МЕДБӦРЪЯ ТУЛЫС


А лунъясыс лоисны пыр кузьджыкӧсь и кузьджыкӧсь. Шондіыс пыр вылӧджык и вылӧджык кыпӧдчис енэжын. И кор тӧлыс заводитліс пӧльтны лунвывсянь, сарай вывсянь тёпкыліс нин войтва. Сэки Падей Ёгор пасьтавліс ассьыс важиник фуфайкасӧ, кыз гачасьліс, валегиасьліс да петавліс пукыштны кильчӧ вылӧ. Пекла гӧтырыс шулывліс жӧ эськӧ негораа броткигтырйи:

— Бара нин, пӧрысьӧй, ывла вылӧ петан? Кынман ӧд. Сідз нин ӧдва лолыд. Куйлін нин мед паччӧрад.

— Мӧдар югыдас воа да, удита на куйлыны, — вашнитліс киргысь гӧлӧснас Падей Ёгор. — Кыла, ог нин дыр ов. Кӧть бӧръяысь петавлывла шонді водзас. Ывла выв югыднас нимкодясьышта.

Пекла сэсся нинӧм эз вочавидзлы та вылӧ верӧсыслы. Бара заводитліс клёнгыны тасьтіясӧн да чугунъясӧн пачводз дорас.

А ывлаас и збыльысь вӧлі гажасьыс-гажа. Кужӧма тай Енмыс лӧсьӧдны му вылас олӧмсӧ сідзи, мый абу пыр ӧткодь сійӧ, абу пыр ӧтсяма. И оз дӧзмӧд ловтӧ татшӧм вежласьӧмыс. Тулысын со ставыс ловзьӧ. Гожӧмын дзоридзалӧ да кисьмӧ-воӧ. Арын бӧр заводитӧ ставыс дзебсьыны кытчӧкӧ, узьмӧдчыны, кувлыны недыр кежлӧ. А сэсся кузьсьыс-кузь тӧв, кодлы, кажитчӧ, и помыс оз волы. И бара дыр виччысяна тулыс.

Быд кадлӧн аслас мичлун, аслас буртор. Но век жӧ сідзи нин ловъя ловсӧ вӧчӧма, мый найӧ медся ёна тулыссӧ виччысьӧны. Сэки дыр унмовсьлӧм бӧрын вӧр-ваыс бара ловзьӧ, заводитӧ выль олӧмӧн овны. И мортыд тшӧтш быттьӧ выльысь чужӧ. А пӧрысьыд торйӧн нин. Кӧть абу нин важ мында вын-эбӧсыд. А век на мый вылӧ кӧ надейтчан ловзьысь вӧр-ва вылас видзӧдігӧн.

Сідзжӧ и Падей Ёгор. Пукалӧ кильчӧ вылас да нимкодясьӧ тувсов ывланас. А шондіыс сідзи и сявкйӧ ассьыс югӧръяссӧ еджыд эрдъяс вылӧ. Регыд нин джуджыд лым толаяс ляпкавны кутасны. Нӧшта шоныд лоӧ ывла вылас. А сэсся ставыс вежӧдны босьтчас. Тайӧс тӧдӧмӧн и лэбачьяс збоймӧмаӧсь да нимкодясьӧны тулыслысь лов шысӧ кылӧмӧн. Со нӧ кыдзи катша-рака потшӧс вывсянь потшӧс вылӧ лэбалӧны. Пышкайяс пуртікасьӧны няйтӧссьыны нин заводитӧм туй вылын да мыйкӧ зіля кокалӧны сэтысь. А керка бердын быдмысь пожӧм да коз шыбитӧмаӧсь медбӧрын ас вывсьыныс лым туктаяссӧ да вежсьыс-вежӧсь лоӧмаӧсь. Быттьӧ дыр узьӧм бӧрын пывсьӧмаӧсь-мыссьӧмаӧсь да свадьба кежлӧ дасьтысьӧны. Збыль ӧд тулысыд свадьбуйтан кад и эм вӧр-ваыслы, став ловъя лолыслы. Дыр виччысьӧм бӧрын. И со медбӧрын воис жӧ сійӧ кадыс.

