ШОНДІ НЫВ


Олісны-вылісны старик гозъя. Коркӧ-мыйкӧ пӧрысьӧ-нэмӧ налӧн пи чужис дай зэв ӧдйӧ кутіс быдмыны. Мем регыд висьтавны, а во дай мӧд бӧрын зэв нин ён лои. Сійӧ быдмис ар ӧкмысӧдз кымын дай кутіс бать-мамлысь юасьны: ме пӧ ветла вежаньӧс корсьны.

Бать-мам сылы шуасны: мун, эн йӧйтав, тэ кодь томъяссӧ некытчӧ на оз лэдзны. Код пӧ тӧдӧ, вежаньыд пӧ кӧні.

А ме пӧ ветла корсьны, шуӧ пиыс, мый лоан ло. Вай пож сукар меным косьтӧй.

Пож сукар сылы косьтісны, дай сійӧ и мӧдӧдчас. Пыр вӧрӧд сійӧ мунӧ, лун да вой муні, вежон чӧж муні, век некутшӧм сикт ни нинӧм эз волы.

Сэсся коркӧ-мыйкӧ видзӧдӧ да аддзӧ: чипан кок йылын сулалӧ керка, блинӧн вевттьӧма. Воис ӧдзӧс дорас.

— Кодкӧ тані олысь эм абу?

Кылӧ нывбабалысь гӧлӧс:

— Эмӧсь, кыдз абу.

— Лэдзлы жӧ менӧ шойччыны.

— Лок пыр.

Сылӧн, пиыдлӧн, нимыс Иван.

— Но кысь нӧ тэ татчӧ усин, Иван вокӧй?

Иван шуӧ:

— Тайӧ нӧ тэ?

— Ме, Иванушкоӧй, ме. Мый нӧ тэ тані ветлӧдлан?

— Удж корсьны петі, кыськӧ оз-ӧ сюр. Мамӧ пӧрысь, батьӧ пӧрысь, уджавны некодлы, быть лои меным локны.

— Эстӧн-эстӧн, — шуӧ вежаньыс, — олӧ сар, да, гашкӧ, сійӧ босьтас.

— Час жӧ ветла, гашкӧ, босьтас, — шуис Иван.

Коригтырйи Иван мунӧ сар дінӧ. Воас сар ӧградаӧ дай пуксяс кильчӧ помас.

Слугаыс сарлӧн петас дай юалӧ: мый пӧ тэ ветлан?

Уджъяс пӧ корся эськӧ да. Тіян пӧ абу-ӧ меным кутшӧмкӧ удж?

— Миян эськӧ колӧ ӧти морт конюкӧ, — шуӧ слугаыд. — Важ конюкъясыс век юӧны вина, оз и палявлыны, да сарыд зэв нин ёна скӧрмӧма на вылӧ. Вӧв вылас оз и видзӧдлыны. Пыран кӧ, колӧкӧ, висьтала.

Иван шуӧ:

— Босьтас кӧ нӧ, мый ог пыр.

Слуга пырис да сарлы шуӧ:

— Сар-батюшко, бур и казак локтіс, зэв мича и зэв ён морт, конюкад босьтам, мед уджалас.

Сар шуӧ: босьт пӧ.

Слуга петіс да чукӧстіс Иванӧс. Иван пырис. Сарлы зэв любӧ — зэв мича да зэв ён Иваныд да. Вӧвъяс дінӧ сэсся ыстас Иванӧс. Иван вӧвъяс дінӧ петас дай кутас сэні овны. Вӧвъясӧс кутас дӧзьӧритны бура.

Важ конюкъясыдлы зэв нелюбӧ лои выль слугаыдлӧн воӧмыд, да кутісны найӧ думайтны, кыдз мынтӧдчыны сыысь. Вот сэсся ӧтчыд ӧти важ конюк слугасӧ сарлысь корас дай висьталас сылы: тэнад пӧ выль слугаыд ошйысьӧ — ме пӧ верма шонділысь нывсӧ судзӧдны сарлы гӧтыр вылӧ. Мун пӧ висьтав сарыдлы.

Слуга пырис сар ордӧ да шуӧ:

— Сар-батюшко, миян пӧ вӧв видзысьыд вермӧ шонділысь нывсӧ судзӧдны тэныд гӧтыр вылӧ.

Сар думайтны кутас: «Неужели сійӧ вермас шонділысь ныв судзӧдны?» Тшӧктас слугаыслы:

— Мун петав да кор.

Локтас Иван сар дінӧ. Сарлӧн сьӧлӧмыс ортсӧ петӧ радысла, юалӧ:

— Тэ тай ошйысьӧмыд: верман пӧ сарлы гӧтыр вылас шонділысь нывсӧ судзӧдны. Верман кӧ — мун судзӧд. А прӧста кӧ ошйысин, юртӧ лоӧ керавны.

