ВОЛШЕБНӦЙ ЧАШКА-БЛЮД
Ваньӧ садьмис. Шонді югӧрыс, вӧлӧмкӧ, пырӧма вонъяс да гильӧдӧ беринӧсь нырсӧ. Чепӧсйис ортсӧ да юаліс:
— Мамук, кӧні нӧ батьӧ?
— Сійӧ, пиук, важӧн нин ком вугралӧ...
Дузгӧдчис Ваньӧ, сёйнысӧ весиг эз пуксьы, но мамыс мырдӧн эз и тшӧкты:
— Ыждалысьлы — ыж сіт, таркъялысьлы — тар сіт.
Та бӧрын дзикӧдз сьӧкталіс детинкалӧн сьӧлӧм вылас. И мӧвпыштіс лэччыны шор дорӧ да сэні кӧть нин ёль арсӧ кыйыштны. Вугырыс сылӧн вӧлі, сӧн пыддиыс босьтіс сунис, а шатин вылас бадь ньӧр вундіс дай. А шорас ёль арыс эськӧ эм, зэв лӧсьыда тыдалӧ, сӧмын посни, лӧдзьястӧ оз вермы ньылыштны. Матыстчасны да бордӧдыс либӧ кокъясӧдыс нетшкӧны, а вугырӧдзыс оз воны. Сэки детинка мӧвпыштіс самавны вугырас гутъясӧс. Та бӧрын пыр жӧ шедісны кык ар да ӧти гурина. Но сэсся Ваньӧлӧн вугырыс кытчӧкӧ пысасис да сӧныс ори. Ковмис пӧрччыны дӧрӧм-гачсӧ, пырны ва пиӧ. Ки улас веськаліс мыйкӧ чорыдтор. Перйис нюйт пытшкысь сюрӧмасӧ — ичӧтик чашка вӧлӧма. Пожъялыштіс да аддзис — бокас серпасалӧма кутшӧмкӧ мича лэбачӧс. Петкӧдіс чашкасӧ берегӧ и бара мӧдіс корсьысьны нюйтас, но эз нин вугырсӧ, а гашкӧ пӧ, нӧшта на мыйкӧ сюрас сэтшӧмтор. И быттьӧ тӧдіс — кыскис чашка кодьыс жӧ серпаса блюд. Дзик выль чашка пара, некыті весиг абу чуктыштӧма. Водзӧ гудйысьны пырис, гашкӧ пӧ и, самӧвар сюрас. Но сэсся нинӧм нин эз аддзы... Вугырыс сэсся весиг дум вылас эз и усьлы. Босьтіс ӧти киас чашка-блюдсӧ, мӧдас — дӧрӧм-гачсӧ, и котӧртіс гортас. Но мунігмозыс на мӧвпыштіс, мый оз ков петкӧдлыны некодлы аддзӧмторсӧ.
Сідзи и вӧчис. Чашка-блюдсӧ пос улӧ сюйыштіс. Корис сэсся ыджыд мамыслысь сёйыштны, и бӧр ывла вылӧ... Кыскис дзебассьыс чашка-блюдсӧ, и любуйтчигтырйи муніс лыа дорӧ, кӧні кылісны лэчыд гӧлӧсъяс. Гӧра улын уна во нин босьталісны лыа, и посни войтырлӧн тайӧ вӧлі медся радейтана ворсанін.
Сэні ворсісны Петьӧ, Коля да Вера. Найӧ казялісны Ваньӧӧс да нӧшта на шызисны:
— Ваньӧ, лок ворсам!
Но шуда Ваньӧ вашъяліс да эз тэрмась лыатӧ лойны, чассьӧсӧ сайӧдіс мышку саяс.
Челядь сувталісны, мӧдісны чатрасьны.
— Мый нӧ мышку саяд? — нырсӧ гудйигтырйи юаліс ляксьӧм чужӧма Петьӧ. Мукӧдыс чӧла виччысисны. А Ваньӧ эз тэрмась, дэльӧдчыштіс да шуис:
— Тӧдмалӧй. Споритам, мый некор онӧ тӧдӧй!