Тайӧ гаж вылас видзӧдігӧн кыпыдджык сьӧлӧм вылас и Падей Ёгорлы. Быттьӧ ловзьыштны весиг сійӧ кутіс бӧръя кадас. Быттьӧ выль вынъяс жӧ сетіс сылы тулыслӧн локтӧмыс. Весиг Пекла гӧтырыс водӧм водзвылын да чеччигас бурсиӧмъяс ас кежсьыс лыддигӧн казьтылӧ ыджыд надеяӧн и верӧссӧ, мед эськӧ тайӧ пӧрӧсыс бокиті на прӧйдитас, оз на шогӧд налысь семьясӧ. Но олӧмтӧ, тыдалӧ, сьӧкыд ылӧдлыны. Мый тэныд Енмыс шуӧма, сійӧ и тшукас. Кӧть кокниджык неуна лои Падей Ёгорлы лов вылас, но тӧдӧ сійӧ, эз нин дыр сылы коль овнысӧ. Да кӧть кильчӧ вылас пукалігӧн тайӧ здукъясас вунӧдлывлӧ шуштӧм мӧвпъяс йывсьыс. Дерт, абу нин эськӧ и этша олӧма. Быттьӧ оз нин ков некодлы завидьтыны. И каитчыны ёнасӧ нинӧмысь. Но окота на олыштны, нимкодясьыштны таладор югыднас. Кӧть эськӧ тайӧ бурдлытӧм висьӧмсӧ ачыс аслыс корсис. И ачыс ставсьыс мыжа.

А став загрекиыс кольӧм тӧв, медся кӧдзыд дырйиыс заводитчис, кор ылӧ карӧ грузла ветлігӧн бӧр локтігас шонтысьыштіс ёртъясыскӧд кӧдзыд винаӧн. Мукӧдыс со нинӧм эз лоны, быттьӧ сідзи и колӧ. А Падей Ёгорлы и кӧласис мустӧм висьӧмыс. Горшыс кутіс недыр мысти доймыны да некыдзи эз лэдз. Врачыс Падей Ёгор дорӧ волігъясӧ шулывліс майшасьысь Пеклалы, киргыштас пӧ на неуна верӧсыд да сэсся лекарствояс отсӧгӧн бӧр прӧйдитас висьӧмыс. А со тай эз отсавны лекарствоясыд. Гожӧм нин воис, а сідзи эз и прӧйдит висьӧмыс. Ёнджыка на кутіс киргыны Падей Ёгор. И гӧлӧсыс кытчӧкӧ заводитіс вошны. И вын-эбӧсыс эз ло важ мындаыс. А ӧд вӧлі чуньяснас кыз кӧрт тувъяс кокниа нюклялӧ да бӧр веськӧдӧ.

Збыльысь, сы кодь ёныс сиктас гежӧд коді вӧлі. Помнитӧ Падей Ёгор, кыдзи кутшӧмкӧ праздник лунӧ гажа юрӧн пуксис клуб шӧрӧ паличӧн кыскасьны овмӧсса директоркӧд. Мӧдыс кузь тушаа. Абу жӧ ёна омӧль. И шуӧны, бур спортсмен. Кыдзи нӧ сыкӧд лысьтан вермасьны? Яналан сӧмын. Да и ёна том на сійӧ Падей Ёгорысь. Вирыс сӧмын ворсӧ. А Падей Ёгор нӧ мый, кутшӧмкӧ сьӧд мужик. Дерт, мусянь тэчӧм морт жӧ эськӧ да. Зумыд тушаа. Паськыд пельпомъяса. Кыз кияса. Но ӧд и ёна ыджыд нин директорсьыс арлыднас. А нинӧм, смелмӧдчис. Сы вӧсна, мый вензисны еджыд вина доз вӧсна. Со и ышмис Падей Ёгорыд. Бура дыр вермасисны. То ӧтиыс сетчылас, то мӧдыс. А гӧгӧр горзӧны:

— Тэджык, тэджык!

Медбӧрын Падей Ёгорыд вермис жӧ директортӧ. Мӧдыс сӧмын нюммуніс да чорыда кутліс Падей Ёгорлысь кияссӧ:

— Нинӧм! Выныд тай эм на тэнад! Эг чайтлы, мый татшӧм багатыр вӧлӧмыд.

