ӦСИПАНЪЯГ
Ичӧтдырсянь радейтлі волывлыны Ӧсипанъягӧ, коді паськӧдчӧма Ивадор да Данямитьдор грездъяс коласын, джуджыд мыльк вылын. Абу и ыджыд сійӧ. Тӧкӧтьӧӧн позьӧ кытшовтны. Асывладор да рытывладор бокъяссяньыс ягсӧ тшӧтш кӧртӧны джуджыд сёнъясӧд визувтысь Вакрӧшор да Изьвашор, кодъяс сэсся сылӧн лунвыв помас ӧтлаасьӧны да водзӧ визувтӧны видзьяс вомӧн кодйӧм канал пыр Палькуръяӧ. Уна дас во сайын шоръяслӧн ӧтлаасянінас сулавліс мельнича. А ас вӧчӧм прудйын уялісны гырысь сиръяс. Мельничасӧ стрӧитлӧмаӧсь кыськӧ бокысь воӧм мастеръяс. Изӧдчисны сэні ёнджыкасӧ арнас матігӧгӧр грездъясса олысьяс. Мельникнас уджаліс Данямитьдорысь Кипӧла Яков да сы нимӧн тайӧ стрӧйбасӧ и шулісны. Ӧти киыс сылӧн и збыльысь доймылӧма.
Кипӧла Яковыс ёна ладмыліс менам батькӧд. Ӧнӧдз помнита, кыдзи бать босьтлывліс менӧ аскӧдыс мельничаӧ изӧдчыны. Сю мешӧкъяс тыра телегаа вӧв ньӧжйӧник лэччӧ Ӧсипанъяг бокті визувтысь Вакрӧшор пӧлӧн увлань нуӧдысь векньыдик туйӧд. Бать кутышталӧ мешӧкъяссӧ. А ме вӧтча бӧрсяньыс. И со сука быдмысь козъяс да ньывпуяс коласын медбӧрын тыдовтчӧ мельничалӧн короминаыс. Бать ректӧ мешӧкъяссӧ ыджыд ларӧ. А изігкостіыс пуксьылӧ куритчыны Кипӧла Яковкӧд. Сэсся Яков дядь пыртӧдлӧ менӧ торъя жырйӧ. Аддза, кыдзи ворга пыр прудйысь ваыс лэччӧ увлань да бергӧдлӧ пуысь вӧчӧм ыджыд ва кӧлеса. Сійӧ оз кӧсйы сетчыны ваыслы да гораа грымакылӧмӧн быттьӧ норасьӧ аслас шудтӧм олӧм вылӧ. Лун-лун лоӧ со тадзи бергавны дзескыд жырйын да кывзысьны мудз тӧдтӧм валысь. Весиг кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс шуштӧмлун чужліс менам сьӧлӧмын ва кӧлеса вылӧ видзӧдігӧн. Сійӧс и видзӧд, пузувтас ставнас мельничасӧ. Ме зіли ӧдйӧджык бӧр петны тайӧ жырсьыс. А Яков дядь сӧмын нюмъёвтлывліс ме вылӧ видзӧдлывлігмоз. Сылы ӧд ставыс тайӧ вӧлі тӧдса да сійӧ нинӧмысь эз пов. А сэсся изӧдчӧм бӧрын ми мӧдӧдчылім пызь мешӧкъясӧн нин гортлань.
Код тӧдас, дыр-ӧ уджаліс Кипӧла Яковыд тайӧ мельничаас. Но сэні и воис сылӧн нэм помыс. Ӧтчыд кӧдзыд тӧвся лунӧ кутас керавны ва кӧлеса вылысь йисӧ. Но абуджык кужӧма видзчысьны. Кӧлесаыд друг бергӧдчас да топӧдас морттӧ. Кывлі нӧшта, мый мельнича прудса ваӧ шыбитчылӧма батьлӧн Анна воча чойыс, кодӧс сылӧн бать-мамыс вӧлӧм мырдӧн сетӧны верӧс сайӧ мустӧм морт сайӧ. Вӧлӧма тайӧ кутшӧмкӧ гожся праздник дырйи. Код тӧдас, кутшӧм шог мӧвпъяс бергалісны сэки коньӧр нывлӧн юр вежӧрас, тадзи кӧ нин шуис помавны сійӧ ассьыс олӧмсӧ. Дерт, бать-мамыс бӧрас эськӧ ёна жӧ каитчисны да кытысь нин бӧрсӧ босьтан.
