, гылалӧны. «Абу-ӧ анделъяс еджыдъясыс? Абу-ӧ бесъяс сьӧдъясыс? Тадз, кӧнкӧ, мутияскӧд архистратигъясыд тышкасьӧны...»

Суис ёрӧм пуля и Ӧлешӧс. Пуксис Пашкӧд орччӧн кос му вылӧ, йӧз му вылӧ. Лолалӧ-киргӧ Ӧлеш. «Кутчысь, вокӧ». «И тэ, вокӧ, кутчысь». Корсьӧ кабыр усьӧм ружье. Парсалӧны кывзысьтӧм чуньяс из чорыд му. «Эн пӧр, вокӧ». «Ог, вокӧ, кутчыся».

Гора «Уррра-а-а!» саридз гыӧн ылькнитіс пукалысь ёртъяслӧн юр вывті. Чепӧсйис синва лигышмунӧм казакъяслӧн.

«Ррра-а-а!» Сявкмуніс катласьысь роч штыкъяс йылӧ рытъя шонді. Дзирдыштісны емдон штыкъяс сюрс кодзулӧн.

«Ррра-а-а-а!» Пӧртмасисны дзирдъясыс ылыс войвывса сьӧд енэжын эзысь кодзувъяс моз.

Аддзис Павел Мизинов пывсян сигӧр весьтын Лямпа туй. Кыліс Мизя Паш Паладь ичиньлысь шӧпкӧмсӧ: «Кутчысь, эзысь пиӧ. Чорзьӧдчы. Оз на ор Мизя вужйыс». Потласьӧм вир-яй вывті визувтӧ шоныд пакула ва.

Айлӧн вунлӧм гӧлӧс варгӧ: «Кутчысь, пиӧ. Эн пӧр. Коми мортыд винёв. Он на песовт коми морттӧ». Киссьӧ изъя му вылӧ пакула ва. Ымралӧны гор выв изъяс.

«Ррррраааа!» Руалӧ пӧсь вир кын-кос изъяс вылын.