А сэсся ӧтлаын и юисны еджыд вина дозсӧ. Бара на ошкис сэки директор Падей Ёгорӧс. Унджыкӧн кӧ пӧ эськӧ тэ кодьыс, сэки пӧ эськӧ мусӧ мӧдарӧ бергӧдім. А мый нин шуны мукӧд мужичӧй йылысь. Некод эз вермывлы Ёгорӧс. И сійӧ юрсӧ вылын кутӧмӧн волывліс гортас.

А кольӧм гожӧмнас директорыс веськыда гортас воліс Падей Ёгор ордӧ.

— Кывлі, висьмӧмыд тай, — жалитыштіс сійӧ Ёгорӧс. — Ок кутшӧма оз тырмыны тэ кодь киэтшаыд. Гожся страда воис. А чӧвтны некодлы. Став мужичӧйыс бокысь нажӧтка корсьӧны...

— Гӧгӧрвоа ӧд, мыйла локтін, — зумышакодь шуис директорӧс кывзӧм бӧрын Падей Ёгор. — Окота на и аслым уджалыштны. Ог на кӧсйы сетчыны висьӧмыслы. Видла, кыдзи артмыны кутас. А сэсся эн дивит.

— Сідзкӧ, сёрнитчим, — кокниа ышловзис директор да мӧдӧдчис аслас тӧждъясӧн водзӧ. Дыр сёрнитны сылы вӧлі некор.

И уджаліс на ӧд кольӧм гожӧм Падей Ёгор асьсӧ жалиттӧг. Кӧть эськӧ ёнакодь нин мудзлывліс. И гортас ӧдва воӧдчывліс. Асьсӧ кӧ эськӧ эз жалит, мый нин, но и мукӧдӧс уджӧдіс некутшӧм шойччӧгтӧг. Водз асывсянь сёр рытӧдз. Кытчӧдз эз помавлыны чӧвтӧмсӧ. Ӧткымынӧн уджалысьяс пиысь весиг шуасьны кутісны:

— Мый нин тайӧ лоӧма Ёгорыскӧд? Ачыс кӧ эськӧ мед нин, но ӧд и миянӧс дзикӧдз жайӧдны кутіс.

— Тыдалӧ, кылӧ нин ассьыс помсӧ да бӧръя здукас збыльысь кӧсйӧ мусӧ мӧдарӧ бергӧдны. Но бергӧдсьӧма нин. Водзджык колӧ вӧлі.

А сэсся кодкӧ татшӧм сёрниыс дырйиыс содтыліс:

— Батьыс кодь жӧ ӧд. Падейыс ӧд уджалігас весиг вунӧдліс лун да вой йывсьыс. Ӧтчыд выль му вӧчигӧн гортас узьны абу и волӧма. Висьталӧма гӧтырыслы, мый тувсов войыс пӧ югыд да дзикӧдз кад йывсьыс вунӧді, сэтшӧма уджас ылалі. Оз ӧд сідз-тадз тайӧ мусӧ Падей мылькйӧн и шуны.

Шуасисны, дерт, тадзисӧ эз Падей Ёгорӧс пинялӧм либӧ дивитӧм могысь. Шензисны, кытысь висьысь мортлы, кор оз нин надейтчы бурдлынысӧ, та мында вын-эбӧсыс. Али нӧ мусяньыс сылы содтӧд вын локтӧ.

— Ёгорей, — шыӧдчылісны сэсся сы дінӧ, — шойччӧдышт кӧть миянӧс.

— Удитанныд на шойччыны мӧдысьджык. Тӧлыс та вылӧ кузь, — вашкӧдліс сэки сійӧ кирган гӧлӧснас. — А коді нӧ менсьым семьяӧс сэсся кутас вердны, ог кӧ ме. Коді нӧ Сюруклы тӧвбыд кежлӧ турунсӧ заптас.

А пажын кадӧ пуксяс да ньӧжйӧникӧн панялӧ кизьӧр шыд да юӧ дэбыд чай. Сук сёянсӧ оз нин вермы кылӧдны горшӧдыс.

