ПЕРА ДА ЗАРАНЬ


Ме вот ичӧтнам на кывлі... Збыль ли абу... Важӧн нин тайӧ вӧлӧма. Сэк и тӧв пӧ абу вӧлӧма таланьын. Ыджыд Шонді абу и вешйывлӧма тайӧ местаяссьыс. Пыр вӧлӧма мича да гажа. Быдмӧма сэк татӧн мича лапъя вӧр — Парма. Олӧма вӧрас звер-пӧтка. Йӧз абу на вӧлӧма. Уна ли этша коляс кад — Пармаыс чужтас зонмӧс. Шуасны сійӧс Пераӧн. Бур быдмас кӧзяин и вӧрыслы, и муыслы. Вӧчас сійӧ аслыс ньӧв, лӧсьӧдас йывъяс. Ветлӧ пӧ аслас му кузя, видзӧдӧ, мед и пуяс быдмисны бура, мед и звер-пӧтка оліс бура, мед и чериыс сӧдз ваын. Ӧтчыд Пераыс лэччас Косва дорӧ, аддзӧ: копыртчӧма кымӧрсянь рӧма Енӧшка да юӧ васӧ.

— Тэ мыйла юан менам юысь васӧ? — юалӧ Енӧшкаыслысь Пера. — Мун татысь.

— Ме эг тӧд, мый ваыс тэнад, — шуӧ Енӧшка, — а ютӧг ме ог вермы овны. Вай пӧттӧдз юны.

— Сета, менӧ кӧ катӧдан кымӧрас. Ме, эськӧ, видзӧдла, мый сэтӧн керсьӧ.

— Пуксьы, — шуӧ Енӧшка, — сюръяс вылӧ.

Пера пуксяс сылӧн сюръяс вылӧ, мӧдыд и лэптас сійӧс кымӧрас. Сувтас кымӧрас Пера, и воссяс сы водзын Енма. Кытчӧ оз видзӧд, быдлаын каръяс да каръяс — ставнас алмазысь да дона изйысь. Быдлаын бияс ӧзйӧны: ыджыдӧсь и ичӧтӧсь, гӧрдӧсь, лӧзӧсь и вижӧсь. А шӧрас сотчӧ медыджыд би, Шонді-Би.

Окота лоас Пералы босьтны кӧть неыджыд битор да лэччӧдны му вылас. Локтас сійӧ Шонді-Биыс дорӧ да кватитас... Сэтчӧ кыдз гымыштас, кыдз вирдыштас — и шыбитас Пераӧс ылӧ-ылӧ Би дорсьыс. Кутас усьны Пераыс тартарарыӧ. Но вот кутас кодкӧ сійӧс, лэптас и пуксьӧдас небыд вылӧ. Видзӧдӧ Пера: пукалӧ кымӧр юрлӧсъяс вылын, зарни доддьын, а нуӧ сійӧс эзысь вӧв. Орччӧн пукалӧ мичасьыс-мича ныв. Синъясыс кымӧрысь на лӧз, чужӧмыс — асъя кыаыс, юрсиыс — зарни, а паськӧмыс дзирдалӧ, синтӧ ерӧ.

— Тэ коді сэтшӧмыс? — юалӧ нылыслысь Пера.

— Ме Зарань, Шонділӧн ныв. Быд асыв садьма Шондіысь водз, быд рыт вода сыысь сёр. Ме видзӧда, мед Шондіыс некодӧс оз сот. А тэ мыйла вӧрзьӧдін Шонді-Бисӧ? — юалӧ сійӧ Пералысь.

— Ме кӧсйи лэдзны сійӧс му вылас, — шуӧ Пера.

— А мыйла сійӧ тэныд му вылас?

— Мед каръяс быдмисны, Енмаын кодь жӧ мичаӧсь да гырысьӧсь.

— А коді кутас сійӧ каръясас овны? — юалӧ Зарань.

— Миян тэкӧд челядьным. Ме ӧд тэныд, тыдалӧ, лов сертиыд, менӧ кӧ дорйин, — шуӧ Пера.

