БЫДМИСНЫ ЯГЫН СУС ПУЯС


И бара Илля Ӧльӧксан вӧлі аслас радейтана Эжва ковтысын. Сьӧлӧмыс сылӧн пыр ёнджыка тіпкис да сідзи и кыйӧдіс чеччыштны нимкодьысла морӧс кудсьыс. Ставыс ӧд тані вӧлі зэв тӧдса. Кӧть куньса синмӧн эськӧ прӧйдитіс и ӧтарӧ, и мӧдарӧ. Со эсійӧ кустъяс сайсьыс коркӧ кӧчьясӧс повзьӧдіс. Став сувтса пеляяс уськӧдчисны пышйыны. А ӧти на пиысь сувтіс бӧр кок вылас да кутіс видзӧдны Ӧльӧксанлы веськыда синмас, быттьӧ кӧсйис шуны, мый пӧ тэ мекӧд кӧсъян вӧчны. Но сӧмын Ӧльӧксан босьтіс пельпом сайсьыс ружйӧсӧ, кӧчыд мукӧдъяс моз жӧ лыйыштіс. Ӧльӧксан бӧрсяньыс шутёвтіс, да сувтса пеляыд нӧшта ӧдйӧ кутіс кырссьыны неылын вугралысь веретялань. Эз нин лый, жаль лоис кӧчыс да.

Со эсійӧ тысьыс, гашкӧ, кык метр кузьта сир кыснанӧн кыйліс. Бӧрас нин вӧлі висьтавлӧ та йылысь ёртъясыслы, да найӧ весиг эз эскыны, кытчӧдз сирыслысь косьтӧм юрсӧ эз петкӧдлы. Сэки кодкӧ повзьӧмпырысь шуис, а асьтӧ кӧ пӧ кыскис йирас. Но Ӧльӧксан та вылӧ сӧмын серӧктіс.

А со эсійӧ веретяас сійӧ коркӧ муртса удитіс гыма зэрысь дзебсьыны. Сэсся тай дзик орччӧн кыдзи швачнитіс-лыйис. Синмыс быдсӧн пемдыліс. Но пыр сулаліс ӧтилаын. Кытчӧ нӧ котӧртан татшӧм зэригас? Сӧмын вомгорулас дугдывтӧг шӧпкӧдіс: «Господьӧй да Енмӧй, кӧнкӧ кӧ тэ эм, эн жӧ лэдз менӧ кутшӧмкӧ неминучаӧдз». А зэр дугдӧм бӧрас видзӧдліс да, неылын сулалысь зэв джуджыд пожӧмӧ чардбиыс веськалӧма, йывсӧ дзикӧдз чашйӧма. Сэки сійӧ шуис нимкодьпырысь аслыс, мый Енмыс кӧнкӧ эм на.

А сэк кості Ӧльӧксанлӧн Петыр пиыс вадор пӧлӧн чуклялысь лыа туй кузя пыр водзӧ и водзӧ нуӧдіс ассьыс «Нивасӧ». И со нин тыдовтчис юлӧн крут берег вылын муӧ вӧйӧм ичӧтик керка, кодӧс чомторйӧн позьӧ шуны. Илля Ӧльӧксан сійӧс тшупліс, кор ён на вӧлі. Тайӧ джуджыд да крут берегсӧ весиг медся ыджыд ытваыс эз босьтлывлы. Та вӧсна и смелмӧдчис Илля Ӧльӧксан да кыпӧдіс зэв гажаинӧ куд кодь лӧсьыдик ичӧтик керка. Тані гожӧмъяснас торйӧн нин гажа вӧлі. Эз сӧмын аслас быдтасъясыс керкаас овны, но и кывтысь-катысь чери кыйысьяс тшӧкыда узьмӧдчывлісны Ӧльӧксан ордӧ.