Но ӧтчыд страда помасигас нин Падей Ёгор виччысьтӧг вирӧн кутіс восны да чӧвтан лэбыныс мыні кисьыс. И гӧгӧрвоис сэки олӧма мужичӧй, мый чӧвтсьӧма нин сылӧн. Мый тайӧ важся чӧвтысьлӧн медбӧръя гожӧмыс. Чӧла муніс сэки сійӧ зорӧдысь бокӧ да веськыда синваыс кутіс доршасьны. Пом, пом, тыдалӧ, кутіс воны. А кутшӧм на окота уджалыштны. Мыйла нӧ, Енмӧй, тэ сідзи вӧчин, мый он сет помӧдз вайӧдны заводитӧмасӧ. И таысь торйӧн нин курыд лои Падей Ёгорлӧн сьӧлӧм вылын. Вермытӧмӧн ӧд, дзик вермытӧмӧн нин со лоис. Жалитны сэсся сійӧс, коркӧя медъён мужичӧйӧс, кутасны. А таысь омӧльыс, сы серти, сэсся нинӧм абу, жалитӧмӧдз кӧ мортыс воис. Збыльысь ӧд, томджык чӧвтысьяс пыр и такӧдны кутісны ассьыныс велӧдысьсӧ:

— Нинӧм. Эн шогсьы. Справитчан на. Кутан на миянӧс велӧдны.

Но Падей Ёгор сӧмын шога нюммуніс тайӧ кывъяс вылас да ньӧжйӧник сэсся мӧдӧдчис чом дорлань, кытчӧдз вын-эбӧсыс неуна вӧлі на да. Зорӧд дорын уджалысьяс чӧла колльӧдісны сійӧс синъяснас. Гӧгӧрвоисны, мый оз радейт Ёгорыд, коркӧя ён мортыд, кор жалитӧны сійӧс, да сӧмын пинялас, кутан кӧ колльӧдны сійӧс...

А Падей Ёгор чом дорлань ньӧжйӧник восьлалігӧн прӧщайтчис сылы сэтшӧм муса мӧдлапӧвса видзьяскӧд, веретяяскӧд, тыяскӧд. Гӧгӧрвоис, мый медбӧръяысь сійӧ тані. Мый сэсся оз нин удайтчыв аддзывлыны тайӧ мичлунсӧ.

— Прӧщайтлӧй, прӧщайтлӧй, меным радлун да вын-эбӧс сетысьясӧй, менӧ быдсяма шогсьыс пальӧдысьясӧй, — ньӧжйӧник шуаліс сійӧ аслыс. — Ог нин, ог сэсся кут нимкодясьны тіян помтӧм мичлунӧн. Ог нин сэсся аддзыв некор, кыдзи быдмӧ видз вылын шӧвк кодь туруныс, кыдзи шувгӧны веретяын пожӧмъяс, кыдзи пальскӧдчӧ ты веркӧсын ёкыш-кельчи.

Тайӧ видзьяс вылас ӧд волӧн медся гажа кадас кольлывліс сылӧн томлуныс. Тані коркӧ турун зорӧд бокын вильшасигӧн медводдзаысь кутчысьлісны Пеклаыскӧд. Тані Пекла и шуис сылы, мый босьтас кӧ Ёгор, мунас сы сайӧ верӧс сайӧ. Ёгорлы сэки тайӧ кывъяссӧ кылӧм бӧрын окота вӧлі чеччыштлыны кымӧрӧдзыс. И кымын шуда во олӧма ӧтлаын та бӧрын. А со тай ставыс помасьны кутіс, бӧрӧ кольны. Быттьӧ нинӧм абу и вӧвлӧма. Колисны сӧмын бур казьтылӧмъяс. И бӧрддзис сэки, вир синваӧн бӧрддзис Падей Ёгор, коркӧ зэв вына морт. Эз эськӧ некор ёнасӧ бӧрдлывлы. А со тай петіс ӧні сылӧн синваыс.

Сэсянь сэсся Падей Ёгор эз нин вуджавлы мӧдлапӧвса видзьяс вылӧ. А неуна лӧсьыдджык лоліс да ноксьывліс горт гӧгӧрыс. Кӧть эськӧ ӧттор-мӧдтор вӧчигӧн пыр жӧ тырліс лолыс да ньылӧм кутліс лэччыны-войтавны чужӧм кузяыс. Пекла гӧтырыс эськӧ жалитліс сійӧс:

— Дугды нин, дугды. Асьтӧ эн орӧд. Пуксьыв да шойччышт.

