И БАРА КОДКӦ ГОЛЬӦДЧӦ


Лун шӧр бӧрын пондыліс пемдыны. Кыз гыӧрӧн вевттьысьӧм ӧшиньяс нӧшта суктылісны пемыдсӧ. Сэки ӧзтылісны стеклӧа карасин лампа. Тайӧ кадас кымын и волывлісны школаысь Петырлӧн гырысьджык чой-вокыс да пыр жӧ пуксьылісны пызан сайӧ аскиа урокъяс кежлӧ дасьтысьны. А Петыр кайліс паччӧрӧ кывзыны пӧчыслысь мойдӧмсӧ. Сэсся коркӧ ужнайтлісны да би кусӧдӧм бӧрын водавлісны коді паччӧрӧ, коді гӧбӧч вылӧ, коді пӧлатьӧ, а коді и джоджӧ.

Но корсюрӧ овлывліс и сідзи, буретш ужнайтӧм бӧрын би кусӧдтӧдзыс на кодкӧ друг гольӧдчывліс кильчӧ ӧдзӧсӧ.

— Коді сэні! — юавліс посводзӧ петӧм бӧрын Петырлӧн батьыс.

— Лэдзӧй кӧть порог дораныд узьны. Дзикӧдз сёрмӧдчим. Туйсӧ нӧбалӧма да пемыднад оз тӧдчы. Водзӧ мунны огӧ лысьтӧй, — кывлывліс ӧдзӧс сайсянь кодлӧнкӧ кевмысяна гӧлӧсыс.

Бать пыр жӧ восьтывліс кильчӧ ӧдзӧссӧ.

— Пырӧй, пырӧй. Асьным эськӧ унаӧнӧсь жӧ. Да ӧд кытчӧкӧ тӧрӧдчанныд, — шулывліс сійӧ керкаӧ пырысь лымйӧн тырӧм войтырлы.

Мыйлакӧ мир туй вывті ветлысь-мунысьяс ёна сёрмӧдчӧм бӧрын вӧзйысьлывлісны узьны эз сикт шӧрын сулалысь стӧкан кодь зумыд короминаясӧ, а буретш Петыръяслӧн сикт помын лажыньтчӧм важиник керкаӧ, кодӧс Енмыс тӧдас кор нин лэптылӧмаӧсь.

Гашкӧ, туй выв войтыр полісны игӧдчыны озырджыка олысьясӧ. Тӧдісны-ӧ мый-ӧ, мый найӧ скупджыкӧсь быдтор вылӧ да оз зэв окотапырысь лэдзны ас орданыс бокӧвӧй йӧзӧс. А, гашкӧ, повзьӧдліс сиктсайса пемыдыс да кок улын пыр кытчӧкӧ вошласьысь туйыс. Код тӧдас на ӧд, ылын-ӧ мӧд сиктӧдзыс. А кежсяс кӧ кытчӧкӧ да сэсся он вермы петнысӧ? Сэк жӧ Петыръяслӧн муӧдзыс вӧйӧм ӧшиньяса мир туй вылас видзӧдысь керкаыс сідзи быттьӧ и чуксаліс аслас бияснас ветлысь-мунысьӧс пырны на ордӧ:

— Пырӧй, пырӧй. Менам кӧзяиныд некор оз ӧткажит туй выв мортыдлы.

И та бӧрын дыр мӧвпавтӧг сёрмӧм войтыр веськӧдчылісны Петыръяслӧн керкалань.

— Пӧрччысьӧй, шойччӧй да шонтысьӧй, — бара шулывліс Петырлӧн батьыс да шыӧдчывліс мам дінас: — Пачад ӧд шыдыд кольыштіс на. Мед инӧ туй выв йӧзыс нуръясьыштасны.

И пыр жӧ пызан вылӧ мамыс вайлывліс ас пӧжалӧм ид нянь, кыскывліс пачысь чӧскыд руӧн ымралысь шыд чугун. Туй выв войтыр эз виччысьлыны мӧдысь корӧм да тэрмасьтӧг пуксьывлісны пызан сайӧ.