Гашкӧ, та вӧсна-ӧ мыйӧ, ачыс мельнича прудйыс пыр вӧлі чӧв-лӧнь. Быттьӧ шогсис йӧз понда, кодъяслӧн олӧмыс со тадзи видзчысьтӧг помасис. Но медсясӧ чӧв-лӧнь вӧлі сы вӧсна, мый прудйыс паськӧдчӧма увтасінӧ да татчӧ эз веськавлы некутшӧм тӧв. Сэк жӧ прудлӧн сьӧд ваас видзӧдігмоз збыльысь шуштӧм овлывліс сьӧлӧм вылын. Татшӧм жӧ кутшӧмкӧ полӧм чужліс сьӧлӧмын сёр рытъясӧ вадорысь кайигӧн эновтӧм нин мельничалӧн пемыд ӧшиньяс вылӧ видзӧдлывлігмоз. Быттьӧ сідзи и кажитчыліс, мый кутшӧмкӧ ӧшинь пыр тыдовтчас Кипӧла Яков да кутас гораа чуксавны пыравлыны мельничаӧ. И ме сэки котӧрӧн мӧдӧдчылі мельнича бердті нуӧдысь ордымӧд. Став полӧмӧй вошліс сӧмын Ӧсипанъяг дорӧ воӧм бӧрын.
Мыйла тадзи шулӧмаӧсь тайӧ ичӧтик ягсӧ, ӧдвакӧ кодкӧ вермас висьтавны. Но, дерт, кутшӧмкӧ Ӧсип ним серти. Гашкӧ, сы вӧсна, мый зільӧма видзны ягсӧ омӧль синъясысь, а, гашкӧ, сылӧн олӧмын кутшӧмкӧ вӧвлытӧмтор лоӧма тайӧ ягас. Паныдасьлӧма-ӧ сэні ошкӧд либӧ кутшӧмкӧ нӧшта дивӧ кодь пемӧскӧд. Гашкӧ, яг вылысладорас аслыс муяс вӧчлӧма. Но со тай кымын дас во нин Ӧсипанъягӧн шуӧны джуджыд мыльк вылын кыпалӧм тайӧ неыджыд кӧзъя-пожӧма вӧрсӧ. Пуяс подулас яла нитш вылын арланьыс сярвидзӧны пув да чӧд розъяс. Кӧнсюрӧ и чӧдлач кустъяс паныдасьлӧны. Ылісянь шыбитчӧны синмад гӧрд да сім гобъяс, масленикъяс, корсюрӧ и дона гобъяс. Тӧкӧтьӧӧн кытшовтлан ичӧтик ягсӧ да пыр нин мыйкӧ кӧрзинаад сюрӧ вотыштны. А яг бокын быдмысь сі турун пӧвстын оз тусьяс паныдасьлӧны. Вештыштан турунсӧ да весиг дрӧгмунлӧ сьӧлӧмыд. Со ӧд кутшӧм мича да гырысь оз тусьяс кисьмӧмаӧсь налӧн подулын. Сідзи и вӧзйысьӧны вомад.
Ичӧтдырйи гожӧмъяснас ветлывлі Ӧсипанъягӧ оз вотны. Эз, дерт, ёна уна сюрлы. Гашкӧ, стӧкан-мӧд. Но меным и таысь вӧлі нимкодь. Кӧть эськӧ эг аслым сёйны вотлывлы. Сэки кадысь-кадӧ миян сиктӧ волывліс петкӧдлыны кино Пальысь Митрей дядь, кодӧс Кино Митрейӧн и шулывлім. Но мам-батьлӧн сійӧ кадӧ сьӧмыд эз на лишавлы кино вылад. Весиг бӧрдӧмӧдз волывліс. И со ме вотӧм озтӧ вузавлывлі сиктӧ воӧм карса гӧсьтъяслы. Налӧн сьӧмыд век нин вӧлі Сэк жӧ вотчынытӧ эз ёна радейтны. И ме аддзи петан туй. Кымынысь татшӧм ногӧн Ӧсипанъягса озйыд отсавліс меным кино вылӧ сьӧм судзӧдны.