Но Ёгор пыр жӧ торкліс гӧтырсӧ:

— Ланьт! Эн велӧд! Кула да коді вӧчас ставсӧ тайӧс? Али бур зятьясыд, кодъясӧс сира гезйӧн татчӧ он кыскы. А пияныд со посниӧсь на, сёрӧн слӧймӧдчӧмыд вайнытӧ да.

Пекла пыр жӧ вешйыліс сы дорысь. А Ёгорлӧн та бӧрын быттьӧ содліс выныс, ас вылас скӧрмӧмысла ли мыйысь ли. И уджаліс сьӧкыда лолалігтырйи скӧрысь, тэрыба, быттьӧ тӧкӧтьӧӧн куим вося удж зілис вӧчны. Дзоньталіс куранъяс, косаяс. Разьліс да выльысь сувтӧдіс керка гӧгӧр заборсӧ. Вежис гӧбӧч сюръяяс. Выльысь тэчис пач трубасӧ. И быд лунъя ноксьӧм саяс вунӧдлывліс сьӧкыд висьӧм йывсьыс. А воас рытыс, водас вольпасьӧ да, гашкӧ, вой джынсӧ кутас киргӧмсорӧн кызӧдны да вирӧн сьӧласьны. Помтӧг вомсьыс вир сора дука шыж петӧ. А мышкыс кӧдзыд ньылӧмӧн вевттьысьӧ. Сэсся коркӧ асъядорыс муртса кокньӧдыштас жӧ да недыр кежлӧ ныровмунлас. А садьмас муртса да юрас бара жӧ сійӧ шуштӧм мӧвпъясыс.

Быттьӧ эськӧ и нинӧмысь ёнасӧ майшасьны. Гырысьджык нывъясыс верӧс сайынӧсь. Сӧмын тай оз ёна радейтны волывлыны асланыс семьяяскӧд мам-бать керкаас. Быттьӧ ӧтдортӧны мыйыськӧ. Кӧть эськӧ налысь Падей Ёгор нинӧм нин ёнасӧ оз кор. Мед сӧмын корсюрӧ волывлӧны видлыны бать-мамнысӧ. Сэк жӧ ныв челядьыд ныв челядь и эм. Быдмыштасны да ӧдйӧджык кыйӧдӧны гортсьыд пышйыны.

Рӧдтӧ кутысьыд да водзӧ нуӧдысьыд мужичӧй. Но Падей Ёгорлӧн кыкнан пиыс школаын на велӧдчӧны. Сӧмын на верстяммыны босьтчисны. Ак эськӧ нӧшта на олыштны. Кӧть нин во-мӧд-коймӧд. Унаыс оз и ков. Сэки и пияныс кок выланыс сувтасны. А колӧ на велӧдыштны найӧс. Мед и вӧралысьясӧн, и чери кыйысьясӧн лоасны, мед и черӧн ӧттор-мӧдтор велӧдчасны вӧчны. Кӧть эськӧ батьыс кодьӧсь жӧ, абу жӧ дышӧсь. Но майшасьӧ на вӧсна Ёгор, мед мӧд, кокниджык туйӧ эз сетчыны, мед горт кутысьясӧн лоины. А налӧн пармаын позьӧ овны, киыд да кокыд кӧ эм да он кӧ ёна дышӧдчы. И тшак-вотӧсыд, и пӧтка яйыд во гӧгӧр вуджмӧн лоӧ и гортса скӧттӧ позьӧ тырмымӧн вӧдитны.

Со и полӧ ӧні Падей Ёгор, кодарӧ сетчасны пияныс. Код ӧд тӧдас, кыдзи на налӧн олӧмыс бергӧдчас. Гашкӧ, карӧ мунасны, гашкӧ, татчӧ кольччасны. Карад, дерт, ыджыд нажӧтка босьтны кутасны да оз-ӧ тшыксьыны. А тані олігӧн колӧ сӧмын вын, зільлун да дзоньвидзалун. А сэсся ставыс артмас. Код тӧдас, код тӧдас.