И быттьӧ керкаса олысьясӧс аттьӧалігмоз, мый эз ӧткажитны, лэдзисны узьны дзик тӧдтӧм войтырӧс, узьмӧдчысьяс пондылісны висьтасьны ас йывсьыныс. Сэки ӧд автобус-машинаыд зэв на гежӧд вӧлі. Лымйӧн тырӧм мир туй кузя ёнджыкасӧ вӧлӧн ветлывлісны. Сӧмын корсюрӧ, кор туйыс дзикӧдз кутліс тырны, МТС-ысь ыджыд трактор кыскывліс ас бӧрсяыс «утюг». И лымйӧн тырӧм туйыс бӧр паськавліс.

А ветлысь-мунысьыд сійӧ кадад эз жӧ этша вӧв, кӧть эськӧ автобусъяснад найӧс эз на новлӧдлыны. И йӧзыс ыджыд туй вывсянь кежавлісны парма шӧрӧ вошӧм сиктъясӧ подӧн. Но ёна сёрмӧм бӧрын страк босьтліс тӧдтӧм туй водзын да быть ковмывліс кытчӧкӧ вӧзйысьны узьмӧдчыны. Вӧліны тайӧ войтыр пӧвстас и командировкаӧн ветлысьяс, и аслыныслы мыйкӧ корсьысьысь йӧз, и весиг чиганъяс, кодъяс, тыдалӧ, вӧлі дӧзмӧмаӧсь ӧтилаын олӧм-вылӧмысь да кузь тӧвъясын асланыс кӧлӧкӧльчика вӧвъясӧн, став семья-челядь котырӧн мӧдӧдчывлісны ылі туйӧ.

Командируйтӧмаясыд кутісны асьнысӧ зумыдджыка. Висьтасьлісны, мый лыддьылісны коланаӧн, а сэсся юасьлісны Петыр батьлысь сиктын олӧм-вылӧм йылысь.

— Абу, дерт, кокни, — ньӧжйӧник шыасьлывліс батьыс. — Кыдзкӧ да мыйкӧ бергӧдчам жӧ тай-а. Со ӧд кутшӧм война пыр ковмис прӧйдитны. Ен сетас да, гашкӧ, коркӧ бурмас жӧ олӧмыс.

Некор оз вунӧд Петыр, кыдзи на ордӧ коркӧ узьмӧдчисны сотчӧм керкаса кӧзяин гозъя. Сійӧ таӧдз эз на и тӧдлы, мый сэтшӧм ыджыд неминуча сулывлӧ йӧзӧс. Сідз жӧ ужнайтісны. А сэсся сотчӧм керкаса кӧзяиныслӧн гӧтырыс лимзалігтырйи висьталіс, кыдзи ӧзйис налӧн керкаыс.

— Да ӧд тӧдім кӧ, некытчӧ эськӧ сійӧ лунас гортысь эгӧ петалӧй, — лыддьӧдліс синвасӧ чышкалігмоз нывбаба, а верӧсыс юрсӧ лэдзӧмӧн зумыша видзӧдіс джоджӧ. — Пӧрысь мамным мыйлакӧ лунвыв керкаӧ сартаса биӧн петалӧма да мортыдлӧн ас тӧдлытӧг ӧгырыс джоджӧ усьӧма. Нинӧм, дзик нинӧм ӧд эгӧ удитӧй петкӧдны. Ойя жӧ дай ойя!

Мам-батьыс чӧла кывзісны гозъялысь висьтсӧ. Петыр чой-вокыскӧд кыйӧдчисны пӧлать вывсянь. А мамыс кывзігмоз вачкыліс кияснас коскас:

— Аттӧ дивӧ, аттӧ дивӧ. Со тай нӧ кыдзи овлӧ.

А сэсся туй выв войтыр кайисны узьны гӧбӧч вылӧ, кытчӧ векджык и вольсавлісны налы. Асывнас Петырлӧн бать-мамыс мыйкӧ шӧпкӧдчыштісны ас костаныс. И мамыс вӧзйис шогӧ усьӧм гозъялы кутшӧмкӧ тубрастор. Сотчысьяс буретш вӧлі пӧсь картупельӧн нуръясьӧны пызан сайын да зэв сьӧлӧмсянь кутісны аттьӧавны Петырлысь бать-мамсӧ.