— Нянь вайин? — юаліс Вера. Тыдалӧ, дыр нин ворсӧма да кынӧмыс сюммӧма... А Коля варччӧм кок лапасӧ гыжйыштӧм бӧрын гежӧд пинь пырыс сӧдзӧдіс:
— Выль чача, кӧнкӧ... Вот и ышнясьӧ!
Ваньӧ сэсся эз вермы кутчысьны, и чашка-блюдйыс ачыс мыччысис мыш сайсьыс.
— Гортсьыд пышйӧдін? — ӧти гӧлӧсӧн горӧдісны Коля да Вера, и ӧдӧбӧн уськӧдчисны Ваньӧ дорӧ. Но зонка лэптіс чашкасӧ юр весьтас, а блюдсӧ дзебис мыш саяс. И сійӧ жӧ здукӧ... чуймӧм челядь водзын Ваньӧ эз ло. Бырис и ставыс, быттьӧ эз и вӧвлы. Найӧ шемӧс видзӧдісны сійӧ местаас, кӧні сӧмын на сулаліс ёртныс.
А Ваньӧӧс мыйкӧ быттьӧ лэптыштіс му весьтас да лэбӧдіс сынӧдтіыс. Детинка повзис, мӧдіс ӧвтчыны кияснас, и бӧр воис му вылӧ. Но эз сэтчӧ, кӧні вӧлі, гӧра горулас, а шор дорланьыс. Кельдӧдӧм чужӧма, весьӧпӧрмӧныс повзьӧма, некыдз оз гӧгӧрво, мый сыкӧд лои? Шӧйӧвошӧмысла шляп пуксис му вылас. А Коля, Вера да Петьӧ, кор аддзисны Ваньӧӧс ассяньныс вель ылысь, шай-паймунісны жӧ. Бура дыр чуймалӧм бӧрын найӧ ньӧжйӧникӧн матыстчисны пыр на му вылын пукалысь Ваньӧ дорӧ. Коля пычиктіс:
— Тэ нӧ кыдзи татчӧ воин?
А Ваньӧлӧн кывворыс вошлі, синсӧ лапйӧдлӧ да видзӧдӧ ёртъясыс вылас. Сэсся путьмис жӧ вочавидзны мыкталігтырйи:
— Ог тӧд...
Челядь кытшалісны Ваньӧӧс, инмӧдчылісны детинкалы пельпомас, кӧсйисны тӧдны, збыль-ӧ тайӧ Ваньӧ... Гашкӧ пӧ и, ортыс сӧмын? Ваньӧ сэсся паляліс да чеччис, но дыр на эз вермы воны ас садяс. Синвасӧ чышкалігтырйи кутіс висьтавны:
— Ме лэпті чашкасӧ юр весьтӧ... Вот тадзи. А блюдсӧ сайӧді мышку сайӧ...
И Ваньӧ бара вошис ёртъяс водзсьыс. Но тайӧ пӧрйӧ эз нин повзьы, долыдпырысь вӧчис енэжті неыджыд кытш и воис бӧр челядь дорӧ: чашкасӧ да блюдсӧ вештіс, и мыччысис ёртъясыс водзӧ.
— Вот тайӧ да! — горӧдісны челядь. Ӧні нин ставныс гӧгӧрвоисны, мый тайӧ чашка-блюдйыс — волшебнӧй.
— Ноко, вай ме видла, — эз ӧшйы инас Петьӧ.
— На! — кыдзкӧ видзчысьтӧг сетчис Ваньӧ.
Петьӧ босьтіс ӧтар киас чашкасӧ, мӧдарас блюдсӧ, мӧдіс видлавны. Мукӧдыс кытшалісны сійӧс.
— Кутшӧмкӧ лэбачӧс серпасалӧма. А мича! — шуаліс Петьӧ, а сэсся лэптіс блюдсӧ юр весьтас, а чашкасӧ дзебис мыш саяс, но сылӧн нинӧм эз артмы.
— Местанас веж, — кутіс велӧдны Ваньӧ.
Петьӧ кывзысис, и пыр жӧ сыліс. Челядь гоньйӧдлісны юръяснысӧ, но эз аддзыны Петьӧӧс. Медбӧрын казялісны сійӧс гӧра вылысь.