А сылы аслыс мый сэсся, овсьӧма кӧ нин. Вӧлі бурыс и омӧльыс. Зілис овны батьыслӧн на велӧдӧм серти, мед нинӧмысь эз вӧв яндзим йӧз водзас. Но век жӧ ӧні Падей Ёгор казьтывлӧ мукӧддырйи важсӧ да деливӧ овлӧ сьӧлӧм вылас. Мыйла нӧ сійӧ сідзи вӧчліс, а эз мӧд ног. Мыйла ӧтчыд том дырйиыс на повзьыліс зэв гыа ва вылын пыжӧн вуджны скӧралысь юсӧ, кор колӧ вӧлі ӧттор-мӧдтор вайны мӧдлапӧлын уджалысьяслы. Сэки мукӧдъяс вуджисны, а сійӧ эз. Дерт, сійӧс эськӧ сэки ёнасӧ эз дивитны. Том на пӧ. Но мый дыра сійӧ ачыс асьсӧ таысь пиняліс. Либӧ нӧ коркӧ верстьӧӧн нин эз шу веськыд кыв, кор кутісны нинӧм абусьыс мыждыны сылысь суседсӧ да муртса дзескыдінӧ эз пуксьӧдны. Сэки мукӧдъяс жӧ дорйисны сійӧс, а Падей Ёгор чӧв оліс. Гашкӧ, том дырйиыс эз юкны ӧти нылӧс да сы вӧсна ставыс лоис. И бара кутшӧм яндзим вӧлі та бӧрын Ёгорлы. Кутшӧм ёна гусьӧн видлывліс асьсӧ. Ӧд Пеклаыс сылы жӧ сюри, а эз суседыслы. Мыйысь нӧ эськӧ сэсся и лӧгавнысӧ. А со тай овлӧ.

— Бать, но мый, кокниджык талун, — тайӧ ыджыдджык пиыс, Мишаыс, шыӧдчис Ёгор дорӧ школаысь локтӧм бӧрын.

— Неуна быттьӧ лӧсьыдджык и эм, — киргыштіс Падей Ёгор воча.

Пиыс сэсся нинӧм эз шу. Жалитана синъясӧн нӧшта ӧтчыд видзӧдліс бать вылас да пырис гортас. А сы бӧрся и мӧд ичӧтджык Валерий пиыс тыдовтчис.

— Бать, ме талун вӧв вылын гуляйтышті, — нимкодьпырысь висьталіс сійӧ кильчӧ вылын пукалысь Ёгорлы.

— Пыр, пыр, мамыд важӧн нин виччысьӧ тэнӧ, а то сёяныс кӧдзалас, — нимкодьпырысь малыштіс юрӧдыс писӧ Ёгор. Сійӧ ичӧт на да оз на бура гӧгӧрво, мый недыр нин коли овны батьыслы. Кыдзи бара водзӧ овны кутасны-а? Дерт, абу ӧтнанысӧсь. Дзик пикӧ оз жӧ воны. Но век жӧ мужичӧйтӧгыд сиктад олігӧн сьӧкыд, ок кутшӧм сьӧкыд!

Медбӧрын кильчӧ вылӧ петӧ Пекла гӧтырыс:

— Лок пырам нин. Кынман сэсся. Тувсов сынӧдыд ӧд оз жӧ век бур овлы.

И Ёгор ньӧжйӧник чеччӧ кильчӧвывса лабич вылысь да керкаас пыртӧдз нӧшта на гӧгӧртӧ синъяснас ставнас ывласӧ.

Ак кутшӧм лӧсьыд тулыс локтӧ! Кутшӧм гажа гӧгӧр! Нӧшта гажаджык лоас лым сылӧм бӧрын, кор лунвылысь лэбач-пӧтка кутас локны. Сэки эськӧ и олыштны на. Но кодкӧ мӧд нин кутас нимкодясьны став тайӧ мичлуннас. А сылы, гашкӧ, оз нин удайтчы. И сьӧкыда лолыштӧм бӧрын Падей Ёгор пырӧ гортас.


Гижысь: 
Гижӧд
Медбӧръя тулыс
Жанр: 

lkejrlkelkrgner klrjnelknfrkl ekjnrjkenfrej

1