Иван и шогӧ усьӧ. И думайтны кутас: «Вежаньӧ кӧ оз вермы отсавны, ме некыдз ог вермы тайӧс вӧчны».

Корас сарлысь вӧв дай мӧдӧдчас вежаньыс ордӧ. Коркӧ мыйкӧ вежань ордӧ воис и кутіс висьтавны: «Ок, вежаньӧ, вежаньӧ, менсьым юрӧс воштыны кӧсйӧны. Сар менӧ ыстіс шонділысь нывсӧ корсьны да вайӧдны аслыс гӧтыр вылӧ. Кысь мый ме сійӧс верма корсьны?»

Вежань и шуӧ сылы: верман пӧ. Ветлы пӧ сар ордӧ да кор сылысь сакара сур бӧчка да винограднӧй вина бӧчка да прӧстӧй вина бӧчка. Ещӧ кор шӧвк пиӧ гартӧм сутуга да ыргӧн сутуга да ӧти тюк прӧстӧй сутуга. Сэсся ну сійӧс ставсӧ — эстӧн, эстӧн эм море, море берег дорас и пукты. Шонді нылыд волӧ сэтчӧ лун шӧр кадӧ, быд лун гуляйтӧ сэні. Сійӧ локтас сэтчӧ да кутас видласьны. А тэ эн петкӧдчы, дзебсьы.

Сар ордӧ бӧр муніс Иван. Локтіс дай шуӧ: вай пӧ мем сійӧс, сійӧс да сійӧс. Мый тшӧктіс вежаньыс — ставсӧ корис. Сэсся доддьӧ сӧвтіс дай мӧдӧдчис море дорӧ. Мунас да мунас да и воас море берегӧ. Бӧчкаястӧ ставсӧ пукталас берег вылас. Первой пуктас сур бӧчка, сэсся пуктас винограднӧй вина бӧчка, медбӧрыннас пуктас прӧстӧй вина бӧчка. Ачыс мунас дай куст сайӧ дзебсяс. Сутугаяссӧ ас дінас пуктас.

Сэсся коркӧ-некоркӧ, видзӧдӧ да, локтӧ караб. Сувтіс карабыд берег дорас, да петіс сэсь ныв. Иваныд видзӧдны сы вылӧ оз вермы — синсӧ ёрӧ, сэтшӧма сійӧ вӧлӧм дзирдалӧ. Ачыс сэтшӧм мича — яй пырыс лыыс тыдалӧ да лы пырыс вемыс. Петіс ныв берегӧ дай кутіс гуляйтны. Сэсся аддзис бӧчкаястӧ дай шуӧ:

— О-о, меным измена вӧчӧмаӧсь. Час видла, мый тані эм. Мый лоан — ло.

Сур бӧчка восьтіс дай видліс. Чӧскыд кажитчис дай унакодь юис.

А Иван нинӧм оз шу, век видзӧдӧ, мый лоӧ.

— Час, — шуӧ нылыд, — видла мӧд бӧчкасьыс. Колӧкӧ, мӧдыс ещӧ на чӧскыд.

Сійӧ и мӧдсьыд юис бара ёна уна, сэсся и коддзис.

Коймӧд бӧчкасӧ восьтіс — кӧні вӧлі прӧстӧй винаыд, сэтысь бара юис. Сэсся усис дай унмовсис.

Иван дыр эз кӧсйы, муніс дай сутуганад кӧртавліс. Первой гартіс шӧвк пиӧ гартӧм сутугаӧн, мед яйыс оз доймы. Сэсся гартіс ыргӧн сутугаӧн и вылас гартіс прӧстӧй сутугаӧн. Сэсся вон пиӧ гартыштіс дай доддьӧ пуктіс. И мӧдӧдчис гортлань.

Муніс-муніс, дай шонді ныв вӧрӧшитчыны кутіс, ӧтчыд тракнитчис, да шӧвк пиӧ гартӧм сутугаыд ори.

Шонді ныв и шыӧдчис: лэдз пӧ менӧ, коді кутіс. Кутны кӧ вермин, ме сэсся ӧні ог нин пышйы.

А Иван оз шыась да век водзӧ мунӧ.

Сэсся мӧдысь тракнитчис нылыд, дай ыргӧн сутугаыд ори. Коймӧдысь тракнитчис, да сутугаыс ставыс пырис яяс, дай кулі нылыд.