Тайӧ керкаас сэсся быд гожӧм и оліс Ӧльӧксан тулыссянь арӧдз, кор дугдіс нин уджавны кылӧдчан рейдын. Кокъясыс висьны кутісны да ва туй видзӧдысьӧн вӧзйысис. Майбыр, бура тӧдӧ юсӧ, катчӧс кӧть кывтчӧс, гашкӧ, сё гӧгӧр километр. Сетісны сылы мотора пыж да шуисны: кыйӧд пӧ бакенъяс бӧрся да видзӧдлывлы ляпкыдджыкинъясын валысь джудждасӧ. Кӧть эськӧ бакенъястӧ сэки оз нин ков вӧлі ӧзтавлыны воддза моз. Асьныс ӧзйывлісны, и асьныс куслывлісны.

Но валӧн джуджда бӧрся колӧ вӧлі стрӧга видзӧдны да ас кадӧ юӧртны та йылысь ва туйса начальстволы. Ӧд паськыд Эжва кузя увлань пыр на кылӧдлывлісны гырысь пуръяс. И мед найӧ эз жӧ веськавны косінӧ. Быд лун колӧ вӧлі кывтлыны и катлыны аслас участокӧд. А сэсся мукӧд кадсӧ Ӧльӧксан вуграсис, вотчис, заптысис тӧв кежлӧ аслыс да челядьыслӧн семьяяслы. Сёйысьыд, мыйлакӧ, век унджык овлывлӧ заптысьысь дорсьыд.

Кӧть кыдзи эз велӧд Ӧльӧксан ассьыс челядьсӧ вӧрті да ваті ветлыны, ас мортӧн пармаын лоны, найӧ сідзи эз и велавны. Челядьдырйиыс тай вуграсьыштісны да вотчыштісны на мыйкӧ мында. А верстяммисны да веськодь лои налы и вӧрыс, и ваыс. Асланыс карса патераясысь да ки пыдӧс пасьта дачаясысь кӧть оз и петавлыны. А волывлӧны кӧ нин батьыслӧн вадорса гожся керкаас, сӧмын вина юыштны да гажӧдчыштны. Ёнджыкасӧ бать выланыс на надейтчӧны, мый сійӧ пармаса звер-пӧткаӧн, юса чӧскыд чериӧн да тшак-вотӧсӧн ассьыс быдтасъяссӧ номсӧдлас. Но мый сэсся вӧчан ӧнія войтырыдкӧд. Дивит кӧть эн найӧс татшӧм олӧмсьыд. Ачыс жӧ ӧд, гашкӧ, таысь мыжа. Ачыс тадзисӧ велӧдіс овнысӧ. Ёнджыка найӧс лелькуйтіс. Илля Ӧльӧксанлы томдырсяньыс пӧтмӧн сюрліс сьӧкыд уджыс да кӧсйис, мед кӧть сылӧн ныв-пиыс кокньыдджыка оласны. Со и олӧны!

Но бӧръя воясӧ Ӧльӧксан волывліс тайӧ вадорса керкаас эз нин вуграсьӧм либӧ вотчӧм могысь. Коркӧ сылӧн юрын чужліс мӧвп: быдтыны тайӧ вадорса пармаыслӧн плешъяс вылын сус пуяс. Некымын во сайын судзӧдіс сус пу кӧйдыссӧ. Кӧдзис кыдзи колӧ. Вынсьӧдіс на мусӧ. А сэсся зэв полӧмпырысь кутіс виччысьны, петаласны-ӧ быдтасъясыс. И со коркӧ яг вылын мыччысисны сус пулӧн нэриник петасъясыс. Кутшӧм нимкодь сэки вӧлі Ӧльӧксанлы, мый эз весьшӧрӧ вошны сылӧн сы мында тӧжд-майшасьӧмъясыс.

