ГЫДСАН

(Олӧм-вылӧм йылысь)

Ворсысьяс:

• МАМ
• БАТЬ
• ПИ
• ДЗОЛЯ НЫВ
• ЫДЖЫД НЫВ
• ЗОН (Жӧник)
• ГОРАНЬ — олӧм кутысь, юӧр вайысь
• ВОЙТЫР: ныв-зон, корасьысь да мукӧд

Воддза юкӧн

МЕДВОДДЗА СЕРПАС

Кылӧ гылыд кага серам.

Гыдсан.

Гыдсан гезъяс вошӧны кӧнкӧ енэжас.

Петӧ Горань (кельыдлӧз паськӧма), матыстчӧ Гыдсанлань, ньӧжйӧник лайкнитӧ кага потанӧс моз.

МОРТ ГӦЛӦС. Коді тэ? Кытысь? Мый тэнад нимыд?

Кага серам ылыстчӧ, сэсся лӧньӧ.

ГОРАНЬ. Ме вая шоныд и кӧдзыд, гаж и жугыль, шога чукӧстчӧм и шудлысь лӧньсӧ, войся пемыдсӧ и лунъюгыдсӧ. Косӧда кольӧмсӧ и петкӧдла лоанасӧ, лэдза йир пыдӧсӧ и лэпта енэж сигӧрӧдз.

МОРТ. Мый тэнад нимыд?

ГОРАНЬ. Горань...

МОРТ. Тэ сёрнитан морт моз?

ГОРАНЬ. Ме тӧда му вылысь став кывсӧ, весиг сійӧ кывъяссӧ, кодъяс абуӧсь нин либӧ эз на чужны. Менам сёрниӧй тӧв да шонді кывъясысь, пемыдысь и югыдысь, вынысь и вынтӧмлунысь, лӧг и муслун кывъясысь.

МОРТ. Кӧн тэ? Кыдз тэнӧ аддзыны?

ГОРАНЬ. Ме быдлаын и некӧн. Ме юрга-горала, и сайлася-гораняся. Ме орччӧн и ылын. Ме быд морт пытшкын: ыджыдын и ичӧтын, бур мортын и шогмытӧмын, пӧрысьын и томын, нывбабаын и мужичӧйын. Ме сьыланкыв и юрбитӧм, ме ёрӧм и, медся повзьӧдланаыс — вунӧдӧм. Ме выль чужсьӧг кагалӧн горӧдчӧм и кулысьлӧн киргӧм. Ме ставыс, и ме нинӧм. Ме, кыввор и чӧв-лӧнь.

МОРТ. Сідзкӧ, тэ тӧдан ставсӧ?

ГОРАНЬ. Тӧда и ог тӧд.

МОРТ. Мый сэтшӧмыс сӧвесьт?

ГОРАНЬ. Та вылӧ быдӧн вочавидзӧ аслыс. Мукӧдыс нэм чӧжыс корсьӧны сійӧс.

МОРТ. Мый сэтшӧмыс муслуныс? Ыджыд гусятор али куш олӧм нюжӧдӧм?

ГОРАНЬ. Та вылӧ ставыс аслыс жӧ вочавидзӧ. Сюнйӧ водтӧдз.

МОРТ. Мый сэтшӧмыс олӧмыс? Мыйын сылӧн сюрӧсыс?

ГОРАНЬ. Кымын дырджык олан, сымын сьӧкыдджык вочавидзны. Асшӧрын быдӧн корсьӧ олӧм сюрӧссӧ.

МОРТ. Мый сэтшӧмыс шудыс?

ГОРАНЬ (серӧктӧ). Став юалӧмсьыс тайӧ медся кокниыс... (Кост.)

МОРТ. Мый чӧв усин. Горань?

ГОРАНЬ. Шудсӧ быдӧн тӧдӧ... ичӧтсянь.

МОРТ. И век жӧ... Йӧз вошисны, дзугсисны, и некод ӧні оз тӧд, мый сэтшӧмыс шудыс.

ГОРАНЬ. Казьтышт ачыд...

МОРТ. Радейтчӧм? Муслун?

ГОРАНЬ. Позьӧ вежӧр воштыны радейтчӧмла, но лоны шудтӧмӧн.

МОРТ. Озырлун?

ГОРАНЬ. Озырлун шойччӧг да ун мырддьӧ...

МОРТ. Сідзкӧ, мый? Мый сэтшӧмыс шудыс?

ГОРАНЬ. Быд кулысь: озыр ли гӧль, вежӧра ли йӧй, сар ли роталь тӧдӧ... Кувтӧдзыс. Бӧръя здукъясас гӧгӧрвоӧ, мый олӧмыс и вӧлі шуднас.

МӦД СЕРПАС

Рытсёр. Неуна вӧрыштӧ Гыдсан. Гашкӧ, тӧвруысь, а гашкӧ, сы вылысь сӧмын на кодкӧ чеччӧма.

Гыдсан дорӧ матыстчӧ Горань (лӧз паськӧма), кутыштӧ Гыдсансӧ. Мунӧ.

Петӧны Мам да Бать, пуксьӧны Гыдсан вылӧ мудзпырысь.

МАМ. Кӧка войясӧй! Югыд войясӧй! Кытчӧ бара кольӧмныд?

БАТЬ. Кытчӧ нӧ найӧ колясны? Со енмыс кутшӧм югыд, кӧть пуксьы да войбыд тоясь.