Воис Иван вежань дінӧ. Вежань юалӧ: сюрис эз пӧ? Иван шуӧ: сюрис пӧ эськӧ да воигас кулі. Но нинӧм, шуӧ вежань, сюрис кӧ. Бара на пӧ ловзьӧдам.

Нылӧс разялісны, вежань мыйӧнкӧ мавтыштіс, дай шонді ныв ловзис. Сёйисны-юисны сэк дай мӧдӧдчисны водзӧ, сар ордӧ. Вайис Иван нывтӧ сар дорӧ, а сарыдлӧн вомыс шердын пасьта лоис нимкодьысла. Слугаыслы шуӧ:

— Бур жӧ миянлы казак сюри.

Слуга шуӧ:

— Бур, бур.

Пырисны ныв да Иван сар ордӧ, сёйисны-юисны. Сэсся сар нывлы тшӧктіс пырны торъя комнатаӧ узьны.

Аскиӧ-бурӧ сар шуӧ шонді нывлы:

— Сэсся мунам венчайтчыны.

А шонді ныв шуӧ:

— Аслам паськӧмтӧг вӧд ог жӧ венчайтчы. Ассьым венечув паськӧмӧс кӧ судзӧдан, и венчайтча.

А коді пӧ сійӧс судзӧдас?

Коді пӧ менӧ вайис, сійӧ пӧ и ветлас да ваяс.

Сар шуӧ слугалы:

— Мун ӧдйӧ петав да кор Ивантӧ.

Иван локтіс. Мый нӧ пӧ нин, сар-батюшко, лои? Нинӧм эськӧ эз ло да. Ковмас пӧ тэд ветлыны ещӧ да вайны талысь венечув паськӧмсӧ.

Иванӧс бара шогӧдіс. «Кысь нӧ ме сійӧс вая? Оз кӧ вежань вермы отсавны, некыдз ӧд ме ог вермы вӧчны тайӧс».

Муніс бара вежань ордӧ да висьталӧ: менӧ пӧ бара мӧдӧдісны венечув паськӧм корсьны. А кысь пӧ ме сійӧс аддза?

Аддзан пӧ, шуӧ вежаньыс. Вежань сетас сылы мыйкӧ лук кодьӧс, рузум пиӧ гартыштас да. Тайӧ луннас пӧ, море дорас воан да, дукав, ваас пыр — тэныд туй кодь лоӧ сэсся. Сэсся ещӧ мыйкӧ куим тор рузумъяс пиӧ гартыштас да сетас. Кор пӧ тэ воан ӧграда дорӧ, сэн пӧ эм куим лев. Ӧти рузум пиысь босьт да шыбит шуйга кинад кимльӧскивыв.

Коркӧ мыйкӧ Иван и мӧдӧдчис. Муніс да муніс, да море дорӧ воис. Рузум пиысь разис дай дукаліс. Видзӧдӧ, да быттьӧкӧнӧ туй лои. Мӧдӧдчис сійӧ туйӧд, муніс, муніс дай коркӧ ӧграда дорӧ кутіс воны. Лев уськӧдчис Иван вылӧ, сійӧ рузум разис да левлы шыбитіс. Мыйкӧ мында муніс, да мӧд лев сы вылӧ уськӧдчис. Бара сетіс сылы рузум пытшсьыд. Коймӧд лев уськӧдчис, да коймӧдлы сетіс. Пырис керкаӧ, кытысь висьталіс шонді нылыд, сэтысь и босьтіс, мый тшӧктісны вайны, дай бӧр мӧдӧдчис. Кыдзи локтіс, сідз жӧ и бӧр муніс. Воис сар ордӧ.

— Но мый, — шуӧ сар, — Иван, вайин?

— Вайи, — шуӧ.

Сетас венечув платтьӧтӧ да и бӧр лэччас вӧвъяс дінас.

Сар бара шуӧ шонді нывлы: аски пӧ венчайтчам нин. Шонді ныв шуӧ — огӧ на пӧ. Кытчӧдз пӧ менсьым ассьым вӧлӧс он вай, сэтчӧдз и ог венчайтчы.

— А коді нӧ тэныд сійӧс ваяс?

— Коді ваяс? — шуӧ шонді ныв. — Коді менӧ вайис, сійӧ жӧ и ваяс.

Сар дыр эз кӧсйы, пырысьтӧм-пыр бара слугаӧс и ыстіс Иван дінӧ. Слуга муніс, Иванӧс корис.

— Мый нӧ, сар-батюшко, — шуӧ Иван, — мыйла корин?

— Вот мый, — шуӧ сар, — ветлы ещӧ вӧвла. Вай шонді нывлысь вӧвсӧ.

— Ог тӧд, — шуӧ, — кыськӧ верма ог корсьнысӧ.