Ӧні сійӧ нӧшта нин поліс, мед кутшӧмкӧ неморт эз таляв, эз ви сылысь быдтасъяссӧ. Быдсямаыс ӧд овлывліс свет вылад. Со тай веськодь сьӧлӧма войтырыд мукӧддырйи быттьӧ нарошнӧ кольӧны ас бӧрсяыс тшынасьысь чигарка помъяс, кусӧдтӧм бипуръяс, и сэки налӧн нем думайттӧм вӧсна мыйта вӧрыс вошӧ. Ок эськӧ кыйны кӧ татшӧмъяссӧ да петкӧдны найӧс йӧз суд водзӧ, мед нэм кутасны помнитны! Со та вӧсна быд гожӧм медсясӧ и волывліс Ӧльӧксан вадор керкаӧ, мед дӧзьӧритны сус пуӧн кӧдзӧминъяссӧ. А тайӧ зэв мича пуясыс воысь-во пыр вывлань и вывлань кыпӧдчисны. Ӧні найӧ сылӧн пельпомӧдзыс нин вӧліны. Кутшӧм ёна нимкодясьлывліс на вылӧ видзӧдігӧн Ӧльӧксан. Коркӧ сійӧ, гашкӧ, оз нин ло, а тайӧ вадор пӧлӧн паськӧдчӧм пармаас коркӧя моз кутасны шувгыны татчӧс войтырӧн вунӧдӧм нин сус пуяс. Весиг синваыс сэки петавліс Ӧльӧксанлӧн томиник пуяс вылас видзӧдігӧн да ас кежысь мыйкӧ мӧвпалігӧн.

Ӧд мый кӧть эн шу, и ачыс Ӧльӧксан кутшӧмкӧ ногӧн мыжа, мый пармаыс плешкассьыны кутіс, мый коркӧя сись кодь пожӧмъяс пыдди уналаын ӧдӧбтчисны пипуяс да кыдзьяс. А сы вӧсна, мый пӧрӧдісны ас кадӧ ставсӧ дорвыв, эз кольлыны весиг ӧтка пожӧмъяс кӧйдыс вылӧ. Кӧть эськӧ ачыс Ӧльӧксаныс сэки том пӧрӧдчысьӧн на вӧлі да эз вӧв сы сайын, кымынӧс пӧрӧдны, а кымынӧс кольны. Но мыжа, дерт жӧ, мыжа. Мый сэки, гашкӧ, эз на лысьтлы шуны ассьыс кывсӧ, а кывзысис мукӧдыслысь. Бӧрынджык эськӧ гӧгӧрвоис, но сёр нин вӧлі.

— Но, бать, воим, тыдалӧ, — торкис Ӧльӧксанлысь мӧвпъяссӧ Петыр.

— Збыль тай, — гораа вочавидзис Ӧльӧксан, быттьӧ садьмис дыр узьӧм бӧрын. А сэсся машинаысь чеччӧм мысти друг шыӧдчис аслас керка дінӧ юрнас лайкӧдлігмоз:

— Керкаӧй, керкаӧй, сибӧд менӧ ас ордад, эн ӧтдорт менӧ. Мед гожӧмбыд меным тані овны. Шонты, шойччӧд менӧ. Сет узьмӧдчывлыны и ветлысь-мунысь войтырлы. А сы пыдди ме тэнӧ кута дӧзьӧритны важсьыс на ёнджыка.

Петыр сӧмын шензис батьыслысь тайӧ кывъяссӧ кывзігӧн:

— Тэ тай, бать, дзик нин важся тун кодь лоӧмыд. Коді сӧмын тэнӧ тадзисӧ велӧдліс-а? Тыдалӧ, ӧтнад олігӧн велалӧмыд.

— Ланьт, эн сӧр нинӧм абусӧ, он кӧ тӧд, — дӧзмыштіскодь пи вылас Ӧльӧксан. — Олыштан да ачыс олӧмыс велӧдас быдторйӧ. Бурджык вай ӧдйӧджык отсав кӧлуйсӧ керкаӧ пыртлыны.

И батя-пиа сэсся ӧта-мӧдныслы тшӧктытӧг кутісны ректыны машинаысь кӧлуйсӧ да мыйсюрӧ пыртлыны керкаӧ, мыйсюрӧ керка бердӧ колисны. Вӧлі тані и резина пыж, и дюральысь вӧчӧм зэв кокни пыж, и на дінӧ ичӧтик мотор, и кыйсян кӧлуй, и сёян-юан да тасьті тыра мешӧкъяс. Кор ставсӧ тайӧс лоис ректӧма, Петыр шыӧдчис бать дінас:

— Кывзы, бать, — шыӧдчис Петыр, — эн дӧзмы ме вылӧ, а бара шуа. Гашкӧ, век жӧ бӧр мунам. Гортын нин та йылысь кымынысь дольлі. Абу ӧд нин том ӧтнадӧн овны. Лоӧ кӧ мыйкӧ тэкӧд? Друг висьман ли, мый ли? Медматысса сиктыс со мый ылнаын. А ми нӧшта ылынджыкӧсь, карынӧсь. Дерт, кута корсюрӧ субӧтаясӧ волывлыны. Дзикӧдз ог эновт. А гашкӧ, збыльысь бергӧдчан?

