ПЫЖ КЫВТӦ-КАТӦ

Ю дорӧ лэччигӧн на Семенлы, коді уджаліс совхозын трактористӧн, паныдасис Игӧ Кузьма. Киас чер. Тыдалӧ, пес чукӧртӧма. Семен здоровайтчис тӧдса мужиккӧд, а сійӧ весиг эз и видзӧдлы, восьлаліс аслас туйӧд.

Зон сувтіс кыркӧтш дорӧ да дыр любуйтчис ойдӧм Эжваӧн, кодлӧн эз тыдав пом ни дор. Берег пӧлӧнса лыа кӧсаяс, бадь кустъяс дзебсьӧмаӧсь ва улӧ. Ю кывтыдын, мӧдар берегас, тыдаліс пуръясьысьяслӧн посёлок. Оръясьӧм діяс вылын сулалісны посньыдик керкаяс. Буретш сэні, ӧти ичӧтик керкаын, олӧ колипкай кодь лӧсьыд гӧлӧса, сьӧд синъяса ныв. Семен сійӧс быдса вежон нин эз аддзыв. Быд рыт, мыйӧн помавліс удж, лэччыліс кыркӧтш дорӧ, синъяс доймытӧдзыс видзӧдліс вӧр пӧвстӧ дзебсьӧм посёлок вылӧ. Сулалас, сулалас да бӧр восьлалас гортас. А аскинас сьӧлӧмыс бара нин кыскӧ лысӧм петук кодь жӧ куш берег дорӧ.

Гашкӧ, талун сідзи жӧ ковмас бергӧдчыны гортас, но син улас уси пыж. Радысла зон эз тӧдлы, кыдзи кыр йылысь лэччис ю дорӧ. Сэсся видзӧдліс гӧгӧр, кутчысис пыж дорӧ и воськов бӧрся воськов кыскис сійӧс гудыр юлань. Пыжыс вӧлі сьӧкыд, важ. Трактористлӧн мусуксьыс сэтшӧма быри гажыс. Дыр ковмис ноксьыны, жаявтӧдзыс лои. Весиг эз думайт сы йылысь, мый юасьтӧг йӧзлысь добра босьтны оз позь. Вермасны сьылідзиръяд пас пуктыны либӧ янӧдны йӧз водзын.

Пелыс пыдди Семен босьтіс кузь пӧв, йӧткыштчис берегысь визув ньылыдыс и вӧлисти кокньыдджыка лолыштіс.

«Регыд аддзысям Сонякӧд», — радпырысь думайтіс зон. Став думъясыс сылӧн ӧні вӧліны мӧдлапӧвса ичӧтик керкаын, кӧні оліс сылӧн радейтанаыс.

— Э-э-эй... Бер-гӧд-чы-ы! — горӧдіс кодкӧ кыркӧтш дорсянь.

Тракторист видзӧдліс мышкас и аддзис картузнас ӧвтчысь Игӧ Кузьмаӧс. Гӧгӧрвоис: сылӧн пыжыс. Но бергӧдчӧм пыдди кутіс сынны зільджыка. Эз сувт сійӧ и сэки, кор син пӧла дядьӧ лэдзис ва вылӧ ичӧтик ветки да заводитіс вӧтчыны тракторист бӧрся.

«Берегӧдзыс сӧмын воны... — тэрмасис зон: — сэки менӧ он кут». Ачыс век жӧ ёнакодь повзис. Сюран кӧ Кузьма лапа улӧ, ош моз жӧ тапкӧдас. Оз прӧста быдӧн сыысь повны.

— Сулав, чӧрт! — мый вынсьыс равӧстіс Кузьма. — Ваас купайта!

Зон ӧтарӧ-мӧдарӧ шенасис пӧвнас, пыр на вӧлі надеяыс пышйыны веткиын пукалысь мортысь. Сьӧлӧмыс тэрмӧдліс: «ӧдйӧджык, ӧдйӧджык».

Мыйта кӧть эз зіль Семен, недыр мысти пыжъясныс век жӧ ӧтлаасисны.

— Коді нӧ тшӧктіс пыжсӧ вӧрӧшитны? Гашкӧ, ассьыд нин лыддян.

«Нӧйтны кутас», — чуймӧм синъясӧн зон видзӧдліс Кузьма вылӧ.

— Ме ӧд эг тӧд... — джӧмдіс Семен.

— Колӧ эськӧ велӧдыштны, мед мӧдысь эн кут пакӧститчыны, — шуис Кузьма да тшӧктіс пыжсӧ бӧр нуны местаӧ. А ачыс ёна на броткис-видчис тракторист вылӧ.

Ковмис бергӧдчыны. Визув ва паныд катны вӧлі сьӧкыд. Ыджыд пыж оз кывзысь. Семенлӧн регыд и вазис-кӧтасис дӧрӧмыс. Ковмис пӧрччыны пинжаксӧ. Кузьма катіс бӧрсяньыс да тешитчис зон вылын:

— Уджав, уджав, а то Кардорӧдз кылӧдас.

Тракторист жаяліс, а берегӧдз зэв на ылын. Радлуныс быттьӧ эз и вӧвлы. Матын гырддзаыд, да он тай курччы. А Соня, кӧнкӧ, виччысьӧ, Семен моз жӧ быд рыт петавлывлӧ берег дорӧ. Мый нӧ вӧчны, кор тадзи артмис. Дыр на ковмис кыссьыны визув ва паныд, медбӧрын тай воис жӧ берегыс. Но и мудзыштіс зон, быттьӧ гӧра паныд тшан тыр ва катліс.