МАМ. Гашкӧ, и сідз да: век на важ моз тӧлыся-шондіаыс ӧтлаынӧсь кӧка войясӧ. Пӧч-пӧльлы югзьӧдісны, мам-батьлы, ӧні ныв-пилы.

БАТЬ. Сыысь ӧд и юр висьӧ. Кодлыськӧ ӧні зорӧд бок, кӧнкӧ, косьтӧны.

МАМ. Ачыд нӧ эн косьтывлы?

БАТЬ (джӧмдыштӧ). Ме? Ме ӧд сійӧ ме. А ӧнія нывъяслӧн некутшӧм кутӧд абу: ис ни ру оз йӧрмы чипан юраныс.

МАМ. Ми кутшӧмӧсь вӧлім, вунӧдін?

БАТЬ. Ен мед видзас ӧнія том йӧз кодьӧн лоны.

МАМ. А кодлы нӧ менам батьӧ потшсӧ гӧрбас чегліс?

БАТЬ (гыжйыштӧ сьылітшупсӧ). Сійӧ ӧд Ӧньӧ Гришаӧн жӧ чайтіс да, сійӧн.

МАМ (вильыша). Тэнӧ тай нӧ материтіс...

БАТЬ (посйысьӧ). Сідзкӧ, потшсӧ тӧдӧмӧн медся трӧпӧксӧ босьтіс: мода вылас пӧ варта, повзяс-оз? Эг повзьы дай зять вылӧ шогми.

МАМ. Эн кӧ повзьы, мыйла потшӧсъяс вомӧныс сэтшӧм сюся звиркъялін?

БАТЬ. Ӧти потшӧс вомӧн ий чеччышті.

МАМ. Картупельсӧ тай нӧ Кывтыд помӧдз вӧлі талялӧмыд...

БАТЬ (дӧзмыштӧ). Мый кӧть эн шу, а миян мӧд ног вӧлі ӧнія серти.

МАМ. Медводдзаысьсӧ менам питшӧгӧ, гашкӧ, мӧд ног жӧ пырин да?

БАТЬ (сёрнисӧ бергӧдӧ). Татшӧм жӧ югыд вой вӧлі...

Чӧв усьлӧны. Кӧкӧ кӧк. Ылысянь нора кылыштӧ «Кӧкӧ, кӧкӧ, мый тэ кӧкан...» сьыланкыв.

МАМ. Кӧк, кылӧ, кӧкӧ... Регыд нин йикиӧн виньдас...

БАТЬ. Сэсся — вундӧм... вӧралӧм... Тадз и олӧмыд коляс.

МАМ. Олӧмыд, эськӧ, коляс, да ми ог лоӧй.

БАТЬ (чеччӧ). Нормим мыйкӧ дзикӧдз. Мунам, водам. Аски видз вылӧ колӧ петны. Туруныс морӧспань улӧдз.

Чеччӧны. Мунӧны.

КОЙМӦД СЕРПАС

Асывводз. Гольскӧны косаяс. Югдӧ. Юргӧ сьыланкыв. Йӧз турун пуктӧ. Ытшкӧ, куртӧ, чӧвтӧ Гыдсан-зорӧдӧ. Дзоля ныв зорӧд талялӧ.

Зорӧд чӧвтсьӧ. Бать да Мам пуксьӧны шойччыны бокӧ.

БАТЬ. Тэ, старука, коркӧ тайӧ жӧ виддзыс кодь вӧлін.

МАМ. Ме ӧні гӧрӧм мулань ёнджык муна.

БАТЬ. Ещӧ на чайтан быдтысьны, али мый? (Серӧктыштӧ.)

МАМ. А мый нӧ огыс? Тэнад кӧ удача абу, чайтан, и ме некытчӧ ог шогмы?

БАТЬ. Тэнад вынтӧм му вылӧ некутшӧм гӧрысь-кӧдзысь нин оз ышмы, меысь кындзи. (Сывйыштӧ, топӧдӧ морӧс бердас, окыштӧ.)

МАМ (вешйыштӧ верӧс дорсьыс). Мун, тшӧтьнад став чужӧмӧс чашйин.

БАТЬ. Зато водзын нигӧннам куш гильӧда вӧлі. (Шпыннялӧ. Чеччӧ.) Мунам, тшай юны, кылӧ, корӧны.

Отсалӧ Мамлы кыпӧдчыны. Мам да Бать мунӧны.

Дзоля ныв дорӧ матыстчӧ Зон. Пӧрччысьӧма коскӧдзыс, киас ёкмыльтӧма дӧрӧмсӧ. Отсалӧ Дзоля нывлы лэччыны зорӧд вылысь.

ЗОН. Тэ ӧні дзик тайӧ асъя виддзыс кодь.

НЫВ (вильыша). Сэтшӧм жӧ паськыд?

ЗОН. Сэтшӧм жӧ дзордзалысь. И быд за вылын, быд дзоридз да кор вылын зарниасьӧны лысва войтъяс.

НЫВ. А тэ лысва косьтысь шондіыс.

Зон дӧрӧмнас косьтӧ нывлысь чужӧмсӧ. Ньӧжйӧник вештӧ дӧрӧмсӧ. Кузя окыштчӧны.

НЫВ (топӧдчӧ Зонлӧн морӧс бердӧ). Ок! Сотыштін. Видзсӧ косьтан, непӧштӧ лысвасӧ.

Котӧрӧн локтӧ ичӧтик зонка, казялӧ окасьысь ныла-зонмаӧс, гусьӧник, кыйкъялӧмӧн матыстчӧ на дорӧ.

ЗОНКА. Локтӧй, тонӧ тшай юны корӧны!