— Но-о-о, мый нӧ тэ шуин, — дивитыштіс писӧ Ӧльӧксан. — Татчӧ кӧ сэсся вои, бӧрсӧ ог нин кос. Тані менам и шойччӧгыс. Тайӧ вадорыс и менам лекарствоыс став висьӧмсьыс.

Петыр эськӧ тӧдіс жӧ да, мый батьыс тадзи шуас, мый весьшӧрӧ сылӧн бать дінас шыӧдчӧмыс. Век жӧ сійӧ ӧні поліс кутшӧмакӧ бать вӧснаыс да бӧръя здукъясӧдзыс вӧлі на надея, мый батьыс кывзысяс сылысь. Но эз ло сы ног. Тыдалӧ, вадорсӧ аддзӧм бӧрын батьыслӧн и збыльысь содісны вынъясыс.

— Вай бурджык пачсӧ ломты да чай пузьӧдам, — бурпырысь нин шуис сэки Ӧльӧксан Петырлы. Гӧгӧрвоис жӧ сійӧ, мый пиыс майшасьӧ сы вӧсна.

Дыр ломтывлытӧм бӧрад пачыс кутіс тшынӧдны да ковмис весиг ӧдзӧссӧ восьтны. Бур кӧть, мый эз на вӧвны номъяс. А сэсся чай юӧм бӧрын Петыр бӧр мӧдӧдчис аслас машинаӧн карлань, мед локтан субӧтаӧ бара волыны видзӧдлыны, кыдзи батьыс овмӧдчӧма аслас радейтана гожъянінас. Ковмас бара сёян-юан вайыштны да, гашкӧ, нуны сійӧс, мый удитас заптыны батьыс.

А Ӧльӧксан эз весьшӧрӧ видз кадсӧ. Пи мунӧм бӧрас пелькӧдыштіс керка гӧгӧрсӧ, кытсюрӧ лӧсыштіс, кытсюрӧ тувйыштіс, да мӧд лунас водз асывсяньыс нин мӧдӧдчис тӧдса ягӧ, мед видзаасьны дыр аддзывлытӧм бӧрын аслас быдтасъясыскӧд.

Колӧ вӧлі катны пыжӧн километр куим кымын. Эжва мӧдлапӧлын, юсяньыс неылын паськӧдчӧм ягын быдмисны сылӧн сус пуясыс. Кӧлаліс пыж бӧжас ичӧтик моторсӧ да тэрмасьтӧг мӧдӧдчис бруткыны ва паныд. Катігас кежаліс ю ӧтар-мӧдарын шылькнитчӧм веретяясӧ, на коластын вадъясӧ да полойясӧ. Ставыс тані сылы вӧлі тӧдсасьыс-тӧдса. Ӧд буретш тайӧ местаясас Илля Ӧльӧксан и лоис нималана вӧр лэдзысьӧн. Некор оз вунӧд, кор сійӧ медводзсӧ толкачӧн на вӧлі. Сетісны кузь зіб йылӧ кӧлалӧм багыр. Велӧдісны, кыдзи мый вӧчны. Дерт, эз на ставыс артмывлы том зонмыдлӧн сідзи, кыдзи колӧ. Бензопилаӧн пилитчысьыс сӧмын на инмӧдчӧ кузьсьыс-кузь пожӧм дінӧ, а сійӧ мый вынсьыс нин заводитӧ йӧткыны пусӧ. Сэки и велӧдісны Ӧльӧксанӧс, мый оз ков весьшӧрӧ видзны вынсӧ. Сійӧ шогмас на. Висьталісны, корджык личкыны зібнас да кыдзиджык сетны качнитчыны пулы ӧтарас, мед сэсся сійӧ мӧдарас качнитігмоз стӧча пӧрис индӧминас. Абу быттьӧ и ыджыд гусятор, но колӧ на, вӧлӧмкӧ, и таӧ велӧдчыны. Мед сэсся эз манитчы пӧрӧдчысьыс да мед этшаджык кад воштыны ӧти пусянь мӧдӧ вуджигӧн.