— Лок татчӧ! — горзісны шызьӧм челядь. Петьӧ бара недыр кежлӧ вошліс да петкӧдчис накӧд орччӧн нин.
— Вайлы сэсся меным, — завидь лои и Колялы.
Вошліс да шлывъялыштіс и сійӧ. Вералы эськӧ зэв жӧ окота вӧлі сынӧдӧ кыпӧдчывны, но полӧмсӧ эз и вермы венны.
Бара лэбзьыліс Ваньӧ. Тайӧ пӧрйӧ кыпӧдчис вылӧджык да кытшсӧ вӧчис став налӧн ичӧтик сикт весьтӧдыс. Сьӧлӧм вылас вӧлі кыпыд — окота сьывны.
«А аддзӧны-ӧ менӧ лэбачьяс?»— мӧвпыштіс зонка да кутіс матыстчыны сикт весьтын кытшлалысь варыш дорӧ.
Лэбач нинӧм эз и казяв, сӧмын легнитлывліс борд йывъяснас, кыйӧдіс му вылысь шырӧс ли мый ли. Ваньӧ кыпӧдчис варышысь вылӧджык да кокнас йӧткыштіс сійӧс. Варыш повзьӧмӧн горӧдчис, пондыліс быттьӧ усьны, но бӧр веськӧдчис да сэсся лэччис увлань, пуксис зорӧд пинь вылӧ да мӧдіс ӧтарӧ-мӧдарӧ дзӧръявны. Тыдалӧ, некыдз эз вермы гӧгӧрвоны, коді тойыштіс сійӧс енэжсьыс. А Ваньӧлы окота лои вильшасьыштны: лэччис жӧ увлань да чужйис зорӧд пиняс. Варыш шматкысис-усис му вылӧ, мисьтӧма паськӧдіс бордъяссӧ да водзсасьӧмӧн моз тивӧстіс. Кӧсйис, тыдалӧ, повзьӧдны тыдавтӧм вӧрӧгӧс.
Ваньӧ эновтіс повзьӧм лэбачӧс да бӧр веськӧдчис ёртъясланьыс. Найӧ пыр на сулалісны лыа дорын, сюся видзӧдалісны гӧгӧрбок, корсисны тыдавтӧм ёртнысӧ. Ваньӧлӧн тайӧ здукас мӧвпыштсис:
— Сета кодлыкӧ чашка-блюдтӧ, а кольӧдас кӧ аслыс? Сэсся кысь босьтан?
И лэбис водзӧ, эз пуксьы челядь дорӧ. Веськӧдчис гортланьыс, пуксис да дзебис чашка-блюдсӧ пос улас. И мӧдіс водзӧ мӧвпавны:
«Дивӧ йывсьыс ӧні ме кындзи куимӧн тӧдӧны... Водзӧ висьтавласны став сиктыслы. Кыдзкӧ колӧ найӧс ылӧдлыны. Шуа, жугалі чашка-блюдйыс, джоджӧ уськӧді да».
* * *
Тайӧ кадӧ матын кылісны челядьлӧн гӧлӧсъяс, и Ваньӧ котӧрӧн пырис гортас. Но мамыс видзӧдліс ӧшинь пыр да кайтіс:
— Тэнӧ, пиӧ, ёртъясыд корӧны. Петав!
Ковмис петны.
— Мыйла пышйин? — матыстчисны Коля да Петьӧ. — Вай бара лэбалыштам!
А Ваньӧлы зэв жаль чашка-блюдйыс:
— Ог сет, жугӧданныд...
— Вайлы, ми лӧсьыда ворсам! — дзайгӧны ёртъясыс.
— Абу тіян, кӧсъя кӧ — сета, а ог кӧ — ог! — кывкӧрталіс Ваньӧ да пырис гортас.
Рытладор воис батьыс, вайис туис тыр ком. Мамыс керис черисӧ, пражитіс латка тыр. Ужнайтыштӧм бӧрын водісны узьны. Ваньӧ гусьӧн пыртіс ывла вылысь чашка-блюдсӧ да дзебис юрлӧс улас.