Ныла-зонма дрӧгнитӧны.

ЗОН. Мун! Час локтам.

Бара окасьӧны.

Зонка мунӧ, кытшовтӧ, матыстчӧ выльысь.

ЗОНКА (гораа). Тшай юны, мися, корӧны!!!

Ныла-зонма дрӧгнитӧны. Зон чепӧсйывлӧ зонкалань. Зонка гогзигтыр пышйӧ.

Гыдсан лэччыштӧ. Зон пуксьӧдӧ Дзоля нылӧс Гыдсан вылӧ.

Петӧ Горань (виж сарапана, гӧрд чышъяна), ньӧжйӧник вӧрзьӧдӧ Гыдсансӧ, чӧвтӧ ныла-зонма костӧ чышъянсӧ.

Ныла-зонма мусукасьӧны. Гыдсан пыр ӧддзӧ и ӧддзӧ. Ныла-зонма сувтсӧн нин ӧддзӧдӧны Гыдсансӧ. Кажитчӧ: гезъясыс вот-вот орасны да мынӧм Гыдсаныс лэбзяс некытчӧ мытшасьлытӧг паськыд енэж веркӧсӧд.

Горань друг вошӧ. Зон шебрӧдӧ нылӧс Горань чышъянӧн да тэрыба мунӧ: шемӧс, весьӧпӧрӧм и шуда.

Дзоля ныв нюжӧдчӧ Гыдсан пӧв вылӧ, ойбыртӧ.

НЁЛЬӦД СЕРПАС

(Дзоля нывлӧн вӧт)

Пемыд. Сӧмын Гыдсан вылӧ усьӧ лӧзов югӧр. Бать-Мам пуксьӧны Гыдсан сайӧ пызан сайӧ моз. Локтӧ Ыджыд ныв, пуксьӧ орччӧн. Пи пуксьӧ мӧдар бокас. Горань ки пӧлӧдыс вайӧдӧ Жӧникӧс.

ГОРАНЬ. Тіян тӧвар, миян купеч.

ДЗОЛЯ НЫВ (кыпӧдчыштӧ). Ме тані, мусаӧй! Тані тэнад дона тӧварыд!

Горань нуӧдӧ Жӧникӧс Дзоля ныв бокті, матыстӧ Ыджыд ныв дорӧ.

ГОРАНЬ. Локтім ми могӧн. Он-ӧ сетӧй стенсьыд медбур керсӧ?

Жӧник босьтӧ Ыджыд нылӧс киӧдыс.

ДЗОЛЯ НЫВ. Ме тані! Тэ жӧ мела локтін?!

Жӧник оз казяв сійӧс, мунӧ Ыджыд нывкӧд кутчысьӧмӧн. Горань петӧ на бӧрся, сьӧрсьыс босьтӧ Дзоля ныв вылысь гӧрд чышъянсӧ.

ДЗОЛЯ НЫВ. Мусаӧй... (Шӧйӧвошӧмӧн.) А менӧ? Менӧ тай нӧ ю шӧрӧд кылавны колин... (Усьӧ Гыдсан вылӧ, бӧрдӧ.)

Югдӧ.

МАМ (чеччӧдӧ Дзоля нылӧс). Чеччы, нылук. Корасьысьяс локтӧны.

БАТЬ. Корасьысьяс воӧны, чеччы. Мый йӧзыс шуасны, суасны кӧ лунъюгыднас узигӧн? Со пӧ кутшӧм семьяысь, ун пуръяс костысь гӧтырпу корсям.

ВОК. Чеччы, чеччы. Йӧзыс мый, да шондіыс янӧдӧ.

Дзоля ныв чеччӧ. Синвасӧ чышкалӧ. Видзӧдлӧ гӧгӧр, нюмдӧ.

ДЗОЛЯ НЫВ (нимкодя). Да тайӧ вӧт. Тайӧ сӧмын вӧт. Вӧтасян жӧ нинӧм абусӧ...

Уськӧдчӧ баситчыны-вӧччыны. Локтӧ Ыджыд ныв, сывъялӧ чойсӧ.

ДЗОЛЯ НЫВ. Мен сэтшӧм нимкодь, чоюкӧй.

ЫДЖЫД НЫВ. И меным нимкодь, чойӧ.

БАТЬ (стрӧга). Ноко! Эн чиктылӧй сэні! Босьтӧй печканъяс ли, мый ли. Куш киӧн корасьысьяс водзӧ эн лысьтӧй петкӧдчыны.

Лӧсьӧдчӧны, пелькӧдчӧны, пуксялӧны: Мам-Бать да Вок Гыдсан-пызан сайӧ, нывъяс неуна бокӧджык кипельясӧн.

Пырӧ Горань (гӧрд паськӧма), вольсалӧ Гыдсан вылӧ еджыд пызандӧра.

ВИТӦД СЕРПАС

Пырӧны корасьысьяс. Пельпом вомӧныс — кузьчышъянъяс. Пуксялӧны лабичӧ. Чӧв олыштӧны.

Дзоля ныв ыпнитӧ, нюммунӧ Жӧниклы да яндысьӧмӧн копыртӧ юрсӧ. Жӧник зумыштчӧ, пыксьӧ видзӧдласнас джоджӧ.

КОРАСЬЫСЬ. Вӧтчим вежон чӧж зарни сюра кӧр бӧрся. Татчӧ вайӧдіс: кок туйыс пос помад абу на кӧдзалӧма.