А со эсійӧ полой вомӧныс моль кылӧдігмоз кымынысь вуджавліс керъяс вывті ӧтар берегсянь мӧдарас. Ӧтчыд, кор молльыс этша нин вӧлі кывтӧ, венӧ воис ёртъясыскӧд, мый сійӧ и ӧні смелмӧдчас вуджавны полой вомӧныс. И вуджаліс ӧд да нажӧвитіс сыысь спирт доз. Сӧмын бӧр вуджигас кер вывсянь кер вылӧ чеччалігмоз эзджык артышт ассьыс вынъяссӧ да дзик нин берег дорас, кӧні вабергачӧн гартчис визулыс, сконйыштчис да став тушанас веськаліс кӧдзыд тувсовъя ваӧ. Ставӧн, кодъяс полӧмпырысь видзӧдісны Ӧльӧксанлӧн кер вывсянь кер вылӧ чеччалӧм вылӧ, друг ойӧстісны. Но берегыс матын нин вӧлі, да кодкӧ удитіс мыччыны зонлы багырсӧ.

Но медъёна, дерт, Ӧльӧксан вӧсна поліс Маня-пӧвариха, коді татчӧ жӧ вӧлі локтӧма сэки, мед видзӧдлыны сылӧн полой вомӧн вуджӧм вылӧ. Сы вӧсна сэки, гашкӧ, и смелмӧдчис вуджавны том зон полой вомӧн. Манякӧд, коді сэсся лоис сылӧн гӧтырӧн, сійӧ неважӧн на вӧлі тӧдса. Пырис ӧтчыд столӧвӧйӧ, а сэні сёянсӧ сеталысьнас выль морт. Гӧгрӧсіник чужӧма, зэв мича лӧз синъяса, лӧсьыд статя томиник ныв.

— Мен кык пӧв унджык кисьт шыдтӧ. Ме медъёна уджалі, — шуис сы дінӧ шыӧдчӧмӧн Ӧльӧксан.

— Куим пӧв унджык оз-ӧ ков, — пыр жӧ нюмъёвтӧмӧн вочавидзис нылыд. — А мукӧдыслы нӧ мый кольӧ?..

Но век жӧ Ӧльӧксанлы тасьтіас сійӧ кисьтіс чукйӧн. Сэксянь и лоисны тӧдсаӧсь.

И со ӧні тшӧтш локтӧма. Ӧльӧксанлӧн ёртъясыс ӧдйӧджык пӧрччӧдісны, мед пыдзравны ва паськӧмсӧ да тшӧктісны юны, гашкӧ, кружка тыр спирт, мед шоналас. Веласьтӧгыд, дерт, Ӧльӧксан ёна гажмис. А бригадир, кор тӧдмаліс Ӧльӧксанлӧн полой вомӧн вуджалӧмъяс йылысь, сӧмын шуыштіс:

— Тэ, другӧ, дугды колӧкӧ. Не тэ кодь смелъясӧс на тувсов ваыд ньылыштлывліс.

Но век жӧ сійӧ вӧлі дӧвӧлен Ӧльӧксанлӧн зіль уджӧн да эз ёна пиняв зонмӧс. Мед, татшӧм смелӧн и колӧ лоны кылӧдчысьыдлы. А полысьястӧ ваыд оз радейт.

Регыд мысти та бӧрын Маня петіс Ӧльӧксан сайӧ верӧс сайӧ. Овмӧдчисны мӧдлапӧвса неыджыд посёлокӧ. И кымын во сэсся та бӧрын уджаліс вӧрын, куштіс, позьӧ шуны, кытчӧдз вӧлі вӧрыс, медбур ягъяссӧ. Нималысь вӧр лэдзысьӧн лоис. А сэсся вӧрыс помасис. Ачыс весиг аслыс эз эскы. Кыдзи нӧ вӧрыс вермас помассьыны? Со нӧ помтӧм быдмӧ. Пом ни дор оз тыдав. Но вермӧ тай, вӧлӧмкӧ, лоны и татшӧмторйыд. Понӧльыд ӧд абу на вӧр. Кымын во колӧ быдмыны сылы, медым бара кутіс шувгыны тані пармаыс.