— Сёысь аттьӧ, кок улӧдз сёысь аттьӧ. Эмӧсь жӧ тай свет вылас бур йӧзыс, — шуаліс пасьтасигмозыс нин нывбаба.

А мамыс вочавидзис:

— Ен сетас, выльысь стрӧитчанныд, выль овмӧс лӧсьӧданныд. Важсьыс на бурджыка кутанныд овны.

— Ойя жӧ дай ойя, — бара лыддьӧдлігмоз шыасис вазьӧм синдоръяса нывбаба. — Да ӧд кор на ставыс лоас...

Аслысногӧн йиджтысьӧма Петырлӧн паметьӧ и на ордӧ узьмӧдчӧм чиганъяслӧн семьяыс. Олӧмакодь нин кузь сьӧд тошка чиган пукаліс порогдорса лабичын да ноксис сийӧс-заводӧн. А смоль сьӧд юрсиа да сьӧд синъяса чиганка сэк кості кыскис карті колода да пондіс гадайтны мамлы лыддьӧдлігмоз:

— Сё зарниӧй, шуда шонді улын тэ чужлӧмыд. Но видзчысь со этайӧ креста дамасьыс. Мед сійӧ оз жӧ сувт тэнад туй вомӧн. А челядьыд тэнад быдмасны да кузь туй быдӧнӧс виччысьӧ. И шогсӧ, и радлунсӧ тӧдласны. Но оз омӧля кутны овны.

Петыр, дерт, ӧні оз нин помнит, кутшӧм нӧшта кывъяс шуавліс мамыслы зэв варов чиганкаыс. Сёрнитіс, быттьӧ сьыліс. Но тадзи кымын тай юргисны сылӧн кывъясыс-а. Ёна-ӧ збыльмис чиганкаыслӧн висьталӧмыс, ӧні Петырлы сьӧкыд жӧ шуны. Ӧд стӧчасӧ гадайтчысь нывбабаыд нинӧм эз висьтав. Сэк жӧ мамыс эскытӧма видзӧдлывліс чиганка вылӧ да чӧв оліс. Мед пӧ, колӧкӧ, мойдӧ, мый сылы юрас воӧма. А югъялысь синъяса чиганпиян сэк кості ризъялісны краситтӧм еджыд плакаяса джодж кузя. Петыр чой-вокыскӧд бара жӧ пӧлатьын вӧліны. Асывнас мунӧм водзвылын чиганка мый йылысь кӧ мамкӧд шӧпкӧдчис, а кузь тошка чиган корис батьыслысь турунтор.

— Асланым эськӧ абу жӧ уна да ӧд он жӧ эновт туй выв мортӧс, — шуаліс сэк кості Петырлӧн батьыс.

А мукӧддырйи Петыръясӧ узьмӧдчывлісны ыджыдджык вокъясыскӧд ӧти классын велӧдчысьясыс, кодъяс ыліджык сиктъясын вӧлі олӧны да кутшӧмкӧ помка вӧсна сёрмӧдчылісны школааныс. Ок кутшӧм гажа сэки вӧлі Петыръясын. Школаын велӧдчысьяс медводз велӧдлісны урокъяснысӧ, а сэсся пондылісны висьтасьны велӧдчӧм йылысь, асланыс велӧдысьяс йылысь, коді воӧ сьӧлӧм вылӧ, а коді оз, коді радейтӧ тэчны «двойка», а коді — «четыре» да «пять». Медбӧрын водтӧдз ставыс помассьыліс челядь ворсӧмъясӧн.

Корсюрӧ мам-бать юасьлывлісны бокӧвӧй челядьлысь налӧн гортса олӧм-вылӧм йылысь. И найӧ висьтасьлісны ас йывсьыныс. Пыр жӧ тыдовтчыліс, мый Петырлӧн бать-мамыс бура тӧдӧны тайӧ челядьыслысь бать-мамсӧ. Ӧтияскӧд ӧтлаын школаын велӧдчылӧмаӧсь, мӧдъяскӧд гажӧдчывлӧмаӧсь том дырйиыс, коймӧдъяскӧд вӧрын уджавлӧмаӧсь.