БАТЬ. Пырӧм ни петӧм эг аддзывлӧй. Ыжъяс — гидын, кӧръяс вӧрын. Быдӧнлӧн ас оланін.

КОРАСЬЫСЬ. Ӧшинювса кыдзтӧ кыкысь керыштлӧмыд. Кык чаг чуктан выйын.

БАТЬ. Важӧн нин керыштлі. Зараванас бӧр удитіс бурдны-йитчыны.

КОРАСЬЫСЬ. Чуктан чагйыд оз йитчы. Акань вылӧ сет.

БАТЬ. Код чагйысь акань вӧчлӧны, а кодӧс и ломзьӧдчан туйӧ шыбитӧны.

КОРАСЬЫСЬ. Миян пес и ломзьӧдчан тырмӧ. Кык сувӧдӧ оз тӧр.

БАТЬ. Мича аканьлы и мича кӧм-пась ковмас.

КОРАСЬЫСЬ. Аканьтӧ пасьтӧг оз сетлыны, во кежлӧ новлантор колӧ.

МАМ. Сетам выль шабур, дубъя пась, кык сыръя дора чышъян... Чувки-кепысь кыӧма, сарапанъяс вурӧма. Оз пасьтӧг мун. (Ышловзьӧ, син дорсӧ чышкыштӧ.)

БАТЬ. Рочаканьлы и роч сёян ковмас.

КОРАСЬЫСЬ. Муыс паськыд, вердас. Жӧниксянь чаня-вӧла да нёль ыж.

БАТЬ. Кукъя мӧс да вит ыж тырмас?

КОРАСЬЫСЬ. Тырмас. Мед асьныс йывмӧдасны.

Неыджыд кост.

БАТЬ. Ыджыдсӧ, кӧнкӧ? Туша-мыгӧрыс эм и аньтуйыс шогмана.

КОРАСЬЫСЬ. Дзоляыс абу на нянь зыр кутысь. Дерт, Ыджыдсӧ.

МАМ (довкйӧдлӧ юрнас). Ыджыдсӧ, дерт. Дзоляыс ачыс на аканьӧн ворсысь, а Ыджыдыс бужӧд вылын нин.

ДЗОЛЯ НЫВ (шӧйӧвошӧмӧн). Ыджыдсӧ?.. Кыдзи... Ыджыдсӧ?..

Чеччӧ пызан сайысь. Синтӧм моз мунӧ бокӧ. Вок видзӧдлӧ чойыс вылӧ, казялӧ мыйкӧ да чеччӧ жӧ.

Гыдсан ӧшйӧ ӧтар помса кык гез йылӧ, Горань лайкнитӧ. Вичко жыннянъяс бовгӧны, жыньгӧны, зёльӧдӧны «Шондібан». Жыннян шыыс дугдывтӧг кылӧ свадьба помӧдз: то чинлӧ, то гораммывлӧ, то вежлӧ гласъяссӧ.

Кикутӧм: Ставӧн юрбитӧны ӧбразъяс вылӧ. Жӧника-невестаа сувтӧны пызан вомӧн воча, сетӧны ӧта-мӧдныслы чышъян помъяс. Горань нянь тупӧсьӧн «орӧдӧ» чышъянъяссӧ: невесталысь чышъян босьтӧ жӧник, жӧниклысь — невеста. Петӧны пызан сайысь. Невеста копыртчӧ жӧниклы кок улӧдзыс. Жӧник лэптӧ сійӧс. Окыштчӧны. Невеста сетӧ гӧрд вӧня кепысь гоз, жӧник — деньга.

Пывсян: Гыдсан пӧлӧстӧны, сы кузя Ыджыд ныв кыпӧдчӧ. Гыдсан кыптыштӧ, лоӧ пывсян вылыс джоджӧн. Сьылӧдӧмӧн пывсьӧдӧны Ыджыд нылӧс. Гыдсан вылын невеста корӧсясьӧ зарни корӧсьӧн. Пывсьӧм-корӧсясьӧм бӧрын Ыджыд нылӧс пасьтӧдӧны венеч увса паськӧмӧн.

Гыдсан пӧрӧ вӧв доддьӧ. Горань вольсалӧ сы вылӧ лӧз ной, ки пӧлӧдыс матыстӧ Ыджыд нылӧс Жӧник дорӧ, пуксьӧдӧ жӧника-невестаӧс Гыдсан-вӧв доддьӧ. Жӧник вӧтлӧ вӧвъясӧс жыннян гор улӧ. Первой ньӧжйӧ, сэсся пыр тшӧкыдджыка да ёнджыка орсӧ вӧвъяссӧ.

ДЗОЛЯ НЫВ (венеч улӧ поезд мунігкості). Кор тӧдмалі, мый эновтін менӧ, кынмис вирӧй, сьӧлӧмӧй гӧтшӧб ланьтіс. Ме друг думышті, мый меным нинӧм сэсся вӧчны тайӧ му вылас. (Кост.) Ме тӧда олӧм нюжӧдысь турунъяс, тӧда и олӧм орӧдысь турунъяс. Гӧгӧрвои, мый воис кад, юи турун ва. Ме кӧсйи кувны, ме видлі кувны, но сӧмын унмовси. Веж гыяс ланьтӧдісны менӧ. И воши пемыдӧ. И вӧтаси, мый тэ мунін ме дорысь. Эновтін менӧ и миянлысь каганымӧс. Ме повзи. Ме бӧрді да чуксалі тэнӧ. Но тэ эн шыась. Тэ мунін сэтшӧм коньӧр, сэтшӧм ӧтка. Садьмӧм мысти гӧгӧрвои, мый тайӧ вӧлӧма вӧт. И сэтшӧм нимкодь лоис. Но вотъясыд имитлӧны. И тайӧ вӧтыс збыльмис. Ме аддзи, мый вӧтыс да вемӧсыс ӧтлаасисны, гудыртчисны. И ме повзи ещӧ на ёнджык. Ме весьӧпӧри. Кытчӧ воштысьны? Мый вӧчны? Енмыс менӧ эз босьт. Биӧ пыра — кусас, ваӧ пыра — косьмас. Ӧтитор менам коли — муслун. Йӧюкӧй, шудтӧмӧй, ме радейта тэнӧ. Эн кывзы йӧзлысь вӧйпӧм. Кывзы менсьым сьӧлӧмӧс. Кывзы ассьыд сьӧлӧмтӧ. Тэ менам медбурыс! Тэ менам медмусаыс! Тэ менам медконьӧрыс!