А со Ӧльӧксан и лоис аслас чужанінын вӧрсӧ бырӧдысьӧн. Сэки ӧд вӧлі шуӧны, мый страналы вӧрыс пыр колӧ унджык и унджык. И Ӧльӧксан зілис ёртъясыскӧд. Уджаліс пемыдсянь пемыдӧдз. Некод ӧд на пиысь сэки ёнасӧ эз и мӧвпыштлывлы, мыйта вӧрыс кольӧ сісьмыны делянкаясын, катищеяс вылын, мыйта сійӧ вӧйӧ ваӧ, мыйта веськалӧ ю бердын быдмысь сук бадь пӧвстӧ тувсовъя ыджыд ванас. Ӧні Ӧльӧксан мӧвпавлывліс та йылысь да весиг яндзим овлывліс аслыс. Сійӧ ӧд, сійӧ тшӧтш вӧлі парма бырӧдысьяс лыдын. Со ӧд и поводдяыс, гашкӧ, та вӧсна кутіс вежсьыны. Гожӧм шӧрын кынмавлывлӧ. А тӧвнас зэрӧ. И мыжа сійӧ тшӧтш таысь.

А сэсся посёлоксӧ шуисны пӧдлавны. Уджыс тані эз ло, вӧрыс помассис да. Ӧльӧксан семьяыскӧд карӧ овмӧдчис, да сэні нин сэсся быдмисны челядьыс. Та вӧсна, гашкӧ, карын олісны да, и ӧтдортчӧны асланыс пармаысь, ас вӧр-ваысь. Абу Ӧльӧксан кодьӧсь. И бара жӧ ӧд кодӧс таысь мыждыны. Дерт, ачыс Ӧльӧксан и мыжа таысь.

Со и воис тадзи мӧвпалігъясас ӧтчыд юрас, мый колӧ бӧр овмӧдчыны ю дорӧ да отсавны ӧдйӧджык кыпӧдчыны пармаыслы, мед эз пипу рас сэні быдмы, а сус да пожӧм. И кор сус пуясыс бура босьтчисны юдорса паськӧдчӧм ягас, сійӧ весиг вӧтасьлывлыны кутіс найӧс. А найӧ быттьӧ ловъяӧсь, шенасьӧны асланыс небыд лыс лапъяснаныс да дивитӧны Ӧльӧксанӧс:

— Бур нин эськӧ, мый тэ миянӧс тадзи дӧзьӧритан. Но ӧд сӧмын тайӧн тэнад грекыд оз на мын. Мӧвпыштлы ачыд, кымын во чӧж тэ водзтіджык куштывлін пармасӧ. Ӧні сэсся нэм помӧдзыд тэныд ковмас овны тані да видзны и миянӧс, и мукӧдъясӧс омӧль синъясысь.

— Видза, видза, кыдзи нӧ ог, — быттьӧ вочавидзӧ налы Ӧльӧксан. — Збыльысь ӧд зэв грека тіян водзын. Да весиг ог тӧд, коркӧ верма ог тайӧ грексӧ помӧдз вештыны ас вылысь.

Ӧльӧксанлӧн ӧні весиг сьӧлӧмыс кутіс тіпкыны, кор чеччис пыжысь да кутіс матыстчыны тӧдса яглань. Ловъяӧсь-ӧ сылӧн сус пуясыс? Важыс моз-ӧ виччысьӧны сійӧс, ассьыныс дӧзьӧритысь-лелькуйтысьӧс? Ӧд и тайӧ вӧръясӧдыс нин ветлӧдлӧны горш синъяса да горш сьӧлӧмъяса войтырыд, кодъяс талунъяӧн сӧмын олӧны да весиг татысь, ылі вӧрысь, виччысьӧны, оз-ӧ мыйкӧ чуктышт налы.