— Пуксям, куритчам, — мӧд гӧлӧсӧн нин шуис Кузьма да чӧв олыштӧм бӧрын юаліс: — Посёлокса магазинӧ, кӧнкӧ, винала мӧдӧдчылін? Да?

— Кутшӧм ещӧ винала? Ёна тай колӧ, — синкым увтіыс сы вылӧ видзӧдліс Семен.

— Гашкӧ ю кузяыс гуляйтыштны окота лои?

«Тешитчы чорпа пинь. Верми кӧ эськӧ мӧд синтӧ перйи», — скӧраліс зон.

— Мый нӧ гӧрдлан. Жаль лои сісь пыжыд.

— Тэ мыжа и тэ жӧ ыдждалан. Пасибӧ висьтав — эг купайт да... Колі эськӧ, мӧдысь юасьтӧг-висьтасьтӧг немтор он кут вӧрӧшитны, — Кузьма мыйлакӧ кабыртіс кулаксӧ: оз-ӧ нин тышкасьны кӧсйы? Прӧста повзьӧдлӧ.

Сиктын Игӧ Кузьма йылысь ветлісны уна пӧлӧс сёрнияс. Бурлачитан кадас ёна тешитлӧма йӧзӧс. То кодлыськӧ турун додьсӧ мӧдар сикт помӧдз ас вылас кыскас, то заклад вартӧм бӧрын кусыньтас вӧв подков. Ӧні, дерт, абу нин томдырся кодьыс, но вын-эбӧснас, чурки-буди, оз норась. Арӧса чаньӧс вермас пельпом вылас нуны. Кадысь водз сӧмын дӧвечӧн коли. Гӧтырыс ваӧ вӧйи кык во сайын. Та бӧрын Кузьма лои ещӧ на зумыш да скӧр. Мӧдӧдчасны вӧлі гӧтырыскӧд сикт кузя и унаӧн завидьтӧны. Варукыс кузь кӧсаа, походкаыс лӧсьыд, кок пӧкъяссӧ быттьӧ тӧчитӧмаӧсь станок вылын. Ачыс мича-мича, чужӧм дзибъясыс асъя кыа моз ломзьӧны.

Олӧмад тай, мый он виччысь, сійӧ и вермас лоны. Позис, дерт, Кузьмалы мӧдысь гӧтрасьны, но оз кӧсйы. Тыдалӧ, ёна любитлӧма гӧтырсӧ.

— Сідзкӧ, Семенушко, дарӧвӧй пыжӧн гуляйтны эз удайтчы? Йӧз пыжнад ылӧдз он мун, — выльысь шыасис Игӧ Кузьма. — Дерт, винала мӧдӧдчылін да он висьтав.

— Вина, вина, — нерыштіс сійӧс Семен. — Ме колӧкӧ сійӧс синмӧн ог аддзы.

— Кытчӧ нӧ сідзкӧ пыжнас мӧдӧдчин? Абу кӧ секрет, висьтав.

Том мортлысь сьӧлӧмсӧ быттьӧ кырыштісны, дум вылас век на Соняыс: мича да муса Соняыс.

— Пӧдруга менам сэні, — мӧдлапӧвса посёлоклань кисӧ чургӧдліс тракторист. — Гӧгӧрвоан ӧмӧй тэ мыйкӧ...

— Но дивӧ, зӧлӧтӧй гӧраыд, сідзкӧ виччысьӧ. Вом дорыс, кӧнкӧ, юмов кампет кодь. Хе-хе-хе...

— Эн лысьт... — скӧрмис Семен.

Кузьма син пӧвнас гоз-мӧдысь кыйкнитліс шогӧ усьӧм зон вылӧ, сэсся шыбитіс чигарка помсӧ да гач зепсьыс дыр мыйкӧ корсис.

— Босьт менсьым веткисӧ. Сӧмын эн вошты. Локтан кор бӧрсӧ, томлав. Со тэныд ключ. Тайӧ кер дорас и томлалан пыжсӧ.

— Сералан?

— Колі ӧд вӧлі первойсяньыс висьтавны, мый оз тусь дорӧ тэрмасян. Кор радейтан сьӧлӧмсяньыд, сэки и кер вылын Эжва вомӧнтӧ вуджан. Ачым коркӧ тэ кодьыс вӧвлі. Ок-ок-ок... Том олӧмӧй, том гажӧй, том гӧтырӧс кутлӧмӧй...

Сэсся Кузьма ыджыда ышловзис. Гашкӧ, кузь кӧсаа гӧтырыс дум вылас усьлі. Семен сулаліс да лапйӧдліс синъяссӧ, пыр на эз верит, мый кыліс Кузьма вомысь.

— Сідзкӧ, позьӧ босьтлыны пыжтӧ, Кузьма дядь? Збыль? — смелмӧдчис тракторист.

— Дерт жӧ... Сӧмын тэрмась, мед рынышыд оз сотчы. Кӧнкӧ сьӧлӧмыс мусукыдлӧн мыйкӧ нин майшасис.

Мӧдысь тшӧктыны зонлы эз ковмы. Нёль-витысь и воськовтіс ветки дорӧдз.

Тёльгис-сьыліс ю. Сьыліс тшӧтш сьӧлӧмыс и том трактористлӧн, кодӧс кокньыдик пыж тӧвсьыс на ӧдйӧджык нуис радейтана ныв дорӧ.