ЖӦНИК (чеччыштӧ Гыдсанысь, весьӧпӧрмӧн швачйӧдлӧ орснас, быттьӧ орс шыяснас кӧсйӧ вевттьыны Дзоля нывлысь гӧлӧссӧ да сӧвесьтсӧ пӧдтыны). Но! Но!! Но!!!

ДЗОЛЯ НЫВ. Шудтӧм тэнад свадьбаыд, шудтӧм тэнад невестаыд, шудтӧмӧсь тэнад челядьыд лоӧны. Олӧм оз ло тэныд метӧг, менам муслунтӧг. Олӧм оз ло ни спокой. Ме кута виччысьны тэнӧ. И аски, и во мысти, и кызь во мысти. Котравны петшӧр пӧвстті кӧмтӧг. Сулавны ӧшинь улад. Радейтны сӧмын тэнӧ. Кылан?

ВОК (матыстчӧ Дзоля ныв дорӧ). Эн вийсьы, чойӧ. Тырмас. Оз ков тадз... Татшӧмъяссӧ велӧдны колӧ...

Гыдсан-додь чеччалӧ-тракйысьӧ. Невеста повзьӧма, шашаритчӧма доддьӧ, горзӧ мыйкӧ. Невеста чеччыштӧ Гыдсан вылысь.

КВАЙТӦД СЕРПАС

Гыдсан пӧрӧ кӧлысь пызанӧ.

Горань вольсалӧ зарни коръя еджыд пызандӧра.

Зык-гаж, сьылӧм-йӧктӧм. Жыннян пыдди «Шондібан» няжӧбтӧны гудӧкъяс.

Вок мунӧ гажӧдчысьяслань, шӧпкӧдчӧ ёртъясыскӧд.

Бать матыстчӧ Дзоля ныв дорӧ.

БАТЬ. Видзӧда: оз гажӧд тэнӧ чойыдлӧн шудыс.

ДЗОЛЯ НЫВ. Ме аслым виччыси тайӧ шудсӧ.

БАТЬ. И тэныд коркӧ тайӧ инмывлас.

ДЗОЛЯ НЫВ. Инмис нин. Гӧрыштіс став пытшкӧсӧс. Донӧдӧм кӧртӧн розьӧдіс-дзижаліс.

БАТЬ (оз на гӧгӧрво). Ёна жӧ чойыдлӧн кӧлысьыс вӧрзьӧдӧма.

ДЗОЛЯ НЫВ. Эз чойлӧн, а жӧникыслӧн...

БАТЬ. А мый, тэнад сыкӧд вӧлі мыйкӧ?

ДЗОЛЯ НЫВ. Вӧлі.

БАТЬ. Ковмас вунӧдны.

ДЗОЛЯ НЫВ. Ог вермы. Кӧсъя, но ог вермы. Казьтыланторйыс мекӧд коли.

БАТЬ. Кутшӧм казьтылантор?

ДЗОЛЯ НЫВ. Козиныс сысянь. Морӧспань улын чужъясьӧ.

БАТЬ. Да тэ мый, миянӧс янӧдны али мый кӧсъян?!

ДЗОЛЯ НЫВ. Нинӧм ог кӧсйы.

Бать кыскӧ орс. Вартӧ нылӧс.

БАТЬ. Яндзимыд кӧн?! Кыдз нӧ ми йӧзыслы синмас кутам видзӧдны?

Вартӧ мӧдысь, коймӧдысь...

ДЗОЛЯ НЫВ. Курыд! Ок, курыд тайӧ гажыс!

ЙӦЗ. Курыд! Курыд!

Жӧника-невестаа окасьӧны. Бать швичйӧдлӧ Дзоля нылӧс. Быд швичнитӧмӧн кӧлысь ӧддзӧ и ӧддзӧ.

ВОК (локтӧ Жӧник дорӧ). Ноко, Пипилысты Сӧкӧл, лэбзьывлы пызан сайсьыд, шевкнитлы бордъястӧ.

ЖӦНИК (гӧгӧрвоӧ, шпыньмунӧ пӧлӧса). Висьталантор мыйкӧ эм?

ВОК. Эм.

НЕВЕСТА. Эн дыр сэні. Местаыс кӧдзалас. (Серӧктӧ. Воклы.) Кытчӧ, эськӧ, кыскан?

ВОК. Лолыштны, мед юрыс шудсьыс эз бергӧдчы.

Петӧны.

ЖӦНИК (Воклы). Мый нӧ мойдны кӧсъян?

ВОК. Сідз-тадз мыйсюрӧсӧ. Эм мойдантор, эм и мойдысьяс.