А сэсся коркӧ Петыръясӧ пыравлісны сійӧ зонкаясыслӧн батьясыс ли, мамъясыс ли да аттьӧавлісны Петырлысь бать-мамсӧ сыысь, мый лэдзлывлісны узьны ас орданыс челядьнысӧ.

— Медым, медым волывлӧны миян ордӧ, — шулывліс сэк кості мамыс. — Ӧтлаын ӧд велӧдчӧны-быдмӧны. Мед и водзӧ вылӧ бур ёртъясӧн колясны.

Но торйӧн нин помнитӧ Петыр сійӧ рытсӧ, кор на ордӧ коркӧ узьмӧдчис кутшӧмкӧ зэв ыджыд тушаа мужичӧй. Муртса оз пӧтӧлӧкас люкась. Сэк жӧ гора гӧлӧса. Сійӧ дугдывтӧг висьтавліс, кытчӧ волӧма, код ордын узьӧма, коді вердӧма. А ачыс сэк кості шуаліс:

— Сэсся всё, сэсся всё.

Мӧд лунас водз на вӧлі, а кузь тушаа мужичӧйыд пукаліс нин пызан сайын да нуръясис руалысь пӧсь картупельӧн. А сэсся чеччис да пасьтасигмозыс бара кутіс шуавны:

— Сэсся всё, сэсся всё. Пасьтася да водзӧ ветла.

Кӧть и ыджыд тушаа да гора гӧлӧса вӧлі тайӧ мужичӧйыс, но Петырлы сійӧ кажитчис зэв бур мортӧн да дзоля детина ньӧти эз пов сыысь. Ӧд ыджыд синъясыс тайӧ бокӧвӧй мужичӧйыслӧн вӧліны зэв меліӧсь. Бурлунӧн вӧлі тырӧма и пыр нюмъялысь чужӧмыс.

А мамыс гӧсьтлӧн мунӧм бӧрын висьтавліс Петырлы да сылӧн чой-воклы, мый тайӧ мортыс ичӧтдырйиыс чорыда висьмылӧма да сэсся сэксянь мыйкӧ лоӧма сылӧн юрыскӧд. Тадзи пӧ ӧні уна во нин ветлӧ сиктысь сиктӧ, керкаысь керкаӧ да вердчӧ сійӧн, коді мый сетыштас. И ыджыд грек пӧ — ӧбӧдитны тайӧ Енлы колана мортсӧ. Век пӧ колӧ сійӧс бура примитны да бура колльӧдны. И збыльысь сэксянь тайӧ мужичӧйыс эз на ӧтчыдысь волы Петыръясӧ. Сійӧс пыр пуксьӧдлісны пызан сайӧ да узьтӧдлывлісны вольпасьын.

Кымын во колис сійӧ кадсяньыс. Важӧн нин абу муӧдз вӧйӧм ӧшиньяса важиник керкаыс, кӧні Петыр быдмыліс аслас чой-вокыскӧд. Абу жӧ нин ловъяӧсь Петырлӧн бать-мамыс. Унмовсисны нэм кежлӧ сиктса шойна вылын бур сьӧлӧма войтыр. Да и ачыс Петыр олӧ чужан сиктсьыс бокын.

Но сідзи и кажитчӧ мукӧддырйи сылы, вӧтын ли, вемӧсын ли, мый бара быттьӧ аслас бать-мамыслӧн керкаын. И бара кодъяскӧ гольӧдчӧны кильчӧ ӧдзӧсӧ да вӧзйысьӧны узьны. А Петыр лэдзӧ найӧс гортас, пуксьӧдӧ пызан сайӧ да сэсся рытывбыд варовитӧ- ветлысь-мунысь, быдторсӧ аддзылысь войтыркӧд ӧттор-мӧдтор йылысь. И сылӧн сьӧлӧм вылын тайӧ казьтылӧмъяссьыс овлывлӧ долыдсьыс-долыд.


Гижысь: 
Гижӧд
И бара кодкӧ гольӧдчӧ
Жанр: 

lkejrlkelkrgner klrjnelknfrkl ekjnrjkenfrej

1