Быдторйыс воліс яг кузя нин восьлалысь Ӧльӧксанлӧн юрӧ. Эз вӧв сійӧ ляб сьӧлӧма. Унатор аддзыліс олӧмсьыс. Кужис и асьсӧ, и мукӧдӧс омӧльсьыс дорйыны. Но сійӧ, мый аддзис Ӧльӧксан тӧдса эрд вылӧ воӧм бӧрын, повзьӧдіс весиг тайӧ олӧмсьыс быдторсӧ нин аддзывлӧм мужичӧйӧс. Эз тыдавны сылӧн медся мича быдтасъясыс. Весиг шемӧс босьтіс Ӧльӧксанӧс. Сэтчӧ-ӧ сійӧ веськаліс? Эз-ӧ кытчӧкӧ мӧдлаӧ? Но ставыс тані вӧлі тӧдса. Сӧмын эз вӧвны водзті тайӧ зырйӧн кодйӧм гуясыс, кӧні и сулавлісны сылӧн сус пуясыс. Кодъяскӧ, тӧдысь войтыр, коркӧ кості волӧмаӧсь татчӧ, перйӧмаӧсь том сус пуяссӧ да нуӧмаӧсь аскӧдныс. Да ӧд нуӧмаӧсь медся мича быдтасъяссӧ. Кольӧмаӧсь сӧмын бокас быдмысь нэриник пуяс. Гашкӧ, эз нин вермыны аскӧдныс нуны, а вермисны кӧ эськӧ, и найӧс на тшӧтш босьтісны.

Ӧльӧксанлӧн тайӧ здукъясас ас тӧдлытӧгыс кутіс петны синваыс. Мый дыра сійӧ пессис тані, мед овмӧдчисны яг шӧрас сус пуясыс. А вынсялӧм бӧрас кӧсйис кодсюрӧӧс кольны татчӧ, а кодсюрӧӧс садитны мукӧд кушинъясӧ. Мед быдмӧны, мед мичмӧдӧны пармасӧ. Коркӧ, гашкӧ, сус пуа ягъяс сэсся тані лоасны. Но эз, эз сетны збыльмыны сылӧн мӧвпъяслы.

«Тӧдмавны кӧ эськӧ, кодъяс тайӧс вӧчисны? — мурч курччис пиньяссӧ Ӧльӧксан. — Но кытысь нӧ ӧні тӧдмалан. Ӧд шышыд век гусьӧн вӧчӧ ассьыс уджсӧ. И код тӧдас, кытчӧ нуисны сылысь радейтана быдтасъяссӧ. Но мед инӧ, бур киясӧ кӧ эськӧ веськаласны, гашкӧ, коркӧ кутасны мичмӧдны кодлыськӧ керка бердъяссӧ. Но ӧд тайӧ пу бӧрсяыс дӧзьӧр да дӧзьӧр колӧ. И оз на зэв колӧкӧ овмыны найӧ вылинад. Сэсся и мыйла нӧ эськӧ не юавны та йылысь Ӧльӧксанлысь. Ӧд гусяліс томиник пуяссӧ, дерт жӧ, тӧдысь морт, коді, колӧкӧ, важӧн нин вӧлі кыйӧдчӧ Ӧльӧксанлӧн плантация бӧрся да сӧмын виччысис сійӧ пӧрасӧ, кор верстьӧджыкӧсь лоасны сылӧн быдтасъясыс. И эз ӧмӧй эськӧ Ӧльӧксан сет мыйтакӧ мында том пу, мед быдтӧны-дӧзьӧритӧны. А сійӧ эськӧ велӧдіс на найӧс, кыдзи видзӧдны тайӧ зэв мича да тшап пуяс бӧрсяыс. А ӧні мый сэсся?..»

Ӧльӧксан омӧля помнитіс, кыдзи воис аслас юдорса ичӧтик керкаас. Бур, мый вӧлі аскӧдыс шогсӧ пальӧданторйыс. Сэсся нӧшта сиктӧ на ветліс, кӧть эз вӧв сійӧ ёна матын. И куим лун эз петав керкасьыс. А кор медбӧрын мӧдӧдчис видлавны чери кыян угоддьӧяссӧ, ковмис шыбитны катша-ракалы став кыйдӧссӧ. Дуксьыны нин удитӧма.

