СОЛА ЧЕРИ


Миян сиктын Малань Ваньӧс быдӧн тӧдіс. Ичӧт тушаа, паськыд пельпома, чорыд кабыра. Чужӧмыс тасьті кодь гӧгрӧс, беринӧсь. Восьлалігас ӧтарӧ-мӧдарӧ катласьыштӧ. Енмыс тай, майбыр, сетлӧма Ваньлы вын-эбӧссӧ. Кык морт мында. Но Малань Вань аслас ёнлунӧн некор эз ошйысьлы, мукӧд гажмӧм мужичӧй моз эз пуджлывлы дӧрӧм соссӧ да горзы: «Кодлысь нӧ пув ватӧ кисьтны!» Кӧть эськӧ кабырыс меж юр ыджда вӧлі да.

Малань Вань, мӧдарӧ, яндысис быттьӧ, мый мукӧд серти вын-эбӧсаджык. Рам сьӧлӧмаӧн чужтылӧма мамыс, вежавидзысь мортӧн. Сиктын ни орчча вӧр посёлокын чуньӧн некодӧс эз вӧрзьӧдлыв. Кӧть садь, кӧть гажа юрӧн. А уджаліс-мырсис Малань Вань орчча вӧрпунктын, трактористаліс. Медсясӧ Эжва ю дорын, ласта вылын тільсис-ноксис. Ваясны ылі пармаысь вына «Мазъяс» чинтавтӧм на пуястӧ, кузьысь-кузьӧсь найӧ, ӧтарӧ-мӧдарӧ бовъялӧны ёсь йывъясыс, а Малань Вань аслас кӧрт вӧлӧн отсалӧ йӧткавны-ректыны найӧс. Тӧвся кадад лун и вой ковмывлӧ уджавны. Дӧрӧмыд брӧд ва лолӧ. Гожӧмнас личыдджык. Вӧртӧ омӧля петкӧдӧны да. Малань Вань сэки гожйӧдчӧ, беринӧсь мышсӧ шонді водзын пӧжӧ. Дышӧдас да Эжва юас бузгысьлас, больӧдчыштас челядь моз, бус-няйтсьыс мездысяс. Косьтысяс, чигарка нёнялас. Сэсся ю пӧлӧн вывлань кайыштлас, вой кежлас шыбитлӧм донкаяссӧ видлалас. Чериторйыд сэні, кыра берег дорас, Малань Ваньлы пыр шедыштлӧ. Эм кӧ кыйдӧсыс, аскӧдыс босьтас, абу кӧ, самалас гӧрд нидзувъяс да донкаяссӧ бӧр Эжва юас вӧйталас.

Пуксяс трактор дорас, а син бӧжнас чой йылын сулалысь вӧр посёлоклань кыйкнитлывлӧ, кыйӧдӧ, оз-ӧ тыра «Маз» мыччысь.

Шлапвидзӧ тадзи коркӧ Малань Вань шоныд лыа вылын, шпуткӧ-куритчӧ. Сьӧмсӧ вель дыр эз сетавлыны да юрыс талун сӧстӧм, морӧс вылас кокни. Бордъяс кӧ вӧліны, кӧть лэбав каляяс моз Эжва весьтӧдыс. Ок лӧсьыд! А кор Ваньлысь некыті оз дойд-топӧд, сэки сылысь кок пыдӧссӧ быттьӧ ачыс мутиыс гильӧдны пондӧ. Вильыш мӧвпъяс юрас бергавны кутасны, нюмъёвтлас весиг ас кежсьыс, гожъялӧм чужӧмыс сійӧ здукас кык тасьті пасьта лолӧ.