Но торйӧн нин аслыспӧлӧс мича серпас воссьӧ Ӧсипанъяг вывсянь сійӧс кытшалысь сёнъясӧ лэччигӧн. Ылісянь кылӧ шоръяслӧн дзольгӧмыс. Абу и ыджыдӧсь найӧ. Но и Вакрӧшорлӧн, и Изьвашорлӧн тырмӧ тай выныс чеччавны изъяс вомӧн, писькӧдчыны пу вужляяс пыр, корсьны эжа пластъяс коласті петан туй. Тасянь неылын му улысь писькӧдчӧм бӧрын ключ ваа шоръяс дзольгӧны-визувтӧны увлань да пӧткӧдӧны жар лунъясӧ асланыс кӧдзыд да чӧскыд ваӧн быдӧнӧс, кодлӧн косьмӧма горшыс. Юыштан да весиг пиньясыд ёнтовтӧны. И пыр жӧ ыркалӧ пӧсялӧм морӧсыд, эбӧстӧммӧм нин вир-яяд выныд содӧ.
Уна во сайын Ивадор грездса аньяс лэччывлісны Вакрӧшорас кӧлуйсӧ пожъявны. Кутшӧм чӧскыд дука сэки вӧлі пывсян бӧрын пасьталӧм дӧрӧм-гачыд. Но сійӧ аньясыс важӧн нин абу ловъяӧсь. А ӧніяясыд юкмӧс дорысь ылӧджык оз ветлывлыны пожъясьнытӧ. А сэки Ӧсипанъяг бокті визувтысь Вакрӧшор дорын аньяслӧн аддзысьлӧмъясыс аслыссикас спектакльясӧн вӧліны. Мыйсӧ сӧмын эз висьтавлыны найӧ ӧта-мӧдныслы. И пыр жӧ позис гӧгӧрвоны, мый ичӧтик грездад нывбабалӧн сюсь синъясысь нинӧм он вермы дзебны.
Ӧсипанъягті век кокниа да долыда восьлавсьӧ. Гашкӧ, тшӧтш и сійӧн, мый сынӧдыс тані йиджтысьӧма пожӧм лыс кӧрӧн да сійӧ аслысногӧн чӧскыд. Кӧть и абу ёна ылынӧсь орчча грездъясыс. Но татчӧ сэсянь некутшӧм шыяс оз веськавны. Яг бокса сёнъясыс став шыяссӧ ньылыштӧны. Сӧмын тӧладжык лунъясӧ кылӧ пожӧмъяслӧн да гежӧдіник козъяслӧн шувгӧмыс. И пыр жӧ кокниджык да долыдджык лолывлӧ сьӧлӧм вылад. Кажитчӧ быттьӧ свет вылас тэ дзик ӧтнад. И некод тэныд сэсся оз ков.
А видлӧй прӧйдитны Ӧсипанъягӧс кытшалысь сёнъясӧд. Увтасінас пожӧмъяссӧ вежӧны небыд лапъяса ньывъяс, пипуяс да ловпуяс, льӧм да пелысь пуяс. А налӧн подулын паськӧдчӧмаӧсь ӧмидз, сьӧд сэтӧр да лежнӧг кустъяс. Тані век овлӧ ыркыдджык. Ыркыдлунсӧ и орччӧн визувтысь шорыс сетӧ. А мукӧдлаас ньыв пулӧн сук лапъяс вӧснаыс и шондіыс оз быдысь веськавлы. Ӧтчыд коркӧ июль помын нин волі Ӧсипанъяг бокса сёнӧ да ёна и шензи сьӧдӧдӧм нин лым пласт аддзӧм бӧрын. Дзебсьӧма сійӧ вӧлі дзик шор бокас ньыв пулӧн лапъяс улӧ да, тыдалӧ, выль тӧвсӧ виччысис.