Сэсся воис машинаӧн и Петырыс да весиг повзис батьсӧ аддзӧм бӧрын.

— Бать, мый нӧ тэкӧд лоис? — майшасьӧмпырысь юаліс сійӧ.

— А лоис тай, — недыр чӧв олыштӧм бӧрын зумыша вочавидзис батьыс. — Эмӧсь жӧ немортъясыд. Весиг ягӧ кӧдзӧм сус пуястӧ нин вужъяснас и быдсӧн кутісны гусявлыны. Кодкӧ, тӧдысь морт волӧма менам гуся плантация вылӧ. Да ог тӧд весиг ӧні, мый и вӧчны.

— Аддзӧмыд тай, мый вӧсна шогсьыны, — серӧктіс Петыр, — эновт ставсӧ. Лок мунам бӧр карӧ.

А Ӧльӧксан пиыслӧн тайӧ кывъяс бӧрас муртса эз пузьы.

— Мунам, мунам, — нерыштіс сійӧ Петырӧс. — А кыдзи нӧ лысьта эновтны кольӧм пуяссӧ? Ӧд мыйта кад да вын налы сеті. Кыдзи нӧ та бӧрын ачымӧс кута донъявны?

— Да ӧд тайӧ тэнсьыд парматӧ тэӧдз куштылісны нин, да и тэ бӧрын на кутасны куштыны, — дӧзмис жӧ Петыр бать вылас. — И нинӧм тэ ӧтнад тані вӧчны он вермы.

— Тадзи кӧ нин ми тэкӧд кутім сёрнитны, мый нин сэсся мукӧдсяньыс виччысьны, — стрӧга лыддьӧдлӧмӧн шуис Ӧльӧксан.

— А мый нӧ, мукӧдыс ёна бурӧсь? Со тай мый вӧчӧмаӧсь. Оз, небось, тэныд отсавны локны. А мӧдарӧ, — тшетшкысис Петыр.

— Ог, ог, некытчӧ татысь пока ог мун, — дорйысис Ӧльӧксан. — А ме ставсӧ эновта, тэ эновтан, кодкӧ мукӧд эновтас, мый нӧ сэсся миян челядьлы кольӧ!..

Сідзи сьӧкыд сьӧлӧмӧн и торйӧдчисны батя-пиа. Петыр бӧр муніс карӧ. А Ӧльӧксан шуис ӧні гожӧмнас дӧзьӧритны кольӧм сус пуяссӧ. Тайӧ каднас найӧс, гашкӧ, оз жӧ вӧрзьӧдны. Эм кӧ гусясьысьяслӧн мыйкӧ юрас. А арнас сійӧ разӧдас том быдтасъяссӧ пармалӧн медся пыді пельӧсъясӧ. Мед ни ӧти омӧль син сэсся оз аддзы найӧс да мед быдмисны мукӧд пуяскӧд тшӧтш. Оз кӧсйы Ӧльӧксан, мед торксисны сылӧн бур мӧвпъясыс. Тайӧ войнас медводдзаысь, кор аддзис петан туйсӧ, бура унмовсис Ӧльӧксан аслас вадорса керкаын. И бара сылӧн вӧтӧ уськӧдчисны сус пуяс. Быттьӧ кузя нин быдмӧмаӧсь да колляссьӧны нин. Ӧльӧксанӧс аддзӧм бӧрын сус пуяс меліа копрасьӧны сы водзын да аттьӧалӧны сыысь, мый отсаліс сӧвмыны-быдмыны налы, отсаліс бӧр паськӧдны пармалысь коркӧя мичсӧ. А Ӧльӧксан таркӧдӧ пуясас, гылӧдӧ сус пу кольяссӧ да сэсся чукӧртӧ найӧс ыджыд мешӧкӧ. Мед вӧчны сус пу ӧрекъясысь чӧскыдсьыс-чӧскыд вый. И нимкодь сылы та дырйи, мый медбӧрын збыльмисны жӧ гуся мӧвпъясыс.


Гижысь: 
Гижӧд
Быдмисны ягын сус пуяс
Жанр: 

lkejrlkelkrgner klrjnelknfrkl ekjnrjkenfrej

1