Нюмъялӧ-пукалӧ Малань Вань, дзоргӧ-видзӧдӧ Эжва юлань. Буретш сэки и матыстчис сы дорӧ Яков Сидоренко. Кузь Яковӧн сійӧс шуисны-нимтісны быдӧн. Кыськӧ лунвылысь волӧма, кыз сьӧм корсьны, тыдалӧ. Уджаліс сійӧ Малань Ванькӧд орччӧн, ласта вылын жӧ. Кӧрт крукӧн чинталӧм керъяссӧ быгльӧдліс-торйӧдаліс. А кор прӧст кад сюрас, ю дорӧ шавксьӧдас, шатинӧн чери кыйӧ, донкаяс Малань Вань моз вӧйталӧ. Коминас эз сёрнит, гоз-мӧд кыв сӧмын тӧдіс. «Нянь», «пань», «кукань» да нӧшта некымынӧс, мисьтӧмджыкъяссӧ, дерт. Велӧдӧмаӧсь олӧма морттӧ орччӧн уджалысь комияс. Ерӧмаканьяс! Роч Яков кузь тушаа и вӧлі. Малань Вань сылы пельпомӧдзыс на. Но Вань кӧ зумыд тэчаса, паськыд пельпома, кыз голяа, Кузь Яков сартас кодь дзик. Видзӧдан да, шонді водзын косьтӧм сирпи быттьӧ. Нэмсӧ сёйлытӧм морт. Нӧшта омӧля аддзӧ, пев кыза стеклӧа ӧчки новлӧ.

— Ну как рыбалка сегодня? Проверял донки-то? — юаліс рочӧн Кузь Яков жбутвидзысь Ваньлысь.

— Да ни черта нет. Пусто. Червяков только мелкота сожрала, — вочавидзис рочӧн жӧ, дерт, шонді водзын очсалысь Вань.

— Схожу к реке, вчера донку новую сделал, на пять крючков. Попробую закинуть.

— Закинь, закинь, может, тебе и повезет, — ышӧдыштіс Кузь Яковӧс Малань Вань.

Видзӧдӧ да, Яков сылӧн кыйсянінсянь берег пӧлӧныс вылӧджык кайис. Со сувтіс, ноксьӧ-тапикасьӧ ю дорас. Самалӧ, тыдалӧ, вугыръяссӧ. Недыр мысти ӧвтыштіс кузь кинас, вӧйтіс-шыбитіс выль кыянторсӧ Эжва юӧ. Бӧрсӧ локтігӧн Малань Ваньлань эз нин кежав, кытшолӧн лэччис аслас уджаланінӧ.

Пукалӧ Вань, вомыс курзис нин шпуткӧм-куритчӧмсьыс. А вӧр тыра «Мазъяс» пыр абуӧсь. Весь тутвидзигад вильыш мӧвпъяс кутісны Ваньлысь вежӧрсӧ гильӧдны. Сё лешак! Чери пӧ оз шед. Шедас Кузь Яковыдлы, быть шедас выль вугыръясад. Малань Вань чепӧсйис сэтшӧм тэрыба, быттьӧ сылы емӧн сатшкисны небыдінас. Кавшасис трактор вылӧ, пытшкас юрсӧ сюйис. Пуклӧс сайсьыс судзӧдіс-перйис талун кежлӧ босьтлӧм пажынсӧ. Тӧдӧ ӧд, мый сылы гӧтырыс пуктыліс. Пуӧм картупель, капуста, сьӧд нянь да сола чери. Чериыс, дерт, абу ас, лавкаысь ньӧбӧм, ылі саридзысь кыйӧм-вайӧм. Юрнас и быдӧн, кертӧгыс мӧдӧдӧма. Но и тайӧ шогмана, таысь гӧтырыслы аттьӧ.

Малань Вань дзебис-гартыштіс ки улас сюрӧм дӧраӧн кык весьт кузя черитӧ да котӧрӧн сорӧн Эжва дорӧ. Тэрмасьӧмысла лолыс тырис. Кузь Яковлысь чери кыянторсӧ ӧдйӧ и аддзис. Лӧсалӧм пӧвтор тувъялӧма лыаас да сэтчӧ пысалӧма капрон шӧртсӧ. «Гырысь чери вылӧ лӧсьӧдӧма, лешакыд», — визьнитіс Вань юрӧд. Но сійӧ дыр эз кут мӧжгыны. Кыскис васьыс донкасӧ, мездіс веглясьысь гӧрд нидзувысь ӧти вугыр. А сы йылӧ сатшкис-пысаліс ылі саридзысь вайлӧм черитӧ. Сэсся бӧр вӧйтіс Кузь Яковлысь выль донкатӧ. Буль-бульвӧчис-мыськис кисӧ юын да лэччис берег пӧлӧн аслас тракторлань. И ас кадӧ, быттьӧ Енмыс тӧдӧма: чой йывсянь ласта вылӧ мургис-лэччис вӧр тыра «Маз»...