— О-о, повтӧм тэ, зонмӧ. Повтӧм да збой, — шуӧ Зарань. — Некод на эз лысьтлы кайны татчӧ, а тэ вот кайин. Некод на эз лысьтлы вӧрзьӧдны Шонді-Бисӧ, а тэ вӧрзьӧдін. Дорйи эськӧ ме кӧть кодӧс, но тэнӧ нӧшта и радейта.

— Сідзкӧ, лэччам мекӧд му вылас, — шуӧ Пера. — Ме петкӧдла ассьым озырлунӧс: керӧсъяс да вӧръяс, юяс да тыяс, видзьяс да ыбъяс.

И бергӧдіс Зарань эзысь вӧвсӧ увлань, муыслань. Лэччисны найӧ му вылӧ, и Пера кутіс петкӧдлыны Зараньыслы озырлунсӧ: джуджыд кӧджъяс-керӧсъяс да гажа вӧръяс, сӧстӧм юяс да мича тыяс, дзордзалысь видзьяс да веж ыбъяс. Кажитчисны найӧ Зараньыслы, и кольччис Пераыскӧд му вылас. Сэк окаліс Парма-вӧрлӧн пиыс Шонділысь нывсӧ.

Казялас тайӧс енэжсянь Шондіыс, лӧгасяс Зараньыс вылӧ и пышъяс сэтысь: мед пӧ кынмаласны кӧдзыдсьыс. Му вылас сэк жӧ лоӧма кӧдзыд да пемыд, пондӧмаӧсь пӧльтны войтӧвъяс, кынмӧмаӧсь юяс да тыяс, лым толаяс тыртӧмаӧсь быд пельӧс. Лёк бушков кутӧма гартны кузь бӧжсӧ, турӧбъяс пондӧмаӧсь омлявны-повзьӧдчыны. Пера босьтас Зараньсӧ кияс вылас да пыртас вӧрӧ. И Парма-мамыс примитас найӧс меліа да дзебас аслас лапъя да небыд увъяс улас.

Сизим во чӧж абу волӧма Шондіыс, сизим во чӧж олӧмаӧсь Пера да Зарань вӧр пытшкын. Сэк кості Зарань быдтас нин Пераыслы сизим пиӧс — вынасьыс-вынаӧс да сизим нылӧс — мичасьыс-мичаӧс. Зонъяс пондасны вӧравны, а нывъяс — горт овны. Ветлас-ветлас кытӧнкӧ Шонді и окота лоас сылы видзӧдлыны, мый нин лоис нылыскӧд. Пышъясны тӧвъяс и турӧбъяс, дзебсяс бушков. Сыласны юяс да тыяс, пондасны дзордзавны быдмӧгъяс. Енӧшка копыртчас Кӧсва весьтӧ юны. Пондас корны Шондіыс Зараньсӧ, мед кайис сійӧ бӧр кымӧрас, кытӧн пыр шоныд да гажа, кытӧн ставыс тырмӧ, мыйыс сӧмын оз ков. Зарань оз кай.

— Меным, — шуӧ, — татӧн бур.

Сэк Шонді пондас грӧзитчыны:

— Ме бара пышъя татысь, мед ті кынманныд.

Зарань и шуӧ:

— Сизим во олім — эг кынмӧ. Вӧр шонтіс.

— Сідзкӧ, сота ставнытӧ вӧрыскӧд ӧтлаын, — повзьӧдлӧ Шонді.

Повзяс Зарань и шуӧ Пераыслы:

— Сӧмын кымӧрас ме верма видзӧдны, мед сійӧ эз сот. Ковмас кайны. Каям ставным.

Пера и шуӧ:

— Ме татӧн чужи, быдми, татчӧ и кольчча.

Торйӧдасны сэки найӧ челядьнысӧ кык пельӧ — мукӧдсӧ кольны му вылӧ, мукӧдсӧ катӧдны кымӧрӧ.

Но лӧгасяс сэк Парма-вӧр:

— Ме найӧс шонті, верді, а найӧ пышйӧны. Мед мунас Зараньыс ӧтнас, кысянь локтіс, а челядьыс мед кольччӧны му вылӧ!