Жӧникӧс кытшалӧны зонъяс. Заводитӧны сы гӧгӧр бергавны. Йӧктігмоз нӧйтӧны, оз лэдзны кытшысь петны.

ДЗОЛЯ НЫВ (уськӧдчӧ дорйыны). Эн вӧрӧдӧй! Тайӧ ме! Ме мыжа!

БАТЬ (сойбордйӧдыс шайтыштӧ нылӧс). Шыть! Овны миянкӧд эн велав, йӧзыс велӧдасны. Мун син водзысь!

СИЗИМӦД СЕРПАС

Зэв ӧдйӧ, но лӧнь воськовъясӧн пырӧ Горань (гӧрд паськӧма), шевкнитӧ Гыдсан вылӧ сьӧд ной. Кӧлысь гор друг орӧ. Бӧръяысь няжӧбтӧны гудӧкъяс.

Кост. Чӧв-лӧнь. Гыдсан кыптӧ, сувтса Гыдсанысь артмӧ сьӧд дзиръя. Гудӧкъяс гусьӧник босьтӧны кадриль. Войтыр гозйӧн-гозйӧн кытшлалӧны: быд мужичӧйлӧн киас гудӧк. Горань сулалӧ Гыдсан-дзиръя дорын да торйӧдлӧ гозъяссӧ чорыд киӧн, мужичӧйяс киысь гудӧкъяссӧ сеталӧ нывбабаяслы. Медбӧрын торъялӧны Зон да Ыджыд ныв. Дзоля ныв чепӧсйывлӧ кутны Зонмӧс, но Бать сувтӧдӧ нылӧс сылы пельпом вылас кисӧ пуктӧмӧн.

Нывбабаяс кольӧны ӧтнаныс. Пуксялӧны гудӧкъяс вылӧ юръяс ӧшӧдӧмӧн. Горань мунӧ нывбабаяс сайті да мышсяньныс быдӧн вылӧ плавгӧ мужичӧйяслысь еджыд улыс дӧрӧм. Кодлӧнкӧ кужтӧм киын виччысьӧмӧн ньӧжйӧник гудӧк чипӧстӧ «Шондібанлысь» некымын шы. Нывбабаяс чеччӧны, ӧшлӧны еджыд дӧрӧмъяссӧ сёр вылӧ. Сёр кыптӧ, дӧрӧмъяс лэбзьӧны вылӧ. Бать тувъявлӧ Гыдсанӧ эновтӧм керка ӧшиньӧ моз пӧвъяс: крест-накрест. Йӧлӧгаӧн разалӧ тувъясьӧм шыыс.

Мӧд юкӧн

КӦКЪЯМЫСӦД СЕРПАС

Мам матыстчӧ Гыдсан дорӧ. Пуксьӧ. Бать матыстчӧ, кутыштӧ пельпомӧдыс Мамӧс.

МАМ. Мудзи. Ог вермы сэсся тадзи овны. Синмын пемдӧ. Вын-эбӧс бырӧма.

БАТЬ. Гашкӧ, колӧ мыйкӧ?

МАМ. Оз. Мун. Ме шойччышта. Нинӧм сэсся оз ков.

Бать малыштӧ Мамӧс юрӧдыс, оз тӧд, мый шуны, довкйӧдлыштӧ юрнас да мунӧ.

Локтӧ Горань. Ва пельсаа, сьӧд паськӧма, пельпом вылас ыджыд сьӧд чышъян. Мамлысь пӧрччӧдӧ кӧмкотсӧ, сера чувкисӧ. Кӧшысь кимльӧскивыв киськалӧмӧн мыськалӧ Мамлысь кокъяссӧ.

ГОРАНЬ. Тэ вӧлін шуда?

МАМ. Вӧлі... Унаысь. Зэв унаысь.

ГОРАНЬ. Вермас-ӧ лоны шуд татшӧм дзескыд, омӧлик, гӧль олӧмын?

МАМ (кост мысти). Вермас.

ГОРАНЬ. Кыдзи?

МАМ. Господьӧй! Тайӧс зэв сьӧкыд ӧти кывйӧн шунысӧ. Весиг лытӧм кывйӧн он вермы висьтавны. Гӧль миян кывным та вылӧ.

ГОРАНЬ. Тэ видлы. Ме гӧгӧрвоа.

МАМ. Шуд... (Думыштчӧ. Кост.) Ме вӧлі шуда, кор сійӧ медводдзаысь менӧ сывйыштіс...

ГОРАНЬ. Код сійӧыс?

МАМ. Менам пӧрысь вужляыс...

ГОРАНЬ. Но и шуыштін...

МАМ. А мый? Мед вужля, мед пӧрысь, но сыысь донаыс да матысджыкыс абу.

ГОРАНЬ. Мыйла, сідзкӧ, аслыс тайӧс эн висьтав?

МАМ. Ми кыдзкӧ эг велавлӧй. Пемыд йӧзыд луна-воясӧ куш тӧдам. Некод эз велӧдлы. Пытшкын новлӧдлам и чӧв олам.

ГОРАНЬ. Но и йӧйӧсь...

МАМ. Абу йӧйӧсь. Донаторсӧ полам резйыны... Да ӧд сійӧ тӧдӧ, кӧнкӧ. (Кост.) Тэ со шуд йылысь... Медводдза лун, медводдза час, муслунлӧн медводдза минут... Кор тэ вошан, он коль, кор тэ сынӧдыс... Мусуклӧн ловшыыс, кывъясыс... Он. Он вермы тайӧс кывйӧн висьтавны... Абу му вывса тайӧ, абу татчӧс. Кыськӧ вылісянь... Тэ эм и абу... Сӧмын морӧс, кокъяс, вомдор, синъяс. И сьӧлӧм зутшкӧ: му сюрӧсӧдз шыясыс мунӧны. Тайӧ здукыс и эм олӧмыс...