Асывнас детинка кӧсйис бара лэбалыштны, но ковмис лунтыр мудйыны картупель. Но и сьӧкыд жӧ тайӧ уджыс! Жар, пӧсялан, коскыд мудзӧ, лӧдзьяс ӧдӧлитӧны. Сӧмын пажнайтігӧн неуна лолыштны удайтчис, и бара град вылӧ. Градйыс кузь, помыс оз тыдав... А дзебасын виччысьӧ чашка-блюдйыс. Рытладорыс эштӧдісны жӧ сэсся. Тэрмасигтырйи ужнайтыштісны, и Ваньӧ вӧзйысис ывлаӧ. Мамыс жалитӧмпырысь шуис:
— Эськӧ шойччыштін мед, эн ӧмӧй мудз?
Но кутшӧм нин шойччӧм... Важӧн нин Ваньӧлӧн вӧлі мӧвп ветлыны сэтчӧ, кӧні муыс ӧтлаасьӧ енэжыскӧд.
«Сэні ӧд, кӧнкӧ, муыс орӧ бужӧд моз, а юсьыс ваыс водопадын моз усьӧ пыдӧстӧм-помтӧминас... Вот ӧні позьӧ и видзӧдлыны!»
Лэбис Ваньӧ шор весьтті, а мыйӧн шорыс сӧльнитчис юкӧд, мӧдӧдчис ковтысӧдыс. Вель дыр нин лэбис, но муыслӧн помыс эз на тыдав. Со и сиктыс нин саяліс вӧр сайӧ, и дугдіс кывны понъяслӧн увтчӧмыс. А сэтшӧм окота Ваньӧлы пуксьывны му дорышас, лэдзны кокъяссӧ увлань да легӧдыштны. И видзӧдлыны, мый водзӧсӧ сэні. Колӧкӧ, мӧд му заводитчӧ. Оз вермы лоны, мый сэсся нинӧм абу...
Дыр на лэбис Ваньӧ, но ковмис бергӧдчыны. Юр весьтас пондісны муткырасьны сьӧд кымӧръяс.
«А мый, кымӧр вылас кӧ кайлыны да сэні пукалыштны? Колӧкӧ, Енсӧ аддзыла?» — мӧвпыштіс да кутіс кыпӧдчыны кымӧрлань. Чайтіс, сійӧ чорыд, а, вӧлӧмкӧ, ру кодь. Лэбалыштіс кымӧр пытшкӧдыс, кайліс и вылӧджык на: сэні енэжыс вӧлі сӧстӧм, сэтшӧм жӧ кельыдлӧз, кутшӧмӧн му вывсяньыс видзӧдсьӧ. Брӧд ва лоис паськӧмыс кымӧр пиас уялігӧн. Кынмис Ваньӧ, бӧр увлань лэччис. Воис гортас, кайис паччӧр сэрӧгӧ, йӧжгыльтчис да эз и тӧдлы, кыдзи унмовсис. Узигас нин батьыс моздорас петкӧдіс пиуксӧ вонйӧ.
Асывнас бара ковмис петны мудйысьны. И тӧрытъя моз жӧ лунтыр лои пессьыны лӧдз да ном пиын. Муртса коссӧ веськӧдлас, а батьыс либӧ мамыс лӧвтӧны нин:
— Уджав, пиӧ, уджав.
«Нэм чӧж али мый сэсся ковмас уджавны?!» — ас кежас дӧзмӧмӧн мӧвпалӧ зонка.
— Батьӧ, а кӧні муыс помассьӧ? — юаліс детинка, кор пуксьылісны лолыштны.
— А сійӧ, пиук, некӧн оз помась. Муыс ӧд гӧгрӧс, мач кодь... — ырӧш туис дорысь орӧдчывтӧг шуаліс батьыс.
— Кыдзи мач кодь? — эз сетчы Ваньӧ. — То гӧраяс, то увтасінъяс... Шоръяс и юяс визувтӧны...
— Но... Дерт, абу шыльыд, — тшӧкмунліс батьыс. — А... вот тэнад юрыд моз... Му шарыслӧн и мылькъяс эмӧсь, нырыд моз, и гуранъяс, вомыд местаын.