Тайӧ сёнтіыс прӧйдитігӧн дзик мойдвывса серпасъяс воссьӧны син водзад. Татчӧс сынӧдыс кольмӧдӧ юртӧ. А видзӧдлан водзлань да сідзи и виччысян, мый со эсійӧ ньыв пу сайысь петасны Иван Саревич да Руд Кӧин, Марья Саревна да Ёма-баба. И мойдвывса серпассӧ быттьӧ отсалӧны збыльмӧдны пуяс весьтті лэбалысь ракаяслӧн кравзӧмыс. Найӧ важысянь нин поздысьӧмаӧсь татчӧ да оз кӧсйыны, мед кодкӧ торкис Ӧсипанъяглысь уна вося чӧв да раминик олӧмсӧ.
Но мортыд морт и эм. Век жӧ сійӧ корсюрӧ сюйсьывлӧ Ӧсипанъяглӧн оласногӧ. Уна во сайын кодсюрӧ Ивадорса олысьяс пиысь керавлӧмаӧсь татысь тӧв кежлӧ аслыныс пес. Пӧрӧдлӧмаӧсь, дерт, медся гырысь да медся мича пожӧмъяссӧ. Но Ӧсипанъягыд тай абу сетчӧма тайӧ ускӧттьӧыслы. Важ пожӧмъяс пыдди быдмӧмаӧсь выльяс.
Сэсся и Дзоля Слудасянь Сотчӧмвылӧдз асфальт нюжӧдігӧн буретш Ӧсипанъяг шӧрысь новлӧмаӧсь выль туй вылӧ лыасӧ. Артмӧма ыджыдкодь гуран. Кӧть эськӧ сійӧ уна вонад бӧр нитшсялӧма да тырӧма том вӧрӧн. Но ӧні абу нин сэтшӧм шыльыд да мольыд Ӧсипанъягыс.
И бара жӧ высоковольтнӧй линия нюжӧдігӧн яглысь лунвыв помсӧ вӧлі весалӧмаӧсь вӧрысь да сувтӧдӧмаӧсь джуджыд столбъяс. Мортыд тай велалӧма овны талунъя лунӧн. Оз кӧсйы сійӧ мӧвпыштлыны, мый коляс водзӧвылӧ аслас внукъяслы да правнукъяслы. А кор кватитчас, сёр нин лоӧ.
Но Ӧсипанъягыд сюсьджык вӧлӧма. Аддзӧ сійӧ мортлысь нем думайттӧм воськовъяссӧ да чӧла зільӧ бурдӧдны сыӧн вӧчӧм дойяссӧ. Со и бара кыпӧдчӧны енэжлань Ӧсипанъяг шӧрын сулалысь выль пожӧмъяс. Водзӧ нуӧны ассьыныс кӧдзыд да сӧстӧм ванысӧ яг бокті визувтысь шоръяс. Тшак да ягӧд вотысьяслы ягыс выльысь зільӧ козьнавны ассьыс озырлунъяссӧ.
И Ӧсипанъягӧ быдпӧрйӧ волігӧн ме бара кыла ачымӧс гортын моз. Зіля ӧдйӧджык мездысьны карса тӧжд-могъясысь да уськӧдчывны мӧвпъясӧн аслам челядьдырся воясӧ, кор кӧмтӧм кокӧн на волывлі сэки меным муртса тӧдса Ӧсипанъягӧ. Сійӧ кадсяньыс ягыс лоис меным асӧн да быттьӧ ловъяӧн. Век жӧ кужӧ сійӧ прӧститны мортлысь грекӧвӧйтчӧмъяссӧ. Тӧдӧ, мый мортыдлӧн олӧмыс дженьыд да сійӧ унатор оз и удитлы гӧгӧрвоны. А ягыдлӧн олӧмыс кузь да вермас лоны и помтӧм. Дыр каднад унаысь бӧр кыпӧдчывлӧ кок вылас да кӧсйӧ, мед сӧмын мортыд оз ёна дойдав сійӧс. Со и татчӧ кежалӧм бӧрын ме быдысь вола гортӧ сӧстӧм сьӧлӧмаӧн, кокни лолаӧн. Татшӧмӧн менӧ вӧчис Ӧсипанъягӧ волӧмыс.