ГОРАНЬ. Тэ кужан стӧча сёрнитны.

МАМ. Сӧмын кор тэкӧд кыкӧн. Тэ ӧд Горань. Тэа-меаӧс некод оз кыв.

ГОРАНЬ. Висьтав ещӧ шуд йылысь мыйкӧ.

МАМ. Ме сӧмын ассьым, йӧзлысь ог тӧд.

ГОРАНЬ. Тэ аслад шуд йылысь...

МАМ. Мӧд шудыс, гашкӧ, воддзасьыс ыджыдджык... Ме олӧм петас йылысь. Ме пытшкын, сьӧлӧм улын. Быттьӧ нэмъяс пытшкын. Нинӧмсьыс! Ки-кок, вир-яй инмӧдчӧмысь мыччысьӧ быдтас... Менам медводдза нывлӧн нэриник коръяс... (Кост.) Сэки ме вӧлі, гашкӧ, мича. Сиктса мужикъяс дзоргисны, кор ме мунлі видз вылӧ. Видзӧдісны кокъяс вылӧ, морӧс вылӧ... Ме тӧді, мый ме том, вына, мича, лов вылын сэтшӧм шондіа вӧлі. (Кост.) А кыдзи радейтлі верӧсӧс: удж вывсянь локтас, ньылӧм дука, мудз, ас... Турун да дзоридзьяс вылын, гожся тӧвру вылын сулӧдӧм. (Кост.) Он, тайӧс кывйӧн он вермы висьтавны. Да и он гӧгӧрво тэ тайӧс, Горань.

ГОРАНЬ. Кысь нин меным? Ме ӧд чигтӧм... Му веркӧсӧ кисьтӧм тӧлысь югӧр кодь... Но тырмас сэсся. (Дугдӧ мыськыны Мамлысь коксӧ, вештӧ пельсасӧ бокӧ.)

МАМ. Жаль. Ме верми эськӧ висьтавны пачысь сӧмын на кыскӧм нянь кӧр йылысь... гожся асывводз йылысь, кутшӧм кыпыда сійӧ локтӧ... синва кодь юын купайтчӧм йылысь... нывбаба чилзӧм... кор сетчан мужиклы моз юыслы, шонділы, дзоридзьяслы, енэжлы... Мед вир-яй, быд йӧзви, быд сӧн, лолыд тырис мулӧн муслунӧн... Он. Он вермы тайӧс...

ГОРАНЬ (орӧдӧ). Тырмас! (Шевкнитӧ сьӧд чышъянӧн, сайӧдӧ Мамӧс.)

ӦКМЫСӦД СЕРПАС

Локтӧны йӧз. Быдӧнлӧн киас сьӧд чышъян. Сувтӧны Гыдсан гӧгӧр. Кынмӧны места вылас, сулалӧны вӧрзьытӧг, изъяс моз. Горань нуӧдӧ Мамлысь ловсӧ йӧз дорті. Мам видзӧдалӧ йӧз чужӧмӧ, малыштавлӧ кодсюрӧӧс пельпомӧдыс, тапнитышталӧ мышкас. Быттьӧ нэмъяс кежлӧ кӧсйӧ босьтны сьӧрсьыс тӧдса йӧзӧс.

Горань петкӧдӧ Мамӧс. Йӧз чукӧр вӧрзьӧ. Ставӧн гӧгӧртӧны Гыдсансӧ шонді ньылыд, чӧвталӧны Гыдсан вылӧ сьӧд чышъянъяссӧ.

Мунӧны. Бать вешйӧ бокӧ, пуксьӧ юрсӧ лэдзӧмӧн.

Пырӧ Горань (гӧрд паськӧма). Матыстчӧ Гыдсан дорӧ.

ГОРАНЬ (босьталӧ чышъянсӧ ӧтикӧн-ӧтикӧн. Шыблалӧ бокӧ). Мый нӧ, эськӧ, сэтшӧмыс мортыс? Висьӧм? Дой? Гаж? Жугыль? Эбӧс да лача?! Вынтӧмлун?! Дзурс пемыд али куслытӧм би?!! Сьӧкыд ӧд олӧм нопйыс: ӧти шог вуджӧ, мӧд шӧрӧ веськалӧ. Вӧрзьӧдӧм пу йылысь тукта моз усьӧ выль шог, выль неминуча. Коскӧдзыс вӧйӧ, чайтӧ петны, а морӧсӧдзыс нин вӧйӧма. Кисьталӧ мусӧ синваӧн, пӧсьӧн, гырдӧн... Быдтысьӧ, йывмӧдчӧ. Мыйӧкӧ эскӧ. Мед бӧрас сійӧ жӧ му улас водны. Став кӧсйӧмнас и лачанас, муслуннас и вежӧрнас. И пом.

А, гашкӧ, сюрс воясӧн чӧжсьӧмыс и эм мортыс? Ставыс ӧтлаын? И кытчӧдз мортыс эм, эм и муыс, тӧлыс, кодзувъяс... Кытчӧдз олӧ мортыс, сэтчӧдз кутасны визувтны юяс, сяргыны зэръяс, шувгыны пуяс.