И вӧчас сійӧ йӧла-гӧвк: ӧтарын ыкӧстан — мӧдарын кылӧ. Пондас Зарань кытсавны челядьсӧ, мед катӧдны Енмаас: ыкӧстас ӧтарӧ — мӧдарсянь кылӧ. Сідз найӧ и янсаласны: Зарань мунас лунлань, челядьыс — войлань. Дыр горзас, корас челядьсӧ Зарань, но найӧ оз кывны. Сэк кості Шондіыс сэтшӧма нин пондас сотны, весиг ваяс косьмасны, муыс потласяс, быдмӧгъяс кельдӧдасны. Нинӧм он вӧч — Зарань каяс кымӧрас ӧтнас, мед не сетны Шондіыслы сотны челядьсӧ. Сӧмын коляс му вылас ассьыс эзысь вӧвсӧ да зарни додьсӧ, мед коркӧ кайисны челядьыс сы дінӧ Енмаас. Сэк кості Пера чукӧртас пиянсӧ, сетас налы ньӧвъяс да катӧдас медджуджыд керӧс вылӧ петкӧдлыны Шондісӧ.

— Видзӧдӧй, — шуӧ сійӧ налы, — со ыджыдысь-ыджыд би, Шонді-Би; сысянь каръяс быдмӧны. Но сысянь жӧ и став лёкыс: сійӧ сотӧ и сійӧ кынтӧ, сійӧ янсӧдіс ставнытӧ тіянӧс и менӧ мамныдкӧд. Ме пондывлі сыкӧд вермасьны, но ӧтнам эг вермы. А ӧні ми унаӧн.

Лэптасны сэк сизимнан пиыс ньӧввужъяссӧ и лыясны веськыда Шонді-Биас. Ӧттшӧтш накӧд лыяс Пера аслас медыджыд ньӧввужйысь. Дрӧгнитас ставнас Шонді-Би, чеччыштас сы бердысь ыджыд битор да киссяс би киньясӧн му пасьтала. Ӧзъясны Пармаын бияс, ыджыдӧсь и ичӧтӧсь, лӧзӧсь и вижӧсь. И кутасны быдмыны каръяс, сэтшӧмӧсь жӧ гырысьӧсь да мичаӧсь, кыдз и Енмаас. Сійӧ каръясын важ кадъяссянь олӧны йӧз — Пералӧн да Зараньлӧн челядь. Шуӧны найӧс пермякъясӧн да зырянаӧн.

Шогмана йӧз. И шоныд, и гажа сійӧ муыс. Джуджыд кӧджъяс-керӧсъяс да гажа вӧръяс, сӧстӧм юяс да мича гыяс, дзордзалысь видзьяс да веж ыбъяс, каръяс да сиктъяс — ыджыд озырлунӧн тырӧма му. Шонді, эськӧ, и ӧні пышйывлӧ татысь (быд во сэк кості тӧвъяс овлӧны), но оз вермы, сы вӧсна мый ыджыд тор сылӧн мусӧ шонтӧ. Сійӧ, эськӧ, и сотас гожӧмнас, но Зарань оз сет. Сійӧ пыр на медводз чеччӧ асывнас и медбӧръяӧн водӧ рытнас — дӧзьӧритӧ, мед некодӧс эз сот Шондіыс. Сӧмын быд гожся асылӧ мусӧ да вӧрсӧ вевттьӧ кыз сӧстӧм лысва. Тайӧ Зарань водз асывнас, кор ставныс на узьӧны, бӧрдӧ — гажтӧм сылы челядьтӧгыс. Да и челядьыс сылӧн тшӧкыдджыка сёрнитлӧны, кыдз эськӧ корсьны зарни доддя эзысь вӧвсӧ да кайны Енмаас.

Водзын эз веритлыны, а ӧні веритӧны нин тай, мый кымӧрас позьӧ кайны. Ме, эськӧ, кайла жӧ сэтчӧ.


Гижӧд
Пера да Зарань
Жанр: 

lkejrlkelkrgner klrjnelknfrkl ekjnrjkenfrej

1