Рытланьыс нин, удж помасьӧм бӧрын, Малань Вань бура дыр на ноксис трактор пытшкас. То ӧтилаті зэлӧдас, то мӧдлаті гартыштас, ӧтарӧ-мӧдарӧ бергалігад, позьӧ шуны, вунӧдіс Кузь Яковлӧн донка йывсьыд. Коркӧ видзӧдліс кабина ӧшиньӧд да вомыс паськаліс: Кузь Яков шалссьӧдіс юлань, ассьыс вӧйтлӧмторсӧ видлыны, тыдалӧ. Быттьӧ абу и мудзыс сюрлӧма, лайкйысьӧ потш кодь тушаыс ӧтарӧ-мӧдарӧ, восьлалӧ ли чеччалӧ, он гӧгӧрво.

А Малань Вань гортас оз тэрмась кайны, няйт кисӧ соляркаа дӧраӧн чышкалӧ, казяліс Кузь Яковсӧ да думнас виччысьӧ, мый водзӧ лоӧ. Здук коли, мӧд, коймӧд, гашкӧ, час джын... Видзӧдӧ Малань Вань, Кузь Яковыд лыаа берег пӧлӧн сы тракторлань тӧвзьӧ-веськӧдчӧ. «Гӧгӧрвоис, тыдалӧ, менсьым дурӧмтӧ, пинялас-матялас ӧні, — ёкнитіс Ваньлӧн сьӧлӧмыс. — Дӧзмас, сё лешакыд, дзикӧдз...»

Упкигтыр матыстчис Кузь Яков, лолыс олӧма мортыдлӧн дзикӧдз тырӧма. Киас сола черитӧ Вань гӧтырлысь кутӧ.

— Иван, Иван, вот кого я поймал, — чургӧдіс ассьыс кыйдӧссӧ Кузь Яков Вань ныр улӧдз да кыз стеклӧа ӧчки пырыс сы вылӧ чуймӧмӧн видзӧдӧ. — Я долго смотрел на рыбу-то, вроде, на селедку похожа. А разве селедка в Вычегде водится?!

Малань Вань сулалӧ Кузь Яковлы воча да мый вынсьыс кутӧ морӧс пытшкас пыльсйысьысь серамсӧ, весиг пиньнас мурчкӧ. Но кутӧ жӧ кыдзкӧ асьсӧ, тӧдысь морт моз гогнитӧ юрнас:

— Водится, конечно. Разве не слышал? С моря заходит, через Екатерининский канал.

— Серьезно, что ли? Вот не знал. Сколько здесь живу, а от тебя впервые слышу.

— Счас знать будешь, — скӧр чужӧм вӧчис да водзӧ рочасьыштіс Малань Вань. — Даже соленая иногда попадается...

Малань Вань бергӧдчис да ӧдйӧ вешйис Кузь Яков дорысь. Мыйкӧ кӧ водзӧ юалас черисӧ кутысь Яковыд, Ваньӧс косьӧбтас серамыс. Кынӧмыс потӧ.

Воськов кызь вӧчис гортланьыс, век на асьсӧ кутӧ, кок шы кылӧ мыш сайсьыс. Видзӧдліс, сы бӧрся Кузь Яков гӧнечӧн вӧтчӧ. Суӧдіс, вом тырнас сынӧдсӧ апалӧ, ӧчки саяс синмыс кольча кодь.

— Как это соленая рыба водится? Здесь же не море? — ӧвтӧ сійӧ чериа кинас.

Малань Вань вак-вакӧн серӧктіс, кутчысис кынӧмас. Кузь Яковлӧн пӧлкан кодь тушаыс шӧри жӧ чегис. Гигзьӧ-сералӧ, да сэтшӧм азыма да сьӧлӧмсяньыс, ӧчкиыс лыа вылас уси. Дӧйгис-воис юрас Малань Ваньлӧн ышмӧмыд...

Сола черитӧ Малань Вань гортас бӧртӧ эз нин катӧд. Вина лавка дорӧдз сійӧ и воис. Кык чери кыйысьлӧн.


Гижӧд
Сола чери
Жанр: 

lkejrlkelkrgner klrjnelknfrkl ekjnrjkenfrej

1