Но мыйла ме ог тӧд сійӧс, мый найӧ дзебӧны сьӧлӧмас!? Мыйла ме найӧс ог гӧгӧрво!?!

Горань лёкысь койыштӧ пельсаысь васӧ Гыдсан вылӧ. Горӧдчӧ-бӧрддзӧ кага. Чужӧ выль лов. Мам гӧлӧс сьылӧ «ӧввӧ». Кага бӧрдӧм вочасӧн ланьтӧ.

ДАСӦД СЕРПАС

Бать пукалӧ ӧтнас. Кага моздорӧн матыстчӧ Дзоля ныв. Пуксьӧ Батькӧд орччӧн.

БАТЬ. Важ мунӧ, выль локтӧ. Сідз нин, буракӧ, мортлы шуӧма. (Бергӧдчӧ нывлань.) Эн дивит менӧ. Ачыд гӧгӧрвоан, эг вермы мӧд ног сэки вӧчны.

НЫВ. И тэ эн дивит.

БАТЬ. Морт олӧмыд вывті дженьыд, мед сійӧс зыкӧн-пиньӧн ещӧ на дженьдӧдны. Но мыйлакӧ тай роксӧ пыдӧсӧдзыс сёям, мед гӧгӧрвоны, мый рокыс кӧнасьӧма.

НЫВ. Тырмывлӧ и ӧти пань.

БАТЬ. Гашкӧ, и сідз.

Бать босьтӧ кагаӧс киас. Видзӧдӧ.

БАТЬ (чуймӧмӧн). Эт-татшӧм лӧпсьыс ӧд коркӧ и морт на лоӧ. (Нюмъёвтӧ.) Ок тэ, кутшӧм зумыш. Мый бара юрас ӧні бергалӧ? Мый вежӧртны кӧсйӧ? Мам морӧссьыд на эн торъяв, юмов йӧлыс ачыс на вомад визувтӧ, оз ков сой ни кос песны. Веськӧд чукыръястӧ. Эштылан на шогавнысӧ да юртӧ жуглыны. Ми ӧд, пӧрысь гобъяс, арся кымӧр кодьӧсь: здук шонді, вежон зэр. Тэнад шогъясыд гожъя лунӧ асыв-лунсянь кокни кымӧрторъяс кодьӧсь на.

Дзоля ныв ньӧжйӧ вешйӧ, мед не торкны сёрнисӧ.

БАТЬ. Кок вылад сувтан, нуӧда тэнӧ видз вылӧ. А сэні — бобувъяс: еджыдӧсь, вижӧсь, лӧзӧсь... Кутшӧмыс сӧмын абу? Дзоридзьяс — ӧти мӧдысь мичаджык. (Серӧктыштӧ.) Дерт, велавтӧгыд крукасьлан вутшъюрӧ ли сук турунас, тільскысьлан он ӧтчыд. Но ӧд татшӧм кокни морттӧ юсь гӧн кодь туруныс оз лэдз муӧдз усьны. Да и муыс небыд, мамыдлӧн киыс кодь. Сӧмын эн повзьы, эн бӧрддзы, кор усян. Вод гатшӧн. Видзӧд кымӧръяс вылас. Первой кажитчӧ, мый кымӧръясыс лэбӧны тэ весьтті тэрмасьтӧг, чӧла, быттьӧ тӧдӧны мыйкӧ, мый морт оз тӧд. А сэсся казялан: а ачыд нин кывтан енэжті, кымӧръяс весьтӧд. Мыш бердад ляскысьӧм мусӧ нуан. Но муыс абу сьӧкыд. Сійӧ ачыс енэжыс кодь. Кокни, небыд, шоныд, ыджыд. Сӧмын полыштан неуна, мый исковтас сійӧ пельпом вывсьыд, путкыльтчас лёка босьтӧм турун нӧб моз, и ӧшъян тайӧ кымӧръяс весьтас восьса мышкӧн. Йирмӧг босьтӧ татшӧм мӧвпсьыс. Эн яндысь сэки бергӧдчыны бӧр, кымыньтчыны да шашаритчыны-кутчысьны муас. Муыс тэнад кутӧдыс да мыджӧдыс. Сійӧ оз мун некытчӧ. Оз пышйы. Оз эновт.

ДАС ӦТИКӦД СЕРПАС

Дзоля ныв матыстчӧ бӧр. Бать сетӧ сылы кагасӧ. Петӧ Горань, вольсалӧ Гыдсан вылӧ еджыд рузум, рузум вылас пуктӧ сю тыра куд.

БАТЬ. Олысьлы — овны. Босьт тайӧ дзоляниксӧ. Сет сылы бур ним. Мед нимыс да няньыс сійӧс мортӧн вӧчасны.

Ныв босьтӧ кагаӧс. Меліа мыйкӧ шуалӧ сылы, сэсся пуктӧ кагаӧс Гыдсан-потанӧ. Бать пасьталӧ еджыд дӧрӧм, ӧшӧдӧ голяас Гыдсан вылысь сю кудсӧ, лабутнӧя босьтчӧ кӧдзны. Мунӧ первой ӧтнас. Сэсся сы бӧрся вочасӧн мӧдӧдчӧны мукӧд. Кытшовтӧны-мунӧны.

Горань некымынысь лайкнитӧ Гыдсансӧ. Вошӧ.

Дзуртӧ-лайкъялӧ Гыдсан.

Гылыда сералӧ кага.

Ньӧжйӧник кыссьӧ занавес.

Неыджыд костӧд дыр на тыдалӧ лайкъялысь Гыдсан.