Муніс бара вежань дінӧ, висьталіс, мый сылы тшӧктіс вӧчны сарыс.

— Но, сійӧ сюрас, — шуӧ вежаньыс. — Ме тэныд сета вӧв, море дорас воан да вӧвсӧ лэдз. Сійӧ кутас ваас пырны. Тэ эн кут, мед пырас. Сійӧ пырас да тэ виччысь сэн куим сутки. Куим суткинас кӧ бӧр оз во, тэ виччысь ещӧ куим час. Куим часнас кӧ оз во, тэ ещӧ виччысь куим минут. Куим минутнас кӧ оз во, виччысь ещӧ куим секунд. Сэк кӧ оз во, тэ сэсся ачыд пыр.

— Ладнӧ, — шуӧ Иван, — пробуйтла.

Вӧлӧн воис морс дорӧ, вӧв сразу мореӧ и пырис. Иван виччысис куим сутки дай куим час дай куим минут. Куим минут тырны кутіс, куим секунд тырны кутіс, а вӧв бӧр эз во. Шогӧдны кутіс Иванӧс. Лоӧ пӧ аслым пырны.

Друг гызьыны мореыс кутіс. Видзӧдӧ да — аслас вӧлыс вылӧ чеччалӧмӧн усьласьӧны ещӧ кык вӧв, кыт сюрӧ, сэт и курччӧны. Мыйӧн берегад петіс аслас вӧлыс, сэтчӧ и уси. Вӧвъясыд век усьласьӧны сылӧн вӧв вылӧ.

Иван босьтіс да комын пудъя кӧрт паличӧн ӧтиыслы юрас сетіс, сэсся мӧдыслы — и кыкнанныс усисны. Сэсся пӧ тырмас, — шуӧны, — ӧні пӧ тэнад нин лоим. Кужин пӧ овныд.

Куимнан вӧв чеччисны. Иван пуксис шонді ныв вӧв вылӧ. А аслас вӧвлы забеднӧ лои да шуӧ:

— Этатшӧма мырси да сэсся эновтін, омӧльтан.

Иван бӧр аслас вӧв вылӧ пуксис и мӧдісны.

Коркӧ мыйкӧ и вежань ордӧ воисны. Вежань вердіс-юкталіс Иванӧс, выль вӧв сетіс, и Иван бара мӧдӧдчис водзӧ, сар дінӧ. Воис сар ордӧ, сар зэв рад бара лои. А шонді нывлы сарыд оз кажитчы вӧлӧм, сылы Иваныд колӧ.

— Но, сэсся, — шуӧ сар, — аски венчайтчам нин.

— Венчайтчам, — шуӧ шонді ныв. — Толькӧ Иваныд мед ыджыд дружкаалас.

Ачыс слугаыслы шуӧ — корлы пӧ татчӧ Иванӧс. Иван локтіс, шонді ныв петкӧдіс сійӧс посводзас да шуӧ: то пӧ менам эм сабля. Тэ пӧ мун аски вичко кильчӧ помас, сувт да, кор пӧ свадьбаыс кутас вичкоас пырны, тэ пӧ тайӧ саблясӧ босьт. Сійӧ пӧ ачыс тӧдас, мый колӧ вӧчны, коднымлысь юр кералас, сідзи и лоӧ.

Аскиӧ-бурӧ кутісны чукӧртны свадьба пыкӧд. Додьясӧ пуксисны и мунісны вичкоӧ. Иван тшӧтш жӧ муніс. Вичкоад кутісны пырны шонді ныв да сар чышъянӧн кутчысьӧмӧн, сабляыд чеччыштіс пуртӧссьыд дай сарыдлы юрас и сотіс. Сарыд сэтчӧ и куліс.

— Но, кодӧс нӧ ӧні жӧник пыддиыс индам? — кутісны тӧлкуйтны сэні.

Сэсся ставыс шуисны пуктыны Иванӧс жӧник пыдди. Сійӧ пӧ старшӧй дружкаыс да, дерт, пӧ сійӧс пуктам.

Сэсся Иван да шонді ныв и венчайтчисны. Шонді нывлы зэв нимкодь, зэв ёна сылы колӧма Иваныс. Мунісны гортас да пируйтісны, гажӧдчисны. Сэсся Иванӧс пуктісны сарӧн. Сійӧ зэв ёна кокньӧдіс йӧзыслысь олӧмсӧ. Кӧсйӧ вӧлі босьтны ас дінас бать-мамсӧ, да кувсьӧмаӧсь нин. Ӧні на сэсся сарствуйтӧ.


Гижӧд
Шонді ныв
Жанр: 

lkejrlkelkrgner klrjnelknfrkl ekjnrjkenfrej

1