— А ваыс нӧ? Сійӧ ӧд кысянькӧ визувтӧ. А войнас нӧ сійӧ визувтӧ али узьӧ жӧ миян моз?
— Му шар вывтіыс и визувтӧны шоръяс да юяс, весиг саридзьяс кӧнкӧ эмӧсь. Шондіыс шонтӧ васӧ, сійӧ лоӧ оз нин ва, а ру, сэсся кыптӧ енэжас, лоӧ кымӧрӧн, зэрас — и бара шоръяс визувтӧны. Лун и вой ассьыс уджсӧ вӧчӧ природаыс... — эз дӧзмы да висьтасис батьыс.
— А ыджыд мамӧ висьталӧ, Ен пӧ енэжас эм да кымӧр вылас олӧ. Но сэні нинӧм абу? — водзӧ юасис детинка.
— Дерт, абу. Енмыс сійӧ некодлы тыдавтӧм, миян пытшкын, миян вежӧрын. Да ог и куж ме тэныд висьтавнысӧ. Велӧдчыштан да ачыд гӧгӧрвоны кутан.
— Ме, сідзкӧ, Ен жӧ, — шусис Ваньӧлӧн. Сійӧ муртса эз висьтав, мый вермӧ жӧ лоны некодлы тыдавтӧмӧн, но ас кадӧ удитіс топӧдны вомсӧ.
Мамыс да батьыс татчӧ серӧктісны.
— Вай, пиук, котӧртлы ключӧ вала, больӧдчӧм дорсьыд...
* * *
Ваньӧлӧн ёртъяссьыс гажыс бырис, котӧртіс рытнас на дорӧ, но некод эз окотит сыкӧд другасьны.
— Мун, лэбав аслад чашка-блюднад, — орӧдіс Петьӧ. А Коля содтіс:
— Ӧтнад и ворс ӧні!
Ваньӧ надзӧник довгис гортас. Сьӧлӧм вылас вӧлі сьӧкыд. И лэбавны эз кыскы. Думыштліс нин мунны да бурасьны ёртъясыскӧд, сетны чашка-блюдсӧ, мед лэбалыштасны, но век на поліс, мый кодкӧ босьтас да оз вай. Майшасьӧмнас и коли рытыс.
Мӧд луннас Ваньӧ юаліс батьыслысь, мый эськӧ вӧчис сійӧ, сюрис кӧ сылы, шуам, шапка, мед юрад пуктан да он мӧд тыдавны. Батьыс сюся видзӧдліс пиыс вылӧ да нюммуніс.
— Век мыйкӧ думыштӧмыд? Дерт эськӧ, сэтшӧм шапкаыд буртор, мӧдан торъявны мукӧдсьыс. Но ковмас кутны тайӧс гусьӧн. Ӧд нэм чӧжыд лоӧ повны, мед некод эз гусяв сійӧс, йӧзсьыс ӧтдортчыны кутан.
Дыр мӧвпаліс тайӧ сёрни бӧрас Ваньӧ. Петалас ывлаӧ, перйылас дзебасысь чашка-блюдсӧ, бӧр сайӧдас...
«Мый вӧчны? И воштынысӧ абу окота, и видзны ас ордын абу кивыв».
Некымын лун на и коли аддзӧмсяньыс, а Ваньӧ ёртъяссӧ воштіс. Некод сы ордӧ оз лок, ворсны оз кор...
Вежон кымын тадзи майшасис детинка, сэсся ӧтчыд вӧчис бӧръя кытш аслас сикт весьтті, пуксис шор дорас, кытысь коркӧ аддзис чашка-блюдсӧ, да бӧр шыбитіс шор гуранас.
И тайӧ лунсяньыс ставыс Ваньӧлӧн ладмис: бурасис ёртъясыскӧд... Кӧть эськӧ найӧ первойсӧ жалитісны, мый лои воштӧма волшебнӧй чашка-блюдсӧ, лэччылісны на корсьны, но некодлы эз сюр. А колӧкӧ, кодлыкӧ и сюрис, да оз висьтав, ставысь гусьӧн видзӧ, тіралӧ добра вылас. Но Ваньӧ ньӧти оз вежав...
